Układy człowieka - ściąga

Układ krwionośny

Krew jest rodzajem tkanki łącznej płynnej, pełniącej rolę płynu ustrojowego. Składa się ona z płynnej treści międzykomórkowej (osocze) oraz z zanurzonych w osoczu upostaciowionych (morfotycznych) elementów, zwanych krwinkami. Trzy podstawowe typy krwinek to: czerwone (erytrocyty), białe (leukocyty) oraz płytki krwi (trombocyty). Najliczniej reprezentowaną grupą krwinek (ilość określana w milionach) w organizmie człowieka są bezjądrzaste, zawierające hemoglobinę, erytrocyty.

Elementy morfotyczne produkowane są głównie w szpiku kostnym, ale również w węzłach chłonnych i śledzionie. Ponad 55% składu krwi człowieka stanowi osocze, składające się z około 90% z wody, pozostałe 10% stanowią związki organiczne (białka, enzymy, hormony, witaminy i in.) oraz związki mineralne. Surowicą krwi nazywa się osocze pozbawione białka - fibryny (włóknik), powstającego w trakcie krzepnięcia krwi z fibrynogenu.

Krew u kręgowców, w tym człowieka płynie w zamkniętym układzie krwionośnym. Dzięki istnieniu tzw. połączeń tętniczo-żylnych, w których tętnice idące od serca rozgałęziają się w coraz cieńsze a następnie przechodzą w naczynia włosowate, każda komórka ciała zaopatrywana jest w krew. Krew z komórek powraca dzięki przechodzeniu systemu naczyń włosowatych w żyły, a te transportują ją z powrotem do serca.

Do podstawowych funkcji krwi zalicza się:

• Uczestniczenie w procesach odpornościowych - rolę tę pełnią m.in. białka osocza, przeciwciała oraz leukocyty

• Zachowanie homeostazy (równowagi) organizmu - regulacja pH i temperatury oraz ciśnienia osmotycznego

• Rozprowadzanie po organizmie witamin, hormonów, enzymów

• Odprowadzanie zbędnych produktów przemiany materii z komórek

• Transport gazów: O₂ z płuc do komórek ciała i CO₂ z komórek ciała do płuc

Zawartość krwi u dorosłego człowieka mieści się w zakresie 5-6 litrów.

Tętnice rozprowadzają krew z serca do tkanek, żyłami krew płynie z tkanek do serca.

Serce od zewnątrz otoczone jest workiem osierdziowym oraz zaopatrzone jest we własny system naczyń zwanych wieńcowymi. Serce składa się z 2 przedsionków i 2 komór. Cofaniu się krwi zapobiegają zastawki.

• Między prawym przedsionkiem a prawą komorą - zastawka trójdzielna

• Między lewym przedsionkiem i lewą komorą - zastawka dwudzielna

• Na granicy komór są zastawki półksiężycowate.

Do prawego przedsionka dochodzi żyła główna górna i żyła główna dolna, do lewego żyła płucna. Z komór serca wychodzą tętnice, z prawej pień płucny, z lewej aorta.

Samoistne, swoiste ruchy serca generowane są dzięki istnieniu tzw. układu przewodzącego serca. Najważniejszą częścią tego układu jest węzeł zatokowo-przedsionkowy. Rytm pracy serca może być modyfikowany:

• Ośrodkami układu nerwowego

• Substancjami chemicznymi

Typy naczyń:

• Tętnice - odprowadzają krew od serca, grube, sprężyste ściany z warstwami mięśniowymi i włóknami sprężystymi

• Naczynia włosowate - cienki śródbłonek tworzy ściany

• Żyły - krew płynie do serca pod małym ciśnieniem, ściany żył cienkie, słabo rozbudowane mięśnie gładkie oraz włókna sprężyste. Zastawki zapobiegają cofaniu się krwi.

Typowe połączenie tętniczo-żylne: tętnice tętniczki naczynia włosowate żyłki żyły

Obieg duży i mały krwi.

Obieg mały: prawa komora pień płucny i tętnice płucne naczynia włosowate płuc żyły płucne przedsionek lewy

Obieg duży: lewa komora aorta naczynia włosowate ciała żyły żyły główne przedsionek prawy

Prawidłowe ciśnienie krwi: 120 mmHg/80 mmHg. Puls 72 (wynika z rozszerzenia tętnic podczas wtłaczania do nich krwi z lewej komory serca)

Zmiany potencjałów elektrycznych - elektrokardiogram (EKG)

Grupa krwi 0 to uniwersalny dawca, grupa AB uniwersalny biorca.

Konflikt serologiczny: Matka Rh(-), a dziecko (płód) po ojcu ma Rh(+). Kiedy niewielka ilość krwi dziecka dostanie się do krwioobiegu matki to matka produkuje przeciwciała anty-Rh, prowadzące do uszkodzeń płodu.

Choroby układu krążenia: miażdżyca - odkładanie się złogów lipidów i wapnia na ściankach naczyń, w skutek tego może rozwinąć się choroba niedokrwienna serca, co z kolei może prowadzić do zawałów.

Układ limfatyczny

Limfa (chłonka) składa się głównie z osocza krwi; zawiera mniej białek niż krew, za to dużo limfocytów (rodzaj leukocytów). Limfa jest przesączana z naczyń włosowatych i miesza się z płynem tkankowym, który obmywa komórki. Dzięki temu następuje ciągła wymiana substancji między krwią a komórkami ciała oraz obrona przeciwbakteryjna. Po obmyciu komórek limfa wraca przewodami chłonnym o coraz większej średnicy. Końcowe, duże przewody wlewają swoją zawartość do żyły głównej. Wspomniana ochrona przeciwbakteryjna, odbywa się głównie dzięki rozprowadzaniu po całym organizmie limfocytów produkowanych w węzłach chłonnych, czyli naczyniach limfatycznych tworzących gęstą siatkę. Żółte zabarwienie limfy jest efektem obecności dużej ilości tłuszczów.

Układ limfatyczny zbudowany jest z naczyń limfatycznych oraz z tkanki chłonnej tworzącej skupienia w postaci węzłów chłonnych, migdałków, grasicy, śledziony. Limfa odprowadzana jest naczyniami do węzłów chłonnych, ulega w nich filtracji, podczas której usuwane są wszystkie ciała obce. Z węzłów limfa płynie naczyniami limfatycznymi do okolic podobojczykowych, gdzie przewody uchodzą do odpowiednich żył. W ten sposób zawartość układu limfatycznego powraca ponownie do układu krwionośnego.

Układ odpornościowy

Wyróżniamy dwa typy odporności: nieswoista (wrodzona) i swoista (nabyta). Nieswoista istnieje u wszystkich organizmów wielokomórkowych i stanowi pierwszą linię obrony organizmów przed patogenami. Komórkami biorącymi udział w tej odporności są białe ciałka krwi, w szczególności ich pewne typy tj., makrofagi, monocyty, granulocyty. O ile w przypadku odporności wrodzonej nie jest potrzebny kontakt z antygenem, tak w wypadku odporności nabytej jest on konieczny. Pierwszą barierę przed patogenami stanowią:

• Skóra z wydzielinami w postaci łoju i potu (kwas mlekowy i sól, kwasy tłuszczowe);

• Ślina i łzy zawierają lizozym, niszczący ściany komórkowe wielu bakterii;

• Leukocyty w krwi i limfie wchłaniają i trawią ciała obce.

Jeśli te bariery zawiodą wówczas do akcji wkracza druga linia obrony - odporność swoista.

Główne Etapy obrony swoistej:

Makrofagi prezentują na swojej powierzchni antygeny „intruza”

Limfocyty pomocnicze rozpoznają antygen i zaczynają produkować białka (interleukiny)

Interleukiny stymulują limfocyty B

Limfocyty B rosną i dzielą się mitotycznie

Powstają szczepy komórek plazmatycznych (przeciwciał) skierowanych przeciwko danemu antygenowi

W wyniku tego procesu, który trwa powoli (kilka do kilkadziesiąt dni) tworzy się pierwotna pamięć immunologiczna. W trakcie ponownego kontaktu z intruzem, wtórna pamięć immunologiczna (gotowe przeciwciała) skutecznie wyeliminują intruza.

Szczepienia ochronne - podawanie osłabionych lub martwych patogenów ewentualnie ich toksyn, dzięki temu następuje uodpornienie na danego patogena bez konieczności przechodzenia choroby. Jest to rodzaj odporności sztucznej, nabytej w sposób czynny. W nagłych potrzebach wywołuje się również odporność sztuczną, bierną - tzn. bezpośrednio podaje się do krwi gotowe przeciwciała w postaci surowicy, aby organizm mógł zwalczyć wroga.

Odporność nabyta naturalnie, czynnie - to przechorowanie choroby

Odporność nabyta naturalnie, biernie - przez łożysko oraz z siarą

Zaburzenia odporności:

• Reakcje autoimmunizacyjne - uruchomienie mechanizmów odpornościowych przeciw własnym tkankom;

• Reakcje alergiczne - wytwarzanie przeciwciała w odpowiedzi na nieszkodliwe, łagodne antygeny;

• Wirus HIV - niszczy limfocyty Th, ważne komórki odpowiedzi immunologicznej.

Układ wydalniczy

Funkcja: wydalanie zbędnych produktów przemiany materii oraz regulacja gospodarką wodną. Układ wydalniczy człowieka składa się: parzystych nerek, parzystych moczowodów, pęcherza i cewki moczowej. Filtracja krwi i powstawanie moczu odbywa się w nerkach, w których znajduje się ponad 1 mln specjalnych kanalików - nefronów.

Nerki - parzyste narządy wielkości powiększonego ziarna fasoli, umiejscowione po obu stronach kręgosłupa, za żołądkiem i wątrobą. Zbudowane są z jaśniejszej kory nerki oraz ciemniejszego rdzenia nerki. Mocz spływa z kielichów nerkowych do miedniczki nerkowej, a w końcu do moczowodu. Moczowód prowadzi do pęcherza moczowego o elastycznych ściankach, gromadzącego zwykle po kilkaset mililitrów moczu.

Etapy powstawania moczu:

1. Filtracja

Krew dochodzi tętniczką doprowadzającą do kłębuszka nerkowego odfiltrowywanie aminokwasów, witamin, glukozy, wody oraz zbędne produktów przemiany materii (średnica tętniczki doprowadzającej jest większa niż średnica tętniczki odprowadzającej) tętniczka wyprowadzającą odprowadza krew do żyły nerkowej w formie oczyszczonej. Połączenie tętniczka - tętniczka zwane jest siecią dziwną. Przesącz krwi (mocz pierwotny) przenika do torebki Bowmanna, która razem z kłębuszkiem nerkowym tworzą ciałko nerkowe.

2. Resorpcja obowiązkowa

W przedniej części kanalika nerkowego (kanalik proksymalny) dochodzi do obowiązkowego zwrotnego wchłaniania wody, glukozy i aminokwasów, jest to tzw. resorpcja zwrotna obowiązkowa.

3. Zagęszczanie (sekrecja) - w pętli Henlego dochodzi do odprowadzania z moczu większości wody i jonów sodu.

4. Resorpcja nadobowiązkowa - ten etap zachodzi w sytuacji, kiedy organizmowi nie jest dostarczana odpowiednia ilość płynów i ma ona miejsce w kanaliku dystalnym.

Na tej drodze powstaje ok. 2 l moczu ostatecznego na dobę. Mocz ostateczny wędruje do kanalików zbiorczych, miedniczek nerkowych, następnie do moczowodów, aż w końcu do pęcherza.

Zwrotne wchłanianie wody regulowane jest dzięki działaniu hormonu antydiuretycznego (ADH), wytwarzanego przez podwzgórze. Kiedy organizm ma zbyt mało wody, wówczas następuje uwalnianie hormonu antydiuretycznego, co powoduje zwrotne wchłanianie wody.

Moczówka prosta - jest to choroba, będąca efektem niedoboru wazopresyny (np. w skutek uszkodzenia podwzgórza, gdzie wazopresyna jest produkowana), objawami są nadmierne wydalanie moczu i ciągłe uczucie pragnienia.

Układ oddechowy

Układ oddechowy dzieli się na drogi oddechowe i płuca.

Drogi oddechowe: oczyszczają, ogrzewają i nawilżają powietrza, w tym celu pokryte są specjalnym nabłonkiem, migawkowym. Składają się one z: jamy nosowej, gardła, krtani, tchawicy.

Wnętrze jamy nosowej pokryte jest unaczynioną błoną śluzową z wielowarstwowym nabłonkiem migawkowym, który bogaty jest w komórki śluzowe oraz włoski. Jama nosowa łączy się z tyłu z gardłem, które jest częścią wspólną układu pokarmowego i oddechowego, a funkcję przekierowującą spełnia podniebienie miękkie.

Za gardłem występuje krtań zbudowana z chrząstek (mężczyźni posiadają powiększoną chrząstkę tarczowatą zwaną „jabłkiem Adama”), więzadeł i mięśni. Z krtani powietrze przechodzi do tchawicy - wzmocnionej chrząstkami sprężystej rury. Na poziomie klatki piersiowej tchawica przechodzi w parzyste oskrzela. Oskrzelami powietrze dostaje się do płuc. Prawe płuco zbudowane jest z 3 płatów, lewe, ze względu na obecność serca po tej stronie, z dwóch. Każdy z płatów jest efektem rozgałęziania się oskrzeli na coraz drobniejsze oskrzeliki. Oskrzeliki rozgałęziają się coraz bardziej, na coraz mniejsze i drobniejsze, a najdrobniejsze kończą się woreczkowatymi uwypukleniami składającymi się z tzw. pęcherzyków płucnych. Oplecione gęsta siecią naczyń krwionośnych pęcherzyki zajmują łączną powierzchnię ok. 90 m².

Z prawej komory serca krew odtleniona transportowana jest tętnica płucną do płuc. Po dotarciu do pęcherzyków płucnych tętnica rozdziela się na liczne, maleńkie naczynia włosowate, które oplatają pęcherzyki płucne. Dzięki specjalnej budowie pęcherzyków płucnych, które zbudowane są z nabłonka jednowarstwowego płaskiego, tlen przenika z nich do krwi znajdującej się w naczyniach włosowatych, a dwutlenek węgla zostaje usunięty do pęcherzyków. Natleniona krew powraca do lewego przedsionka serca żyłą płucną, a następnie rozprowadzana jest po wszystkich częściach ciała dzięki aorcie.

Płuca są chronione workowatą błoną surowiczą, zwaną opłucną, składającą się z opłucnej płucnej pokrywającej płuca i opłucnej ściennej od strony żeber. Pomiędzy tymi dwoma błonami znajduje się tzw. jama opłucnej, której wilgotna powierzchnia redukuje tarcie pomiędzy płucami i klatką piersiowa w trakcie oddychania.

Pojemność życiowa płuc

Płuca są tak zbudowane, że nie grozi nam ich zapadnięcie nawet przy najgłębszym wydechu - nawet wtedy zostaje w nich ok. 1200 cm³ powietrza zalegającego. W sytuacji, kiedy oddychamy spokojnie dochodzi do wymiany ok. 600 cm³ - jest to tzw. objętość oddechowa. Pogłębienie wdechu pozwala nam jeszcze na pobranie dodatkowej objętości (objętość uzupełniająca). Kiedy z kolei pogłębimy wydech, okaże się że również w płucach zalega jeszcze powietrze jako tzw. objętość zapasowa.

Objętość oddechowa (500cm³) + objętość uzupełniająca (2500cm³) + objętość zapasowa (1200cm³) = pojemność życiowa płuc (4200cm³).

Układ pokarmowy

Odcinki: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie i grubego oraz odbyt. Dodatkowo występują jeszcze gruczoły: trzustka i wątroba oraz gruczoły ślinowe (ślinianki: podjęzykowe, podszczękowe, przyuszne).

• Jama ustna - enzym amylaza w ślinie rozkłada skrobię (wielocukier) do maltozy (dwucukier).

• Gardło - wspólna część układu pokarmowego i oddechowego.

• Przełyk - łączy jamę ustną z żołądkiem. Ruchy robaczkowe (perystaltyczne) przełyku przepychają pokarm do żołądka.

• Żołądek - komórki okładzinowe żołądka produkują kwas solny. Kwaśne pH wyjaławia pokarm, denaturuje białka i aktywuje enzymy. Enzymami trawiennymi żołądka są:

• lipazy (rozkład tłuszczów)

• pepsyna (rozkład białka)

• podpuszczka u dzieci do 3 roku życia (ścinanie kazeiny białka mleka)

• Jelito cienkie - przedni odcinek jelita to dwunastnica, dalej wyróżniamy jelito czcze i kręte. Do jelita cienkiego dochodzą naczynia trzustki i wątroby. Pod wpływem enzymów produkowanych w trzustce i gruczołach jelitowych zachodzi trawienie, czyli rozkład substancji złożonych na proste. Po trawieniu powstaje tzw. mleczko jelitowe zawierające: monocukry, aminokwasy, kwasy tłuszczowe, sole mineralne oraz nukleotydy.

Wchłanianie (resorpcja) zachodzi przez tzw. kosmki jelitowe, czyli wypustki jelita zwiększają znacznie powierzchnie chłonną jelita. Każdy kosmek jest silnie unaczyniony i na zasadzie transportu czynnego lub biernego odbywa się wchłanianie substancji drobnocząsteczkowych. Krew z jelit trafia do wątroby, gdzie odkładany jest nadmiar aminokwasów i cukrów.

• Trzustka - enzymy trawienne soku trzustkowego działają w lekko zasadowym pH. Są to:

• Trypsyna i chymotrypsyna (endopeptydazy) - wydzielane są w formie proenzymów, rozkładają białka na polipeptydy i peptydy

• Amylaza trzustkowa - rozkłada skrobię na dwucukry

• Lipaza trzustkowa - rozkłada tłuszcze na kwasy tłuszczowe

Dodatkowo, jako gruczoł dokrewny trzustka produkuje insulinę i glukagon.

• Wątroba - pełni funkcje wydzielnicze, metaboliczne i krążeniowe.

• Wydziela żółć, emulgującą tłuszcze (rozbicie tłuszczu na małe kuleczki tworzące zawiesinę);

• Syntetyzuje i magazynuje nadwyżki cukrów w postaci glikogenu (glikogeneza);

• Utrzymuje właściwy poziomu cukru we krwi;

• Przeprowadza dezaminację i przemiany aminokwasów, tworzy mocznik oraz produkuje białka osocza;

• Przeprowadza metabolizm tłuszczów - synteza fosfolipidów i cholesterolu;

• Magazynuje witaminy: A, D, B₁₂ oraz żelazo;

• Odpowiada za powstawanie krwi i jej krzepnięcie;

• Pełni rolę termoregulacyjną w organizmie;

• Zobojętnia i usuwa trucizny.

• Jelito grube - stanowi około 1/3 długości jelita cienkiego. Początkowy odcinek jelita grubego to jelito ślepe (kątnica) z wyrostkiem robaczkowym. Jelito grube wytwarza grubą warstwę śluzu. U człowieka pokarm, który dostaje się do jelita grubego, w przeciwieństwie np. do roślinożerców uległ, w znacznym mniejszym stopniu, przemianom fizykochemicznym. Trawienie w jelicie grubym zachodzi w niewielkim stopniu, wyłącznie za sprawą enzymów z jelita cienkiego. U człowieka w niewielkim stopniu trawienie mogą wspomagać również enzymy bakterii zasiedlających jelito grube. Bakterie te uczestniczą w produkcji witamin B i K. W końcowym odcinku jelita grubego następuje zwrotne wchłanianie wody i zagęszczanie kału. Usuwanie kału na zewnątrz (defekacja) odbywa się przez odbyt.

Ośrodki głodu i sytości znajdujące się w podwzgórzu kontrolują pobieranie pokarmów. Bodźcem dla tych ośrodków jest poziom cukru (glukozy) we krwi.

Szkielet

Szkielet zbudowany jest z tkanki chrzęstnej i kostnej. Tworzą go różne typy kości (długie, płaskie, krótkie, różnokształtne), które mogą być ze sobą połączone:

• Ściśle, za pomocą zrostów lub szwów

• Ruchomo - stawy - zbudowane z torebki stawowej, mazi stawowej i jamy stawowej

• Typy stawów:

• Wieloosiowy (np. barkowy)

• Dwuosiowy (np. nadgarstkowo-śródręczny)

• Jednoosiowy (np. ramienno-łokciowy)

Szkielet człowieka = szkielet osiowy + szkielet kończyn i obręczy

I. Szkielet osiowy

1. Czaszka zbudowana z:

• Mózgoczaszki (k. czołowa, 2 k. skroniowe, 3 k. ciemieniowe, k. potyliczna)

• Trzewioczaszki (2 k. szczękowe, 2 k. nosowe, 2 k. jarzmowe, 2 k. podniebienne)

2. Kręgosłup: 33-34 kręgów, 5 odcinków:

• Szyjny - 7

• Piersiowy - 12

• Lędźwiowy - 5

• Krzyżowy - 5

• Guziczny - 4-5

Pierwsze dwa kręgi to dźwigacz i obrotnik - wykazują one specyficzną budową.

Odcinek szyjny i lędźwiowy wygięte są do przodu (lordoza), a piersiowy i krzyżowy do tyłu (kifoza). Z faktu tego wynika S-owaty kształt kręgosłupa.

3. Klatka piersiowa = 12 kręgów piersiowych, 12 żeber, mostek. 2 ostatnie żebra są wolne, nie zrośnięte z mostkiem. 3 następne żebra zrastają się z chrząstką mostka - żebra rzekome. Pozostaje 7 całkowicie zrośniętych z mostkiem żeber prawdziwych.

II. Szkielet kończyn

1. Kończyna górna + obręcz

• Budowa kończyny górnej: k. ramieniowa, k. łokciowa, k. promieniowa, kości nadgarstka, kości śródręcza i kości palców

• Budowa obręczy kończyny górnej: łopatka i obojczyk

2. Kończyna dolna + obręcz

Budowa kończyny dolnej: k. udowa, k. piszczelowa, k. strzałkowa, kości stępu, kości śródstopia i kości palców

Budowa obręczy dolnej: k. kulszowa, k. łonowa, k. biodrowa

Wady postawy i choroby szkieletu

1. Skolioza - boczne skrzywienie kręgosłupa

2. Płaskostopie - obniżenie łuku stopy

3. Osteoporoza - przewaga demineralizacji nad reminalizacją, związana z niedoborem Ca²⁺, brak aktywności fizycznej, starzenie się

4. Reumatyzm - komórki odpornościowe atakują własne błony maziowe

5. Krzywica - u dzieci związana z niedoborem wit. D

Układ rozrodczy

Męski:

1. Jądra z kanalikami nasiennymi, w kanalikach nasiennych przebiega spermatogeneza. Jądra zbudowane są z komórek Leydiga produkujących testosteron i komórek Sertoliego, w których powstają plemniki.

2. Nasieniowody

3. Prącie - w trakcie ejakulacji uwalniane jest 20-300 mln plemników na ml nasienia. Plemniki powstają około 3 dni, po czym wędrują do najądrza gdzie są przechowywane.

4. Najądrze - przechowuje plemniki

5. Prostata

Żeński:

1. Jajniki - w pęcherzykach Graafa dojrzewają komórki jajowe. Oogeneza zaczyna się już w życiu płodowym, a kończy po osiągnięciu dojrzałości płciowej. Co miesiąc raz z jednego raz z drugiego jajnika uwalniana jest jedna komórka jajowa.

2. Jajowody

3. Macica - narząd, w którym rozwija się i dorasta płód

4. Pochwa

5. Srom

Cykl miesiączkowy

• 1-5 dzień, miesiączka. Przysadka produkuje hormon folikulotropowy, który pobudza rozwój pęcherzyka Graafa i wydzielane estrogenów.

• 4-14 dzień, faza przedowulacyjna - rozrost śluzówki macicy, dojrzewa pęcherzyk Graafa, pod koniec fazy przysadka wydziela hormon lutenizujący powodujący pęknięcie pęcherzyka Graafa.

• 14 dzień, owulacja - uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka Graafa, z pęcherzyka po uwolnieniu powstaje ciałko żółte.

• 14-28 dzień, faza poowulacyjna - ciałko żółte produkuje progesteron, który powoduje rozrost śluzówki macicy, hamuje wydzielanie hormonu lutenizującego. Jeśli nie dochodzi do zapłodnienia to po około 10 dniach od owulacji następuje degeneracja ciałka żółtego. Wtedy też gwałtownie spada produkcja progesteronu, następuje obkurczenie naczyń krwionośnych i ich złuszczanie - miesiączka. Oprócz tego następuje odblokowanie przysadki i produkcja hormonu folikulotropowego.

Kiedy dojdzie do zapłodnienia, zarodek zaczyna produkować gonadotropinę kosmówkową, podtrzymująca aktywność ciałka żółtego, co hamuje kolejne jajeczkowanie.

Do zapłodnienia dochodzi w jajowodzie

Komórka jajowa + plemnik

Zygota

Bruzdkowanie

Implantacja blastocysty (7. dzień)

Gastrulacja (2-3 tydzień)

Organogeneza (kilka tygodni)

Ciąża trwa średnio 266 dni.

Układ mięśniowy

Mięśnie ze względów czynnościowych dzielimy na (1) szkieletowe - służące utrzymaniu właściwej postawy ciała; (2) gładkie - odpowiadające za powolne ruchy w narządach wewnętrznych, skórze i naczyniach; oraz (3) mięsień sercowy. Mięśnie zbudowane są z białek aktyny i miozyny, które tworzą mikrofibryle, dzięki którym tkanka mięśniowa kurczy się i rozkurcza.

Budowa mięśnia - brzusiec (1 lub kilka) i ścięgna mocujące mięsień do kości. Skurcz jednego mięśnia wymaga rozkurczu innego np. skurcz dwugłowego mięśnia ramienia wiąże się z rozkurczem trójgłowego mięśnia ramienia. Ten typ pracy dotyczy zginaczy i prostowników oraz przywodzicieli i odwodzicieli.

Są też mięśnie synergistyczne - wywołują taki sam skutek w tym samym czasie, np. mięśnie międzyżebrowe. Źródłem energii do pracy mięśni jest ATP, które rozpada się na ADP, a to łączy się z aminokwasem fosfokreatyną. Jednocześnie rozpoczyna się spalanie CO₂ i H₂O, a w trakcie większego wysiłku również glikogenu, w następnej kolejności również tłuszczu.

---