Międzykrajowe badania porównawcze - Kazimierz Słomczyński

Prowadzili takowe Karol Marks, Emile Durkheim czy Max Weber

O porównawczym charakterze b. m. decyduje metoda analizy danych, a nie sposób ich zbierania, zatem badania w których systematycznie porównuje się dane z różnych krajów można nazwać międzykrajowymi.

2 cechy charakterystyczne badań międzykrajowych:

1. Porównawczy charakter

2. Przynajmniej część zmiennych to cechy krajów jako systemów społecznych

Standardowość badań porównawczych:

- wyjaśnianie zjawisk przez badanie przyczyn

- polegają na konstruowaniu, testowaniu i modyfikowaniu falsyfikowalnych hipotez

Specyfika badań porównawczych:

- kraj występuje jako jednostka obserwacji

- kraj traktowany jako kontekst procesów wewnętrznych, które podlegają wyjaśnianiu

- kraj jako część systemu międzynarodowego

Badania międzykrajowe odgrywają w socjologii, obok badań historycznych, podstawową rolę.

Charakterystyki krajów w analizach „makro-makro”:

1. Charakterystyki pozycyjne - zmienne, które przedstawiają ilościową lub jakościową miarę natężenia danego zjawiska w danym kraju. Pozycję tego kraju wobec innych oddaje wartość tej miary. Np. dochód narodowy na głowę w danym roku

2. Charakterystyki relacyjne - zmienne, które wyrażają stosunki między krajami (np. wartość wzajemnego eksportu)

Typy analiz „makro-makro”:

1. Monografie wybranych przypadków - wykorzystują zarówno zmiennie pozycyjne jak i relacyjne; mają służyć zrozumieniu wzorów norm i działań występujących w wybranych krajach (np. studia nad rewolucjami). Służą głównie jako ramy interpretacyjne, gdyż nie są falsyfikowane

2. Badania jakościowych zależności między cechami krajów - najczęściej wykorzystują metodę zgodności i różnicy Johna Stuarta Milla - jeden czynnik przyczynowy uznany za wyjaśniający we wszystkich możliwych przypadkach. Jeżeli wzory wykazują heterogeniczność przyczynową (kombinacja różnych sił przyczynowych generuje te same skutki), są one przez tę metodę eliminowane, co może prowadzić do eliminacji każdego nietrywialnego wyjaśnienia.

3. Badania ilościowe zależności między cechami krajów - mają służyć wykrywaniu generalizacji przyczynowych, ważnych dla dużych prób. Przykład: weryfikacja hipotezy „Im wyższy wskaźnik potrzeby osiągnięć, tym większa proporcja osób podlegających międzygeneracyjnej ruchliwości cyrkulacyjnej” wymaga wykorzystania danych ilościowych z wielu krajów.

4. Badania systemu światowego i jego części - najczęściej ujęcie historyczne. By uniknąć trudności weryfikacyjnych, proponuje się „porównanie zunifikowane”:

„Ta strategia wprowadza pojęcie całości społecznej złożonej z wiązek procesów. Procesy te w wyniku kumulacji w czasie i przestrzeni tworzą nową całość w postaci zróżnicowanego uogólnionego procesu historycznego”.

Typy analiz „makro-mikro”:

1. Badania z tłem porównawczym - analiza danych z jednego kraju, dane z innych krajów służą jako tło porównawcze; celem takiej analizy może być wykazanie, że zależności w danym kraju przedstawiają się odmiennie niż ustalono w innych krajach

2. Studia opisowe - obejmują czasem nawet kilkadziesiąt krajów (np. badania nad rozrodczością kobiet)

3. Badania celowego kontrastu

4. Badania międzykrajowych różnic jakościowych - rozszerzenie badań celowego kontrastu na większą liczbę krajów , gdy kraje owe występują jako reprezentanci szerszych klas, np. szerszą klasą mogą stanowić państwa, w których dochód na głowę mieszkańca nie przekracza 300$ na głowę

5. Ilościowe badania porównawcze - obejmują dużą liczbę krajów i dostarczają reprezentatywnego zróżnicowania zmiennych systemowych. W badaniach takich zmienne jednostkowe (np. osiągany status) wyjaśniane są przez zmienne jednostkowe (np. poziom wykształcenia), a także zmienne „krajowe” (np. poziom industrializacji).

Problem ekwiwalentności przedmiotowej , czyli równoważności jednostek obserwacji pod istotnymi dla badania względami. W badaniach międzykrajowych, kraje traktowane są jako jednostka obserwacji, czyli traktowane identycznie, a przecież Chiny różnią się od Maroka bardzo znacznie!

Problem ekwiwalentności pomiarowej - czy stosując kwestionariusze wywiadu i zadając te same pytania w różnych kontekstach społeczno-kulturowych, otrzymane odpowiedzi można uznać za wskaźniki identycznych postaw? (wszak budka z hamburgerami dla Amerykanina i Polaka to nie jest to samo!)

Problem ekwiwalentności temporalno-procesualnej - przykład: chcemy przeprowadzić badania dot. przechodzenia od gospodarki scentralizowanej do gospodarki urynkowionej, czy badania przeprowadzić w tym samym czasie, czy dostosować czas do odpowiedniej fazy przemian? Innymi słowy: czy lepszym ekwiwalentem analitycznym Polski z roku 1991 jest Bułgaria z tego roku, czy Bułgaria kilka lat później?

---