MARIA KUNCEWICZOWA
Życie i twórczość
Urodziła się 30 października 1899 roku w Samarze. Jej ojciec był dyrektorem szkół średnich, matka skrzypaczką. Jej rodzina wyznawała wartości głęboko patriotyczne i angażowała się w sprawy kraju, jak np. udział w powstaniu. W 1899 powrócili z wygnania do warszawy. Motyw tułaczki, artystyczne ambicje bohaterki oraz uczestnictwo przodków w powstaniu listopadowym u wygnanie z ojczyzny pojawią się na kartach Cudzoziemki. W 1906 rodzina przeniosła się do Płocka, gdzie Maria ukończyła w 1913 pensję z dyplomem nauczycielki domowej. Studiowała filologię francuską w Nancy (1913-14) oraz polska na Uniwersytecie Jagiellońskim (1916-17), a potem na Uniwersytecie Warszawskim, a także śpiew w konserwatorium w warszawie i Paryżu. W 1919 wraz z bratem uczestniczyła jako tłumaczka w konferencji przygotowującej traktat wersalski. Wyszła za mąż w 1921 roku za legionistę i społecznika, przyszłego pisarza, Jerzego Kuncewicza. Zamieszkali w Warszawie. W 1922 urodził się ich syn, Witold. W latach 1931-37 umierają jej najbliżsi - matka, ojciec i brat. Pierwsze publikacje tekstów literackich miały miejsce w czasopiśmie „Pro Arte et Studio” i „Bluszcz”. Od 1924 pisarka była związana z polskim oddziałem Pen Clubu, następnie w latach 1940-55 prowadziła w Londynie polski oddział tej organizacji. Lata wojenne spędziła we Francji i Wielkiej Brytanii. Od 1956 przebywała w USA, gdzie wykładała literaturę polską na uniwersytecie w Chicago. Po powrocie do kraju zamieszkała w Kazimierzu nad Wisłą. W 1984 roku zmarł jej mąż, co sprawiło, że jeszcze bardziej odczuwała samotność i starość. Podejmowała ten temat w swych refleksjach uwiecznionych w Listach do Jerzego. W lublinie uhonorowana została doktoratem honoris causa UMCS-u w 1989 r. w tym samym roku zmarła w wieku 92 lat. Jej twórczość była doceniania od samego początku. Już w okresie dwudziestolecia otrzymywała pierwsze nagrody: miasta Warszawy 1937, Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury i Złoty Krzyż Zasługi 1938. w 1966 otrzmała nagrodę im. Włodzimierza Pietrzaka. Po wojnie m. in. Medal Fundacji Kościuszkowskiej 1971 za znaczący wkład w rozwój kultury polskiej i amerykańskiej oraz nagrodę państwową I stopnia 1974 za wybitne osiągnięcia w dziedzinie literatury. Byłą historykiem literatury, przekładała utwory angielskie, norweskie i francuskie, pisywała felietony i uprawiała prozę psychologiczną. Jej dorobek zaczynają małe formy prozatorskie: opowiadanie w tomie Przymierze z dzieckiem 1927, mikropowieść Twarz mężczyzny 1928. od początku pojawiały się w jej twórczości motywy miłości, problemów małżeńskich, komplikacji życia rodzinnego. Tematy te podejmuje także Cudzoziemka, wydana po raz pierwszy w 1935 w „Kurierze Porannym” oraz w formie książkowej niedługo później. Pierwszy pobyt w Kazimierzu zaowocował opowiadaniami Dwa księżyce 1933, kolejne zbiory opowiadań to - Serce kraju 1939 oraz W domu i w Polsce 1939, poruszają zagadnienia społeczne doby międzywojennej. W 1935 ukazał się zbiór szkiców Dyliżans warszawski przedstawiający wielkomiejski styl życia i specyficzną atmosferę stolicy. Była prekursorką powieści radiowej w Polsce. Jej utwory pisane z przeznaczeniem dla słuchaczy radiowych to Dni powszednie państwa Kowalskich 1938 i Kowalscy się odnaleźli 1938. ponadto chętnie dokumentowała znane jej zdarzenia, charakter miejsc, sylwetki ludzi - przykładem notatki z podróży do Palestyny Miasto Heroda 1939 oraz dziennik Klucze 1939 przedstawiający życie Polaków na obczyźnie. Problematyka polskiej emigracji znalazła odzwierciedlenie w powieści Zmowa nieobecnych t1-195, 2-1957. odwoływała się też do wydarzeń historycznych - powstanie 863 i związane z nim ludzkie postawy ukazuje powieść Leśnik 1952, losy bohaterów uwikłanych w II wojnę światową ukazane z perspektywy dziecka w powieści Gaj oliwny 1961 (najpierw ukazała się po angielsku, a potem po polsku napisana od nowa) czy warunki życia pokolenia młodych Tristan 1946 - 1947. wysłała apel do ONZ w sprawie emigrantów i „ludzi bez ojczyzny”, pod którym podpisali się znani artyści, filozofowie i politycy. Pisarka chętnie sięga po różne form przekazu i zestawia je w jednej książce. Taki charakter mają wspomnienia, elementy eseju, osobistego dziennika i reportażu połączone w szkicach z podróży do Hiszpanii pt Don Kichot i niańki 1965. autorka interesuje się zagadnieniami społecznymi, kulturalnymi, śledzi prawidłowości życia w skrajnych sytuacjach życiowych i w konfliktach historycznych, poddając diagnozie losu ludzi na tle przesileń politycznych i zawieruch dziejowych. Nie unika również akcentów osobistych, sięga przy tym do własnych przeżyć i wspomnień rodzinnych. Elementy autobiograficzne przesycają książki Fantomy 1971 i Natura 1975. zainteresowanie pisarki psychologią, w szczególności psychoanalitycznym drążeniem meandrów osobowości, rozciąga się też na literaturę opartą na psychologicznym podłożu. Lektura dzieł Stanisława Przybyszewskiego znalazła swoje odzwierciedlenie w szkicach literackich poświęconych temu pisarzowi Fantasta alla polacca 1979. znajomość literatury polskiej i kontakty z ośrodkami polonijnymi z granicą leżą u podstaw opracowania przez pisarkę antologii polskiej twórczości współczesnej The Modern Polish Prose 1945 i The Modern Polish Mind 1979. jej dzieła przekładano na wiele języków.
STRESZCZENIE „CUDZOZIEMKI” -> KSERO
CZAS I MIEJSCE AKCJI
Powieść skonstruowana wg zasady psychologicznej - bohaterka przeżywa ostatni dzień swojego życia, wspominając różne fakty z przeszłości - dlatego nie ma tu rygoru chronologicznego, wydarzenia nie są połączone przyczynowo-skutkowo. Różne bodźce wywołują minione sytuacje, sylwetki osób, wypowiedziane słowa są nagłe, przypadkowe. Róża zatapia się we wspomnieniach, an nowo przeżywa przeszłe chwile, wracają silne doznania, rzadziej przyjemne, często przykre, smutne a nawet potworne lub pełne rozpaczy. Zasadniczy czas akcji to ostatni dzień życia bohaterki, jest to czas, w którym na oczach czytelnika rozgrywa się ostateczne dojrzewanie i odchodzenie Róży. Konkrety dotyczące pobytu bohaterki w mieszaniu córki, potem we własnym, obficie przetykają retrospekcje. Ukazują one złożoność losu bohaterki i zarazem w jakimś stopniu wyjaśniają jej skomplikowaną osobowość. Poprzez retrospekcje czas i miejsce akcji (mieszkanie Marty i Róży) ulegają rozszerzeniu. Przywoływane są w ten sposób czasy dzieciństwa i młodości spędzone w Taganrogu (tutaj obrazy domu oraz ludzi wypełniających te przestrzenie: dziada i babkę Zwardeckich, rodziców, egzaltowaną starą pannę, ciotkę Luizę, innych polskich wygnańców i miejscowych przyjaciół); kolejny etap życia Róży to Warszawa, dokąd zabrała ją ciotka po śmierci ojca. Dla szesnastoletniej wówczas dziewczyny nie było to rozwiązanie szczęśliwe, chociaż ciotka chciała ją uchronić przed wynarodowieniem i przywrócić ojczyźnie. Róża tęskniła jednak do przyjaciół i znajomych zakątków, dlatego Warszawa wydała jej się szara, zimna i obca. Swoją złość starała się wyładować w ruchu. Bardzo odczuwała nieprzychylność od jej imienia, które często nosiły warszawskie Żydówki, traktowane wówczas jako ludzie drugiej kategorii. Polska była dla niej nieprzyjazna i obca. Po ślubie wraz z męzem zamieszkała w Saratowie, gdzie czuła się damą na tle miejscowych kobiet. Małomiasteczkowa atmosfera była jednak dla niej zbyt duszna i krępująca. I w Warszawie i w Saratowie demonstrowała swoją patriotyczną postawę wobec rosyjskich urzędników, zrażając ich do siebie i nie licząc się z konsekwencjami. Niechęć do Polski jako miejsca nowego pobytu nie szła w parze z niechęcią do niej jako ojczyzny - wręcz przeciwnie: Róża była wychowywana w środowisku pielęgnującym polskie tradycje i wartości na zesłaniu. W powieści przywoływane są też inne miejsca, np. Rzym, gdzie Róża odwiedzała przebywającego na placówce dyplomatycznej Władysława. Razem z nią czytelnik może zwiedzać zabytki, przyjrzeć się stylowi życia towarzyskiego wysokich urzędników państwowych. Niebagatelną rolę w myślach Róży odgrywa wizyta u lekarza w Królewcu. To właśnie doktor Gerhardt sprawił, że sześćdziesięcioletnia już kobieta, ciągle skłócona ze światem i z sobą odzyskała równowagę psychiczną, odblokowała kompleksy wywołane zawiedzionym uczuciem, zdradą Michała, zaczęła dostrzegać zalety męża, dzieci oraz wnuków i pogodniej spojrzała na otoczenie.
PORZĄDEK ZDARZEŃ, SYTUACJI, OBRAZÓW
Bohaterka w czasie ostatniego dnia swojego życia przewartościowuje własne poglądy i postawy. Układ zdarzeń, sytuacji i obrazów pozostaje więc w założonym przez autorkę chaosie. Róża przywołuje je wg klucza uzasadnionego psychologiczną konstrukcją jej postaci. Rozmawia z członkami rodziny i uruchamia w pamięci wspólne sprawy z bliższej i dalszej przeszłości. Odbiera różne dźwięki, np. radio u sąsiadów i odwołuje się do dawnych wydarzeń, jk np. nauka śpiewu, gry na skrzypcach i koncerty, które zagrała. Dzięki skojarzeniom wywoływanym u bohatera ukazywanym przez narratora czytelnik poznaje jego przeszłość, charakter, relacje z rodziną. Taki układ pozostaje w zgodzie z realizmem psychologicznym, naśladuje bowiem strumień myśli człowieka. Kanwą konstrukcji jest pobyt Róży w mieszkaniu córki w czasie jednego dnia. Kolejne sytuacje, które mają tam miejsce sprawiają, że w ogromnym tempie, w galopadzie myśli bohaterka przeskakuje od wspomnienia do wspomnienia, za każdym razem wywoływanego jakimś bodźcem. Róża nie stara się uporządkować myśli, pozwala im płynąć swobodnie, zależnie od nagłych skojarzeń. Pozwala to dostrzec złożoność postaci Róży Żabczyńskiej, jej chwiejność emocjonalną, wewnętrzne rozedrganie. Od błahych spraw przechodzi ona do zasadniczych, nawarstwia sytuacje oficjalne i rodzinne, koncentruje się na muzyce by zaraz rozmyślać problemach małżeńskich lub meandrach własnego niełatwego macierzyństwa. Dzięki owej galopadzie myśli zmieniają się jej emocje, ujawniają jej chwiejne nastroje i zróżnicowany stosunek do ludzi. Dostrzegamy zarówno czułą, zdradzoną młodą dziewczynę, która nigdy nie przestała myśleć o ukochanym mężczyźnie, niezadowoloną żonę, niespełnioną artystkę, nadopiekuńczą, ale też zdolną do zbrodni matkę.
LOSY I CHARAKTER RÓŻY ŻABCZYŃSKIEJ
Charakterystyka bohaterki budowana jest systematycznie przez cały tekst, wynika z pogmatwanych losów i poczucia obcości w każdym miejscu i środowisku. Jej wielkim nieszczęściem była niespełniona miłość, która odcisnęła piętno na całym jej życiu. Prototypem postaci Róży była matka Kuncewiczowej. Relacje Róży z Martą są odzwierciedleniem relacji pisarki z jej matką.
KOLEJE ŻYCIA BOHATERKI
Rosja jako terytorium była prawdziwą ojczyzną Róży, chociaż wychowywana była w duchu polskiego patriotyzmu. Do tamtej rzeczywistości szczęśliwego dzieciństwa odsyłają ją szal babki, stolik dzida oraz pamiętnik. To je otacza największą czcią. W ostatnim dniu życia bohaterka odkrywa, że Polska, która była miejscem jej wieli nieszczęść, nie tylko nie jest jej obojętna, ale także oddałaby za nią życie. Wspomnienia z dzieciństwa są fragmentaryczne, znacznie więcej szczegółów znajdziemy w opisach wspomnień warszawskich. Najżywszym wspomnieniem z lat wczesnej młodości jest jej miłość do Michała, który zdradził ją, co zaważyło na jej stosunkach z ludźmi do końca życia. To on sprawił, że zaczęła widzieć w sobie kobietę, bać o urodę itd. Tym bardziej dotkliwie odczuła jego zdradę. Z Rosją wiążą się też wspomnienia pierwszych lekcji gry na skrzypcach, gdzie nauczyciel zaniedbał jej talent. W Warszawie czułą się obco, nie potrafiła ukryć wschodniego akcentu, przez wszystkich traktowana była jak cudzoziemka. Kolejnym etapem życia Róży jest jej małżeństwo z Adamem. Był on w niej zakochany bez pamięci, zafascynowany jej nieprzewidywalnością ale też zaniepokojonym o jej zdrowie i przerażonym jej ciągłymi zmianami nastroju. Róża nie potrafiła odwzajemnić jego uczucia. Mieli oni troje dzieci, zmarły przedwcześnie Kazio, z którym łączyła ją najsilniejsza więź, Władzio był jej kolejnym ulubieńcem, troszczyła się o jego edukację i wychowanie, wreszcie o karierę. Cieszyła się gdy akompaniował jej na fortepianie. Lubiła chodzić z nim na spacery, zwiedzać miasta, bywać na koncertach i w operze. Nie akceptowała ani pierwszej narzeczonej syna, którą odstraszyła, ani jego żony. Od córki Marty odwróciła się jeszcze przed jej narodzeniem, ponieważ była owocem mężowskiego gwałtu. Uważała ją za ulubienicę Adama i dokuczała z tego powodu obojgu. Przekonała się do córki dopiero, gdy odkryła jej zdolności muzyczne i piękny głos. Zajęła się jej kształceniem i rozwojem jej kariery, dla której zmusiła Adama do przeprowadzki do Warszawy. Relacje z rodziną były oparte na lęku przed chimerycznym zachowaniem Róży. Losy Róży były bardzo silnie związane z jej muzycznymi pasjami. Jako młoda dziewczyna pragnęła zostać skrzypaczką, potem zaś żałowała tego, ponieważ uważała, że jej prawdziwym powołaniem życiowym jest śpiew. W różnych miastach dawała koncerty angażując się w akcje charytatywne, robiąc przy okazji przkrosci dostojnym gościom i organizatorom. W muzyce uzewnętrzniała soje nastroje i lęki. Przez całe życie czuła sę nie do końca spełnioną artystką, której talent zmarnowano. Po czterdziestu latach małżeństwa ona i Adam zamieszkali osobno. On zaprzyjaźnił się z inną kobietą, ona pozostała samotna. Dopiero ostatnie półtora miesiąca życia Róży było okresem porządkowania spraw, wyciszania skołatanego serca, uspokajania się. Momentem zwrotnym była wizyta u lekarza w Królewcu. Za jego sprawą znów poczuła się piękną kobietą, otoczoną męską troską. Lekarz tak bardzo przypominał jej ukochanego Michała, że postanowiła zastosować się do jego zaleceń. Udało jej się to w ostatnim dniu życia, kiedy zapowiedziała rodzinie swoją przemianę, okazała im szacunek i miłość, przebaczyła wszystko, co było złe i sama poprosiła o wybaczenie. Jej śmierć nastąpiła gdy osiągnęła stan równowagi psychicznej, poczucie, że jest ważna dla bliskich. Odeszła z uśmiechem, pożegnawszy się uprzednio z dziećmi i mężem, w otoczeniu syna, synowej, córki i zięcia.
CHARAKTERYSTYKA RÓŻY
Od początku jawi się ona jako osoba o wielkim temperamencie, przekonana o własnej wyjątkowości i wyższości nad innymi. Niczego nie akceptuje, wywyższa sę ponad służącą, okazuje jej to wyniosłym zachowaniem. Uważa, że ma prawo wtrącać się we wszystko, krytykuje gust córki, podobnie ostro traktuje osoby bliskie i obcych. W kontaktach z ludźmi jest szorstka, narzucająca swoje zdanie, obcesowa, niemiła, uparta i gniewna. Jej stosunk do ludzi nie zmienił się od lat, kiedy skrzywdzona przez Michała, stała się zgorzkniała. Przepełniała ją niechęć do małżeństwa, poczucie obcości i niespełnienia. Jest przy tym próżna. Jest kobietą piękną i zadbaną. Mimo wieku czuje się młoda i nawinie nie zgadza się na upływ czasu. Jej stosunek do dzieci ujawnia jej obowiązkowość, ambicje i skrajności nadopiekuńczej troski oraz niechęci, a później presji. Róża żyje tylko emocjami o znaczeniu subiektywnym. Jest podatna na nastroje, nadwrażliwa, nieufna, ostrożna, podejrzliwa i niesprawiedliwa. Jej kapryśność, chimeryczność, wybuchowość, skłonność do krytykowana, demonstrowania swojej wyższości, lekceważenie i poniżanie bliskich, napastliwość, złośliwość utrudniają jej kontakty z ludźmi. Czuła się nieszczęśliwa, jednak sama odgradzała się od szans na szczęście. Prawie do końca pozostała despotką, osobą bezwzględną, upartą i przykrą. Na krótko przed śmiercią radykalnie się zmieniła. Stała się wyciszona, spokojniejsza, wyrozumiała, cierpliwa, pogodzona z losem i wiekiem, skora do wybaczenia. Rodzina przeczuwa, że nagłą zmiana matki jest jej pożegnaniem z nimi. Umiera w otoczeniu dzieci i ich małżonków. Mąż nie zastaje jej już żywej. Wizyta u Marty staje się dla nie okazją do analizy własnego życia. Nagle zauważa zalety członków swojej rodziny i własne wady.
PSYCHOLOGICZNE UWARUNKOWANIA PRZEMIAN RÓŻY
W dwudziestoleciu psychologia, a zwłaszcza psychoanaliza, stała się niezwykle modna. Róża ukazana jest w pogłębionym szczegółowym rysunku psychologicznym. Jej reakcje i emocje są silnie uwarunkowane odległą przeszłością. Czynniki określające całe jej życie to przede wszystkim pogmatwane losy w rodzinie wygnańców, konieczność oderwania się od przyjaciół i osadzenia w obcym środowisku, poczucie odtrącenia, alienacji a przede wszystkim zawiedziona miłość. Akcent znaczeniowy zasygnalizowany jest w tytule utworu. W Tagnorogu miała przyjaciół, dziadków, rodziców, ciotkę, ale była przecież Polką. Po przybyciu do Warszawy, mimo wielkich nadziei i oczekiwań, zraziła się do kraju, w którym otaczali ją obcy ludzie, taktujący jako Rosjankę lub Żydówkę. Nigdzie nie czuła się naprawdę u siebie. Rozdwojoną psychikę obrazują dwa imiona bohaterki. Na wschodzie była Różą, jednak w Polsce, by uniknąć nieprzyjemności, ciotka kazała nazywać ją Eweliną i tak nazywał ją Adam. Dwa imiona i dwa życia: pierwsze krótkie i prawdziwe, drugie wymyślone i długie. Pierwsze - kwiat, miłość i nieszczęście, drugie - szacunek ludzki, honor, powolna śmierć duszy. Nigdy nie zaakceptowała tej zmiany. Stale miotała się między wspomnieniami i tęsknotą do Michała a współczesnością wypełnioną sprawami domu, małżeństwa, wychowywania dzieci. Tkwi myślami w przeszłości, idealizuje ją, pewna, że tylko z Michałem mogła być szczęśliwa. Nie akceptuje męża, dzieci też nie potrafi kochać bez zastrzeżeń. Nie potrafi być szczęśliwa i radosna. Skupia się przede wszystkim zaprzeszłości. Jej życie i postępowanie silnie determinuje zapisany w podświadomości kompleks miłości utraconej, czy raczej kompleks z powodu utraty miłości. Odblokowuje go dopiero lekarz kojarzony z Michałem. Jest szczególnie wrażliwa na muzykę. Ulega jej nastrojom. Wspomnienia przywoływane są na skutek bodźców dźwiękowych. Jej psychika ściśle współpracuje z wywieranymi przez muzykę emocjami, nastrojami, konkretnymi sytuacjami z przeszłości. Jest w dużej mierze określona przez wrażliwość na dźwięki, poczucie harmonii, potrzebę piękna - dlatego też zawiedzione ambicje są kolejnym jej problemem. Silnie przeżywa kompleks niespełnionej artystki. Smutki i nerwowość Róży są w znacznym stopniu spowodowane jej skłonnościami do perfekcjonizmu i filozofowania. Pierwsza zniszczyła dzieciństwo Władysława i Marty oraz zatruła życie adamowi, druga dręczyła przez całe życie przede wszystkim samą bohaterkę rozmyślającą o przemijaniu, śmierci, sensie życia, gdy nie można go wypełnić prawdziwą miłością.
INNI BOHATEROWIE
Pozostali bohaterowie powieści nie są scharakteryzowani tak dokładnie, jak Róża.
Michał był synem nauczyciela muzyki Róży. Adorował ją, zachwycał się nią. Za jego sprawą okryła swoją kobiecość i uczuciowość. Byli sobą oczarowani. Ona planowała z nim przyszłość, tymczasem on ją zdradził. Stał się zdrajcą, pozostał jednak jedyną miłością.
Adam to dobrze zapowiadający się kandydat nauk matematycznych z szansą na karierę naukową w Petersburgu. Był syne burmistrze Nowego Miasta. Doceniał piękną urodę i temperament Róży. Kochał ją przez kilkadziesiąt lat wspólnego życia, jednak nigdy nie zaznał wzajemności. Był nauczycielem gimnazjalnym, potem dyrektorem szkoły. Był jej całkowicie podporządkowany, ustępował w każdej sprawie, vbał się je zmiennych nastrojów, wybuchów złości. Było mu przykro, że stale ma do niego pretensje. Wiedział o roli Michała w życiu żony, zdawał sobie sprawę, że jest niekochany. Był czułym, troskliwym i odpowiedzialnym ojcem. Szczególną troską otoczył Martę, odtrąconą przez matkę. Nawet gdy zamieszkali oddzielnie, nie przestał utrzymywać z Różą kontaktu. Jej śmierć była dla niego ogromnym ciosem.
Marta od dzieciństwa miała lepszy kontakt z ojcem, matki nie rozumiała, wręcz bała jej się, czuła się odtrącona i niekochana. Jej kontakty z matką zmieniły się, gdy ta odkryła jej talent muzyczny i postanowiła ją kształcić w tym kierunku. Marta jest pełna szacunku dla matki, podziwia jej urodę, docenia talent, ale boi się nagłych zmian nastroju, pragnie spokoju. Mimo, że ma własną rodzinę, to nie może się uwolnić od przemożnego wpływu matki. Przeczuwa, że nagła zmiana w zachowaniu Róży jest oznaką kresu życia i wiernie trwa przy jej boku w ostatnich chwilach.
Władysław był zastraszony przez matkę, nauczył się zachowywać tak, by jej nie drażnić. Wielokrotnie będąc już dorosłym mężczyzną próbował się od niej uwolnić z rodziną, jednak nie udało mu się to. Z pierwszą narzeczoną zerwał pod wpływem matki, a drugą poślubił, zanim zdążyła zainterweniować. Był szczęśliwy w małżeństwie, jednak nie potrafił uchronić rodziny przed ingerencją i atakami ze strony matki. Starał się sprostać jej oczekiwaniom. Pozwalał wtrącać się w swoje relacje z ludźmi, także z tymi, od których zależała jego kariera dyplomaty, wielokrotnie ponosząc przykre konsekwencje. Ostatnie lata życia matki Władysław spędził w oderwaniu od niej, z poczuciem satysfakcji, że udało mu się wreszcie uwolnić od jej wpływów, ale i winy, ze ją opuścił, kiedy ona oczekuje jego obecności i troski. Był bardzo silnie związany z matką, bardzo mocno przeżywał odchodzenie i śmierć Róży.
CUDZOZIEMKA JAKO POWIEŚĆ PSYCHOLOGICZNA
Ocena zjawisk otaczającego świata przez pryzmat widzenia jednostki, subtelna analiza psychologiczna, mistrzowskie operowanie najbardziej złożonymi jej sposobami (indywidualizacja postaci, mowa pozornie zależna, monolog wewnętrzny, zestrajanie wnętrza duszy z obrazem przyrody, swobodne kojarzenie), pozwalają umieści utwór Kuncewiczowej pośród arcydzieł prozy psychologicznej. Powieść jest uporządkowana wg metody retrospektywnej. Teraźniejszość splata się z przeszłością, znajdując w niej uzasadnienia dla zachowań i charakteru tytułowej bohaterki. Studium psychologiczne postaci jest jednak osadzone w szerszej perspektywie: historycznej (los rodziny uchodźców), społecznej (pozycja Róży i jej dzieci), obyczajowej (sfera zachowań w różnych okolicznościach). Jest to w jakimś stopniu powieść filozoficzna o sensie życia. Cudzoziemka jest więc powieścią psychologiczną z niechronologicznym układem zdarzeń, zawiera wnikliwe studium psychologiczne nieszczęśliwej kobiety o pogmatwanym losie i nadwrażliwej psychice, poddaje głębokiej analizie psychologicznej osobowość bohaterki oraz jej samotność wśród ludzi. Na perspektywę narracji obiektywnej nakłada się subiektywny stosunek Róży do świata i jego spraw. Czytelnik poznaje jej intymne przeżycia, skryte myśli, nawet te, których sama się boi, huśtawkę nastrojów, stany rozdrażnienia. Mniej wyeksponowane, ale również ukazywane rą samą metodą są inne postaci, zwłaszcza Adam i dzieci. Autorka dostosowuje do treści język dzieła. Narrator często przejmując perspektywę bohaterki, przejmuje jej język.
Powieść ma rysy uniwersalności.