Uniwersytet Szczeciński

Wydział Humanistyczny

RODZINA JAKO PODSTAWOWY KOMPONENT ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO

I POiR gr. C

Studia dzienne

Nowak Tomasz

1. KONCEPCJE BADAŃ ŚRODOWISKOWYCH.

Badania pedagogiczne to działalność naukowa składająca się m.in. z eksperymentów, gromadzenia danych, analizy i studiowania literatury źródłowej, analizy zebranych danych

i wyciągania z nich wniosków. Przedmiotem badań pedagogicznych jest określona działalność społeczna ludzi, która związana jest z intencjonalnym kształtowaniem osobowości człowieka wraz z materialnym i pozamaterialnym jego kontekstem. Działalność tę nazywamy ogólnie wychowaniem albo oddziaływaniem pedagogicznym. Badanie jest z góry zaplanowane, podporządkowane w zamierzeniach celom badawczym, dokumentowane, i intencji obiektywne, adekwatne i wyczerpujące w opisie zbadanego wycinka pedagogicznej rzeczywistości. Organizacja procesu badawczego zależna jest od wielu okoliczności. Główny wpływa na to mają: charakter i cel badań, teren, na którym są prowadzone oraz techniki stosowane w trakcie badań. Przedstawiony poniżej schemat badań środowiskowych obejmuje w miarę możności czynności, które należy wykonać w poprawnie zorganizowanych badaniach.

Proces badawczy powinien przebiegać według następującego schematu i obejmować mutatis mutandis takie oto czynności badawcze:

1. Określenie przedmiotu i celu badań.

2. Sformułowanie zagadnień.

3. Sformułowanie hipotez.

4. Wybór terenu badań lub dobór próby.

5. Opracowanie technik badawczych.

6. Badania pilotażowe.

7. Opracowanie ostatecznej wersji zagadnienia, hipotez roboczych oraz narzędzi badawczych.

8. Przeprowadzanie badań.

9. Uporządkowanie i przygotowanie materiałów badawczych oraz ich analiza:

1. Uporządkowanie,

2. Kodyfikacja według klucza,

3. Opracowanie statystyczne,

4. Analiza jakościowa, klasyfikacja zagadnień i zależności.

10. Sprawdzanie hipotez.

11. Opracowanie i uogólnianie wyników.

12. Opracowanie teoretyczne.

Dokonując próby charakterystyki socjologicznych badań nad rodziną, niektórzy autorzy za punkt wyjścia przyjmują teoretyczne założenia badacza i jego podejście metodologiczne. Uwzględniając takie kryteria można wyodrębnić następujące ujęcia teoretyczno - badawcze:

1. Ujęcie interakcyjne - gdzie rodzinę pojmuje się jako jedność, całość złożoną z osób wywierających na siebie wzajemny wpływ. Dokonuje Sie to poprzez realizację ról opartych na normach, które jednostka identyfikuje z normami swych grup odniesienia.

2. Ujęcie strukturalno - funkcjonalne - traktujące rodzinę jako podsystem społeczny podporządkowany systemowi całościowemu. W ramach tego podsystemu dokonuje się analizy ról wszystkich członków rodziny, a także systemu całościowego.

3. Ujęcie sytuacyjne - tu rodzinę traktuje się jako pewną sytuację społeczną, wyznaczającą zachowania jej członków, a także bada się jej odniesienia do środowiska zewnętrznego. Chodzi tu bowiem o ustalenie na ile warunki zewnętrzne mogą wyznaczyć zachowania jednostki.

4. Ujęcie instytucjonalne - rodzinę tu traktuje się jako instytucje historyczną, w której kształtuje się pewien system wartości i potrzeb ludzkich. Rodzina zaspokaja różnorodne potrzeby swoich członków, zaś sposób, w jaki to czyni uzależniony jest wpływami środowiska kulturowego, w którym się znajduje.

5. Ujęcie rozwojowe - opierające się na kilku z wyżej wymienionych aspektów i korzystające w ich analizie z dorobku i metod nauk pokrewnych socjologii. Rodzina jest tu traktowana jako swoiste pole interakcji, która przybiera określone formy w zależności od cyklu życia jej członków. Role pełnione przez poszczególnych członków rodziny ulegają zmianie razem ze zmianą ich wieku, a także zmianą składu rodziny.

Istotnym założeniem metodologicznym stosowanym przez szkołę poznańską jest przyjęcie następujących kierunków badań nad rodziną:

1. Rodzina a makrostruktura społeczna i społeczeństwo globalne wraz z jego systemem społeczno - ekonomicznym, politycznym, ideologicznym, prawnym i kulturowym.

2. Miejsce rodziny w mikrostrukturze społecznej i społeczności lokalnej.

3. Materialne podstawy życia rodzinnego z uwzględnieniem gospodarstwa domowego.

4. Kulturalne podstawy życia rodzinnego - uczestnictwo w kulturze członków rodziny, w tym - na terenie domu rodzinnego, także wykształcenie członków rodziny.

5. Ukształtowanie szeroko pojętej struktury rodziny.

6. Funkcje pełnione przez rodzinę.

7. Świadomość (ideologia) członków rodziny dotycząca życia rodzinnego, a więc postawy, opnie, poglądy, uznane wartości, modele świadomościowe.

Zgodnie z przedstawioną tutaj koncepcją pełne, prawidłowo zrealizowane socjologiczne badanie rodziny swym zasięgiem winno objąć wymienione siedem płaszczyzn życia rodzinnego. Z powyższą wielopłaszczyznową koncepcją badań wiąże się dwunastopunktowy schemat ukierunkowujący zbieranie materiałów terenowych, a także ich analizę. Schemat ten dotyczy następujących zagadnień:

1. Praca członków rodziny ze szczególnym uwzględnieniem pracy męża.

2. Sytuacja materialna rodziny.

3. Sytuacja kulturalna rodziny z uwzględnieniem problematyki wolnego czasu.

4. Stosunek rodziny (obiektywny i subiektywny) do innych elementów struktury społecznej (szczególnie mikrostruktury lokalnej).

5. Rodzina mała a rodzina duża.

6. Więzi społeczne w rodzinie dużej i rozproszonej rodzinie dużej.

7. Struktura rodziny małej z uwzględnieniem jej wewnętrznych więzi i stosunków wewnątrz niej panujących.

8. Funkcje rodziny malej lub poszerzonej.

9. Postawy wobec własnego małżeństwa, rodziny, współmałżonka, dzieci.

10. Kwestie wzajemnych rodzinnych zobowiązań w ramach rodziny małej.

11. Modele świadomościowe (preferowane) dotyczące życia rodzinnego.

12. System i hierarchia wartości rodzinnych.

Dla realizacji wieloaspektowej, integralnej analizy życia rodzinnego (z jednoczesnym zastosowaniem trzech kategorii analitycznych: szeroko pojętej struktury rodziny, funkcji oraz ideologii dotyczącej rodziny) konieczną zasadą metodologiczną staje się posługiwanie się wieloma technikami badań. Wśród metod mogących znaleźć zastosowanie w przypadku socjologicznych badań rodziny można wyróżnić za Z. Tyszką następujące:

• Metodę historyczną

• Metodę monograficzną

• Metodę statystyczną

• Metodę eksperymentalną

• Metodę typologiczną.

Wyróżniamy następujące techniki zbierania materiałów:

• Obserwacja

• Wywiad

• Ankieta

• Analiza dokumentów socjologicznych

• Analiza dokumentów osobistych

• Studium przypadku

• Badania projekcyjne

• Badania testowe i projekcyjno - testowe

• Technika socjometryczna.

Badania środowiskowe pełnią opisową, analityczną bądź normatywną czy terapeutyczną. Wyniki badań nad rodziną z jednej strony przyczyniają się do wzbogacenia wiedzy teoretycznej dotyczącej tej sfery życia społecznego, z drugiej zaś służą i znajdują swe praktyczne zastosowanie między innymi w polityce społecznej. Tego rodzaju badania są szczególnie przydatne i istnieje na nie duże zapotrzebowanie.

2. RODZINA - POJĘCIE, TYPOLOGIE, FUNKCJE.

Rodzina jest środowiskiem życia niemal każdego człowieka oraz instytucja ogólnoludzką spotykaną we wszystkich epokach i kulturach. Stanowi integralną część każdego społeczeństwa, a zarazem jego najmniejszą i podstawową komórkę. Jest najważniejszą grupą społeczną. Dla człowieka jest tzw. grupą podstawową, tzn. grupą, z którą on jest bardzo ściśle związany znaczną częścią swej osobowości i ważnymi pełnionymi przez siebie rolami społecznymi (rola męża, ojca, żony, matki, żywiciela rodziny itp.). Jest także przeważnie dlań tzw. grupa odniesienia, z którą świadomie i mocno identyfikuje się jako jej członek i reprezentant, współtworzy i przejmuje kultywowane w niej poglądy, postawy, obyczaje, wzory zachowania i postępowania.

W ujęciu Bogusława Milerskiego i Bogusława Śliwerskiego rodzina to podstawowa i historyczno - socjologicznie najstarsza instytucja życia społecznego. Badania antropologiczne wskazują, iż system pokrewieństwa, którego emanacją jest również rodzina, stanowi pierwotną i zarazem podstawową formę organizacji społeczeństwa. Rodzina jest również prymarną instytucją wychowawczą. O jej roli jako naturalnego środowiska wychowawczego świadczy fakt, iż to ona, a nie przedszkole czy szkoła, mimo ich niepodważalnego znaczenia w wychowaniu, stanowi pierwsze źródło przekazu symbolicznego. W niej małe dziecko uczy się wyrażania uczuć i myśli, a także odpowiednich reakcji i zachowań. W niej spotyka się też z wartościowaniem. Te bardzo proste informacje tworzą zrąb wiedzy dziecka o cenionym w najbliższym mu otoczeniu i kręgu kulturowym systemie wartości. W rodzinie dziecko uczy się po raz pierwszy norm postępowania i jest wdrażane do funkcjonowania w czekających je rolach społecznych.

Rodzina stanowi najbardziej powszechne środowisko życia człowieka. Od niej zaczyna się biografia człowieka i ona towarzyszy mu przez całe życie dorosłe. To ona wywiera istotny i znaczący wpływ na zachowania się jednostek, ich stosunek do innych osób, świata wartości, norm i wzorów postępowania. Życie rodzinne obejmuje bowiem długi okres. Zaczyna się, zanim pojawią się inne środowiska w życiu człowieka, a członków rodziny łączą więzy krwi i więzy emocjonalne.

Rodzina jest dla bardzo wielu ludzi oazą, małą ojczyzną zapewniającą poczucie bezpieczeństwa, wsparcia emocjonalnego i środowiskiem sprzyjającym dobremu samopoczuciu. W ujęciu Aleksandra Kamińskiego „rodzina pozostaje dla ogromnej większości dzieci i dorosłych podstawowym zespołem wspólnoty życia. Jest to wspólnota głównie emocjonalna, w której podczas wszystkich lat życia nastąpiło wzajemne wyróżnianie poglądów i ocen tak wielkie, jak to tylko było możliwe. Dla wielu dom staje się emocjonalną ostoją bezpieczeństwa psychicznego”. Jan Paweł II określił rodzinę jako podstawowy i pierwotny przejaw wymiaru społecznego osoby, kolebkę życia i miłości, gdzie człowiek Sie rodzi i wzrasta.

Reasumując, „rodzina w ujęciu pedagogicznym traktowana jest jako grupa mała

i pierwotna, środowisko i system edukacyjny, instytucja socjalizacyjno - wychowawcza oraz wspólnota emocjonalno - kulturowa”. Te różne ujęcia rodziny nie są ze sobą sprzeczne, nie wykluczają się wzajemnie i można nawet powiedzieć, iż wzajemnie się uzupełniają, uwypuklając różne aspekty życia rodziny i jej wielofunkcyjność.

W literaturze spotyka się różne układy typów rodzin ze względu na rozmaite zasady podziału. Kryteriami podziału mogą być: pochodzenie małżonków, ich miejsce zamieszkania, hierarchia prestiżu i władzy w rodzinie, struktura rodziny. Wyróżnia się następujące kryteria i typy rodzin:

• Kryterium liczby osób żyjących w małżeństwie:

• Monogamiczna (1 mąż, 1 żona)

• Poligamiczna:

• Poligynia (małżeństwo jednego mężczyzny z wieloma kobietami)

• Poliandria (małżeństwo jednej kobiety z wieloma mężczyznami)

• Kryterium doboru małżonków:

• Małżeństwo endogamiczne (małżonkowie wywodzą się z tego samego środowiska)

• Małżeństwo egzogamiczne (małżonkowie wywodzą się z różnych środowisk)

• Kryterium miejsca zamieszkania małżonków:

• Małżeństwo matrylokalne (małżonkowie zamieszkują w domu rodziców żony)

• Małżeństwo patrylokalne (małżonkowie zamieszkują w domu rodziców męża)

• Małżeństwo neolokalne (małżonkowie zamieszkują w miejscu zlokalizowanym poza domostwami ich rodziców)

• Kryterium dziedziczenia pozycji społecznej, nazwiska, dóbr materialnych:

• Matrylinearna (dziedziczy się dobra po linii żeńskiej)

• Patrylinearna (dziedziczy się dobra po linii męskiej)

• Kryterium źródła utrzymania:

• Chłopska

• Robotnicza

• Inteligencka

• Biznesmenów

• Kryterium zamożności:

• Bardzo zamożna

• Zamożna

• Niezamożna

• Biedna

• Uboga

• Kryterium prestiżu i władzy:

• Patriarchalna (dominującą pozycję posiada ojciec, cieszy się on najwyższym autorytetem, sprawuje władzę i kontrolę, kieruje całkowicie rodziną i reprezentuje ją na zewnątrz)

• Matriarchalna (władzę sprawuje matka i posiada ona najwyższy autorytet)

• Egalitarna (partnerska, demokratyczna; obowiązuje równość praw, decyzji i zakresów kompetencji męża i żony; rodziny te są charakterystyczne dla współczesnego społeczeństwa)

• Pajdocentryczna („władzę” sprawuje dziecko)

• Kryterium rodzaju pokrewieństwa członków wchodzących w skład grupy rodzinnej:

• Rodzina mała (nuklearna, podstawowa; składa się ze współmałżonków i ich dzieci; jest to typ rodziny dwupokoleniowej o zredukowanej liczbie członków)

• Rodzina duża (poszerzona, wielopokoleniowa; składa się z dwóch lub większej liczby rodzin nuklearnych, podporządkowanych organizacyjnie jednemu kierownictwu rodzinnemu; pod jednym dachem mieszka kilka pokoleń, uznających patriarchalną władze ojca rodziny; niektórzy socjologowie utrzymują, że muszą być co najmniej trzy pokolenia i mogą w skład rodziny wchodzić krewni z linii bocznej, którzy również są połączeni wspólnotą majątkową)

• Zredukowana rodzina duża (składa się najczęściej z męża, żony, ich dzieci i rodziców, czasem też rodzeństwo któregoś z małżonków; władza nie spoczywa w rękach najstarszego mężczyzny)

• Rozproszona rodzina duża (kilka gospodarstw domowych, rodzin, mieszkających oddzielnie, ale tworzących spójny krąg rodzinny oparty na więzach pokrewieństwa i powinowactwa)

• Kryterium liczby dzieci:

• Małodzietna (1, 2 dzieci)

• Wielodzietna (3 i więcej dzieci)

• Kryterium liczby pokoleń:

• Dwupokoleniowa (rodzina i ich dzieci)

• Wielopokoleniowa

• Kryterium struktury rodziny:

• Pełna (ojciec i matka):

• Pełna biologicznie

• Rekonstruowana (po rozwodzie, po śmierci jednego z małżonków)

• Adopcyjno - przysposobiona (małżonkowie często nie mogą mieć dzieci)

• Zastępcza (może być spokrewniona z dzieckiem lub obca):

• Trwała (często rodzina)

• Kontraktowa (czasowa opieka)

• Niepełna:

• Osierocona (z powodu śmierci jednego z rodziców)

• Rozbita (z powodu rozwodu)

• Czasowo niepełna (z powodu wyjazdu, pracy, choroby, pobytu w więzieniu jednego z rodziców)

• Niepełna biologicznie (matka/ojciec samotnie wychowuje dziecko, rodzina samotnej matki/ojca)

Uwzględniając różny poziom warunków wychowawczych poszczególnych rodzin Stanisław Kawula dokonał próby pedagogicznej typologizacji rodzin i wyróżnił pięć ich kategorii:

1. Rodzina wzorowa - tworzy maksymalne warunki wychowawcze i stale podnosi swój poziom wychowawczy,

2. Rodzina normalna - zapewnia jednostce warunki wszechstronnego rozwoju,

3. Rodzina wydolna wychowawczo - warunki wychowania i ich ogólne funkcjonowanie bywa zachwiane,

4. Rodzina niewydolna wychowawczo - występują zaburzenia we współżyciu rodzinnym, najczęściej są to rodziny niekompletne,

5. Rodzina patologiczna - członkami takiej rodziny są osoby pozostające w stałej kolizji z prawem i moralnością, stanowiące margines społeczny; z rodziny takiej wywodzi się największy odsetek dzieci i młodzieży niedostosowanej społecznie.

Rodzina jest naturalnym środowiskiem wychowawczym człowieka i realizuje pewne zadania oraz spełnia określone funkcje w celu odpowiedniego wychowania dziecka i przygotowania do życia w społeczeństwie. W literaturze pedagogicznej możemy wyróżnić następujące zadania opiekuńczo - wychowawcze rodziny, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka, a dotyczą zaspokajania jego potrzeb, w tym zwłaszcza odnoszących się do sfery:

• Materialnej i zdrowotnej, przez zapewnienie mu warunków niezbędnych do prawidłowego rozwoju fizycznego (żywienie, higiena, mieszkanie, wypoczynek) oraz uczenie umiejętności wartościowego organizowania czasu,

• Psychicznej, a zwłaszcza emocjonalnej, co odbywa się przez uczenie kultury wyrażania uczuć, umiejętności rozumienia innych, umiejętności współdziałania,

• Rozwoju intelektualnego, przez stwarzanie sytuacji sprzyjających wzbogacaniu wiedzy, zapewnienie warunków do nauki, rozwijanie zainteresowań i aspiracji życiowych oraz kształtowanie motywacji do ustawicznego uczenia się,

• Dziedzictwa kulturowego, przez wprowadzanie w świat wartości, norm współżycia społecznego i zagadnień społeczno - politycznych oraz kształtowanie postaw patriotycznych,

• Wdrażania do pracy, kształtowanie poczucia odpowiedzialności i umiejętności współdziałania w zespołach,

• Przygotowania do samodzielnego życia w rodzinie i w społeczeństwie.

Funkcje rodziny to wyspecjalizowane oraz permanentne działania i współdziałania członków rodziny, wynikające z bardziej lub mniej uświadamianych sobie przez nich zadań, podejmowanych w ramach wyznaczonych przez obowiązujące normy i wzory, a prowadzące do określonych efektów głównych i pobocznych. Wyróżniamy następujące funkcje rodziny podzielone na cztery kategorie:

1. BIOPSYCHICZNE:

1. Prokreacyjna funkcja rodziny - zaspokajanie rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb współmałżonków (potrzeb ojcostwa i macierzyństwa), jak i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa. W wielu społeczeństwach - w tym w największych krajach - dzieci pozamałżeńskie nie są w pełni akceptowane, a w niektórych są nawet dyskryminowane. Natomiast w Szwecji i kilku krajach środkowo- i południowoamerykańskich stosunek do dzieci pozamałżeńskich jest przychylny, co z kolei powoduje ich większy udział w przyroście naturalnym tych krajów. Na ogół jednak właśnie rodzina tworzy i wychowuje nowe pokolenia i stąd bierze się zainteresowanie jej funkcją prokreacyjną,

2. Seksualna funkcja rodziny - małżeństwo jako społecznie akceptowana forma współżycia płciowego. W społeczeństwach ludzkich istnieje system zakazów i nakazów regulujący zaspokajanie potrzeb seksualnych. Niektóre normy obyczajowe zezwalają na oficjalne, przedmałżeńskie stosunki seksualne. Obecnie istnieje wyraźna i dość powszechna liberalizacja norm moralnych i obyczajowych odnoszących się do przedmałżeńskiego życia seksualnego. Dawniej funkcja seksualna nie była wyodrębnioną częścią składową funkcji prokreacyjnej, gdyż zaspokajanie popędu seksualnego z reguły służyło rozrodczości. Dopiero wiek XX stworzył możliwości dowolnego oddzielenia aktywności płciowej od spraw rozrodczości,

2. EKONOMICZNE:

1. Materialno - ekonomiczna funkcja rodziny - zaspokojenie materialnych potrzeb członków rodziny. Pośrednio także zaspokojenie niektórych materialnych potrzeb społeczeństwa. Składają się na nią cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna (nie zawsze występują one jednocześnie),

2. Opiekuńczo-zabezpieczająca funkcja rodziny - materialne i fizyczne zabezpieczenie członków małej (dwupokoleniowej) lub dużej rodziny, pozbawionych całkowicie lub częściowo środków do życia albo fizycznie niesprawnych, wymagających opieki. W pierwszym rzędzie należą tu działania związane z pielęgnacją niemowląt i małych dzieci, poza tym pomoc materialna dla ludzi starszych (rodziców, dziadków) oraz fizyczna opieka nad zniedołężniałymi ludźmi. Intensywność sprawowania funkcji opiekuńczo-zabezpieczającej przez rodzinę jest odwrotnie proporcjonalna do rozmiarów pozarodzinnego zabezpieczenia osób niesamodzielnych w danym społeczeństwie (emerytury, renty inwalidzkie, szpitale, sanatoria, żłobki, przedszkola),

3. SPOŁECZNO - WYZNACZAJĄCE:

1. Klasowa funkcja rodziny - pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycje społeczną członków w strukturze społeczeństwa. Zwykle przynależność klasowa męża wyznacza przynależność klasową żony i dzieci, zwłaszcza, jeśli ta ostatnia nie pracuje zawodowo ani też nie posiada większej własności prywatnej. Nieusamodzielnione dziecko robotnika ma robotniczą przynależność klasową (nie tylko pochodzenie) podobnie jak jego niepracująca żona. W społeczeństwach o dużej ruchliwości pionowej dzieci mają możność zmiany swego statusu społecznego wyznaczonego przez rodzinę pochodzenia (np. przez zdobycie wykształcenia). W społeczeństwach socjalistycznych jest to szczególnie łatwe. Klasowa funkcja rodziny wyraża się również w ukierunkowanej klasową subkulturą i ideologią socjalizacji potomstwa. Poszczególne klasy i warstwy społeczne mają swoje specyficzne cechy kulturowe, które przekazują swemu potomstwu. Dziecko nie internalizuje w procesie rodzinnej socjalizacji „czystej” kultury narodowej, lecz chłonie ją przez kulturę klasową tej klasy społecznej, do której należy. Poprzez rodzinę i innymi kanałami wywiera też zazwyczaj na dziecko wpływ kultura klasy panującej. Jest rzeczą oczywistą, że klasowa funkcja rodziny występuje tylko w społeczeństwach klasowych (zarówno antagonistycznych jak i nieantagonistycznych),

2. Legalizacyjno - kontrolna funkcja rodziny - sankcjonowanie zachowań i działań uznanych za niewłaściwe poza rodziną, nadzorowanie postępowania członka rodziny przez pozostałych członków w celu zapobiegania ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące. W grę wchodzi tu wzajemna kontrola współmałżonków, kontrola rodziców w stosunku do dzieci oraz wzajemna kontrola w ramach rodziny dużej. System kontroli kształtuje się odmiennie w poszczególnych kulturach i epokach. Rodzina legalizuje przede wszystkim takie zachowania, jak współżycie płciowe, wspólną egzystencję w ramach jednego gospodarstwa domowego dwojga osobników różnej płci wywodzących się z różnych rodzin pochodzenia. Legalizuje także fakt posiadania dzieci, nadaje status prawny wspólnocie majątkowej rodziny, reguluje szereg zachowań zarówno w rodzinie jak i poza nią. Istnieje zarówno legalizacja prawna, jak i obyczajowa, moralna, religijna. Przekroczenie pewnych norm powoduje formalne i nieformalne represje ze strony rodziny, szerszych środowisk, kościoła czy państwa. Represjonowane może być też zaniechanie wykonywania pewnych obowiązków małżeńskich czy rodzinnych (np. odmowa pożycia seksualnego, uchylanie się od utrzymywania nieusamodzielnionych dzieci itp.),

4. SOCJOPSYCHOLOGICZNE:

1. Socjalizacyjna funkcja rodziny - wprowadzenie dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz interakcja osobowości małżonków. Socjalizacyjne oddziaływanie może być świadome, zamierzone, zaplanowane i wtedy jest to wychowanie wewnątrzrodzinne. Niezależnie jednak od tego rodzina jako mała grupa społeczna, jako mikrośrodowisko wpływa na dziecko spontanicznie; osobowość dziecka kształtuje nie tylko świadomie wypowiedziany przez matkę nakaz ustąpienia młodszemu braciszkowi, ale również np. niezaplanowana z wychowawczego punktu widzenia spontaniczna kłótnia małżeńska. Ten drugi rodzaj oddziaływania rodziny jest spontaniczna socjalizacją, mogącą prowadzić zarówno do dobrych, jak i złych efektów (podobnie zresztą jak właściwe i niewłaściwe wychowanie). Na podkreślenie zasługuje związany z wpajaniem (internalizacją) systemu wartości fakt, że w ramach rodzinnej socjalizacji potomstwa odbywa się ważny z ogólnospołecznego punktu widzenia proces ideologiczno-światopoglądowego kształtowania dzieci. Socjalizacyjna funkcja rodziny jest niezmiernie ważna dla społeczeństwa. Od określonych postaw i wysiłków rodziców zależy w znacznej mierze kształt osobowości i postępowanie jednostek następnego pokolenia. Ważne jest dla społeczeństwa, że rodzina należycie wypełnia swe zadania socjalizacyjne w stosunku do potomstwa. W naszym kraju socjalizacja rodzinna powinna być zgodna z celami i założeniami ideologicznymi społeczeństwa socjalistycznego. Funkcja socjalizacyjna rodziny ma- obok ogólnospołecznego - także aspekt prywatny. Kształtowanie osobowości dziecka w procesie oddziaływania rodziny ma istotne znaczenie dla samej jednostki, która temu oddziaływaniu podlega. Osobiste losy dziecka, jego droga życiowa, sukces zależą w znacznej mierze od tego, jak zostało ono ukształtowane i przygotowane do życia przez rodzinę, od tego, w jakiej mierze rodzina troszczyła się o jego przyszłość. Rodzina nie jest jedyną instytucją socjalizującą dzieci i młodzież; niemniej ze względu na siłę i charakter swego oddziaływania spełnia kluczową rolę w tym procesie. „Urabianie osobowości wychowanka” w warunkach nasyconej pozytywnymi emocjami intymności, w warunkach pełnego zaufania jest niezwykle skuteczne,

2. Kulturalna funkcja rodziny - zapoznanie młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa oraz jej trwałymi pomnikami, wpojenie norm i skali wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, dbałość o przeżycia estetyczne rodziny, nauczenie młodzieży korzystania z treści kulturowych i omawianie ich w gronie rodziny (np. wspólne oglądanie i komentowanie programu telewizyjnego, dyskusja nad przeczytaną książką). Należy tu odróżnić życie kulturalne rodziny jako całości od życia kulturalnego poszczególnych jej członków, które toczy się poza rodziną poprzez osobny, indywidualny kontakt poszczególnych jednostek z instytucjami kulturalnymi ( kino, teatr, sala koncertowa, itp.),

3. Rekreacyjno - towarzyska funkcja rodziny - dom rodzinny jako miejsce wypoczynku, dbałość wszystkich członków o dobra atmosferę w rodzinie i o nawiązywanie kontaktów towarzyskich przez osoby wchodzące w jej skład. Określona przez F. Znanieckiego ludzka „potrzeba oddźwięku społecznego” wyraża się w występującej u każdego człowieka (zdrowego psychicznie) dążności do utrzymywania zażyłych, nieformalnych kontaktów z niewielkim kręgiem osób. Tego rodzaju kontakty są niezbędne do utrzymania równowagi psychicznej, dla uniknięcia poczucia osamotnienia, dla psychicznego odprężenia, wypoczynku. Potrzeba życia towarzyskiego nierzadko jest zaspokajana przez utrzymywanie bliższych stosunków

z niekrewnymi. Niemniej potrzeby rekreacyjno-towarzyskie mogą być i są zwykle zaspokajane również w kręgu krewnych, zwłaszcza bliższych, zarówno mieszkających pod jednym dachem, jak i w gronie krewnych rozproszonych przestrzennie (nie na tyle jednak, aby to utrudniało kontakty osobiste). Odwiedzanie rodziców, braci, sióstr jest powszechnie praktykowane - i to nie wyłącznie z poczucia rodzinnej powinności czy ze względu na uczucia rodzinne. Element życia towarzyskiego, chęć urozmaicenia sobie czasu tez odgrywa tutaj istotna rolę. Podobnie jest w rodzinie małej (dwupokoleniowej). Małżonkowie oraz ich starsze dzieci mogą stworzyć atmosferę przyjemnych stosunków towarzyskich, jeśli nie ma między nimi stałych konfliktów wewnętrznych. Dom rodzinny jest poza tym miejscem wypoczynku po pracy jednostki istotną rolą, którą socjologowie nazywali „funkcją psychohigieniczną”. W domu występuje rozładowanie napięć psychicznych powstałych w życiu pozarodzinnym, co ma bardzo istotne znaczenie dla utrzymania równowagi psychicznej człowieka,

4. Emocjonalno - ekspresyjna funkcja rodziny - najistotniejsze emocjonalne potrzeby członków rodziny oraz potrzeba wyrażania swej osobowości. Potrzeba towarzyska wyraża się w chęci posiadania niezbyt szerokiego kręgu zaprzyjaźnionych osób (czy rodzin), znajomych i życzliwych, stwarzających klimat urozmaicenia w trakcie kontaktów z nimi, chcących nas zrozumieć i szukających zrozumienia dla swoich spraw i poglądów. Tych potrzeb nie mogą zaspokoić tylko członkowie rodziny. Jednak emocjonalno-ekspresyjne potrzeby jednostki związane ze współżyciem rodzinnym są czymś więcej niż potrzeba kontaktów towarzyskich. Chodzi o uzyskanie całkowitego, intymnego oddźwięku psychicznego, który poza gronem najbliższej rodziny jest na ogół nieosiągalny, pominąwszy może nieliczne przypadki wieloletnich głębokich i trwałych przyjaźni czy długotrwałe nieformalne związki erotyczne spojone uczuciem prawdziwej miłości (w tym ostatnim wypadku mamy jednak do czynienia z nieformalnym małżeństwem). Każdy normalny człowiek odczuwa potrzebę posiadania kręgu najbliższych osób, które by kochał i przez które byłby kochany. Występujący w pomyślnie ułożonym małżeństwie związek uczuciowy między współmałżonkami, wzajemne związki uczuciowe między rodzicami a dziećmi oraz między rodzeństwem, czy też nawet powiązania uczuciowe zachodzące w ramach trzech pokoleń - są to czynniki zaspokajające dążenia do oddźwięku psychicznego, emocjonalnego. Z kolei owo zaspokojenie jest jedną z istotnych przesłanek szczęścia osobistego. Do emocjonalnego zaspokajania partnerów w małżeństwie nie jest konieczna „wielka” czy „prawdziwa” miłość. Wystarczy zwykły ludzki sentyment wynikający z codziennego współżycia i wzajemnej akceptacji, umiejętności obcowania z osobą, wzajemne zrozumienie i zaufanie. Niemniej głęboka miłość jest zawsze w małżeństwie czynnikiem pożądanym. Zaspokojenie potrzeby ekspresji odbywa się w rodzinie dzięki interakcji osobowości współmałżonków ( i nie tylko współmałżonków) oraz dzięki permanentnej „wymianie psychicznej”. Człowiek odczuwa potrzebę manifestowania swojej osobowości, eksponowania swej indywidualności, swoich postaw i poglądów wobec bliskiemu mu odbiorcy, który rejestrowałby w swojej świadomości intymna stronę bliskiej osoby, oceniał ją, emocjonalnie afirmował i intelektualnie akceptował. W małżeństwie proces ten może przybrać postać obustronnej interakcji wzajemnego dwustronnego zaspokajania potrzeby ekspresji (np. otrzymywanie i okazywanie miłości). To samo może mieć miejsce w relacji rodzice - dzieci, zwłaszcza dzieci starsze. Nie można całkowicie wykluczyć zaistnienia tego rodzaju procesów w kontaktach pozarodzinnych, jednak dotychczas spotykamy się z nimi najczęściej właśnie w ramach współżycia rodzinnego. Nie bez wpływu na emocjonalno-ekspresyjne satysfakcje i związki

w rodzinie jest poczucie wspólnoty intelektualnej, nabierające szczególnego znaczenia

w małżeństwach osób cechujących się znacznym stopniem rozwoju umysłowego. Emocjonalna funkcja rodziny zapewnia także jej członkom poczucie oparcia

i bezpieczeństwa. Członek rodziny może liczyć na jej pomoc i solidarność materialną

i psychiczną - różną oczywiście w różnych epokach i warunkach, a także zależną od formy rodziny i stopnia pokrewieństwa. Emocjonalno - ekspresyjna funkcja rodziny przechodzi kolejne przemiany a ostatnio szczególnie zyskuje na znaczeniu,

5. Religijna funkcja rodziny - obejmuje wychowanie potomstwa w duchu religijnym

i egzekwowanie religijnych powinności, kultywowanie w domu norm, zasad i wartości religijnych.

3. RODZINA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE, GRUPA SPOŁECZNA, INSTYTUCJA.

W pedagogice społecznej rodzinę traktuje się jako środowisko wychowawcze,

w którym tkwią potencjalne siły społeczne jako źródło jej rozwoju. W centrum zainteresowań poznawczych i wychowawczych pedagoga społecznego znajduje się pomyślność rodziny wraz z najbliższym kręgiem społecznym i instytucji jej służących. Cechy rodziny jako środowiska wychowawczego można określić wyraźniej, gdy analizuje się ją jako grupę

i instytucję wychowawczą, ponieważ pozwala to na „wniknięcie w wewnętrzne mechanizmy funkcjonowania rodziny jako grupy społeczno - wychowawczej oraz jej związki z innymi grupami i instytucjami wychowawczymi”.

Zgodnie z ogólną definicją grupy, rodzina jest grupą społeczną, ponieważ jej członków łączy określony wzajemny stosunek lub wiele stosunków społecznych. Zbiorowość krewnych może tworzyć i najczęściej tworzy grupę społeczną - i to zarówno osobnicy mieszkający pod jednym dachem tworzący grupę z reguły, jak i ci, którzy są rozproszeni. Grupa krewnych ma poczucie własnej odrębności, własne zadania i cele życiowe (szczególnie, jeśli chodzi o krewnych tworzących wspólny dom rodzinny), układ stałych, międzyosobniczych stosunków, określoną strukturę. Posiada więc wszystkie podstawowe cechy grupy społecznej. Jest przy tym zazwyczaj małą grupą społeczną, noszącą jej socjologiczne cechy. Występują więc w jej ramach bezpośrednie międzyludzkie kontakty społeczne, face to face, stosunki międzyosobnicze są bliskie, intymne, nasycone emocjami, interakcja i związek osobowości przeważają nad organizacją i związkiem ról społecznych (szczególnie w ostatnich czasach). W rodzinie są to m.in. stosunki między rodzicami wynikające z faktu zawarcia małżeństwa, posiadania dzieci lub prowadzenia gospodarstwa domowego, stosunki między rodzicami a dziećmi, między rodzeństwem, członkami rodziny

a dalszymi krewnymi. Stosunki między poszczególnymi członkami rodziny prowadzą z reguły do trwałej i raczej niespotykanej w innych grupach więzi społecznej, zespalającej tę grupę w zwartą całość. Rodzina jest grupą o przewadze więzi osobistych, dlatego określa się ją jako grupę pierwotną (grupy społeczne oparte na związkach o przewadze więzi rzeczowej nazywa się grupami wtórnymi). Odznacza się trwałością więzi większą niż jedno pokolenie, jest grupą o członkostwie autonomicznym i w zasadzie nierozerwalnym, choć zdarzają się jednak przypadki rozwiązywania małżeństw i rozbicia więzi rodzinnych - porzucenie, rozwód. Grupy pierwotne powstają przeważnie spontanicznie, z osobistych nieformalnych pobudek, jakkolwiek czynnik zaplanowanego, wyrachowanego doboru współmałżonków występował w niektórych kręgach społecznych dość często. Z genetycznego punktu widzenia rodzina bywa zazwyczaj grupą pierwotną, jednakże społeczeństwo stawia jej pewne formalne wymagania, jak np. zawarcie ślubu i przyjęcie uprawnień i obowiązków nałożonych przez państwo (jego ustawodawstwo), wchodzi ona także w zakres innych szerszych ponadrodzinnych struktur i instytucji. Z reguły jednak w życiu rodzinnym przeważa nurt osobisty, spontaniczny, nieformalny.

Rodzinę należy również analizować w jej aspekcie instytucjonalnym. Instytucja rodziny jest jedną z podstawowych instytucji. „Instytucja może być określona jako ogólnie akceptowana droga osiągania istotnych, społecznych celów”. Z całą pewnością rodzina odpowiada temu kryterium. Jednym z bardziej istotnych celów jest prokreacja, czy rodzicielska socjalizacja potomstwa. Rodzina zaspokaja istotne potrzeby społeczne:

• Potrzeby społeczeństwa globalnego

• Potrzeby innych grup społecznych (np. grup narodowych, klasowych itp.)

• Potrzeby jednostek ludzkich (głównie rodziny - potrzeby ekonomiczne, emocjonalne, seksualne itp.)

Z instytucjonalnym aspektem rodziny wiążą się spełniane przez nią funkcje, o których mowa była wcześniej. Rodzinę określa się jako instytucję wychowania naturalnego, w której wychowuje się przez uczestnictwo w różnych sytuacjach życiowych. Mimo, że występuje tutaj przewaga wychowania naturalnego, to trzeba zaznaczyć, iż znajdują się także elementy wychowania zamierzonego, planowego i celowego. Pogląd o instytucjonalności rodziny wyraził także Edmund Trempała, według którego „rodzina może być nie tylko instytucją wychowania naturalnego i spontanicznego, lecz także intencjonalnego”. Ale przede wszystkim stanowi ona „pierwszą i podstawową instytucję opieki, wychowania i kształcenia jednostki”. Rodzina stanowi podmiot wychowania, element środowiska i systemu wychowawczego.

4. PRZEMIANY I ZAGROŻENIA ŻYCIA RODZINNEGO. MODEL WSPÓŁCZESNEJ RODZINY POLSKIEJ.

„Społeczeństwo globalne, a ściślej rzecz ujmując któreś z jego stadiów rozwojowych (społeczeństwo preindustrialne, industrialne czy postindustrialne), wraz z zawartymi w nim zhierarchizowanymi układami społecznymi, wpływa na rodzinę, odpowiednio modyfikując ją i jej subsystemy, a z kolei modyfikowana rodzina wywiera podlegające przekształceniom wpływy na społeczeństwo globalne, jego subkultury i procesy, a te interakcyjne oddziaływania intensyfikują się w okresach szybkich przeobrażeń społeczeństwa. Rodzina jest więc istotnym elementem społecznych interakcji”.

Omawiając zmiany, jakim podlega na przestrzeni dziejów rodzina zwraca się uwagę na obecność istotnego związku między charakterystycznymi cechami społeczeństwa i rodziny w danej epoce. Za podstawę kształtowania rodziny uznaje się typ społeczeństwa, poziom

i stopień dynamiki rozwoju sił wytwórczych, układy makrostruktur społecznych i przemiany kulturowe. Wyróżnia się trzy stadia przemian rodziny powiązane z trzema formami społeczeństw: preindustrialnym, industrialnym i postindustrialnym. W każdym z nich kształt

i zasady funkcjonowania rodziny są wyznaczane poziomem rozwoju ekonomicznego, społecznego i kulturowego. Rodzina zmieniała się, gdy społeczeństwo wchodziło w kolejne fazy rozwojowe, na które wpływały procesy urbanizacji, industrializacji, rozwoju nauki

i oświaty oraz postępu technicznego, wywołujące kształtowanie się nowego stylu życia.

Przemiany biologicznych i materialnych podstaw życia rodzinnego.

• Wzrost w XX wieku opieki medycznej i higieny osobistej oraz komunalnej zmniejsza śmiertelność dzieci oraz przedłuża średni wiek życia rodziców.

• Przeciętny standard mieszkaniowy stwarza korzystniejsze warunki zdrowotne członkom rodziny.

• Modernizacja wyposażenia technicznego gospodarstw domowych ułatwia prace domowe i zaopatrywanie domu.

• Uprzemysłowienie daje mężczyźnie i kobiecie pracę poza domem.

• Zmniejsza się liczba małżeństw zawieranych z powodów ekonomicznych.

Przemiany kulturowych i kulturalnych podstaw życia rodzinnego.

• Industrializacja przyczynia się do rozwoju miast -> urbanizacja rodzin.

• Zmniejsza się instytucjonalne usztywnienie norm obyczajowych odnoszących się do współżycia w rodzinie i do zachowań na terenie domu rodzinnego.

• Rozwój techniki umożliwia nasycenie domów rodzinnych urządzeniami technicznymi oraz wytworami służącymi przekazywaniu informacji oraz treści kulturowych.

• Uprzemysłowienie pociąga za sobą wypracowanie obliczonego na zysk systemu spędzania czasu wolnego poza domem.

• Postępuje naprzód stopniowa unifikacja kulturowa rodzin należących do różnych kręgów społecznych, subkultur i regionów kraju.

Przemiany strukturalnych podstaw życia rodzinnego.

• Rozpowszechnia się kontrola urodzeń i zmniejszają się rozmiary rodziny.

• Zwiększa się procent rodzin dwupokoleniowych oraz rozluźniają się więzy między krewnymi a rodzinami małymi.

• Zróżnicowanie zadań członków rodziny z tytułu płci stopniowo zanika.

• Zmniejsza się autorytet męża i ojca, a wzrasta pozycja zony i matki.

• Następuje wzrost indywidualizmu i wolności osobistej członków rodziny.

• Narasta osłabienie bezpośredniej więzi rodzinnej.

• Wzrasta liczba rozwodów.

• Młodzież uwalnia się z arbitralnej władzy rodziców.

Przemiany funkcjonalnych podstaw życia rodzinnego.

• Następuje rozluźnienie związku między funkcja seksualną a prokreacyjną.

• Emocjonalne funkcje rodziny nabierają coraz większego znaczenia.

• Wzrost roli ekspresyjnej funkcji rodziny.

Przemiany dotyczące miejsca rodziny w mikrostrukturze społecznej i społeczności lokalnej.

• Wzrasta anonimowość jednostki i rodziny w rozrastających się społecznościach lokalnych.

• Wyraźnie rozluźnia się więź sąsiedzka.

• Zwiększa się ruchliwość przestrzenna rodzin.

• Rodzina nabywa umiejętność modyfikacji i adaptowania się do szybko zmieniających się warunków społecznych.

• Rośnie intymność rodziny, staje się bardziej zamknięta dla otoczenia społecznego.

• Pozamałżeńskie i przedmałżeńskie kontakty seksualne upowszechniają się.

Przemiany świadomości członków rodziny dotyczącej życia rodzinnego.

• Poglądy ideologiczne oraz na temat życia rodzinnego i seksualnego rodziców różnią się od opinii dzieci.

• Liberalizują się poglądy na temat pracy zawodowej mężatek.

• Coraz bardziej akcentuje się egalitaryzm w małżeństwie.

• Większa wyrozumiałość dla pozamałżeńskich i przedmałżeńskich kontaktów seksualnych.

• Wzrasta tolerancja wobec osób rozwiedzionych, niezamężnych matek i związków niezalegalizowanych oraz związków homoseksualnych.

Kierunki przemian rodzin współczesnych:

• Od rodziny dużej (wielopokoleniowej) do rodziny małej (podstawowej).

• Od rodziny biologicznie zdeterminowanej do rodziny planowanej.

• Od rodziny produkcyjnej do rodziny nieprodukcyjnej.

• Od rodziny patriarchalnej do rodziny egalitarnej.

• Od rodziny zinstytucjonalizowanej do rodziny podporządkowanej treściom humanistycznym.

• Od rodziny „otwartej” do rodziny „zamkniętej”.

Zagrożenia zdrowia rodziny (wg Sicińskiego):

• Konflikty światopoglądowe

• Procesy migracyjne

• Sytuacja mieszkaniowa

• Uciążliwość życia codziennego (patologia)

• Problemy związane z pracą (bezrobocie)

• Zagrożenia ekologiczne związane z miejscem zamieszkania, pracy, nauki

• Brak dostępu do informacji

• Nadmiar uwagi skierowanej na własny organizm i wycofanie się z ról społecznych, których podjęcia czy dalszego odgrywania oczekuje rodzina

• Degradacja żywicieli rodzin (alkoholizm, pijaństwo, narkomania, lekomania)

• Negatywne skutki leczenia cytostatykami i sterydami, np. w postaci zmian odporności u małych dzieci oraz higiena ciąży.

Model współczesnej rodziny polskiej

Rodzina jest taką szczególną grupą społeczną, złożoną z małżonków, dzieci oraz krewnych danych małżonków. W rodzinie dostrzegamy dwie więzi tj. małżeńską
i rodzicielską. Każde ognisko domowe różni się w dużym stopniu od siebie. W poprzednich latach to rodzina zapewniała oparcie oraz była punktem odniesienia w relacjach z innymi ludźmi. Teraz to wszystko ulega zmianie. Coraz rzadziej możemy liczyć na nią, gdyż każdy patrzy tylko na siebie. Trafne będzie tu stwierdzenie, że z „rodziną najlepiej wychodzi się na zdjęciach”. W gonitwie XXI wieku ludzie nie potrafią już być tak blisko przy członkach swojej rodziny, w trudnych momentach ciężko jest nam znaleźć oparcie chociażby
w rodzicach.

W ostatnim czasie nasiliły się zjawiska patologii. Kiedyś nawet nie znano takiego problemu, ponieważ zwracano wówczas uwagę na wychowanie i przygotowanie dzieci do życia w społeczeństwie. Dzisiaj coraz mniej rodziców nie pamięta o tym albo nie ma czasu po prostu na wprowadzenie swoich dzieci w życie. W naszym kraju, gdzie coraz częściej ludzie muszą walczyć o byt i o przetrwanie, dochodzi do tego, że dzieci są coraz częściej zagubione i samotne w tym wszystkim oraz w wielu wypadkach popadają one w skrajności.

Głównym tematem IV Sympozjum w Piotrkowie Trybunalskim było wychowanie w rodzinie i socjalizacja w rodzinie i w świetle wyników najnowszych polskich badań naukowych. Swoje ambicje rozwijania familiologii organizatorzy sympozjum tematycznie ulokowali w środowisku rodzinnym skierowanym na wychowanie i opiekę. Zależało im głównie na popularyzowaniu wiedzy teoretycznej, służącej pedagogice rodzinnej.

Podczas obrad sympozjum padło stwierdzenie, że współczesna rodzina polska ma dobrą kondycję na tle trendów światowych. Jednak stwierdzono tam, że z socjalizacją
w rodzinie polskiej nie jest dobrze. Jest to destruktywny wpływ naszej cywilizacji, także tej medialnej. Obecnie w wielu polskich domach od rana dzieci zajmuje „opiekunka medialna” -telewizor, komputer. Taka opiekunka ma ogromny wpływ na wychowanie, na socjalizacje dzieci i dorastającej młodzieży. Wpatrzone w ekran doznają „konfuzji medialnej”. W ich głowach następuje pomieszanie pojęć i znaczeń: Co jest w życiu najważniejsze?
Co jest czym? Kto kim jest? Jak ma być? Przyswajają sobie sztuczny świat medialny i w nim szukają wzorców do naśladowania. Znajdują często błędne ideały. Efektem tej pseudosocjalizacji jest dostrzegalny kryzys tożsamości wśród młodzieży.

A jednak młodzi ludzie chcą rozmawiać ze swoimi rodzicami na tematy dla nich ważne, ponieważ bardzo tego potrzebują. Badania dowodzą, że takie rozmowy prowadzą w domach z dziećmi głównie matki lepiej wykształcone. One z dziećmi rozmawiają częściej i chętniej niż matki z wykształceniem podstawowym. W niektórych polskich domach socjalizacja trzyma się na przyzwoitym poziomie dzięki bezpośrednim kontaktom rodziców i dzieci. Przede wszystkim dzieci z matkami, ponieważ jak dowiedziono, ojcowie nie uczestniczą w wychowaniu rodzinnym.

W obradach IV piotrkowskiego sympozjum familiologów zawarty był również referat ks. prof. Jana Śledzianowskiego, który przeprowadził badania wśród 148 ojców należących do Stowarzyszenia Obrony Praw Ojców. Są to mężczyźni, których małżeństwa rozpadły się
z winy jak twierdzą ich byłych żon i matek ich dzieci. Przez udział w pracach Stowarzyszenia domagają się przestrzegania praw ojcowskich, które zostały im odebrane lub ograniczone przez „sfeminizowane sądy”. Jedynie 2 spośród 148 badanych przypisali winę
za rozpad ich małżeństwa, ponieważ byli alkoholikami. Pozostali, czyli prawie wszyscy, winą obarczają swoje byłe żony. Respondenci ks. prof. krytykują również swoje byłe żony
za złe wychowanie dzieci, ponieważ uczą je lekceważenia autorytetu ojca. Główną myślą
IV sympozjum było, że człowiek w wieku dojrzałym odwzorowuje zachowania swoich rodziców, co za tym idzie powinniśmy przekazywać dzieciom prawidłowe wzorce, czyli zachowywać się jak mówimy, a nie jedno mówić, a co innego robić. Dużo uwagi poświęcono uczuciom, ponieważ polscy rodzice mają problemy w mówieniu o nich, jak również w ich okazywaniu. Różnicą między rodziną z dawnych czasów i tą XXI - wieczną, jest podział ról
w ognisku domowym. Kiedyś to mężczyźni musieli zapewnić swojej rodzinie schronienie
i pożywienie. Kobiety miały za zadanie zajmować się wychowaniem dzieci i domem. To jednak radykalnie uległo zmianie. Chyba w niewielu polskich domach możemy zaobserwować jeszcze taki model rodziny. Dzisiaj w naszym kraju dla wielu domów to wręcz nierealne. Dlatego tez kobiety od jakiegoś czasu podejmują pracę po to, aby pomóc swoim mężom w utrzymaniu domu, ponieważ ich zarobki nie są w stanie zapewnić rodzinie godnego życia. Niestety w Polsce to także jest coraz częstsze zjawisko, gdyż kraj nasz podzielony jest na bogatych i biednych, a nie ma u nas grupy pośredniej, która zapewnione miałaby godne życie. Ludzie biedni maja coraz ciężej w życiu i w ten sposób zanik tego modelu rodziny jest tak widoczny. Przeciętna rodzina polska oddalona jest od wzorców klasycznej rodziny instytucjonalno- patriarchalnej, z uaktywnioną zawodowo żoną, a zarazem matką (podwójna rola kobiet), co wywołuje często wewnętrzne spięcia w domu oraz przeciążenie kobiet. Ceni materialne podstawy swego życia przy jednoczesnym znacznym zaawansowaniu wewnętrznych więzi emocjonalnych oraz wzroście interakcji osobowości współmałżonków, a także rodziców i dzieci. Rodzina pozostaje w znacznej interakcji z kulturą masową.

BIBLIOGRAFIA:

1. Dąbrowska - Caban Z., Rodzina polska u progu XXI wieku, w: Problemy Rodziny, 1999, vol. 39, nr 4.

2. Kamiński A., Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna, Warszawa 1972, Wydawnictwo Naukowe PWN.

3. Kawula S., Pedagogika społeczna. Dokonania - aktualność - perspektywy, Toruń 2005, Wyd. Adam Marszałek.

4. Kawula S., Brągiel J., Janke A. W., Pedagogika rodziny, Toruń 2000, Wyd. Adam Marszałek.

5. Kirkpatrick C., The Family as Process and Institution, New York 1963.

6. Lalak D., Pilch T. (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

7. Maciaszkowa J., Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, Warszawa 1991, WSiP.

8. Marynowicz - Hetka E. (red.), Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki. Tom 2., Warszawa 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN.

9. Milerski B., Śliwerski B. (red.), Pedagogika. Leksykon PWN, Warszawa 2000, Wydawnictwo Naukowe PWN.

10. Natowski M. (red.), Funkcje wychowawcze współczesnej rodziny, Białystok 1981, Wyd. Uniwersytet Warszawski filia w Białymstoku.

11. Pilch T., Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Wrocław 1971, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

12. Pilch T., Smolińska - Theiss B. (red.)Pedagogika społeczna - poszukiwania i rozstrzygnięcia, „Studia Pedagogiczne” t. XLVI, Wrocław 1984.

13. Pomykało W. (red.), Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa 1993, Fundacja „Innowacja”.

14. Tyszka Z. (red.), Poznańska Szkoła Badań nad Rodziną. Metodologia i jej zastosowanie, Poznań 1990, CPBP.

15. Tyszka Z., Rodzina we współczesnym świecie, Poznań 2002, Wydawnictwo Naukowe UAM.

16. Tyszka Z. (red.), Współczesne rodziny polskie w świetle aktualnych badań, Poznań 1976.

17. Tyszka Z., Z metodologii badań socjologicznych nad rodziną, Bydgoszcz 1987, Wyd. „Pomorze”.

18. Wojtyła K., Rozważania o istocie człowieka, Kraków 1999, Wydawnictwo WAM.

19. Ziemska M. (red.), Rodzina współczesna, Warszawa 2001, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

W. P. Zaczyński, Badania pedagogiczne, w: Encyklopedia Pedagogiczna, W. Pomykało (red.), Warszawa 1993, Fundacja „Innowacja”, s. 38.

Mutatis mutandis - (łac.) uwzględniając istniejące różnice

T. Pilch, Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Wrocław 1971, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 48.

S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania - aktualność - perspektywy, Toruń 2005, Wyd. Adam Marszałek, ss. 281 - 282.

Z. Tyszka (red.), Z metodologii badań socjologicznych nad rodziną, Bydgoszcz 1988, ss. 84 - 85.

Z. Tyszka (red.), Współczesne rodziny polskie w świetle aktualnych badań, Poznań 1976, ss. 23 - 24.

Z. Tyszka (red.), Poznańska Szkoła Badań nad Rodziną. Metodologia i jej zastosowanie, Poznań 1990, CPBP, s. 53.

Z. Tyszka, Rodzina, w: Encyklopedia Pedagogiczna, W. Pomykało (red.), Warszawa 1993, Fundacja „Innowacja”, s. 695.

B. Milerski, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Leksykon PWN, Warszawa 2000, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 192.

J. Maciaszkowa, Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, Warszawa 1991, WSiP, s. 49.

M. Ogryzko - Wiewiórska, Rodzina w oczach młodego człowieka, w: Rodzina współczesna, M. Ziemska (red.), Warszawa 2001, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, s. 117.

A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna, Warszawa 1972, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 82.

K. Wojtyła, Rozważania o istocie człowieka, Kraków 1999, Wydawnictwo WAM, s. 66.

D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, ss. 237 - 241.

Z. Tyszka, Rodzina, w: Encyklopedia Pedagogiczna, W. Pomykało (red.), Warszawa 1993, Fundacja „Innowacja”, ss. 696 - 697.

S. Kawula, Próba pedagogicznej typologizacji rodzin, w: Pedagogika rodziny, S. Kawula, J. Brągiel, A. W. Janke, Toruń 2000, Wyd. Adam Marszałek, ss. 155 - 169.

H. Szpiczko, Opiekuńcze problemy współczesnej rodziny, w: Funkcje wychowawcze współczesnej rodziny, M. Natowski (red.), Białystok 1981, Uniwersytet Warszawski filia w Białymstoku, s. 59.

Z. Tyszka, Rodzina, w: Encyklopedia Pedagogiczna, W. Pomykało (red.), Warszawa 1993, Fundacja „Innowacja”, ss. 697 - 698.

Z. Tyszka, Z metodologii badań socjologicznych nad rodziną, Bydgoszcz 1987, „Pomorze”, ss. 47 - 54.

S. Kawula, Rodzina jako grupa i instytucja opiekuńczo - wychowawcza, w: Pedagogika rodziny, S. Kawula, J. Brągiel, A. W. Janke, Toruń 2000, Wyd. Adam Marszałek, s. 48.

B. Matyjas, Pedagogika społeczna i rodzina - obszary badań, w: Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki. Tom 2., E. Marynowicz - Hetka (red.), Warszawa 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 506.

S. Kawula, Rodzina jako grupa i instytucja opiekuńczo - wychowawcza, w: Pedagogika rodziny, S. Kawula, J. Brągiel, A. W. Janke, Toruń 2000, Wydawnictwo Adam Marszałek, ss. 45 - 77.

Z. Tyszka, Z metodologii badań socjologicznych nad rodziną, Bydgoszcz 1987, „Pomorze”, ss. 44 - 45.

C. Kirkpatrick, The Family as Process and Institution, New York 1963, s. 11.

E. Trempała, Instytucje i placówki wychowania równoległego, w: Pedagogika społeczna - poszukiwania

i rozstrzygnięcia, T. Pilch, B. Smolińska - Theiss (red.), „Studia Pedagogiczne” t. XLVI, Wrocław 1984, ss. 155 - 156.

Z. Tyszka, Rodzina we współczesnym świecie, Poznań 2002, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 14.

Z. Tyszka, Z metodologii badań socjologicznych nad rodziną, Bydgoszcz 1987, „Pomorze”, ss. 172 - 175.

Z. Tyszka, Z metodologii badań socjologicznych nad rodziną, Bydgoszcz 1987, „Pomorze”, ss. 178 - 183.

Z. Dąbrowska - Caban, Rodzina polska u progu XXI wieku, w: Problemy Rodziny, 1999, vol. 39, nr 4.

B. Affeld, Model rodziny współczesnej a współczesne rodziny polskie, w: Poznańska Szkoła Badań nad Rodziną, Z. Tyszka (red.), Poznań 1990, CPBP, ss. 158 - 170.

---