MEDYCYNA KLINICZNA
WYKŁAD I
Elżbieta Poniewierka
Medycyna Kliniczna
Medycyna- nauka oparta na doświadczeniu, obejmująca wiedzę o zdrowiu i chorobach człowieka a także o ich leczeniu i zapobieganiu
Hipokrates - ur 460 r przed naszą erą, ojciec medycyny, prekursor medycyny współczesnej
Paracelsus - XV / XIV w, lekarz i przyrodnik, zwany ojcem medycyny nowożytnej.
Hipokrates
Metoda Hipokratesa opierała się na metodach racjonalnych.
Na podstawie obserwacji i doświadczeń wyciągał wnioski prowadzące do ustalenia diagnozy.
Jego szkoła nacechowana była troską o zdrowie chorego (łac. ''salus aegroti suprema lex'' - zdrowie chorego najwyższym prawem).
Leczenie miało polegać na wspomaganiu naturalnych procesów zdrowienia, a naczelną zasadą było nieszkodzenie choremu (łac. ''primum non nocere'' - po pierwsze nie szkodzić).
Stworzył pierwsze opisy dotyczące zimna, ciepła słonecznego, światła i ćwiczeń fizycznych jako zabiegów leczniczych.
Zajmował się zniekształceniami kręgosłupa Opisał sposób amputacji kończyn, budowę protez oraz obuwia korygującego wady stóp.
Stosował balneoterapię w leczeniu chorych.
Był zwolennikiem lecznictwa opartego na zasadach racjonalnych, wnikliwej obserwacji chorego, wyciągania wniosków pozwalających na zdiagnozowanie choroby i sposobów leczenia.
Paracelsus
Medycyna powinna być ugruntowana w poznaniu Boga i natury.
Do poznania rzeczy - a także chorób oraz terapii - niezbędne są, z jednej strony, dowody empiryczne, z drugiej zaś - i to jest znacznie ważniejsze - ujęcie spraw w całości: "perspektywa przystoi też lekarzowi”.
Paracelsus uważał, że lekarz, jeśli ma odpowiednio wykonywać swą pracę, oprócz łaski boskiej potrzebuje znajomości i biegłości w czterech dyscyplinach: filozofii, astronomii, alchemii i rzetelności (''proprietas'').
Paracelsus zapoczątkował i znacznie rozpowszechnił ideę jatrochemii,
Paracelsus badał wiele substancji chemicznych pod kątem wykorzystania ich jako leki. Badał też ich właściwości trujące, można go więc uznawać także za ojca toksykologii. Jest autorem słynnej wypowiedzi:
"Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja jest trucizną (”Dosis facit venenum'').
Paracelsus
Ważny wkład miał również w rozwój ziołolecznictwa. Rozwinął starą naukę o sygnaturze. Uważał, że Bóg dał ludziom lek na każdą chorobę i aby ułatwić im szukanie dodał odpowiednie znaki zewnętrze (sygnatury). W związku z tym Paracelsus ordynował rośliny o liściach nerkowatych na choroby nerek, surowce żółte na żółtaczkę, a makówki na bóle głowy. Paracelsus opracował też metody przetwarzania surowców roślinnych tak, aby wydobyć z nich arcanum, substancja czynna. Z tego względu uważa się go za ojca fitochemii i farmakognozji
Posługiwał się astrologią i magią, stosował również nowoczesne wówczas metody naukowe, takie jak doświadczenia i obserwacja pacjentów. Stosował dawkowanie leków, oraz leczenie różnych chorób odmiennymi specyfikami.
Wprowadził szereg nowych leków, m.in. rtęć na syfilis, oraz szereg soli metali i opium.
Wprowadził takie terminy fizykochemiczne jak alkohol i gaz
Nauki podstawowe
Anatomia
Histologia
Biochemia
Biofizyka
Biologia medyczna
Embriologia
Immunologia
Genetyka
Dziedziny medycyny
Alergologia
Andrologia i Urologia
Anestezjologia i Intensywna terapia
Balneologia
Bariatria
Dziedziny medycyny
Gastroenterologia i Hepatologia
Ginekologia i Położnictwo
Hematologia (immunologia Kliniczna, serologia, transfuzjologia)
Hipertensjologia
Angiologia
Geriatria
Nefrologia
Kardiologia
Neonatologia i Pediatria
Neurologia
Neurologia dziecięca
Epileptologia
Okulistyka (Oftalmologia)
Strabologia
Kontaktologia
Onkologia
Radioterapia
Otorynolaryngologia (pot. Otolaryngologia, Laryngologia)
Otorynolaryngologia dziecięca
Otologia(Otiatria)
Rynologia
Audiologia
Foniatria
Dziedziny medycyny
Pulmonologia (Pneumonologia)
Stomatologia (Dentystyka)
Stomatologia zachowawcza i Endodoncja
Periodontologia (pot. Parodontologia)
Podstawowe pojęcia
Zdrowie: jest to stopień fizycznej,
emocjonalnej, psychicznej i socjalnej
zdolności człowieka do radzenia sobie
z warunkami otaczającego go środowiska
Choroba: zaburzenia funkcjonowania organizmu,
powodujące modyfikację lub zakłócenie przebiegu jego
podstawowych funkcji
Przyczyna choroby ( etiologia, etiopategeneza): zakażenie,
wady anatomiczne, zaburzenia funkcjonalne,
Odporność: nabyta, wrodzona, zamierzona,
Leczenie: przyczynowe, objawowe ( paliatywne)
Profilaktyka: eliminacje czynników powodujących chorobę
Zaburzenia somatyczne i psychiczne
Zaburzenia somatyczne - związane z funkcją poszczególnych narządów
Zaburzenia psychiczne - problemy związane ze sferą psychiczną człowieka. Są różne, spowodowane złożonymi mechanizmami- wychowanie, warunki środowiskowe, napięcia, stresy, nieznany czynnik np. zapalny ( nerwice, depresje, schizofrenia, zaburzenia wtórne - uzależnienia, starość)
Zaburzenia psychosomatyczne
Zaburzenia psychosomatyczne- wpływ czynników psychicznych na funkcjonowanie narządów
Osobowość, środowisko, stres
Choroby psychosomatyczne: choroba wrzodowa, choroby układu sercowo-naczyniowego, zaburzenia snu, zaburzenia odżywienia, bóle głowy, zaparcia, zaburzenia ze strony układu moczowo-płciowego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, astma oskrzelowa, rzs, atopowe zapalenie skóry
Objawy somatyczne w lęku:
Pocenie się
Tachykardia
Drżenie
Nudności, wymioty
Duszność
Suchość w jamie ustnej
Ból głowy, brzucha, stawów
Krztuszenie się
Osłabienie
Częstomocz
Biegunka
Czynniki środowiskowe, które mogą wpływać na pojawienie się objawów choroby
Śmierć bliskiej osoby
Rozwód, separacja
Kara sądowa
Kontuzja
Ślub
Utrata pracy
Emerytura
Problemy seksualne
Konflikty w pracy
Objawy psychosomatyczne
Objawy żołądkowo jelitowe- ból brzucha, nudności, wzdęcie, nadprodukcja gazów, niesmak w jamie ustnej, obłożony język, wymioty, odbijania, luźne wypróżnienia, płynna wydzielina z odbytu
Objawy sercowo naczyniowe :krótki oddech, bóle w klatce piersiowej, kołatanie serca
Objawy ze strony układu moczowo-płciowego: dysuria, częstomocz, wydzielina z pochwy
Objawy skórne i bólowe: drętwienia, swędzenia, zmiana zabarwienia skóry, bóle stóp, rąk, stawów
Wykluczenie chorób somatycznych i psychicznych
Hipochondria
Zmienność skarg, przewlekły i zmienny stopień nieprawidłowości
Brak rodzinnego występowania
Skargi pow. 6 miesięcy
Lęk przed stosowaniem leków i objawami ubocznymi
Jednakowa częstość u kobiet i mężczyzn
Rodzaje bólu
Ból somatyczny, intensywny lub ostry - na ogół są to odczucia bólowe trudne do zlokalizowania i stałe. W ich powstaniu bierze udział wiele wiązek nerwowych. Intensywny ból może być dolegliwością ciągłą, pojawiać się z przerwami lub pozostawać utajony. Przyczyną mogą być choroby i różne uszkodzenia. Ból ten ustępuje po pewnym czasie, a przy najwyższym nasileniu mogą mu towarzyszyć inne objawy, np. wzrost ciśnienia tętniczego, przyspieszenie akcji serca, pocenie się.
Ból przenoszony, czyli trzewny - powstaje w narządach wewnętrznych. Ale może być odczuwalny w innych miejscach, ponieważ jest przenoszony przez gałęzie nerwów i promieniuje w okolice prawdziwego źródła bólu.
Ból skóry - jest jednym z najczęstszych rodzajów bólu. Występuje po bardzo intensywnym bodźcu, ma bardzo różny charakter. Może być ostry i ściśle zlokalizowany jak ukłucie szpilką, piekący jak po oparzeniu lub nieokreślony i przerywany jak po niektórych urazach.
Rodzaje bólu
Bóle nerwowe - odczuwane są wtedy, gdy zostaje uszkodzony nerw i przekazuje samoistne urazy bólowe do mózgu. Ból nerwowy może być następstwem choroby w obrębie mózgowia, co zdarza się w udarach mózgu. Oprócz bólu pochodzenia wewnętrznego może występować pewien szczególny ból mózgowy, kiedy uszkodzony zostaje mechanizm analizujący dopływające bodźce i mózg zaczyna odczuwać każdy bodziec jako bolesny.
Bóle psychogenne - są nazywane także bólami fantomowymi. Występują po amputacjach kończyn, odczuwa się je w nie istniejącej części. Są wyjątkowo silne i przykre. Z czasem ustępują i mózg zaczyna prawidłowo lokalizować ból pochodzący z rzeczywistych obszarów ciała.
Ból przewlekły - zaczyna się jako ostry, po czym nie ustępuje, ale ustala się na pewnym poziomie, przez co traci charakter sygnalu alarmowego. Występuje przy wielu chorobach. Jego przewlekłość nie oznacza, że utrzymuje się przez całą dobę. Często zdarza się, że pojawia się nawrotowo w określonej porze dnia.
Bóle psychogenne
Brak bodźca
Lokalizacja niezgodna z neuroanatomią
Trudna lokalizacja, dziwny charakter bólu
Związek ze stresem lub konfliktem psychologicznym
Skutki zaburzeń psychosomatycznych
Nadużywanie systemu medycznego
Zbędna diagnostyka
Zbędne, szkodliwe leczenie
Spadek aktywności zawodowej
Izolacja społeczna
Nadużywanie alkoholu i leków
Depresja, samobójstwa
Zapalenie
Złożony, miejscowy odczyn tkanek na szkodliwy czynnik zewnętrzny lub wewnętrzny
Odpowiedź zdrowej, żywej tkanki na uszkodzenie
Czynniki zewnątrz pochodne: zakażenia, temperatura, niedokrwienie, urazy mechaniczne, substancje chemiczne, promienie
Przebieg zapalenia jest wszędzie podobny
Pod wpływem czynników uszkadzających dochodzi do aktywacji enzymów, uwalniania mediatorów zapalenia, wynaczynień, migracji komórek, niszczenia i odbudowy tkanki.
Mechanizmy obronne organizmu: odpowiedź zapalna i immunologiczna
Zapalenie
Odpowiedź immunologiczna
-typu 1 czyli komórkowa, aktywacja limfocytów Th1
-typu 2 czyli humoralna, limfocyty Th 2
wydzielanie p/ciał obecnych w płynach ustrojowych
aktywacja limfocytów T i B (TCD4)
Cytokiny, substancje o działaniu podobnym do hormonów, działające głównie w miejscu wydzielania, regulują powstawanie, funkcje, śmierć komórek. Mogą być wytwarzane bez udziału bodźca lub pod wpływem określonych bodźców np. w stanach zapalnych
Badania wskazują na rolę cytokin w chorobach z zaburzeniami układu odpornościowego: alergiczne, autoimmunologiczne, zapalne, nowotworowe
Plejotropizm: oddziaływanie na rózne komórki i wywoływanie różnych efektów biologicznych
Redundacja: różne cytokiny ten sam efekt
Mediator zapalenia: interleukina 1, interleukina 6, czynnik martwicy nowotworów α
Zakażenie
Infekcja, wniknięcie i rozwój w organizmie człowieka czynnika zakaźnego
Bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki
Reakcja organizmu na czynnik lub wytwarzana przez niego toksynę.
Przebieg subkliniczny (bezobjawowy), poronny, choroba zakaźna
Zakażenie uogólnione-posocznica, sepsa, miejscowe
Zakażenia wewnątrzszpitalne
Zakażenia endogenne
Zakażenia oportunistyczne ( szczepy niepatogenne)
Nadkażenia, reinfekcja
Wrota zakażenia
Szczepienia: wprowadzenie antygenu, który pobudza organizm do produkcji przeciwciał w ramach odpowiedzi komórkowej lub humoralnej ( osłabione lub martwe zarazki, wyizolowane ciała odpornościowe, osłabione toksyny)
Sepsa (posocznica)
Obecność w krwi bakterii i ich toksyn
Ogólno ustrojowa reakcja zapalna SIRS
Gorączka, dreszcze, osłabienie, poty spadek ciśnienia tętniczego, utrata świadomości
Antybiotykoterapia, najlepiej celowana
Wstrząs septyczny, 50% śmiertelności
Sepsa
Najczęstsze przyczyny sepsy to infekcje w obrębie jamy brzusznej, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i infekcje układu moczowego, lecz u osób predysponowanych może ją wywołać każde inne zakażenie.
Z bakteriologicznego punktu widzenia przyczyną sepsy może być każdy drobnoustrój, stosunkowo rzadko są to pasożyty, wirusy i bakterie atypowe (np. prątek gruźlicy).
W warunkach szpitalnych sepsę wywołują najczęściej patogeny, które w normalnych warunkach nie są groźne (tzw. potencjalnie chorobotwórcze). Są to głównie bakterie Gram-ujemne - Acinetobacter baumannii, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, ale również bakterie Gram-dodatnie - Staphylococcus aureus, paciorkowce.
W warunkach pozaszpitalnych bakterią najczęściej kojarzoną z piorunującymi postaciami ciężkiej sepsy jest dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Neisseria meningitidis) i inne patogeny wywołujące zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
1