Referat: Dariusz Augustyniak
Metodyka nauczania wczesno szkolnego, w pierwszej połowie XIX wieku;
Jan Henryk Pestalotzzi; Fryderyk Frobel; Ewaryst Estkowski; August Cieszkowski;
Metody nauczania w pierwszej połowie XIX w, to okres dążeń, doświadczeń, sukcesów i porażek. Rozwój pedagogiki był dwutorowy. Był on związany bezpośrednio z praktyką szkolną i polityką oświatową oraz z rozwojem, ideologii społecznej. Niekiedy oba te nurty ściśle były powiązane w działalności różnych osób
Wpływ na metody nauczania miały w dużej mierze uwarunkowania polityczne, akceptacja społeczna, pochodzenie jak i sposób wychowania jednostki - wrażliwość na jej potrzeby, bez względu na pochodzenie.
Prekursorem w tej materii jest:
Jan Henryk Pestalozzi - który urodził się w 1746 roku w Zurychu w Szwajcarii. Po przedwczesnej śmierci ojca, jego wychowaniem zajęła się głównie służąca, która jak się później okazało miała na niego duży wpływ. We wczesnych latach jego życia wzbudziła w nim miłość i poszanowanie dla ludu, z którym dość często dane mu było się spotykać w czasie pobytu na wsi u dziadka. Jako dziecko spotykał się już, z wyjątkowym wyzyskiem prostego ludu.
Pestalozzi po zdobyciu niższego wykształcenia rozpoczął studia w 1761 roku w Collegium Carolinum w Zurychu, najpierw na wydziale teologii później na wydziale prawa. W tym okresie kiedy studiował, związał się z rewolucyjną ideologią oświecenia francuskiego, nawiązał bliskie stosunki z postępowymi ugrupowaniami. Wstąpił do Helweckiego Towarzystwa pod Garbarnią. Związkiem Patriotów, tam rozpoczął ożywioną działalność, w której propagował ideologię społeczną Rousseau, atakując łamanie prawa i niewolę ludu, za co został skazany.
Pracę pedagogiczną Pestalozzi rozpoczął przypadkowo. Wychodząc z więzienia postanowił poświęcić się rolnictwu. Chcąc dać przykład wysokiej kultury rolnej chłopom, założył w Neuhof gospodarstwo. Przez zwiększenie wydajności ziemi pragnął przyczynić się do wyrwania z nędzy chłopów. Ale ze względu na brak kwalifikacji i zaradności, i usytuowania gospodarstwa na kamienistej i wyjałowionej glebie, doprowadza do powolnego upadku gospodarstwa. Aby je ratować sprowadza biedne i bezdomne dzieci, organizując zakład rolniczo-wychowawczy spodziewając się, że w ten sposób uchroni resztki gospodarstwa przed ruiną, gdyż praca dzieci miała nie tylko pokryć koszty ich utrzymania, ale przynieść także pewne zyski. Bardzo pragnął wydobyć je z nędzy i nauczyć, zarabiania na chleb. Po czasie okazało się, ze dzieci nie mogą zarabiać na swoje utrzymanie. Mimo pomocy z zewnątrz zakład został rozwiązany, a Pestalozzi zajmuje się pracą pisarską.
Wyniesione przez Pestalozziego z Neuhof bogate doświadczenia pedagogiczne znalazły wkrótce swój wyraz w rozprawie "Wieczory pustelnika" ( 1780), w której chciał uogólnić i sformułować podstawowe zasady wychowania człowieka kładąc nacisk, iż głównym celem wychowania jest rozwój i wyrobienie wewnętrznej siły natury ludzkiej, a także i to, że każdy człowiek ma prawo do wykształcenia.
Pestalozzi twierdził iż podłożem wychowawczym, na którym ma rozwijać się prawdziwe człowieczeństwo jest rodzina. Dla Pestalozziego to życie i tkwiące w nim momenty uczuciowe stwarzały naturalne, a co za tym idzie najkorzystniejsze warunki wychowania.
W rok później ukazała się nowa praca "Leonard i Gertruda". W swojej słynnej powieści przestawiającej nędze i poniżenie nizin społecznych, Pestalozzi wyraża pogląd iż lud może wznieś się na wyższy poziom życia zarówno kulturalnego jak i gospodarczego tylko wyłącznie dzięki pomocy i filantropii warstw wyższych. Poprzez nauczanie elementarne, Pestalozzi rozumie je, jako zgodne z naturą kształtowaniem sił, i skłonności ludzkich. Zaś jego istotą jest równomierny rozwój wszystkich naturalnych sił człowieka, zgodnie z prawami natury. Pestalozzi zwraca uwagę iż harmonijny rozwój wszystkich sił natury można jedynie osiągnąć drogą ćwiczenia
Zyskuje rozgłos, ale nie jako pedagog lecz jako pisarz romantyczny. Tkwiące w powieści wartości pedagogiczne zostały przeoczone. Działalność literacka nie przyniosła Pestalozziemu zadowolenia, jego pragnieniem było wcielenie w życie koncepcji pedagogicznych. Nie udało się wcielić w życie swoich planów w Szwajcarii, zaczął więc szukać poparcia poza jej granicami. Nadzieje wzbudziła w nim zrewolucjonizowana Francja.
W okresie Rewolucji Francuskiej Pestalozzi zgłosił gotowość współpracy z nową władzą, która w 1792 roku przyznała mu honorowe obywatelstwo. Było to wyrazem uznania wyjątkowych zasług w obronie ludu. W 1799 roku powierzono Pestalozziemu kierownictwo zakładu wychowawczego w Stanz, przeznaczonego dla sierot wojennych. Praca ta była jego pierwszym wielkim sukcesem pedagogicznym. Rezultaty w dziedzinie wychowania i nauczania sierot wojennych przeszły oczekiwania nawet jego samego. Utwierdziły go w przekonaniu, że wybrał właściwą drogę. Niestety w 1799 roku w początkach czerwca, a więc zaledwie po kilku miesiącach pracy z młodzieżą zakład został zajęty przez wojsko w celu utworzenia zakładu szpitala. Pestalozzi po krótkich staraniach otrzymał prace w szkółce ludowej w Burgdorf.
Mając zapewnione poparcie i szeroko zakrojoną pomoc finansową rządu, Pestalozzi mógł wreszcie zająć się spokojnie doskonaleniem swojego pedagogicznego systemu. Przy zakładzie w Burgdorf otworzył szkołę " normalną", czyli seminarium nauczycielskie oraz szkołę ćwiczeń dla kandydatów na nauczycieli, która z czasem przekształciła się w szkołę średnią. Dzień pracy w Burgdorf rozpoczynał się wcześnie między godziną piątą a szóstą rano, dzieci zaczynały dzień od mycia się przy studni do połowy ciała. Następnie przez godzinę trwała nauka moralna, która była zawsze prowadzona przez Pestalozziego. Od godziny ósmej do dwunastej odbywały się lekcje, oddzielały je od siebie siedmio minutowe przerwy. Między godziną dwunastą a czternastą dzieci jadły obiad a pozostały czas wolny spędzały na grach i zabawach, którym towarzyszyły ćwiczenia fizyczne z przerwą na podwieczorek. Dzień pracy kończyły kolacją, spacerem i nauką moralną Pestalozziego. W 1804 roku Pestalozzi został jednak zmuszony do przeniesienia zakładu z Burgdorf do Munchenbuchsee. Przyczyną były bowiem "wypadki polityczne Pestalozziego". Pestalozzi za namową przyjaciół zaprzyjaźnił się z człowiekiem o nazwisku Fellenberg, który prowadził zakład wychowawczy oparty na pestalozziańskich zworach z Neuhof. Owocem tej przyjaźni było połączenie obydwu z zakładów. Niestety po krótkim czasie Pestalozzi został odsunięty od kierownictwa zakładem, co zaowocowało zerwaniem umowy i przeniesieniem swojej szkoły do zamku w Yverdon. Oprócz szkoły średniej i seminarium dla chłopców został utworzony instytut dla dziewcząt. popularność teorii pedagogicznej Pestalozziego spowodowała, ze do Yverdon licznie zaczęli przybywać cudzoziemcy z Francji, Rosji, Anglii. W seminarium nauczycielskim zdobywali praktykę, również, głowy koronowane: Car Rosji, król Pruski. Był tam również Tadeusz Kościuszko.
W seminarium nauczycielskim z metodami dydaktyczno-wychowawczymi Pestalozziego zapoznało się z bezpośrednio 199 zagranicznych praktykantów. Niestety od 1812 roku zakład w Yverdon zaczął chylić się ku upadkowi, gdyż coraz bardziej dawały o sobie znać trudności materialne. Ale nie tylko to przyczyniło się do upadku zakładu, bowiem wśród nauczycieli powstawały zatargi. Zarzucono Pestalozziemu przenoszenie metod nauczania elementarnego do szkoły średniej, co zdaniem rekrutów, głownie z katolickiego kleru, obniżało jej poziom. Wreszcie i najbliżsi współpracownicy zaczęli podstępnie zwalczać i odsuwać od kierownictwa zakładem, Pestalozziego, który w 1824 opuścił Yverdon i przeniósł się do Neuhof.
Pestalozzi ostro atakuje oraz krytykuje dotychczasową sytuację oświatową i szkołę feudalną jej organizację, treść i metody. Podstawą teorii wychowania Pestalozziego była idea organicznego rozwoju, któremu podlega każdy człowiek. Twierdził, że głównym zadaniem pedagogiki jest odkrycie praw rozwoju człowieka, był przekonany, że o rozwoju każdego dziecka decyduje siła intelektualna, fizyczna, a także moralna.
Pestalozzi wyraźnie pokazuje jaką rolę powinien odgrywać nauczyciel, a
Nauczanie początkowe, powinno być tak zorganizowane, żeby uczeń przechodząc od elementu do elementu dochodził do poznania całości. Jednym słowem teoria nauczania Pestalozziego zmierza do nadania nauczaniu kształcącego charakteru, aktywizującego uczniów i rozwijającego ich samodzielną działalność umysłową. Pestalozzi podejmuje gruntową przebudowę szkoły początkowej. Plan nauczania w szkole Pestalozziego obejmuje obok nauki czytania, pisania i rachunków elementy geometrii i rysunku, geografii i przyrodoznawstwa. Dzieci wykonują prace fizyczne w zakresie rolnictwa, gospodarstwa domowego i rzemiosła. Pestalozzi przeciwstawiając się nauczaniu opartemu na "czczej gadaninie" potępia apsychologiczne szkółki "katechizmu", uznaje zasadę poglądowości polegającą na nauczaniu opartym na rozwijaniu spostrzegawczości, uszczególnieniu i uogólnieniu cech poznawczych przedmiotów, ale także na nauce logicznego myślenia (analiza i synteza). Bardzo ważną rzeczą było, aby nauczyciel kierował uczniem tak, by nauka miała lekki i zajmujący charakter jak zabawa.
Z nauczania poglądowego Pestalozziego wyrasta nowy kierunek tzw. nauki o rzeczach, dominujący w XIX wieku. Przez naukę o rzeczach rozumie się nauczanie początkowe, które zaznajamia dzieci z ich najbliższym otoczeniem w sposób poglądowy.
Program nauczania szkoły elementarnej wysnuł Pestalozzi z najprostszych elementów: z poznania liczby, kształtu i słowa. Odpowiadać miała temu właśnie nauka geometrii i rachunków, a także rysunków oraz nauka języka. Pestalozzi uważał bowiem, że dziecko należy nauczyć mówić tak, by wyrażało się ściśle z rozmachem. Punktem wyjścia nauczania geometrii miała być linia prosta. Później dopiero dzieci poznawały kolejne linie równoległe, kąty, łuki aż wreszcie figury geometryczne, które mierzono i porównywano, dzielono na połowę na cztery części itd. Do nauczania służyła tablica liniowa. W czasie rysowania dzieci nabywały także wstępne nawyki pisania. Dla Pestalozziego pisanie było "rodzajem rysunku liniowego". Pestalozzi stworzył pierwszy nowoczesny system nauczania początkowego. Dzięki szerokiemu stosowaniu metody Pestalozziego był możliwy tak olbrzymi postęp w upowszechnieniu się oświaty jaki zaznaczył się w XIX wieku. Niemniej był on znakomitym postępowym pedagogiem-demokratą. Słusznie nadano mu przydomek " Ojca szkoły powszechnej". W tym kierunku rozwijali pedagogikę Pestalozziego liczni jego zwolennicy i uczniowie w różnych krajach. Spośród nich dwaj szczególnie wskazali nowe drogi w wychowaniu. Byli to Niemcy Adolf Diesterweg i Fryderyk Froebel,
Froebel uczęszczał do instytutu prowadzonego przez Pestaloziego w Yvardon (1808-1810). Opuszczając go znał już podstawy teorii nauczania Pestalozziego, jednak uznał, że nie jest ona kompletna.
Friedrich Froebel (1772-1852) - niemiecki pedagog, teoretyk i czołowy kreator wychowania przedszkolnego o orientacji humanistycznej, zainicjował,- w państwie pruskim, które nie tolerowało instytucji wychowujących dzieci w duchu samodzielności myślenia i poszanowania ludzi,- zreformowany typ placówki edukacyjnej dla najmłodszych, określanej mianem ogrodu dziecięcego (Kindergarden). Chciał, aby dzieci czuły się w nim jak rośliny troskliwie pielęgnowane przez ogrodnika wychowawcę i od najmłodszych lat uczyły się tam samodzielności myślenia oraz umiejętności współżycia z ludźmi. Niestety (na rok przed jego śmiercią) przedszkola te zostały zakazane w państwie pruskim.
Myśl pedagogiczna Froebla:
Uznawany za twórcę teorii wychowania przedszkolnego
Uznał ze podstawową forma aktywności dziecka jest zabawa, która powinna być odpowiednio zorganizowana
Zaproponował odpowiednie przedmioty, które nazwał darami, służące do rozwijania wszechstronnej osobowości dziecka, odpowiednie dla trzech okresów przedszkolnych (okres kuli, walca i sześcianu). W pierwszym okresie dzieci otrzymują piłkę jako kulę, w drugim walec, a w trzecim klocki o kształcie sześcianu. (dary-zabawki)
W organizowanych przez siebie tzw. „ogródkach dziecięcych” (Kindergarden) uwzględnił podstawowe zasady dydaktyczne - poglądowości, aktywności, dostępności, systematyczności, logicznej kolejności.
Opracował metodykę wychowania przedszkolnego (metody, formy, środki)
Kładł nacisk na wszechstronny i harmonijny rozwój umysłowy, moralny i fizyczny, zgodny z indywidualnymi cechami dziecka.
Opracował projekt kształcenia nauczyciela
Uznał wychowanie przedszkolne za integralną część kształcenia ogólnego. Każde dziecko powinno zaczynać od przedszkola.
Dary - specjalnie przygotowany zestaw środków dydaktycznych. Miały one różny kształt i służyły różnym celom.
W 1837 r. po opracowaniu i przetestowaniu swoich radykalnie nowych metod nauczania Froebel przeniósł się do Bad Blankenburg, gdzie założył instytut Zabawy i Aktywności, który w 1840 r przybrał nazwę Kinder garden. W placówce głównie wzięto głównie pod uwagę:
Zabawki niewymagające dużej aktywności umysłowej - tzw. dary
Gry i tańce wspierające aktywność ruchową
Obserwację oraz hodowlę roślin w ogrodzie, kształtujące świadomość istnienia świata naturalnego.
Kolejnym pionierem (prekursorem) nauczania wczesno szkolnego jest:
Ewaryst Estkowski, urodził się 26 października 1820 w Drzązgowie koło Kostrzyna, (zm. 15 sierpnia 1856 w Soden, Niemcy) - pedagog, i działacz oświatowy.
Był synem właścicieli gospodarstwa rolnego. Ukończył seminarium nauczycielskie w Poznaniu, po czym podjął pracę nauczyciela w Wojciechowie. Brał udział w wydarzeniach Wiosny Ludów w 1848. Założył pierwsze polskie Towarzystwo Pedagogiczne w Poznaniu. Redagował i wydawał pisma pedagogiczne, m.in. "Elementarzyk", "Szkoła Polska", "Szkółka dla dzieci", "Szkółka dla młodzieży".
Pierwszą szkołą, w której Estkowski podjął pracę, była szkoła w Wojciechowie k. Jarocina. Były to lata 1839-1842. Stąd karnie przeniesiono go do Mikstatu.
Szczególną uwagę poświęca nauczaniu elementarnemu, porusza zagadnienie kształcenia nauczycieli, zagadnienie szkół niedzielnych, szkół realnych, zagadnienie oświaty pozaszkolnej. Nauczanie elementarne ma uszlachetniać uczucia, kształcić władze umysłowe, przyswajać uczniowi początki najważniejszych wiadomości.
W nauczaniu wczesno szkolnym, w pierwszej połowie XIX wieku istotna role odgrywa,
August Cieszkowski który urodził się 12 września w 1814 r. w Suchej na Podlasiu. Rodzice, Wincenty Paweł Cieszkowski i matka Zofia z domu Kicka,byli właścicielami licznych majątków ziemskich, które odznaczały się wysoką kulturą rolną. Wcześnie osierocony przez matkę pozostał pod troskliwą opieką ojca, człowieka statecznego, szanowanego i cieszącego się autorytetem w środowisku. Mądry i dobry ojciec gorliwie zabiegał o edukację syna, opartą na solidnych podstawach narodowych. Głębokie wychowanie patriotyczne, jakie August wyniósł z domu rodzinnego. a także z grona guwernerów, zawiodły go na budowę barykad Warszawy w czasie powstania listopadowego. Studiował w Krakowie, Berlinie i Heidelbergu, gdzie uzyskał doktorat w dziedzinie filozofii.
Wszechstronność zainteresowań naukowych oraz doświadczenia zdobyte w czasie podróży zagranicznych (Francja, Anglia, Włochy) dostarczyły mu wielu przemyśleń dotyczących świata uczonych, a także roli nauki, badań naukowych czy nowożytnej organizacji nauki. Zgłębiał wiedzę z zakresu filozofii, historii powszechnej, historii literatury polskiej i włoskiej. Zainteresowania naukowe obejmowały również zagadnienia pedagogiczne, przyrodnicze, ekonomiczne. Był pionierem edukacji rolniczej w Wielkopolsce, orędownikiem rolnictwa wielkopolskiego. Już we wczesnej młodości jego refleksyjny umysł potrafił wchłonąć to, co dla przyszłego naukowca i działacza polityczno-gospodarczego było zajmujące. użyteczne i jednocześnie przydatne w pracy. "Człowiek jest dla społeczeństwa stworzony, bez niego nie byłby człowiekiem" - tak charakteryzował ideał człowieka czynu, który własną działalnością, odnoszącą się do pracy społecznikowskiej, tworzy swoją przyszłość i przyszłość świata. Działalność społecznikowską i organizacyjną kontynuował Cieszkowski przez całe życie.
Osiedlił się w Wierzenicy w 1843 roku, w wieku 29 lat. Oprócz Wierzenicy wszedł w posiadanie folwarków w Pawłówku i Kobylnicy oraz dóbr w Żabikowie i Świerczewie. W Wierzenicy stworzył własny warsztat naukowo-badawczy, zgromadził znacznych rozmiarów bibliotekę. liczącą ponad 40 tysięcy tomów. Założył Kółko Włościańsko-Rolnicze. Celem kółka, zgodnie ze statutem - było podniesienie gospodarstwa rolniczego włościan we wszystkich jego kierunkach przez szerzenie oświaty, pracy, oszczędności.
Na uwagę zasługuje działalność oświatowa Augusta Cieszkowskiego, skierowana zarówno na kształcenie polskich elit intelektualnych, jak i na kształcenie dzieci i młodzieży. Popularyzował ideę ochronek wiejskich. Był zwolennikiem edukacji szerokich rzesz społeczeństwa. Przedmiotem krytyki Cieszkowskiego były szkółki dla ludu, a nie dla narodu, pozbawione pierwiastka narodowego.
Szkoła elementarna winna, zdaniem Cieszkowskiego, stworzyć podstawy wychowania estetycznego. W tym celu należało dążyć do szerokiego oddziaływania na wyobraźnię i uczucia dziecka, stworzyć warunki dla rozwoju wrażliwości, uczyć odczucia piękna w otaczającym świecie, rozbudzić potrzebę twórczego wypowiadania się w różnych formach artystycznych oraz kształtować odpowiednie umiejętności. Powinna podnieść poziom kultury wychowanków, przygotować do umiejętnego korzystania z dóbr kultury. Na bazie edukacji elementarnej miało przebiegać nauczanie i wychowanie "intelektualno-praktyczne", zmierzające do poznania nowych stron otaczającego świata i przygotowanie do pracy w nowym świecie.
Zdaniem Cieszkowskiego, człowiek u którego obudzono szerokie zainteresowanie otaczającym światem, będzie wykazywał ciągłą aktywność w kierunku nabywania nowych wiadomości różnymi drogami. Cieszkowski był człowiekiem dobroci, niezawodnym orędownikiem w trudnej sytuacji życiowej, inspirował innych do działania. Uwrażliwiony na potrzeby drugiego człowieka, zasługiwał na szacunek. Zresztą sam uważał, że jeśli człowiek niesie pomoc drugiemu człowiekowi, czyni dobro samemu Stwórcy.
Analizując całość poglądów pedagogicznych Cieszkowskiego, można stwierdzić, iż wiele interesujących myśli zachowało swą aktualność do dnia dzisiejszego i stanowić może swoisty program dla decydentów polskiej oświaty.