Dorota Majchrzak

CYPRIAN GODZIEMBA GODEBSKI (1765-1809)

- autor „Wiersza do Legionów polskich”

- autorytet i wzór dla przyjaciół żołnierzy i przyjaciół literatów

- urodził się w 1765 r. w powiecie łuckim na Polesiu Wołyńskim, gdzie jego ojciec Ludwik i matka Agata z Bąkowskich mieli niewielki majątek

- wywodził się z rodu żyjącego na tych ziemiach już od XVI w.

- herb Godziemba wyrażał czerwone pole z sosną o 3 konarach i pięciu korzeniach

- jego przodkowie należeli do średniej szlachty: piastowali honorowe godności cześników, podstolich, sędziów

- miał 4 braci i siostrę

- lata wczesnego dzieciństwa i młodości przypadły na wyjątkowo niespokojne czasy: konfederacja barska, koliszczyzna, pierwszy rozbiór, Sejm Czteroletni, targowica→ czasy, które kształtowały wyraziste światopoglądy i postawy

- wybrano dla G. karierę prawniczą(z racji wątłego zdrowia nie nadawał się na wojskowego, nie zdradzał też powołania kapłańskiego)

- rozpoczyna edukację w podwydziałowej szkole pijarskiej w Dąbrownicy na Wołyniu→ pijarzy kształcą go przez 6 lat w duchu reform zalecanych przez Komisję Edukacji Narodowej(wiedza+ postawa moralna+ postawa obywatelska+ znajomość łaciny)

- dalszą naukę pobiera przy palestrze palestrze Łucku, pod kierunkiem regenta zapoznaje się z przepisami prawa i podstawowymi czynnościami kancelaryjnymi

- obejmuje urząd wiceregenta aktowego i występuje z palestry

- żeni się z Teką z Brzeżeckich i gospodaruje na ojcowiźnie

- przyjaźni się z Józefem Kalasantym Olizarem, z którym rozpoczyna działalność konspiracyjną

- G. niedługo cieszy się statusem ziemianina i pewną stabilizacją materialną, traci majątek w procesie z Franciszkiem Kajetanem Olizarem

- po II rozbiorze przebywa w Dąbrowscy

- Dąbrowscy 1793 r. zostaje „kapitanem- isprawnikiem” powiatu dąbrowickiego( w carskiej administracji to funkcja łącząca powinności naczelnika powiatu, zwierzchnika niższego ziemskiego sadu i policji

- zwolennik Konstytucji 3 maja

- potrzeba działalności na rzecz zagrożonej państwowości staje się najważniejsza

- wybuch powstania kościuszkowskiego intensyfikuje jego konspiracyjne działania

- rezygnuje z funkcji w administracji

- organizuje i przeprowadza przez granicę na ziemie objęte insurekcją tych, którzy chcą w niej walczyć

- jedzie do Lwowa, aby w Galicji stworzyć zaplecze dla Kościuszki

- III rozbiór, utrata państwowości utwierdza G. w przekonaniu, że sprawy ojczyzny są dla niego najważniejsze

- Działania G. nabierają rozmachu, gdy Dąbrowskiemu udaje się sfinalizować ideę stworzenia Legionów- 9.01.1797 r.- powołane w północnych Włoszech „Legiony Polskie posiłkujące Lombardię”

- G. stojący wraz z pułkownikiem Józefem Zeydlitzem na czele organizacji wołyńskiej werbuje polskich jeńców służących w armii austriackiej, uciekinierów wojsk zaborców oraz ochotników przybywających z kraju

- w lipcu 1797 r. zawiązuje w Łucku tzw. Asocjacje, czyli związki szczebla wojewódzkiego(przemycają do Legionów ochotników, wspierają finansowo działania emisariusz)

- przyjaciele: Józef Kalasanty Szaniawski i Franciszek Ksawery Rymkiewicz

- jesienią 1797 r. zdekonspirowana zostaje Centralizacja Lwowska, zeznania wymuszone torturami obciążają m.in. G. i Zeydlitza, w ostatniej chwili udaje im się uciec

- G. ucieka na Lubelszczyznę, gdzie ma dalej nawiązywać kontakty oraz szerzyć ideę Legionów

- w wyniku nakazu aresztowania zbiegłych z Wołynia konspiratorów, wydanego 7.11.1797 r. przez Repnina, G. ucieka do Legionów

- wraz z Ksawerym Kosseckim ucieka do Włoch przez Wielkopolskę i Niemcy

- wiosną 1798 r. dociera do Rzymu(opóźnienie z powodu choroby, na którą zapadł w Dreźnie)

- G. jako oficer nadliczbowy mianowany zostaje adiutantem i sekretarzem Franciszka Ksawerego Rymkiewicza

- w czerwcu Dąbrowski powierza Rymkiewiczowi kierownictwo tzw. „Zbioru korespondencji”, który ma utrzymywać kontakty z krajową korespondencją; Rymkiewicz powierza G. „ekspedycje zagraniczne, listy do kompatriotów i rozkazy patriotyczne”

-zredagowana przez G. odezwa Rymkiewicza nawiązująca do zjednoczenia wysiłków patriotycznych związków, którą w czerwcu 1798 r. przywiózł Erazm Mycielski do asocjacji warszawskiej, stała się bodźcem do powstania Towarzystwa Republikanów Polskich

- pod koniec sierpnia 1798 r. przenosi się do Mantui→ głównym zadaniem poety- żołnierza staje się służba oświatowa, którą kieruje wraz z Franciszkiem Paszowskim: tłumaczy francuskie regulaminy i przepisy wojskowe, naucza literatury i języka polskiego w Szkole Militarnej przeniesionej z Rzymu

- z inicjatywy Rymkiewicza podejmuje się wydania pierwszej w dziejach naszego wojska gazetki dla żołnierzy

• nazywa ją „Dekada Legionowa”

• przepisywana ręcznie w kilku egzemplarzach, odczytywana była żołnierzom przy rozkazie dziennym

• pierwszy numer gotowy jest 18 lub 19.02.1799 r., a ostatni 4 ukazuje się 22.03(zachował się tylko nr 2 i 4)

• treść: wiadomości polityczne i wojskowe, przeważnie czerpane z dzienników paryskich i włoskich

• aby pokrzepić żołnierzy G. wybiera treści zdolne ożywić nadzieje i opatruje je mobilizującymi komentarzami

• pisze też krótkie artykuły polityczne

• w pracy redakcyjnej pomaga mu Franciszek M. Paszowski

• wybuch wojny Francji z koalicją austryjacko- rosyjską w marcu 1799 r. kończy wydanie „Dekady”

- brat G. Wincenty ginie w bitwie pod Legnano, zabiła go kula armatnia w chwili powitania z Cyprianem

- w bitwie pod Weroną G. trafiony odłamkiem granatu zostaje porucznikiem na polu bitwy, umiera dwukrotnie raniony przyjaciel- dowódca F. Rymkiewicz

- wyprawa przez Alpy do Lyonu

- jesienią dociera do Paryża, gdzie trwają starania o uformowanie nowej legii

- wśród osób pomagających w organizowaniu Legii i rekrutacji jest G., mianowany kapitanem i jego przyjaciel K. Kossecki- adiutant Kniaziewicza

- G. zostaje powierzone opiniowanie kandydatur starających się o przyjęcie do oficerów II Legii

- G. opiekuje się 14 kompanią III batalionu, prowadzi pogadanki w Szkole, a wieczorem zmienia się w literata→ czyta książki nadsyłane z Paryża, wtedy powstają szkice o oblężeniu Mantui i powrotu z niej do Włoch; jego zamiłowania podzielają Wybicki, Fiszer, Drzewiecki; wymieniają się książkami, organizują spotkania, na których dyskutują o paryskich nowościach literackich

- G. odznacza się w bitwie pod Rödelheim(kampania frankfurcka); jego batalion przez 4 godziny czterokrotnie próbuje zdobyć działa nieprzyjaciela, zmuszając Austryjaków do cofnięcia się za Men; walczy na przedmieściu Frankfurtu w Bornheim, a 12 lipca koło Offenbach jako pierwszy forsuje rzekę, pociągając za sobą całą kompanię

- trudy potyczek powodują odnowienie się ran, na czas rozejmu jedzie na kurację do Aix- La Chapelle, gdzie przebywa do późnej jesieni

- w 1801 r. 35-letni G. żeni się z Justyną Godfrinon(pielęgniarką) i rodzi mu się syn, nazwany na cześć przyjaciela Franciszkiem Ksawerym

- rozejm między Austrią i Francją kończy się 27.11.1800 r.→ G. wraca do wojska i obejmuje w Monachium dowództwo świeżo utworzonego zakładu Legii; za zadanie ma umundurowanie żołnierzy i przygotowanie się na przyjęcie nowych w wypadku pokonania wroga

- G. bierze udział w bitwie pod Hohenlinden, po czym wraca do Monachium

- w styczniu przenosi się ze swoim zakładem piechoty na leże zimowe do Waissenhorn

- Waissenhorn staję się miejscem spotkań czołowych polityków emigracyjnych, m.in. Wybicki, Grochowski i Kniaziewicz

- pomysłodawcą i organizatorem sejmiku w Turynie był Godebski→ zwolennik rozwiązania Legii( nowa polityka Francji, nie ma miejsca na problem Polski)

- za namową Godebskiego oficerowie Legii( wobec sprowadzenia legionistów do roli płatnych najemników) składają dymisje: wszyscy oficerowie I batalionu i większość pozostałych

- dzięki pomocy gen.Lacombe Godebski odchodzi z Legii 10 maja i po 3 tygodniach przybywa do Strasburga, gdzie oczekuje go żona

- jedzie wraz z żoną do Frankenthal, gdzie zajmuje się m.in. kopiowaniem papierów Wybickiego

- zamysł spisania dziejów Legii

- podróż do Lipska(listopad)

- początek 1802 r.- powrót do kraju; osiedlenie się w Warszawie

- spadek po krewnych przeznacza na wydanie czasopisma literackiego( literackiego Kosseckim)

• drukowany u Tomasza Lebruna

• I tomik ukazuje się w 1803 r.→ swój periodyk nazywają „Zabawy przyjemne i pożyteczne” od „Zabaw” okresu stanisławowskiego przejmują nie tylko tytuł, lecz i wzór czasopisma literackiego.

• celem wydawców jest „oświecenie” czytelników w literaturze i sztukach pięknych, troska o poprawność języka ojczystego

• tomiki otwierają filozoficzno- moralne traktaty pisane przez Godebskiego, w których prezentuje postaci, życiem potwierdzające wartość, głoszonych przez siebie prawd

• odnaleźć można również: rozprawki o literaturze i sztuce francuskiej, greckiej, rosyjskiej, niemieckiej, wzmianki o aktualnych, ciekawych dziełach, teoriach, wydarzeniach, szarady i anegdoty; najliczniejsze są przekłady i naśladowania z francuskiego, niemieckiego; publikuje również własne bajki i satyry, np.: „Cyfra na jaworze”, „Przekleństwo kochanki”, „Dąb i drzewka”, „Zwierciadło i dziecię”

• wydawanie literackiego periodyku okazało się zbyt kosztowne→ z zapowiadanych 6 tomów wydano 5: tom 1 w 1803 r., t. 2-4 w 1804 r., t.5 w 1806r.

- w 1803 r. oprócz „Zabaw” G. wydaje przeznaczoną dla dzieci „Geografię ułożoną w grę” tłumaczona z francuskiego

- francuskiego. Utrzymuje kontakty z dawnymi kolegami z Legionów i Towarzystwa Republikanów Polskich m.in. Andrzejem Horodyńskim, gen. Józefem Niemojowskim

- interesuje się pracami TPN

- na prośbę Kniaziewicza pisze „Pamiętnik oblężenia Mantui”, przygotowuje się do stworzenia kroniki Legii Naddunajskiej, której rękopis później zaginął

- 28.04.1804r. Ludwik Osiński wysuwa jego kandydaturę na członka TPN w uznaniu zasług przy wydawaniu „Zabaw”→ wniosek został odrzucony; 17.09 po raz 2 zostaje zgłoszona jego kandydatura przez Szaniawskiego→ wniosek przechodzi, jednak G. nie przyjmuje czynnego członkostwa, gdyż konieczność zarabiania na rodzinę uniemożliwia mu całkowite zaangażowanie w prace Towarzystwa; zauważa podział na „uczonych” i „bogatych”, z których TPN nie ma żadnego pożytku, ma zastrzeżenia, co do poziomu naukowego wielu prac i postawy moralnej niektórych członków; na zlecenie TPN podejmuje się opracowania historii literatury narodowej, ale kolejne wezwanie Historii nie pozwala mu jej dokończyć, rękopis został zaprzepaszczony

-1809r. pobyt w Rydze, gdzie pracował jako nauczyciel 2-óch córek; w ciągu miesiąca choruje żona i syn Ksawery, umiera córeczka i sam G. w końcu zapada na różę→ czas poświęca przede wszystkim pracom literackim, utrzymuje korespondencję z przyjaciółmi z Warszawy, w listach najwięcej miejsca poświęca opisom swoich literackich poczynań i dyskusjom o świeżo wydanych książkach

- w marcu powraca do Warszawy, zamieszkuje z rodzina na Krzywym Kole, rodzi mu się 3 syn, któremu daje na imię Cyprian

- należy wraz z przyjaciółmi do loży masońskiej św. Jana założonej w 1805r., zwanej Świątynia Mądrości

- w odpowiedzi na odezwę Dąbrowskiego i Wybickiego wzywającą rodaków do walki (jesień 1806r.), G. jedzie wraz z gen.Józefem Niemojowskim do Poznania

- podpułkownik- adiutant sztabu G. organizuje pułk piechoty, staje na czele wydziału Instrukcji; zadania G.:szkolenie rekrutów, problem niejednolitego wyszkolenia żołnierzy z przybyłych różnych wojsk; G. odpowiedzialny jest za sprawy oświaty i regulaminów, prowadzi kursy i szkolenia, opracowuje regulaminy, wydaje `Dziennik podręczny dla podoficerów i żołnierzy, czyli Wyjątek z przepisów służbowych dla piechoty względem służby wewnętrznej, karności i porządku”, przerabia francuski regulamin przetłumaczony przez Drewieckiego, który ukazuje się pt. „Przepis musztry i manewrów”(1807/1808)

- od lutego 1807r. G. obejmuje kierownictwo Wydziału Etatowego w Dyrekcji Wojny

- w marcu zostaje pułkownikiem- dowódcą 8 pułku piechoty w legii kaliskiej

- stacza wiele potyczek z Kozakami pod Omulewem i pod Kołami

- ma zostać mianowany generałem brygady, ale książę Józef nie wyraża zgody

- latem 1807r. G. zostaje komendantem miasta Kalisza

- G. dzięki pomocy gen. Niemojowskiego demaskuje prawdziwy charakter loży wolnomularskiej św. Jana, aresztuje jej członków i rekwiruje dokumentację

- marzec 1808r. pułk Godebskiego przenosi się do Konina, a w październiku do Modliła(Modliła. Zostaje komendantem tej twierdzy); w tym samym roku otrzymuje krzyż Virtuti Militari; w Modlinie powstaje jego ostatnie utwory

- 17.04.1809r. G. otrzymuje rozkaz opuszczenia Modlina i wyruszenia wraz ze swoim pułkiem przez Warszawę w kierunku Nadarzyna

- 19.04.1809r. rozmieszcza swój pułk pod wsią Falenty, bronią pozycji przed kilkakrotnie silniejszym przeciwnikiem; mimo postrzału w lewa nogę nie zdaje dowództwa, walczy dalej, zbiera ocalałych grenadierów i rusza odbić magazyny we wsi Puchały→ dosięga go 2 kula wymierzona w pierś, uniesiony zostaje z pola bitwy przed niewola przez żołnierzy, tam trafia go w lewą nogę 3 kula, w czasie transportu do szpitala umiera

- osieroconą rodziną zajął się Kossecki, pomoc Aleksandry Potockiej i Ludwiki Szaniawskiej

- TPN uczciło uroczystym posiedzeniem poległego poetę 22 grudnia w kaplicy Sztabu Głównego i stała się hołdem mieszkańców Warszawy dla Legionów( przemawiali Stanisław Staszic i Stanisław Kostka Potocki)

- śmierć G. spuentowała i podniosła do rangi wzorca całe jego życie, zdeterminowane przez taką hierarchię wartość, która na czele stawia powinności wobec Ojczyzny

- uwiecznili ja na płótnie January Suchodolski, Stanisław Bagieński, Wojciech Kossak; w wierszu K. Brodzińskiego „Pole raszyńskie” i Józefa Bohdana Zalewskiego „Wyjeżdżając do Legionów” G. pojawia się jako symbol poświęcenia, ofiary, która ciągle się jeszcze nie spełniła

- „powieść prawdziwa”- „Grenadier- filozof” to przetransformowany pamiętnik jego własnej podróży z Włoch do Francji po zagładzie II Legii

- pierwszy opublikowany wiersz G. to „List do Kalasantego Szaniawskiego pisany z Akwizgranu roku 1800”

• list menipejski, poświęcony dywagacją na temat marzeń sennych z poetyckimi oposami 2 rodzajów snów: o tworzeniu oraz o wielkich jednostkach, znaczących w dziejach świata i ojczyzny

• rozpoczyna on grupę listów poetyckich napisanych przez G., który wyraźnie upodobał sobie tę formę literackiej wypowiedzi→ pozwala on na swobodny dobór tematyki wiersza, pisanie o sprawach błahych i dzielenia się uogólniającymi refleksjami; konwencja listu do konkretnej, często bliskiej osoby, uniemożliwiała zaprezentowanie nadawcy zarówno jako osoby prywatnej, dzielącej się przeżyciami, troskami i emocjami, jak i jako osoby publicznej zaangażowanej w sprawy kraju( listy poetyckie były istotnym elementem życia literackiego i towarzyskiego oświecenia, tworzyły jego atmosferę, podnosiły rangę intelektualnych elit; różnorodności tematyki wyznaczanej często przez osobę adresata tworzył różny styl i ton wypowiedzi: od poważnego, wysokiego- wiele łączyło wtedy list z oda- do lekkiego, żartobliwego, właściwego satyrom)

- najwięcej listów zaadresował do Ksawerego Kosseckiego; oprócz osoby adresata łączył je motyw pochwały przyjaźni; najwcześniej najwcześniejszy z nich, pisany 13 grudnia 1802r., oparty jest na przeciwstawieniu modelu życia ojca, zakorzenionego w swoim ziemiańskim, spokojnym, bezpiecznym świecie- dokuczliwemu losowi wiecznego tułacza i podróżnika; następne powstałe w Rydzewie, utrzymane w wysokim stylu, głoszą kult przyjaźni, w późniejszych z nich pojawia się refleksja nad klęską rewolucyjnych ideałów, obawa przed nadciągającą wojną i przekonanie o konieczności walki jedynie w imię ojczyzny; najciekawszym z omawianych listów jest „Sen. Do Ksawerego Kosseckiego”, jak w podtytule dodano „napisany po chorobie”, powstał najpóźniej- 1807r.- opowiada w nim sen, który odzwierciedla charakterystyczna dwoistość w ocenie narodu

- cięta satyra na TPN „List do przyjaciela z Warszawy dn.7 maja 1803r.”, ubrana w formę relacji z posiedzenia Towarzystwa z żartobliwymi, a nawet złośliwymi charakterystykami uczestników zgromadzenia

- napisana w lekko kpiącym tonie charakterystyka środowiska literackiego „Do Jana Drozdowskiego”

- okazją do sformułowania krytycznej opinii o życiu kulturalnym stolicy stał się okolicznościowy wiersz utrzymany w panegirycznej konwencji pt. „Na odjazd Juliana Niemcewicza do Ameryki”(1803r.); żegnający poetę biada nad upadkiem teatru, w którym zamiast „Powrotu posła” i repertuaru klasycznego wystawia się liche sztuczydła, kierując się jedynie zyskiem; podejmuje też problem powinności poety w sytuacji upadku państwa, tworzenia wartościowych dzieł w ojczystym języku; refleksja nad różnymi rodzajami patriotyzmu: za najcenniejszą uważa taką postawę, w której na pierwszym miejscu stawia użyteczność dla kraju, a nie na własną sławę

- „Wiersz do samego siebie”(1802r.), poświęcony rozważaniom na temat twórczości literackiej; wypowiadający się jest w pełen wątpliwości, co do dydaktycznej mocy poezji, jej roli w udoskonaleniu społeczeństwa: uważa słowo za bezsilne narzędzie w czasach katastrofy politycznej w kraju i upadku wartości moralnych; podaje przykłady wielu znakomitych twórców, którym nie udało się uleczyć wad swoich czytelników, przypina łatkę TPNB z powodu „nijakiego” oblicza tego stowarzyszenia

- w omówionych wierszach ujawnia się bystry i krytyczny obserwator ówczesnego środowiska kulturalnego, osoba zaangażowana w życie publiczne, przeżywająca upadek państwa, negatywnie nastawiona do degradującego się moralnie społeczeństwa, a jednocześnie świadoma powinności każdego wobec ojczyzny; bije z nich nastrój smutku, rozczarowania i zniechęcenia, na które lekarstwem może być jedynie przyjaźń

- 2 grupa wierszy- to opublikowane w „Nowym Pamiętniku Warszawskim”(1802- 1803) oraz w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych”(1803-1804) bajki i przypowieści oraz utwory utrzymane w poetyce sentymentalnej; bajki maja charakter różnorodny: bajki ubrane w modny sztafaż wschodni „Abuzaid”, „Ojciec i syn”, są krótkie, żartobliwe bajki epigramatyczne „Pijak bliski zgonu”, „Łakoma” i rozbudowane, narracyjne, z nieodzownym morałem „Chmiel i dąb”, „dworak stary i młody”, „Snycerz, posąg i Jowisz”- widać w nich jedynie sprawność pisarską autora, swobodę wersyfikacyjna i opanowanie konwencji gatunku

- reguły budowania utworów w myśl poetyki sentymentalnej→ typowa dla wierszy tego nurtu jest w „Przekleństwie kochanki”(1803) liryczna sytuacja i sceneria, dobór słownictwa przekazującego przede wszystkim emocje, choć końcowa strofa dość nieoczekiwanie może być odczytana jako żartobliwa pointa podważająca konwencję

- blisko koresponduje z sentymentalnym nurtem krytyki rzeczywistości „Przekleństwo żebraka”(1803), napisane regularnym ośmiozgłoskowcem; w kręgu tej poetyki mieści się też duma pt. „Czerna, Księżna Czerniechowska. Starożytny rosyjski romans”(1804)→ oparta jest na motywie heroizmu rycerskiego; oryginalność utworu polega na uczynieniu kobiety bohaterką, temat zaś dostarczył ludowa legenda o pięknej władczyni zamku, która wolała śmierć, niż poddanie się najeźdźcy

- „Grenadier- filozof. Powieść prawdziwa wyjęta z dziennika podróży roku 1799”

• nazwana przez Zgorzelskiego pierwszą prawdziwa oryginalną powieścią polskiego sentymentalizmu

• opublikowana w Warszawie w 1805r. i wkrótce potem jako wydanie „korsarskie” w Machnówce

• konstrukcja utworu oparta jest na motywie wędrówki narratora i jego towarzysza z Mantui do Lyonu

• konwencja „dziennika z podróży” jest podstawowym zabiegiem kompozycyjnym łączącym wątki fabuły

• nowością są sposoby uzyskania sygnalizowanego w podtytule wrażenia „powieści prawdziwej”: wyraźne korzystanie z przeżyć osobistych autora,, osadzenie wydarzeń w realiach geograficzno- historycznych, rzeczowość relacji o warunkach przemarszu, jako realizacji, działaniach wojennych i rachubach politycznych, opinie narratora i bohaterów powieści dotyczące udziału Polaków w walkach na obczyźnie, realizm obserwacji, konstrukcji postaci, opisu, erudycyjne przypisy objaśniające nazwy geograficzne i fakty historyczne oraz dokumentujące dzieje Legionów

• narrator przekazuje nadzieje i rozczarowania legionistów, patriotyzm, który każe się cieszyć, po tak okrutnej klęsce i w trakcie tułaczki, z następnej szansy, jaką stwarza powołanie Legii Naddunajskiej

• odwołanie do „Eneidy” Wergiliusza→ dostrzegane podobieństwo do losów Eneasza, który po zagładzie Troi i wielu bojach zdobył nową ojczyznę oraz historii Polaków

• ten utwór to przede wszystkim czuła powieść sentymentalna; wartości akcentowane przez ten nurt prezentują wszystkie postaci, których zachowania, postawy, wypowiadane opinie ujawniają podobny typ osobowości i światopogląd; są to ludzie szlachetni, czuli, delikatni, wrażliwi, spragnieni przyjaźni, ceniący te wartości i związki emocjonalne, jakie tworzą się w relacji z najbliższymi, odrzucający anonimową sławę i władzę; wyraźny wpływ lektury Rousseau i jego teorii powrotu do natury widoczny jest szczególnie w scenie spotkania z pasterzem, opisie jego szczęśliwego życia i prezentacji poglądów; inne sentymentalne motywy to bliski ślub z ukochaną i konieczność rozstania, przyjaźń odgrywająca w życiu bohaterów podstawową rolę

- „Wiersz do Legionów polskich”(1805)

• hołd dla najlepszych, przejmujące poetyckie podsumowanie nadziei i rozczarowań

• poprzedzony poematem „Krótka wiadomość o Legiach polskich”- szkicująca ich dzieje, autor określa cel, jaki mu przyświeca; ukazuje przyczyny powstania Legionów, ich najwaleczniejsze czyny i smutny koniec

• używa stylu wysokiego, bogatego w poetyckie obrazowanie, w rozbudowane porównania, często odwołuje się do wzorów osobowych starożytnego świata i mitologii; urozmaica intonację apostrofami, pytaniami retorycznymi, wykrzyknieniami

• wykrzyknieniami jego odmienności od „wysokich” utworów poświeconych ważnym sprawom decyduje natężenie liryzmu rozsadzające gatunkowa jednorodność utworu

• świadome tworzenie prezentowanego świata przez subiektywne, pełne emocji „ja”; o czym ostrzega G. we wstępie; cecha ta manifestuje się nie tylko w założonym „rozwichrzeniu kompozycyjnym”, lecz także w obszernym wątku osobistych przeżyć narratora, sięga ona w głąb prezentowanego świata, zakłóca jednolitość stylu

• w „podmiotowych” fragmentach często zanika podniosły sposób wyrażania myśli na rzecz większej prostoty i potoczności relacji

- „Listy o wsi”(3 zachowane, czwarty zaginął),(1805/1806)

• pierwszy ukazuje charakterystyczna dla porozbiorowej Polski optykę widzenia wsi; powszechnie znane doświadczenia życia i pracy na roli awansuje do rangi wzorca, pan na wiosce staje się zbiorem cnót przeciwstawionych „miastowym” przywarom, a walor tej terapeutycznej pozycji to jej swojskość i dostępność; historia daje możliwość do zaktualizowania mitu Cyncynata= rolnika porzucającego pług, aby walczyć za ojczyznę i wracającego po walce na rolę

• powstają w Rydzewie

• pierwszy list to seria zabawnych portretów mieszczuchów przybywających na wieś z fałszywymi o niej wyobrażeniami: sentymentalnego Damona, zadłużonego modnisia Adrasa, reformatora Kleona; nawiązania do twórczości Krasickiego(„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”, „Pan Podstoli”)

• inspiracją dla drugiego i trzeciego listu były „Georgiki” Wergiliusza i „Ogrody” Delille'a; w 2, zachowanym fragmencie autor opisuje uprawne pola wydarte naturze praca człowieka i dzikie, zaniedbane lasy; 3 poświęcony jest sztuce zakładania ogrodu, kończy go pochwała przyjaźni i najbliższych G. ludzi, m.in. Kosseckiego, Szaniawskiego, Konińskiego, Niemojowskiego; oni równią mieli wpływ na kształt „Listów o wsi”, gdyż G. porozsyłał im pierwsze wersje, a korespondencja świadczy o pracy nad udoskonaleniem→ rezultat: lekkość stylistyczna, biegłe posługiwanie się forma wersyfikacyjną, umiejętność satyrycznego portretowania

• przygotowaniem do napisania „Listów” było tłumaczenia IV pieśni „Wieśniaka” Delille'a, które opublikował w „Zabawach”(1804); wychwalanie natury i życia na wsi idzie w parze z postulatami doskonalenia estetycznego, pogłębiania wiedzy, co pozwali w pełni podziwiać i opisywać naturę; najobszerniejsze fragmenty to rodzaj poradnika dla „malarzy” wsi, omawiającego najwłaściwsze przedmioty i sposoby poetyckiego odwzorowania z odwołaniami do najwybitniejszych przeciwników(Homer, Wergiliusz, Lukrecjusz)

- pierwszy polski przekład „Słowa o wyprawie Igora”(1806)

• poprzedziła go wzmianka o odkryciu staroruskiego poematu, którą pomieścił w „Zabawach”(1804), samo tłumaczenie wkomponowane jest w rozważania o literaturze rosyjskiej

• G. oparł się na niemieckim przekładzie Richtera, co być może jest powodem różnicy między ludową stylistyką oryginału a dość konwencjonalnym klasycyzmem przekładu, ten sam zarzut można postawić fragmentowi „Słowa” pt. „Żal Eufrozyny Jarosławny po mężu swoim Igorze”, który G. wydzielił z poematu, przetłumaczył wierszem i pomieścił w dziale „Poszyj”

- pozostałe przekłady, naśladowania i artykuły świadczą o erudycji G., o zainteresowaniach starożytnością, jej filozofią, literatura, estetyką( m.in. Owidiusz, fragment heroidy poprzedzony „Rzutem myśli na heroidy”, „Demokryt”, „ Krótka wiadomość o życiu i śmierci Sokratesa” o czerpaniu inspiracji z literatury francuskiej( m.in. J.A. Ségur, „Czasy patriarchalne, czyli Wesele Jakuba, syna Jana”)

- prace wydawnicze m.in. „Wilhelm Tell” Floriana, „Modlitwy, nauki, przykazania, pieśni i hymny…” Wróblewskiego

- komedioopera pt. „Uroczystość wielkiego Napoleona, czyli Powrót z niewoli”→ napisał ją pod koniec życia, w 1808r., kiedy stacjonował w Kaliszu, dla uczczenia uroczystości położenia kamienia węgielnego pod pomnik cesarza, ufundowany przez 2 legion Wojsk Polskich; premiera- 15.07.1808r.

- na utworze „Wiersz do Legionów polskich” oparł Mickiewicz w I księdze „Pana Tadeusza” relację starego legionisty, prawie cytując Godebskiego

---