Zwykle zażywamy leki nie czytając ulotki dołączonej do opakowania. Popijamy je byle czym. Nie zastanawiamy się nad tym, co jedliśmy przed lub po połknięciu kolejnej pastylki.
Większości Polaków nie ma pojęcia o zjawisku interakcji pomiędzy lekami a żywnością. A przecież leki wkładamy do ust i połykamy, tak jak pokarm. Później przechodzą one przez żołądek i jelita. Są wchłaniane, metabolizowane i wydalane tymi samymi drogami, co składniki pokarmowe. Czasami na tych drogach dochodzi do kolizji.
Na czczo, czy z posiłkiem?
Nieprawidłowe łączenie leków z pożywieniem może nas wysłać do szpitala. Z braku czasu i ogólnej niechęci do różnego rodzaju instrukcji, nie czytamy ulotek dołączonych do opakowania leku. Rzadko też pytamy lekarza czy farmaceutę, jak stosować dane lekarstwo. Często, z przyzwyczajenia lub wygody, zażywamy leki tuż po posiłku (zwykle po śniadaniu lub po kolacji). Musimy zapamiętać, że jeśli lekarz nie zaleci inaczej, to nie należy zażywać leku tuż przed, w trakcie lub tuż po posiłku, gdyż może to zmienić jego działanie. Najbezpieczniej taki lek zażyć 2 godziny przed lub 2 godziny po posiłku.
Jest tu jednak kilka wyjątków. Dotyczą one leków działających drażniąco na błonę śluzową żołądka np. aspiryny czy ibupromu. Te leki powinny być bezwzględnie przyjmowane w trakcie lub po posiłku, szczególnie jeśli są stosowane systematycznie. Połykanie polopiryny czy nurofenu na czczo przy pomocy łyka kawy, może skutkować wrzodami żołądka. Nasza niewiedza, brak czasu lub wygoda mogą doprowadzić do tego, że niewinny poranny ból głowy przeistoczy się w bardzo poważną chorobę przewodu pokarmowego.
Szklanka wody
Przyzwyczailiśmy się do popijania leków herbatą, sokiem lub napojem gazowanym. Często robimy to, aby niwelować smak leku. To duży błąd! Powinniśmy bowiem wszystkie leki popijać szklanką wody. Kawa, herbata czy mleko mogą zmieniać działanie wielu leków. Przykład? Popijanie herbatą tabletek uzupełniających żelazo zmniejsza jego wchłanianie. Warto wiedzieć, że aspiryny i pabialginy nie należy popijać kawą. Zażycie leków takich jak coldrex czy panadol, które mają w składzie kofeinę razem z kawą, coca-colą lub napojami energetyzującymi prowadzi do wystąpienia bólów głowy, bezsenności i przyspieszenia czynności serca.
Z kolei znanych antybiotyków - tetracykliny i doksycykliny - nie należy popijać mlekiem i napojami mlecznymi. Jest to raczej sprzeczne z tym, co zalecają lekarze, czyli spożywania w czasie kuracji antybiotykowej jogurtów i kefirów, które zawierają pożyteczne kultury bakterii. Co zatem w takiej sytuacji robić? Wspomniane jogurty i kefiry należy jeść w odstępie co najmniej dwóch godzin przed lub godziny po przyjęciu leku.
Żelazo z aspiryną
Znane jest nasze - Polaków zamiłowanie do połykania garściami suplementów diety. W ten sposób chcemy dbać o nasze zdrowie. Często witaminy i składniki mineralne - np. witaminę C, magnez, wapń - łykamy razem z innymi lekami, nie myśląc o konsekwencjach takiego postępowania. Na pytanie, dlaczego wszystkie pastylki połykamy jednocześnie, odpowiadamy, że wynika to z naszej wygody i żeby nie zapomnieć zażyć żadnego medykamentu. Okazuje się jednak, że takim postępowaniem często możemy sobie zaszkodzić. Suplementy zawierające wapń nie powinny być zażywane razem z antybiotykami z grupy tetracyklin, a preparatów z potasem powinni unikać pacjenci przyjmujący niektóre leki na nadciśnienie tętnicze (m. in. diuretyki oszczędzające potas). Z kolei witamina C ogranicza wchłanianie aspiryny.
Jednak przy systematycznym stosowaniu niektórych leków niezbędne jest uzupełnianie w organizmie składników odżywczych - np. ciągłe zażywanie aspiryny wymaga uzupełnienia żelaza. A kobietom codziennie stosującym środki antykoncepcyjne zaleca się suplementy witamin antyoksydacyjnych i kwasu foliowego.
Picie herbatek ziołowych i stosowanie przypraw też nie jest obojętne dla działania leków. Jeśli jesteś miłośnikiem czosnku i imbiru, a jednocześnie stosujesz leki przeciwzakrzepowe, nie mamy dla Ciebie dobrych wiadomości - musisz zrezygnować z ulubionych ziół. A jeśli ciągle zażywasz aspirynę, powinieneś unikać ostrych przypraw. Ponadto napar z dziurawca może być szkodliwy dla kobiet stosujących antykoncepcję, również kawa i kakao wchodzą w interakcję z tymi lekami.
Czerwone światło dla tyraminy i alkoholu
Czy przyszło Ci do głowy, że ser pleśniowy, marynowany śledź czy przejrzały banan mogą wpływać na skuteczność Twojego leczenia? Otóż mogą! Jak wskazują badania, wpływ ten jest znaczny, szczególnie jeśli zażywasz leki przeciw gruźlicy lub antydepresyjne. A wszystkiemu winna jest tyramina powstająca z rozpadu białek w żywności. Wspomniane leki hamują metabolizm tego związku, powodując jego akumulację w organizmie. Nadmiar tyraminy objawia się wzrostem ciśnienia, bólami głowy, wymiotami i kołataniem serca.
Wszyscy wiemy, że alkohol jest szkodliwy. W połączeniu z lekami jeszcze bardziej szkodliwy. Zdawałoby się, że instynktownie powinniśmy unikać połączenia medykamentów z alkoholem. Nie potwierdzają jednak tego przypuszczenia wyniki ostatnich badań. Wysoki odsetek osób deklaruje spożywanie alkoholu w krótkim czasie przed lub po zażyciu leku. A konsekwencje takiego postępowania mogą być groźne. Bezwzględnie nie można łączyć drinków, wina lub piwa z lekami o działaniu uspokajającym czy antybiotykami. Popijanie alkoholem aspiryny może doprowadzić do uszkodzenia żołądka i krwawień. Nasza wątroba na pewno nie będzie dobrze funkcjonować jeśli często sięgamy po drinka lub piwo, a w między czasie łykamy paracetamol.
Co z błonnikiem?
Żywieniowcy i lekarze zwykle zachęcają nas do spożywania żywności wysokobłonnikowej, przekonując o jej zdrowotnych właściwościach. Z punku widzenia żywieniowego błonnik powinniśmy spożywać. Biorąc pod uwagę jednak ryzyko interakcji z lekami, w niektórych sytuacjach musimy na niego uważać. Jeżeli przyjmujemy leki antydepresyjne lub digoksynę (glikozyd nasercowy) nie należy ich łączyć z produktami typu otręby, musli, śliwki, czy ciemny makaron. Jeżeli połkniemy pastylkę leku przeciwdepresyjnego i za chwilę sięgniemy po miseczkę otrąb z jogurtem, to niestety skuteczność działania leku będzie bardzo niska. Brak efektu terapeutycznego u osób z depresją może być bardzo groźny dla życia. Tego typu interakcja leku z żywnością może doprowadzić do samobójstwa.
Słów kilka o papierosach i lekach
Papierosy są używką dość często (jeszcze) stosowaną, zarówno przez osoby nieleczone jak i te poddane farmakoterapii. Nie wszyscy zdają sobie jednak sprawę z tego, że dym tytoniowy może (oprócz innych szkodliwych skutków) również zakłócać działanie leków. Na przykład kobiety palące, które zażywają leki antykoncepcyjne, są bardziej narażone na ryzyko zawału serca niż ich niepalące koleżanki. Palenie papierosów obniża skuteczność terapii lekami przeciwbólowymi. Palacze muszą w związku z tym przyjąć większą dawkę danego leku, aby pozbyć się bólu, niż osoby niepalące. Chorzy z nadciśnieniem tętniczym też nie powinni palić, gdyż wysokie ciśnienie krwi może się u nich długo utrzymywać, pomimo przyjmowania leków. Co ciekawe, rzucenie palenia z dnia na dzień, w przypadku wielu leków, może skutkować niebezpiecznym wzrostem ich stężenia we krwi. Przyjmowana podczas palenia papierosów dawka leku (np. insuliny) może okazać się zbyt wysoka po zaprzestaniu palenia. Braku składników dymu tytoniowego w organizmie może bowiem zwiększyć wchłanianie leku lub zmniejszyć aktywność enzymów metabolizujących lek.
Wiedza z zakresu interakcji leków z pożywieniem i używkami może nas uchronić przed szkodliwymi działaniami niepożądanymi. Nie bądźmy więc ignorantami, szkoda na to zdrowia.
Joanna Suliburska,
dr n. farm, adiunkt w Zakładzie Higieny i Toksykologii Żywności, Katedra Higieny Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu