Jak sobie radzić i postępować z dziećmi, które przejawiają zachowania agresywne
Dziecko agresywne jest niewątpliwie kłopotem dla rodziców, nauczycieli i wychowawców. Często też jemu samemu nie jest z tą postawą najlepiej. Znając przyczyny powstawania agresji u dzieci możemy skutecznie jej zapobiegać.
Pamiętajmy, że zachowanie agresywne dziecka służy:
odreagowanie złości, wyżycia się, wyładowaniu negatywnych emocji w celu “oczyszczenia”,
osiągnięciu jakiegoś celu,
zwrócenie na siebie uwagi, zwłaszcza u osób, dla których nikt nie ma czasu lub nie nagradza ich w zadawalającym stopniu,
zaspokojeniu potrzeb,
rozładowaniu lęków i napięć bądź maskowanie lęków i słabości,
demonstracji siły i przetrwaniu najsilniejszych,
udowodnieniu sobie, że się ma rację,
zdobyciu akceptacji grupy,
odpowiedzi na agresję.
Agresji nie jesteśmy w stanie zatrzymać, trzeba ją ukierunkować, żeby znalazła bezpieczne ujście, bo umiejętność radzenia sobie z agresją to umiejętność radzenia sobie z emocjami.
Jednym ze sposobów zapobiegania agresji jest kształcenie ludzi w zakresie konstruktywnego wyrażania gniewu i krytycyzmu, negocjowania i poszukiwania kompromisu w przypadku zaistnienia konfliktu oraz wrażliwość na potrzeby i pragnienia innych. Nie od razu dziecko postępuje agresywnie. Złość narasta powoli, najpierw się buntuje i gniewa. Złością ranimy innych, dlatego dobrze jest ustalić jej przyczynę, poprawić błędy w rozumieniu oraz zachęcić dziecko i siebie do kontrolowania agresywnych impulsów. A może stać się to wtedy, gdy ustalimy z dzieckiem jasne zasady postępowania, zakres adekwatnych przywilejów i obowiązków, kroje w łańcuchu interpersonalnych zależności będą przyczyniać się do rozwiązania problemu.
Jak więc sobie radzić z gniewem?
Przyznać się do tego, że jest się złym, co powoduje złagodzenie napięcia i poprawę samopoczucia. Umacnia to też wzajemne zrozumienie i sprzyja nawiązaniu bliskiej więzi między przyjaciółmi i znajomymi.
Powiadomić o odczuwanej złości tę osobę, która ją wywołała.
Podzielić się swoimi negatywnymi odczuciami z kimś innym.
Przeprosić.
Bardzo ważną rolę w eliminowaniu zachowań agresywnych u dzieci spełniają rodzice. To właśnie dom rodzinny jest dla dziecka środowiskiem wychowawczym. Rodzice są osobami, które dziecko od niemowlęcia naśladuje, z którymi się utożsamia. Rodzina zaspokaja podstawowe potrzeby dziecka: miłości, akceptacji i poczucia bezpieczeństwa. Niestety dorośli coraz mniej czasu poświęcają na wychowanie dzieci. Często “wyręczają” ich w tym mass-media, które mają ogromny wpływ na kształtującą się psychikę młodego człowieka. I ten obraz daje nam odpowiedź skąd tyle agresywnych i sfrustrowanych dzieci. Jak więc zmniejszyć agresję?, to pytanie, które często się nasuwa.
Jak postępować z dziećmi, które przejawiają zachowania agresywne?
I. Stwórzmy spokojną, nasyconą ciepłem, życzliwą, przepełnioną bezpieczeństwem atmosferę emocjonalną w rodzinie. Okazujmy naszym dzieciom miłość i zainteresowanie. Wspólnie przeżywajmy jego radości i niepowodzenia. Rozmawiajmy z nim, gdyż brak dialogu, nieumiejętność porozumienia się, zrozumienia racji i poglądów dziecka jest przyczyną zachowań agresywnych, hamuje możliwość porozumienia się i poszukiwania kompromisu. Wsparcia ze strony rodziców nikt nie zastąpi. Okazanie zrozumienia dla ciężkich przeżyć i pomoc w sytuacjach przerastających możliwości psychiczne i fizyczne samego dziecka znakomicie ułatwia prawidłowy rozwój osobowości. A spokojna rozmowa, w której okażemy ciepło i zrozumienie dla jego zachowań, wysłuchamy tego co ma do powiedzenia, nawet rzeczy wydających się dla nas błahych, zapewnimy, że jest to dla nas ważne, będzie to miało wpływ na lepsze efekty wychowawcze. Nie czekajmy, aż problem sam się rozwiąże. Poznajmy przyjaciół dziecka, dowiedzmy się co je interesuje. Dziecko w takiej atmosferze będzie czuło się bezpieczne i akceptowane. Doceniajmy nawet najdrobniejsze sukcesy oraz wysiłek włożony w wykonanie zadania, aby dziecko miało poczucie własnej wartości, a w momentach flustracji i złości dajmy upust ich uczuciom (płacz, krzyk itp.). To zmniejsza napięcie, ale ukażmy, że metodą furii nic nie uzyska. Nie słuchajmy protestów, udawajmy, że nic nie słyszymy i dajmy czas na uspokojenie się.
Najlepiej byłoby wskazać jak dziecko powinno zachować się zanim zdąży zrobić coś złego, wyrażaj swój ostry sprzeciw, ale nie oskarżajmy, pokażmy jak można naprawić zło, nawet to, które wyrządziło przypadkiem.
Jeśli jest to potrzebne działajmy zdecydowanie, ale nie krzyczmy, nie podnośmy głosu, bo takie zachowanie dziecko będzie przenosić na inne osoby. Pozwólmy dziecku ponieść konsekwencje złego zachowania. Istnieje wiele dowodów na to, że dziecko wychowane w środowisku miłości, akceptacji, zrozumienia, poszanowania odmienności, wobec których stosowano metody oparte na dialogu, są znacznie mniej agresywne i bardziej przyjaźnie nastawione wobec dorosłych niż dzieci ze środowisk, w których dominuje wrogość podsycana przez takie metody oddziaływań wychowawczych jak: polecenia, zakazy, rozkazy, moralizowanie, krytykowanie, wymuszanie bezwzględnego posłuszeństwa. Jeśli zaś agresja jest zachowaniem wyuczonym to dziecko widzi ją na co dzień, w domu, szkole, w telewizji i ją naśladuje. Wtedy dziecko trzeba oduczyć agresji i nauczyć zachowań akceptowanych społecznie. Jeśli dziecko będzie umiało zachowywać się inaczej będzie miało wybór.
II. Ustalmy jasne reguły i zasady rządzące w rodzinie i konsekwentnie, jednomyślnie ich przestrzegajmy, wtedy dzieci będą myślały o konsekwencjach swojego postępowania. Tylko konsekwentne przestrzeganie zasad może ograniczyć akty agresji. Konsekwencja to nie forma zemsty jak często bywa w przypadku kary, ale element porządkujący życie. Jeśli przekroczy się pewne zasady trzeba być przygotowanym, że wiąże się to z pewną ceną.
III. Stosujmy kary, ale z rozwagą, gdyż kara często nie likwiduje zachowań agresywnych, a raczej je utrwala. Z jednej strony zmniejsza częstotliwość występowania niepożądanego zjawiska, a z drugiej, ponieważ często przybiera formę przemocy, może stać się wzorem zachowań agresywnych. Karzemy wtedy, gdy czujemy się bezsilni, źli, czasami po prostu, by udowodnić, kto tu rządzi. Kara może być skuteczna, ale rodzi gniew, chęć odwetu i strach. Przy czym karanie zachowań agresywnych to nie odpowiedź agresją na agresję, ale to musi być taka reakcja, by agresor dostał od nas informację, że jego zachowanie jest naganne, że takiego zachowania my nie tolerujemy, a on musi odczuć konsekwencje swoich działań, np. zepsuł piórnik, to musi go odkupić. Podobnie jak przy stosowaniu kar fizycznych, które połączone z brakiem serdeczności wykazują znaczny związek z agresywnością, budzą opór, gniew i bunt. Dziecko karane w taki sposób nauczy się hamować agresję wobec rodziców, ale zacznie ją ujawniać w innych sytuacjach np. w szkole wobec kolegów. Nam zaś chodzi o to, by dziecko zachowywało się poprawnie nie dlatego, że boi się kary, ale dlatego, że tak podpowiada mu jego wewnętrzny system wartości.
IV. Organizujmy dzieciom aktywność ruchową (sportową, zabawową), aby mogły w kontrolowany sposób wyładować nadmiar drzemiącej w nich energii. Usuwajmy z otoczenia te przeszkody, których pokonanie jest dla nich zbyt trudne.
V. Starajmy się być dla swoich dzieci pozytywnym wzorem do naśladowania. Dziecko widząc agresywne zachowanie ojca wobec matki, lub niego samego, przenosi agresję na teren szkoły, podwórka. Jeśli rodzic przeklina czy, wyraża się brzydko o innych, to dziecko sądzi, że tez może tak postępować. Przez naśladowanie złych wzorców rodzicielskich sam tak postępuje.
VI. Chrońmy dzieci przed szkodliwym wpływem modeli agresywnego zachowania się. Nie pozwalajmy dzieciom na oglądanie bajek i filmów zawierających obrazy agresji. Zainteresujmy się tym, co dziecko robi przy komputerze. Poprośmy, by pokazało nam swoją ulubioną grę i sprawdźmy czy jest ona dostosowana do wieku dziecka. Kontrolujmy jakość, ilość i czas programów oglądanych przez dzieci. Zaproponujmy programy, które powinno obejrzeć. Starajmy się zainteresować dziecko filmami i książkami ukazującymi pozytywne modele zachowania się. Pomóżmy mu przenieść się w świat cudownych obrazów ze świata przyrody, krainy baśni, piękny świat kultury, sztuki i nauki. Pamiętajmy, że szklany ekran nie powinien zastępować dziecku kontaktu z rodzicami i być jedyną formą spędzania wolnego czasu. Istnieją przecież spacery, wycieczki, wspólna zabawa itp. Dbajmy o to, aby dzieci miały zawsze pod ręką nie tylko ciekawy program edukacyjny, ale także dobrą książkę.
VII. Uczmy dzieci tolerancji i poszanowania drogiego człowieka, gdyż są to wartości niezbędne do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Warto podjąć trud i wyposażyć nasze dzieci w umiejętność właściwego traktowania potrzeb i uwrażliwić na potrzeby innych.
Na zakończenie warto przypomnieć raz jeszcze, że najskuteczniejszą szansą ograniczenia zachowań agresywnych jest kształtowanie prawidłowych postaw społecznych młodych ludzi. I choć wszyscy jesteśmy upoważnieni do przeciwdziałania takim zachowaniom to jednak największe pole do popisu mają tu rodzice. Jedną z najważniejszych rzeczy, jaką oni mogą zrobić dla swoich dzieci, jest rzecz z pozoru najłatwiejsza: dać miłość. Jeśli rodzice mówią dzieciom, że je kochają, przytulają i głaszczą, dzieci uczą się, że jest to zdrowe uczucie. Taka lekcja sprawia, że zaczynają sobie lepiej radzić w kontaktach z innymi. Zaś ci, którzy czują się bezpiecznie w swoich relacjach z rodzicami i mają zaspokojone potrzeby, szczególnie bezpieczeństwa, miłości i uznania są z reguły mniej agresywni.