1.Wyjaśnij pojęcia: ustrój polityczny państwa, system polityczny Ustrój polityczny państwa - jest to ogół zasad odnoszących się do struktury organizacyjnej oraz kompetencji i wzajemnych relacji organów państwa, a także sposobów rządzenia nim .System polityczny - to struktura władzy, ale również sposób jej funkcjonowania
.2.Zasady ustroju politycznego państwa- pojęcieZasady ustroju politycznego państwa - to podstawowe decyzje polityczne, które podejmuje ustrojodawca, które mają odzwierciedlenie w Konstytucji i mają zasadniczy wpływ na system polityczny.
3.Zasady naczelne Konstytucji RP z17 marca 1921 roku
Konstytucja z 17 marca 1921 roku wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów
1. Zasada suwerenności narodu.
2. Zasada podziału władzy.
3. Zasada republikańskiej formy rządów.
4. Zasada systemu przedstawicielskiego.
5. Zasada dwuizbowości parlamentu.
6. Zasada szerokiego samorządu terytorialnego.
7. Zasada niezawisłości sądów.
8. Zasada systemu parlamentarno-gabinetowego.
9. Zasada pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego (tajne, równe, powszechne, bezpośrednie, stosunkowe).
10. Zasada szerokiego ujęcia praw człowieka i obywatela.
4.Ustrojowe konsekwencje noweli konstytucyjnej z 2 sierpnia 1926 roku
2 sierpnia 1926 roku Sejm uchwalił ustawę zmieniającą i uzupełniającą Konstytucję RP z dnia 17 marca 1921 roku, która wzmocniła pozycję ustrojową i rozszerzyła uprawnienia organów władzy wykonawczej, ograniczając władzę parlamentu. Dała prezydentowi samodzielne prawo rozwiązania Sejmu i Senatu przed upływem kadencji oraz po upływie czasu, na który zostały wybrane, prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy zatwierdzane przez Sejm. Pozbawiła Sejm prawa samorozwiązania się oraz ustanowiła, że budżet nieuchwalony przez Sejm w terminie ustanawiać ma rząd projektem rządowym, który będzie obowiązywał.
5.Zasady naczelne Konstytucji RP z 23 kwietnia 1935 roku
Na mocy Konstytucji kwietniowej w Polsce wprowadzono ustrój prezydencki-autorytarny.
1. Zasada solidaryzmu.
2. Zasada prymatu państwa nad jednostką.
3. Zasada systemu przedstawicielskiego.
4. Zasada prymatu elit.
5. Zasada zwierzchniej władzy prezydenta
6. Ograniczono prawa człowieka i obywatela.
6. Zasadnicze różnice pomiędzy ustrojem politycznym opartym na Konstytucji marcowej z 1921 roku a ustrojem politycznym opartym na Konstytucji kwietniowej z 1935 roku
Konstrukcja Konstytucji z 1921 roku - punktem wyjścia była jednostka. Zakładała ona, że państwo powinno być tak zbudowane, aby jednostka dostała wszystko to, co jest możliwe Konstrukcja Konstytucji z 1935 roku - punktem wyjścia było państwo. Państwo ma być sprawnie funkcjonującą organizacją, ma być bezpieczne, dostatnie, z dobrą gospodarką,
7.Zasady ustroju politycznego w Polsce w latach 1944 1952.
Po n wojnie światowej w ustroju politycznym Polski zaszły zasadnicze zmiany. Polska
znalazła się w strefie radzieckiej dominacji. Przesądziło to z góry o kierunku możliwych
zmian w dziedzinie ustroju politycznego państwa.
W początkowych latach Polski Ludowej sięgano oficjalnie do zasad ustroju politycznego
określonych w Konstytucji marcowej, wyłączając z nich np. zasadę dwuizbowości
parlamentu.
Zasady formalnie obowiązujące w latach 1947-1952, jak zasada podziału władzy, systemu
parlamentarno-gabinetowego itp. w zmienionych warunkach społeczno-politycznych,
przyjmowały zupełnie odmienną postać.
Ustrój polityczny wprowadzony w 1952 roku zrywał konsekwentnie z zasadami
występującymi w państwach demokracji parlamentarnej,
Polska została w Konstytucji określona jako państwo demokracji ludowej, które w świetle
tego okresu było utożsamiane z państwem dyktatury proletariatu, nastąpiło całkowite
odrzucenie zasad właściwych państwom demokracji parlamentarnej.
8.Zasady naczelne Konstytucji PRL z 22 lipca 1952r.
- władza należy do ludu pracującego miast i wsi,
nie ma zasady podziału władzy,
zasada jedności władzy ( sejm jako najwyższy organ , nadrzędny),
zasada przedstawicielstwa,
zasada praworządności,
zasada własności ogólno narodowej,
zasada własności indywidualnej ( chałupnicy , rzemieślnicy , chłopi),
zasada własności osobistej w zapewnieniu swoich potrzeb.
9, Przemiany ustroju politycznego w Polsce w latach 1989 —1992
Konstytucja z 1952 roku obowiązywała do 1992 roku. W tym okresie była sześciokrotnie nowelizowana w związku ze zmianami związanymi z transformacją. Pierwsza nowelizacja z
7 kwietnia 1989 roku przywróciła instytucje Prezydenta i Senatu. Ponadto powróciła zasada dwuizbowości, pojawiły się pierwsze elementy systemu parlamentarno-gabinetowego a także konstytucyjna zasada nieusuwalności i niezawisłości sędziów. 29 grudnia 1989 roku nastąpiły ważna zmiana. Uchwalono nowy I rozdział Konstytucji i wykreślono rozdział EL Rozdział I dostał nowa nazwę.
W nowym I rozdziale:
♦ przywrócono zasadę suwerenności narodu;
♦ wprowadzono po raz pierwszy zasadę demokratycznego państwa;
♦ wprowadzono zasadę pluralizmu politycznego (wolność i równość partii
politycznych);
♦ przywrócono wolność działalności gospodarczej (ze względu na formę własności);
♦ wprowadzono zasadę równej ochrony własności (w tym prawo dziedziczenia).
8 marca 1990 roku przywrócono samorząd terytorialny (na poziomie gminy) i związaną z mm - zasadę szerokiego samorządu terytorialnego- Ponadto w 1990 roku wprowadzono powszechne wybory prezydenckie.
10. Ustrój polityczny Polski w świetle Małej Konstytucji z 1992 roku.
17 października 1992 roku uchwalono Małą Konstytucje na okres przejściowy Była to Ustawa o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawcy i wykonawczą oraz o samorządzie terytorialnym. Pozostał w mocy rozdział I Konstytucji. W Malej Konstytucji pojawiła się:
♦ zasada podziału władzy;
♦ zasada wolnego mandatu parlamentarnego;
♦ zasada niepołączalności stanowisk (incompatibilitas).
11. Tryb przygotowania 1 uchwalenia Konstytucji RP w świetle ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992 roku
Tryb przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP określiła specjalna ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 roku zgodnie, z którą prawo inicjatywy konstytucyjnej przysługiwało Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego składającej się z 46 posłów i 10 senatorów, grupie 56 członków Zgromadzenia Narodowego, Prezydentowi Rzeczypospolitej a po nowelizacji 500 000 osób posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. Konstytucja miała być uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe a następnie przyjęta w referendum Przewidywano odbycie dwóch, a w przypadku zgłoszenia przez Prezydenta poprawek, trzech czytań. W ciągu 14 dni od przyjęcia Konstytucji w trzecim czytaniu albo bezskutecznego upływu terminu 60 dni do wniesienia własnych poprawek, Prezydent miał obowiązek zarządzić referendum konstytucyjne.
12. Przebieg prac nad Konstytucją RP z 2 kwietnia 1997 roku
W oparciu o ustawę konstytucyjną z 23 kwietnia 1992 roku w październiku 1992 roku powołano Komisję Konstytucyjną. Wpłynęło do niej siedem projektów ustawy zasadniczej spełniających wymogi prawa. Po rozwiązaniu Sejmu i kolejnych wyborach, jeden z nich zwany projektem Porozumienia Centrum został wycofany a doszedł wniesiony w następstwie nowelizacji ustawy konstytucyjnej, projekt obywatelski. We wrześniu 1994 roku odbyło się pierwsze a w lutym i marcu 1997 rok drugie czytanie, w którym wymaganą większością 2/3 głosów uchwalono ustawę zasadniczą. Prezydent zaproponował 41 poprawek, z których w trzecim czytaniu przyjęto 31. 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe przyjęło ostatecznie Konstytucję Rzeczypospolitej a 25 maja 1997 roku została ona zatwierdzona w referendum. 17 października 1997 roku w trzy miesiące po ogłoszeniu, Konstytucja weszła w życie.
13. Podstawowe cechy obowiązującej Konstytucji RP
Konstytucja jako ustawa zasadnicza w państwie jest w szczególny sposób uchwalana i zmieniana, co wraz z wyjątkową nazwą i systematyką stanowi o jej szczególnej formie. Konstytucja charakteryzuje się:
1. Szczególną mocą.
2. Szczególną treścią.
3. Szczególną formą.
14. Zasada republikańskiej formy rządów
Republika oznacza państwo, w którym „głową" jest osoba powoływana na ten urząd na czas z góry określony (kadencję), przeważnie w drodze wyborów powszechnych (przez ogól obywateli uprawnionych do glosowania) lub pośrednich (np. przez członków parlamentu). Republikanizm polega także na takim zorganizowaniu państwa, dzięki któremu jest zapewniony pewien wpływ obywateli na bieg spraw publicznych, poprzez instytucję narodowego przedstawicielstwa.
15. Koncepcja dobra wspólnego w świetle art. 1 Konstytucji RP
Rzeczpospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Dobrem wspólnym według współczesnych historyków są dwa podejścia:
1.Z nauki kościoła - nauka społeczna kościoła mówi o wartościach, które składają się na dobra wspólne:
♦ poszanowanie jednostki przez państwo, przez każdego z nas;
♦ dobrobyt społeczeństwa i zapewnienie tego dobrobytu;
♦ pokój, trwałość i bezpieczeństwo.
Dobro wspólne to poszanowanie godności jedności. Dąży się do zapewnienia dobrobytu i zapewnienia poczucia bezpieczeństwa.
2. Korporacyjne - następuje zespolenie obywatela z państwem (prymat państwa nad obywatelem).Państwo tworzy korporacje ludzi, obywateli, którzy mają wspólne cele.
Wybierane są władze. Łączy ich wspólne terytorium, a korporacja działa w ich imieniu,
16. Formalne i materialne państwo prawne
Formalne państwo prawne - to państwo rządzone przez prawo, które stoi ponad państwem i
W którym praworządność oznacza, że system organów działa w ściśle przez prawo określony sposób.
Materialne państwo prawne spełnia warunki formalnego państwa prawa, ale oparte jest
Również na wartościach ludzkich takich jak wolność, równość, sprawiedliwość, demokratyzm.
17. Zasady wynikające z pojęcia demokratycznego państwa prawnego w orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego
Z orzecznictwa i wykładni Trybunału Konstytucyjnego wynika, że zasada ta ma w praktyce m.in. zapewnić:
♦ zaufanie obywateli do państwa;
♦ zakaz działania prawa wstecz;
♦ ochronę praw nabytych;
♦ zasadę sprawiedliwości społecznej;
♦ zasada respektowania dobra ogół;
♦ zasada stabilnego i bezpiecznego prawa;
♦ zasadę podziału władzy;
♦ zasadę niezawisłości sędziowskiej;
♦ zasadę prawa do sądów.
18. Pojęcie sprawiedliwości społecznej w świetle Konstytucji RP
W myśl art. 2 Konstytucji Rzeczpospolita Polska jako demokratyczne państwo prawne ma urzeczywistniać zasady sprawiedliwości społecznej. Trybunał Konstytucyjny traktuje konstytucyjny wymóg urzeczywistniania sprawiedliwości społecznej jako nakaz sprawiedliwego różnicowania pozycji obywateli, ustalającego właściwą treść zasady równości.
19. Teorie wskazujące, kto jest podmiotem władzy suwerennej
1. Teoria suwerenności prawa.
2. Idea utożsamiania państwa z prawem (podmiotem suwerenności jest prawo).
3ł Teoria suwerenności organu (podmiotem suwerenności jest parlament, król w izbie gmin)
4. Teoria marksistowska (podmiotem suwerenności jest ten, który ma władze ekonomiczną). 20.Pojęcie władzy suwerennej
Władza suwerenna - władza zwierzchnia w kraju.
21. Idea suwerenności ludu według J.J. Rousseau,
Nowożytna teoria suwerenności wywodzi się od Jana Jakuba Rousseau fi 712-1778) który
pod pojęciem władzy suwerennej rozumiał władzę tzw. woli powszechnej Chcąc
zabezpieczyć wolność poszczególnej jednostce „skazanej" na życie w społeczeństwie
stwierdzał, iż warunkiem tej wolności będzie taki system rządów, w którym jednostka będąc
adresatem i wykonawcą nakazów zawartych w normach prawnych byłaby jednocześnie" ich
współtwórcą.
Idea zwierzchnictwa ludu w ujęciu russowskim oznaczała, że:
1. Jedynie w rękach ludu jako źródła i podmiotu władzy, znajduję się prawo do stanowienia prawa.
2. Wola ludu winna być nadrzędnym motywem działania władzy wykonawczej.
3. Zwierzchnictwo ludu jest niezbywalne i niepodzielne.
4. Władza ludu może być realizowana jedynie w sposób bezpośredni (w formach demokracji bezpośredniej).
5. Władza ograniczona jest prawami naturalnymi jednostki, naruszenie tych praw stanowi uzasadnioną podstawę do powstania przeciwko władzy.
22. Zasada suwerenności narodu w świetle Konstytucji RP
Zasada suwerenności narodu najogólniej rzecz biorąc sprowadza się do tego, że władza najważniejsza w państwie znajduje się w rękach narodu rozumianego jako ogół obywateli Rzeczypospolitej, bez względu na ich przynależność narodową (etniczną). W doktrynie prawa konstytucyjnego przyjmuje się, że współcześnie, z tytułu suwerenności narodu przysługują obywatelom trzy rodzaje uprawnień:
1. Do wybierania podstawowych organów państwa.
2. Do wyrażania swoich opinii w przedmiocie rządzenia państwem.
3. Do współdecydowania z organami państwa w procesie rządzenia.
23. Formy realizacji zwierzchnictwa narodu
Konstytucja RP w art. 4 stwierdza: „ Władza zwierzchnia w RP należy do narodu. Naród sprawuje władze przez swoich przedstawicieli łub bezpośrednio ". Zasada ta najogólniej rzecz biorąc sprowadza się do tego ze władza najwyższa w państwie znajduje się w rękach narodu rozumianego jako ogół obywateli RP.
24. Instytucje demokracji bezpośredniej w świetle Konstytucji RP
Demokracja bezpośrednia wyraża się w osobistym udziale wszystkich członków danej
wspólnoty (państwa-miasta, narodu, ludu) w sprawowaniu władzy i co za tym idzie,
podejmowaniu kluczowych decyzji dotyczących tej wspólnoty.
Bezpośrednie formy demokracji:
♦ referendum;
♦ inicjatywa ludowa;
♦ weto ludowe;
♦ plebiscyt;
♦ konsultacja ludowa.
25. Referendum ogólnokrajowe w świetle Konstytucji i ustawy
Artykuł 125 ust 1 Ustawy Zasadniczej przewiduje, iż w „sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może zostać przeprowadzone referendum ogólnokrajowe". Prawo jego zarządzenia przysługuje Sejmowi, który odnośną decyzję podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów ora Prezydentowi RP, który jednakże musi uzyskać zgodę Senatu, wyrażoną również większością
bezwzględną w obecności, co najmniej połowy senatorów. Zgodnie z artykułem 125 ust. 3 Konstytucji, wynik referendum jest wiążący, jeśli w głosowaniu wzięło w nim udział więcej niż połowa uprawnionych.
Ustawa z 14 marca 2003 roku o referendum ogólnokrajowym podaje, że uprawnionymi do rozstrzygania w drodze referendum są obywatele polscy, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat.
Organami właściwymi do przeprowadzenia referendum ogólnokrajowego są:
1. Państwowa Komisja Wyborcza.
2. Komisarze wyborczy.
3. Obwodowe komisje wyborcze do spraw referendum (liczą od 4 do 8 osób powoływanych przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta spośród osób stale zamieszkujących na terenie danej gminy).
26. Referendum lokalne w świetle Konstytucji i ustawy
Ustawa z 15 września 2000 roku o referendum lokalnym podaje, że uprawnionymi do udziału w referendum lokalnym (gminnym, powiatowym, wojewódzkim) są członkowie danej wspólnoty samorządowej stale zamieszkujący na terenie jednostki samorządu terytorialnego, w której ma się odbyć glosowanie, wyposażeni w czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki. Przedmiotem referendum lokalnego może być:
1. Wyrażenie woli, co do sposobu rozstrzygnięcia określonej sprawy.
2. Odwołanie organu stanowiącego.
3. Samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne.
Referendum lokalne przeprowadza się na wniosek organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego lub z inicjatywy 10% uprawnionych do głosowania w przypadku referendum gminnego i powiatowego lub 5% uprawnionych w przypadku referendum wojewódzkiego. Wyjątek stanowi referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki, które może zostać przeprowadzone wyłącznie na wniosek mieszkańców.
27. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza w świetle Konstytucji i ustawy
Pod pojęciem prawa inicjatywy ustawodawczy należy rozumieć przysługujące określonym
prawnie podmiotom kompetencję do przedłożenia parlamentowi projektu ustawy z tym
skutkiem prawnym, że parlament obowiązany jest ten projekt rozpatrzyć w przewidzianym
trybie.
Artykuł 118 Konstytucji prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje m.in. grupie, co najmniej
100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Jest to instytucja demokracji
bezpośredniej, tzw. inicjatywa ludowa. Określenie sposobu wykonania prawa inicjatywy
ustawodawczej Konstytucja odesłała do regulacji w drodze ustawy. Uczyniła to ustawa z dnia
24 czerwca 1999 roku o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.
Akt ten wyłącza z prawa inicjatywy ludowej projekty ustaw, dla których Konstytucja
zastrzegła właściwość innych podmiotów. Chodzi tu o dwie regulacje przedmiotowe.
Pierwsza polegała na wyłączeniu obywateli z prawa inicjowania projektu ustawy o zmianie
Konstytucji (art. 235 ust. 1). Druga sprowadza się do wyłączenia uprawnień Rady Ministrów
w przedmiocie wnoszenia projektów ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym.
zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciągnięciu długu publicznego oraz ustawy o
udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo (art. 221).
28. Zasada przedstawicielstwa
Zasada reprezentacji (przedstawicielstwa) wyrażona jest w Konstytucji przy określeniu sposobu wykonywania władzy zwierzchniej Narodu: „Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli..." (artykuł 4 ust. 2). Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.
Instytucja przedstawicielstwa jest nierozerwalnie związana z mandatem, czyli pełnomocnictwem, jakiego wyborcy udzielają przedstawicielowi w drodze aktu wyborczego. Zasada reprezentacji polega na tym, iż władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tę władzę przedstawiciele narodu.
29. Pojęcia prawo wyborcze i system wyborczy
Prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym - to całokształt norm prawnych regulujących
tryb wyboru konkretnych organów.
Prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym - to ogół obywatelskich uprawnień wyborczych
wynikających z prawa przedmiotowego.
System wyborczy w znaczeniu szerszym - obejmuje całokształt zasad i instytucji
postępowania wyborczego określonych w normach prawnych i politycznych oraz
stosowanych w praktyce.
System wyborczy w znaczeniu wąskim — są to zasady dotyczące mechanizmu glosowania i
ustalenia wyników wyborów.
30. Funkcje wyborów powszechnych
Funkcje wyborów powszechnych według ogólnie przyjętych opinii sprowadzają się do:
1. Kształtowania osobowego składu określonych organów państwa (funkcja kreacyjno-selekcyjna).
2. Wyrażenia preferencji i akceptacji elektoratu do zaprezentowanych w toku kampanii wyborczej programów politycznych, zgłaszanych przez poszczególne ugrupowania (funkcja polityczno-programowa).
3. Nadania elektorom prawnego i moralne-politycznego tytułu do sprawowania powierzonej im władzy (funkcja legitymizująca).
4. Zespolenia zbiorowego podmiotu suwerenności, poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania jego woli (funkcja integrująca).
W doktrynie akcentuje się tez inne funkcje wyborów powszechnych. Mają one wyrażać wole wyborcy, odtworzyć obraz opinii publicznej oraz wpłynąć na wyłonienie stabilnej większości rządowej.
31. Zasady prawa wyborczego
Podstawowe zasady prawa wyborczego:
1. Zasada powszechności wyborów.
2. Zasada równości wyborów.
3. Zasada bezpośredniości wyborów.
4. Zasada tajnego głosowania.
32. Zasada powszechności wyborów
Zasada powszechności określa krąg obywateli, którym przysługuje czynne i bierno prawo wyborcze Pod pojęciem prawa wyborczego czynnego w znaczeniu przedmiotowym -rozumie się przepisy uprawniające do głosowania. Prawo wyborcze bierne w znaczeniu przedmiotowym - oznacza ogół przepisów określających warunki wybieralności, którym musi odpowiadać obywatel, by mógł kandydować i być wybieranym do określonych organów. Pozbawionymi czynnego prawa wyborczego są te osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądowym zostały ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.
33. Zasada równości wyborów
Zasada równości przesądza na podstawie, jakich reguł uprawnione podmioty będą korzystały z przysługujących im praw: czy te prawa będą jednakowe dla wszystkich, czy też zróżnicowane.
Na równość praw wyborczych obywateli składają się dwa ściśle związane ze sobą elementy: 1.Każdemu wyborcy przysługuje taka sama liczba głosów (równość formalna) -wyborca może być ujęty tylko w jednym rejestrze wyborców, na podstawie, którego sporządzony jest spis wyborców dla konkretnie mających nastąpić wyborów; każdy wyborca obowiązany jest do potwierdzenia własnoręcznym podpisem w odpowiedniej rubryce spisu wyborców, faktu otrzymania od komisji obwodowej karty do głosowania; istnieje obowiązek komisji obwodowej do opieczętowania wszystkich kart do głosowania pieczęcią komisji.
2. Siła głosu każdego wyborcy jest równa (równość materialna) - istota tej zasady wyrażać ma się w tym, że na taką samą liczbę mieszkańców (wyborców) w danym okręgu wyborczym, przypadać powinna taka sama liczba przedstawicieli, co na równą liczbę mieszkańców (wyborców) w innym okręgu wyborczym.
34. Zasada bezpośredniości wyborów
Zasada bezpośredniości wyborów określa stopień wpływu - wyrażonej w głosowaniu - woli
wyborców na wynik wyborów. Polega na tym, że wyborcy w drodze glosowania sami bez
żadnego pośrednictwa przesadzają w sposób ostateczny i decydujący o składzie wybieranego
organu. Obowiązujący stan prawny dopuszcza wyłącznie głosowanie osobiste.
Pod pojęciem systemu głosowania należy rozumieć przyjęty w ordynacjach wyborczych
sposób głosowania w zależności od charakteru list kandydatów oraz możliwości, jakie są
pozostawione wyborcy w momencie glosowania.
Najkorzystniejszy z punktu widzenia realizacji zasady bezpośredniości — jest system
jednomandatowych okręgów wyborczych, w których głosowanie odbywa się na
indywidualnie oznaczonych kandydatów (tzw. głosowanie imienne). System ten powoduje,
bowiem, że o konkretnym personalnym składzie wybieranego organu decyduje wyborca.
35. Zasada tajnego głosowania
Zasada ta ma zapewnić wyborcy pełną swobodę wyrażania woli w akcie wyborczym i tym samym zagwarantowanie mu bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go negatywne konsekwencje.
Realizacja zasady tajności głosowania wymaga stworzenia takich gwarancji, aby nikt nie mógł ustalić treści głosu konkretnego wyborcy. Celowi temu służą zarówno określone procedury głosowania, jak i odpowiednie urządzenia techniczne.
36. Istota oraz wady i zalety wyborów większościowych
System większościowy jest najstarszym systemem wyborczym na świecie i przez długi czas był to system jedyny. Podstawowa korzyść wynikająca z jego zastosowania zasadza się na jego prostocie. Istota wyborów większościowych sprowadza się, bowiem do tego, że^ mandat (mandaty) w danym okręgu wyborczym przypadają temu stronnictwu (kandydatowi), które zdobywa większą liczbę głosów. System ten może być stosowany zarówno w okręgach jedno lub wielomandatowych. Prostota jego działania nie oznacza, że jest on sprawiedliwy.
37. Istota oraz wady i zalety wyborów proporcjonalnych
System proporcjonalny stanowi rozwiązanie stosunkowo nowe a główną jego zaletą ma być sprawiedliwość - nie wykluczająca od udziału w podziale mandatów ugrupowań słabszych, tym niemniej cieszących się określonym poparciem społecznym. Przyjęcie go oznacza ze uczestniczącym w wyborach podmiotom przyznaje się taką liczbę mandatów, która pozostaje w proporcjonalnym stosunku do liczby ważnie oddanych na nie głosów. Może być stosowany tylko w okręgach wielomandatowych. Główna wada tego systemu sprowadza >i« do
powodowania nadmiernej dyferencjacji politycznej parlamentu. Może być ona niwelowana przez tzw. klauzule zaporowe (progi wyborcze).
38. Wolny i imperatywny charakter mandatu przedstawicielskiego
Mandat -jest to udzielone na określony czas, przeważnie w wyborach, pełnomocnictwo do pełnienia funkcji parlamentarnej, upoważniające oraz zobowiązujące do uczestnictwa w kształtowaniu i wyrażaniu przez parlament woli państwowej narodu.
Artykuł 104 ust. 1 Konstytucji RP stwierdza, że „Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców". Ze sformułowania tego przepisu wynika konstrukcja mandatu wolnego, w przeciwieństwie do mandatu Imperatywnego (związanego) występującego niegdyś w feudalnych zgromadzeniach stanowych, w okresie Komuny Paryskiej (poseł miał obowiązek utrzymania więzi z wyborcami, reprezentował okręg wyborczy, z którego był wybrany i mógł być odwołany przez wyborców).
39. Charakter mandatu przedstawicielskiego w świetle art. 104 Konstytucji RP
Należy stwierdzić, że jest on:
1. Generalny - poseł (senator) wyraża wolę całego Narodu nie zaś wolę wyborców okręgu wyborczego.
2. Niezależny — parlamentarzystów nie wiążą instrukcje wyborców, nie mają też żadnych obowiązków prawnych wobec konkretnych wyborców, w postaci składania im sprawozdań lub uzgadniania z nimi swego postępowania w parlamencie.
3. Nieodwołalny - wyborcy nie mogą cofnąć przedstawicielom udzielonego im pełnomocnictwa.
40.Istota wolnego mandatu parlamentarnego
Wolny mandat przedstawicielski - przedstawiciel jako reprezentant całego narodu ma prawo podejmować działania zgodne z własnymi przekonaniami, nie może też być przez wyborców odwołany przed upływem kadencji. W praktyce jednak musi się on liczyć z wolą wyborców, by zostać wybranym w następnych wyborach.
W Polsce, obowiązuje typ mandatu przedstawicielskiego wolnego. Zgodnie z konstytucją poseł (senator) jest przedstawicielem narodu, nie jest związany instrukcjami wyborców i nie może być przez nich odwołany. Złożenie mandatu przedstawicielskiego następuje wyłącznie w przypadku odmowy ślubowania.
41.Gwarancje wolnego mandatu przedstawicielskiego
Gwarancje wolnego mandatu przedstawicielskiego:
1. Incompatibilitas parlamentarna.
2. Immunitet parlamentarny.
3. Ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej.
42. Immunitet parlamentarny - pojecie, rodzaje
Immunitet - rozumiany jest jako przywilej przysługujący ze względu na charakter wykonywanych funkcji i oznaczający ujemną przesłankę procesową: ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności sądowej. Wyróżnia się dwa rodzaje immunitetów: immunitet nieodpowiedzialności (tzw. indemnitet) i
immunitet nietykalności.
Indemnitet oznacza niemożność pociągnięcia przedstawiciela do odpowiedzialności cywilnej lub karnej za działanie na forum organu przedstawicielskiego.
Immunitet nietykalności sprowadza się do tego, że przedstawiciel nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody parlamentu. W odniesieniu do jego zakresu przedmiotowego wyróżnia się:
1.Immunitet procesowy - tzn. zakaz pociągnięcia do odpowiedzialności karnej bez zgody parlamentu.
2.Przywilej nietykalności - tzn. zakaz ograniczania wolności przez aresztowanie, zatrzymanie, itp. bez zgody parlamentu.
43.Zasada niepołączainości mandatu (incompatibilitas)
W wypadku niepołączalności mandatu deputowani mogą być powoływani na określone stanowiska państwowe, lecz wtedy ich mandat wygasa.
44.Partie polityczne a wolny charakter mandatu przedstawicielskiegoMandat wolny (współcześnie przyjęty przez zdecydowaną większość: konstytucji europejskich państw demokratycznych) ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa narodu. Opiera się na założeniu, iż deputowany reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (korpus wyborczy, naród) nie jest więc jedynie przedstawicielem tych którzy go wybrali. Nie istnieje tym samym prawna zależność deputowanego od swoich wyborców, niedopuszczalne są instrukcje czy nakazy wyborców, nie ma możliwości odwołania posła przez wyborców. Przeciwnie, status deputowanego uformowany jest w sposób zapewniający mu maksymalną niezależność i swobodę działania, od deputowanego oczekuje się reprezentowania dobra powszechnego czy woli suwerena, nierzadko odległego od aktualnych życzeń wyborców.
45.Zasada pluralizmu politycznego
Pojecie pluralizmu oznacza respektowanie odmienności i różnorodności wszystkich ludzi. Różnice wynikają z natury człowieka, ale wszyscy ludzie są równi. Zasadę pluralizmu ustanawia Artykuł 11 Konstytucji stwierdzający, że „Rzeczypospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych". Zasada pluralizmu politycznego tkwi w uznaniu wielkości funkcjonujących w państwie partii politycznych, w podkreśleniu równowagi partii wobec prawa, jak również w określeniu demokratycznej ich roli.
46. Geneza partii politycznych
Partie polityczne są tworem europejskim. Pierwszymi partiami były partie powstałe na skutek Rewolucji Niderlandzkiej
Partie polityczne jako zjawisko znaczące, zaczęły się rozwijać w konsekwencji załamania się społeczeństwa wiejskiego i stopniowego rozwoju społeczeństwa miejskiego. Istotnymi przyczynami rozwoju partii politycznych były:
demokratyzacja prawa wyborczego i rozwój parlamentaryzmu
konflikty polityczne oraz kryzysy społeczno-ekonomiczne
kryzys legitymizacji- masowy sprzeciw grup społecznych wobec panującego porządku prawnego, politycznego oraz społeczno-ekonomicznego, stanowił dogodne warunki do tworzenia nowych ugrupowań politycznych,
kryzys integracji- wynikał z nierozwiązanego problemu narodowego,
kryzys partycypacji- dążenie grup społecznych do uzyskania lub poszerzenia wpływu na politykę legł u podstaw rozwoju m.in. partii socjaldemokratycznych
47.Funkcje partii politycznych
Funkcje partii politycznych w znaczeniu wąskim
1.Funkcja artykulacji potrzeb - wyrażanie woli wyborów przy formułowaniu programów.
2. Funkcja kreacyjna - kreują kandydatów partii politycznych, na których my możemy głosować
3. Funkcja wyborcza - przygotowują wybory, prowadzą kampanie wyborcze..
4. Funkcja rządzenia.
Funkcje partii politycznych w znaczeniu szerokim:
1. Są mechanizmami wyłaniającymi elitę rządzącą państwa. .
2. Kształtują opinię publiczną,
3. Formułują określone programy i doktryny polityczne.
4. Wiążą państwo ze społeczeństwem,
5. Uczestniczą w kształtowaniu systemów politycznych.
48.Klasyfikacja partii politycznych
Według kryterium organizacyjnego wyróżnia się:
1. Partie masowe - dążące do objęcia swoim zasięgiem jak największej ilości osób, mające rozwinięte struktury organizacyjne.
2 Partie kadrowe - ugrupowania składające się z niewielu członków, o luźnej strukturze organizacyjnej aktywizujące się jedynie w czasie kampanii wyborczej.
Ze względu na to czy partia znajduje się u władzy czy nie, można mowić o:
1. Partiach rządzących - które same lub w koalicji sprawują władzę
2.Partiach opozycyjnych - które bezpośredniego wpływu na podejmowanie decyzji państwowych nie mają
Klasyfikacja partii politycznych ze względu na sposób zarządzania, kierowania tymi partiami:
1. Scentralizowane.
2. Zdecentralizowane.
Kierując się programem partii dzieli sieje na:
1.Partie lewicowe.
2.Partie centrowe.
3.Partie prawicowe.
49.Pojecie i rodzaje systemów partyjnych
System partyjny - to partie istniejące w danym kraju i wzajemne między nimi stosunki Z punktu widzenia ilościowego tradycyjnie wyróżnia się systemy-
1. Jednopartyjne.
2. Dwupartyjne.
3. Wielopartyjne.
50.Prawna regulacja działalności partii politycznych
Zasady tworzenia partii reguluje ustawa z 27 czerwca 1997 roku - o partiach politycznych Zgłoszenia partii politycznej do Sądu Okręgowego w Warszawie dokonują trzy osoby wchodzące w skład organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych. W zgłoszeniu należy podać nazwę, skrót nazwy i określenie siedziby partii politycznej oraz imiona, nazwiska i adresy wszystkich osób wchodzących w skład organów statutowych. Do zgłoszenia należy dołączyć statut partii oraz wykaz zawierający imiona, nazwiska, adresy, numery PESEL i własnoręczne podpisy popierających zgłoszenie, co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych. Sąd Okręgowy w Warszawie rozpoznaje na posiedzeniu niejawnym przedłożone zgłoszenie i o ile stwierdzi zgodność z wymogami określonymi w ustawie to dokonuje wpisu partii do prowadzonej ewidencji i z tą chwilą partia nabywa osobowość prawną.
51.Zasada podziału władzy według Karola Monteskiusza
Na teorię podziału władzy Monteskiusza składały się trzy zasady:
1. Zasada społecznego podziału władzy, sprowadzająca się do uznania konieczności
zapewnienia wszystkim stanom i warstwom społecznym wpływu na władzę państwową
2. Zasada funkcjonalno-organizacyjnego podziału władzy, w myśl której należało wyróżnić trzy rodzaje władzy: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą i przydzielić ją odrębnym organom państwowym.
3.Zasada „równowagi i wzajemnego hamowania" władz, polegająca na takim ułożeniu stosunków między trzema rodzajami władzy, aby żadna z nich nie uzyskała przewagi nad drugą.
52. Zasada podziału i równowagi władzy ustawodawczej, wykonawczej i sadowniczej w Konstytucji z 1997 roku
Zasadę podziału władzy wyraźnie wprowadza Konstytucja RP, stwierdzając w artykule 10 ust. 1 i 2, że „Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i władzy sądowniczej. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sady i trybunały".
Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej władzy jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć.
53.Tryb powoływania Rady Ministrów w świetle zasady podziału władzy
Rada Ministrów powoływana jest przez Prezydenta RP i z jego inicjatywy. To on -z artykułem 154 ust 1 Konstytucji - desygnuje (tzn. wyznacza) Prezesa Rady Ministrów oraz uwzględniając przedłożone przez niego propozycje składu gabinetu powołuje go wraz z pozostałym członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniego rządu, odbierając równocześnie przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania rządu przez Prezydenta RP, przedstawia Sejmowi program działania, w którym naświetla podstawowe założenia i kierunki polityki Rady Ministrów (expose), z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania- Musi być ono uchwalone przez Sejm bezwzględna większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
W sytuacji, gdyby wyżej omówiona zasadnicza procedura powołania Rady Ministrów nie powiodła się to zastosowanie mogą mieć dwie procedury rezerwowe:
1- Sejm w ciągu 14 dni od upływu konstytucyjnie określonych terminów, lub od dary głosowania nad wnioskiem o udzielenie Radzie Ministrów wotum zaufania, wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków rządu bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent RP powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę ok jej członków.
2. Prawo do powołania rządu powraca do Prezydenta. W ciągu 14 dci powołuje on Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków rządu oraz odbiera od nich przysięgę. Z kolei Sejm, w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów powinien jej udzielić wotum zaufania większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
54. Instytucja wotum nieufności dla Rady Ministrów w świetle zasady podziału władzy
Instytucja wotum nieufności wiąże się z zasadą odpowiedzialności politycznej rzacu : poszczególnych ministrów przed parlamentem i polega na złożeniu przez określoną prawnie liczbę posłów, wniosku wyrażającego brak zaufania dla rządu lub określonego ministra. Wniosek za swoją podstawę może mieć negatywną ocenę działalności gabinetu lub może wynikać z układów partyjno-koalicyjnych
Artykuł 158 Konstytucji precyzuje następujące warunki wymagane do złożenia wniosku o jego wyrażenie:
1. Wniosek musi być podpisany, przez co najmniej 46 posłów (10% ustawowego składu Sejmu). Wniosek ten składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu.
2. Wniosek musi wskazywać imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów.
3. Wniosek może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po opływie 7 cni od dnia jego zgłoszenia.
4. Do przyjęcia wniosku wymagana jest większość ustawowej liczby posłów (większość bezwzględna).
5. W razie odrzucenia tego wniosku, powtórna inicjatywa jego zgłoszenia może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku.
55. Instytucja absolutorium dla Rady Ministrów w świetle zasady podziału władzy
Absolutorium, czyli uchwała Sejmu akceptująca przedkładane przez Radę Ministrów - w
ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego - sprawozdanie z wykonania ustawy
budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.
Można więc przyjąć, że absolutorium jest jedną z postaci odpowiedzialności parlamentarnej
rządu. Różnicą, jaka zachodzi pomiędzy absolutorium a innymi instytucjami takiej
odpowiedzialności, jest zakres. Istotą, bowiem absolutorium jest brak zastrzeżeń do
prowadzonej przez rząd gospodarki finansowej, a nie zaufanie do polityki programu czy
składu rządu w ogólności.
56.Tryb pociągania do odpowiedzialności konstytucyjnej w świetle zasady podziału władzy
Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ma wyłącznie charakter indywidualny i dotyczy ściśle wymienionych, konkretnych osób, zimujących określone, najwyższe stanowiska państwowe. Konstytucja w artykule 198 ust. 1 i 2 wymienia katalog urzędów. z pełnieniem których wiązać się może ponoszenie odpowiedzialności konstytucyjnej Są to:
1. Prezydent Rzeczypospolitej (Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu którzy tymczasowo wykonują obowiązki Prezydenta).
2. Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów.
3. Prezes Narodowego Banku Polskiego.
4. Prezes Najwyższej Izby Kontroli.
5. Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
6. Osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem.
7. Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
8. Posłowie i Senatorowie.
Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje odpowiedzialność za naruszenie Konstytucji lub ustawy, popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania przez osobę podlegającą odpowiedzialności przed TS. Chodzi tu o odpowiedzialność za popełnienie deliktu konstytucyjnego, czyli czynu, który nie stanowiąc przestępstwa, spełnia równocześnie dwie przesłanki:
1. Czyn polega na naruszeniu Konstytucji lub ustawy.
2. Popełnienie czynu jest związane z wykonywaniem urzędu:
a) czyn zostaje popełniony w zakresie urzędowania danej osoby,
b) czyn zostaje popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Nawet nieumyślne naruszenie Konstytucji lub ustawy może stać się przesłanka pociągnięcia
do odpowiedzialności konstytucyjnej.
Procedura postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje:
1. Złożenie wstępnego wniosku w sprawie pociągnięcia określonej osoby do odpowiedzialności przed TS.
2. Postępowanie w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej.
3. Postawienie w stan oskarżenia.
4. Rozpoznanie sprawy przed Trybunałem Stanu.
57.Tryb uchwalania ustawy budżetowej w świetle zasady podziału władzy
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie uchwalania ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów, która obowiązana jest przedłożyć Sejmowi projekt budżetu najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. Pierwsze czytanie projektu odbywa się na posiedzeniu plenarnym a następnie kieruje się go do Komisji Finansów Publicznych oraz innych właściwych komisji sejmowych rozpatrujących poszczególne części budżetowe. Szczególną rolę w pracach nad projektem odgrywa KFP, do której pozostałe komisje przekazują stanowiska zawierające wnioski, opinie lub propozycje poprawek. Komisja ta przestawia następnie na posiedzeniu Sejmu sprawozdanie wraz z wnioskami w sprawie przyjęcia projektu ustawy budżetowej bez poprawek lub przyjęcia z poprawkami. KFP me może wnosić o odrzucenie projektu ustawy budżetowej. Senat uchwałę w sprawie ustawy budżetowej podejmuje w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej przez Marszałka Sejmu. Senat niema prawa wnioskować o odrzucenie ustawy budżetowej. Prezydent podpisuje ustawę budżetową w ciągu 7 dni.
58.Możliwość skrócenia kadencji Sejmu w świetle zasady podziału władzy
Zakończenie kadencji Sejmu nastąpić może w sposób zwyczajny i nadzwyczajny. Sposób nadzwyczajny może mieć miejsce wówczas, gdy Sejm podjął specjalną uchwałę o skróceniu
swojej kadencji większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Tego rodzaju uchwała o tzw. samorozwiązania może być podjęta w każdym czasie i z każdego powodu. Z nadzwyczajnym, przedterminowym skróceniem kadencji parlamentu możemy mieć również do czynienia na mocy decyzji Prezydenta RP. Uprawnienie to ograniczone jest tylko do wyraźnie określonych w Ustawie zasadniczej przypadków:
1. Fakultatywne skrócenie kadencji parlamentu - może mieć miejsce wówczas, gdy ustawa budżetowa nie zostanie przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu w terminie czterech miesięcy od dnia przedłożenia przez Radę Ministrów jej projektu Sejmowi.
2. Obligatoryjne skrócenie kadencji parlamentu - następuje w razie nieudzielania Radzie Ministrów wotum zaufania.
60.Funkcje Trybunału Konstytucyjnego w świetle zasady podziału władzy
W świetle przepisów Konstytucji można wskazać jako podstawowe następujące funkcje TK:
1. Kontrola konstytucyjności i legalności prawa.
2. Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych.
3. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych.
4. Orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.
5. Stwierdzenie wystąpienia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta.
61. Organy kontroli i ochrony prawa w świetle zasad podziału władzy
Kontrola konstytucyjności i legalności prawa jest podstawową funkcją TK
Polega ona na badaniu zgodności ;
umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie z Konstytucją
ustaw z Konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie
innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, z Konstytucją i ustawami
przepisów prawa wydanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją
TK dokonuje kontroli Konstytucyjności;
- po wejściu w życie aktu normatywnego --- jest to kontrola następcza ( dominuje w Polsce)
- dokonuje kontroli przed wejściem w życie --- jest to kontrola uprzednia /perwersyjna/
Kontrola materialna
- bada treść aktu normatywnego
Kontrola formalna
- kompetencje
- dochowanie trybu wymaganego przepisami do wydanie owego aktu
Kontrola abstrakcyjna
- dokonuje się ją bez jakiegokolwiek związku z toczącą się sporawą
- uprawniony organ wszczyna postępowanie przed TK w oparciu o ogólne wadliwości dotyczące Konstytucyjności kwestionowanego aktu normatywnego
Kontrola konkretna
- polega na odpowiedzeniu przez TK na konkretne pytanie
62. Zasada dwuizbowości parlamentu w świetle Konstytucji RP
Przyjęty w Polsce system dwuizbowości parlamentu określony jest mianem dwuizbowości nierównorzędnej (nierównoważnej) polegający na tym, że jedna z izby (Senat) ma węższe uprawnienia niż druga (Sejm) i znaczna część jej kompetencji mieści się w zakresie działania drugiej, a ponadto w przypadku różnicy zdań między izbami decyduje stanowisko tej drugiej. System ten wynika z artykułu 95 Konstytucji, który przyznając władzę ustawodawczą wspólnie Sejmowi i Senatowi, sprawowanie kontroli nad działalnością rządu umieszcza wyłącznie w gestii Sejmu.
63.Modele dwuizbowości parlamentu
Model dwuizbowości dotyczy problemu struktury organów przedstawicielskich. O dwuizbowości możemy mówić w znaczeniu węższym i szerszym. W pierwszym znaczeniu za dwuizbowość należy uznać ciało ustawodawcze złożone z dwóch izb, w drugim zaś sytuację, gdy dwa organy o charakterze przedstawicielskim uznane są w Konstytucji za organy sprawujące w państwie władzę ustawodawczą.
64. Systemy rządów
W doktrynie prawa konstytucyjnego stosuje się klasyczny podział systemów rządów na:
1, Prezydencko-gabinetowy.
2, Prezydencki.
3, Mieszany (półprezydencki, prezydencko-parlamentarny).
4, Komitetowy (rządów zgromadzenia).
65.Prezydencki system rządów
Ustrój prezydencki narodził się w 1787 roku wraz z uchwaleniem konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Główne cechy prezydenckiego systemu rządów są następujące:
1.Połączenie funkcji głowy państwa i szefa władzy wykonawczej w jednym urzędzie prezydenta
2.Prezydent i jego rząd nie ponoszą odpowiedzialności politycznej przed parlamentem (kongresem)
3.Ścisłe rozdzielanie funkcji i kompetencji pomiędzy władzą wykonawczą i ustawodawczą (prezydent nie ma nawet inicjatywy ustawodawczej)
4.Brak możliwości rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji
5.Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną tylko przed prezydentem
6.Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych
7.Prezydent nie jest tylko głową państwa, szefem rządu, naczelnym dowódcą sił zbrojnych, ale de facto również przywódcą swojej partii
66. Parlamentarno - gabinetowy system rządów
Opiera się on na następujących cechach ;
1. Prezydent nie może stanowić aktów urzędowych bez wiedzy członków rządu (ministra lub premiera)
2. Rząd powołuje głowa państwa na wniosek premiera którego wcześniej powołuje Prezydent
3. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną, solidarnie, indywidualnie tylko przed parlamentem
4. Rząd musi posiadać zaufanie parlamentu -jego utrata oznacza ustąpienie gabinetu
5. Głowa państwa wybierana jest przez parlament Obecnie nie jest stosowany w Polsce
67. Prezydencko - parlamentarny (mieszany) system rządów
System samiprezydencki - opiera się na zasadach;
1. Prezydent i parlament pochodzą z wyborów powszechnych
2. Prezydent nie jest szefem rządu - władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem (powołuje Prezydent)
3. Prezydent określa kierunki polityki
4. Rząd ponosi podwójną odpowiedzialność prze Prezydentem i Parlamentem
68. Zasada parlamentarnego systemu rządów w świetle Konstytucji RP
W Polsce mamy zracjonalizowany system parlamentarny
1. Prezydent powołuje gabinet
2. Sejm wyraża wotum zaufania rządowi
3. Prezes RM ma prawo powołać ministrów poza resortowych
4. Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić funkcji publicznej
5.Stanowione przez Prezydenta akty urzędowe dla swej ważności wymagają podpisu premiera( a odpowiedzialność za ten podpis ponosi przed Sejmem)
6. Rząd ponosi odpowiedzialność przed Parlamentem
69.Zasada odrębności i niezależności sadów i Trybunałów.
W świetle zasady podziału władz pozycję ustrojową władzy sądowniczej wyznacza art. 173 konstytucji, zgodnie z którym "Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz". Niezależność sądownictwa wyraża się w realizacji następujących reguł:
- po pierwsze , struktura sądownictwa jest wyraźnie wyodrębniona spośród innych organów państwowych, ustrój i właściwość sądów określają ustawy, a Minister Sprawiedliwości prowadzi jedynie nadzór nad administracją wymiaru sprawiedliwości,
• po drugie, organy innych władz nie mogą ingerować w orzecznictwo sądów, zmiana lub uchylenie orzeczenia może nastąpić tylko w drodze apelacji lub kasacji w ramach systemu organów wymiaru sprawiedliwości (wyjątek amnestia- darowanie lub złagodzenie kary łub abolicja- nakaz nie wszczynania lub umorzenia postępowania)
70.Zasada niezawisłości sadów w świetle Konstytucji RP.
Wymiar sprawiedliwości podlega pewnym zasadom, które wymienia Konstytucja RP:
- zasada niezawisłości sędziów, zakazuje jakichkolwiek ingerencji z zewnątrz lub prób wywierania nacisku na sędziego dla uzyskania określonego rozstrzygnięcia sprawy, zapewniając neutralność sędziego. Zasada ta została wyrażona w art. 178 Konstytucji RP,
- zasada niezależności sądów i trybunałów zapewnia oddzielenie sądownictwa od organów innych władz, zakaz zmieniania lub uchylania orzeczeń sądowych przez inne organy władzy publicznej (oprócz prawa łaski i amnestii), dopuszczenie ingerencji innych władz tylko w pozaorzeczniczą sferę działalności sądów i tylko w przypadkach określonych w ustawie.
Fundamentalna zasadą wymiaru sprawiedliwości jest zasada niezawisłości sędziów. Konstytucja stwierdza, ii sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom. Wynika z tego, iż żaden organ państwa ani jakiekolwiek inne instytucje, organizacje lub osoby nie maja prawa wiązać sędziego instrukcjami o postępowaniu karnym i postępowaniu cywilnym, mJn. przez sformowanie zasady prawdy obiektywnej i swobodnej oceny dowodów przez sędziego. Wszystko to ma zapewnić sędziom orzekanie zgodne z ustawami i własnym sumieniem. Gwarancję niezawisłości sędziowskiej stanowi immunitet sędziowski, nieusuwalność sędziów, zakaz przenoszenia sędziego na inne miejsce służbowe lub powołania go na inne stanowisko bez jego zgody. Szczególna gwarancję stopowi także powoływanie sędziów przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Nominacje są bezterminowe (sędziowie przechodzą w stan spoczynku po osiągnięciu 6 lat lub w razie niezdolności do pełnienia funkcji ne skutek stanu zdrowia).
71.Zasada jednolitości sądów.
Zasada jednolitości systemu organów sądowych jest podstawową zasadą organizacyjno - funkcjonalną sądownictwa. Jej celem jest zapewnienie jednolitych zasad organizacji postępowania i orzekania, a także skuteczność orzeczeń sądowych na terenie całego kraju. Zapewnia ona również jednolite stosowanie prawa w zakresie wymiaru sprawiedliwości przez wszystkie sądy. Wyrazem przejawiania się tej zasady jest nadzór judykacyjny Sądu Najwyższego nad wszystkimi sądami (nad sądami administracyjnymi - przejściowo), a także wydanie wyroków przez wszystkie sądy w imieniu RP.
72.Zasada instancyjności postępowania sądowego.
Zasada instancyjności, zgodnie z Konstytucją RP. postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Rozpatrzona i rozstrzygnięta sprawa przez sąd I instancji może być, w wyniku wniesienia apelacji, ponownie rozpoznana przez sąd II instancji.
Zasada instancyjności polega na tym, że od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania się do sądu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej instancji. W skutek wniesienia odwołania następuje ponowne rozpatrzenie sprawy, skontrolowanie prawidłowości sądu pierwszej instancji i trafności wydanego orzeczenia. Zapewnia to uniknięcie pomyłek i skłania sąd I instancji do większej sumienności i wnikliwości. W prawie polskim postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne tj. od wyroku I instancji można odwołać się (apelacja) do II instancji. I instancja Sądy Rejonowe; II instancja Sądy Okręgowe, które są sądami apelacyjnymi od wyroków I instancji i jednocześnie są Sądami I instancji w sprawach dla nich wyłącznie zastrzeżonych. Sądy Apelacyjne, które rozpatrują apelacje od wyroków Sądów Okręgowych jako I instancji.
73.Zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy, naczelny organ sądowy w Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z Konstytucją RP i ustawą o SN sprawuje on nadzór nad działalnością sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych w zakresie orzekania (tzw. nadzór judykacyjny) - drogą jest skarga kasacyjna, wizytacja sądów powszechnych i wojskowych.
74.Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.
Został określony w zasadach ustrojowych, które są wymienione w Konstytucji. Zgodnie z upoważnieniem udzielonym w art. 182 Konstytucji RP udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości został określony w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych. Obywatele biorą udział w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Zasada ta realizowana jest przez instytucję ławników, którzy w zakresie orzekania są niezawiśli i podlegają jedynie ustawom, nie mogą jednak przewodniczyć rozprawie ani wykonywać czynności poza rozprawą na równi z sędziami zawodowymi. Ławnicy uczestniczą w kwestiach odnoszących się głównie do kontroli orzeczeń i rozstrzygania w sprawach od strony prawnej. Podstawowym składem sądu I instancji jest skład: jeden sędzia zawodowy i dwóch ławników. W procesie karnym, w sprawach zagrożonych karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywocia uczestniczy dwóch sędziów zawodowych i trzech ławników. Sąd niekiedy w I instancji orzeka bez udziału ławników, np. w sprawach o wykroczenia i w postępowaniu apelacyjnym lub kasacyjnym sąd orzeka wyłącznie w składzie zawodowym. Z udziałem ławników sąd rozpoznaje prośbę o ułaskawienie.
75.Prawa człowieka a system organów wymiaru sprawiedliwości (prawo do sądu, prawo do obrony)
Konstytucja w artykule 45 ust. 1 ustanawia prawo do sądów. W świetle tego przepisu każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Konstytucja w artykule 42 ust. 2 ustanawia zasadę prawa do obrony. W świetle tego przepisu każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. Zasada prawa do obrony polega na tym, że oskarżonemu, podejrzanemu oraz skazanemu zagwarantowane zostaje prawo prowadzenia obrony przed stawianymi zarzutami i grożącymi mu konsekwencjami prawnymi. Posiada ona dwojaki charakter — materialny i formalny. Umożliwia oskarżonemu, podejrzanemu oraz skazanemu prowadzenie osobistej ochrony (obrona materialna) a także korzystanie z pomocy fachowego obrońcy, którym jest adwokat (obrona formalna).
76.Zasada domniemania niewinności i zasada zakazu karania za czyn, który w momencie popełnienia nie stanowił przestępstwa
Według zasady domniemania niewinności każda osoba jest niewinna przedstawianych jej zarzutów, dopóki jej wina zostanie udowodniona. Z zasady domniemania niewinności wynika, iż ciężar dowodu w procesie karnym spoczywa na oskarżycielu. To oskarżyciel ma przekonać sąd, że oskarżony jest winny popełnienia zarzucanego mu czynu.
Ustawa Zasadnicza stanowi, że odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Oznacza to, że każde przestępstwo i każda kara powinny być przewidziane w ustawie, która weszła w życie przed popełnieniem danego przestępstwa. W ujęciu negatywnym zasada ta określa zakaz pociągania do odpowiedzialności kogokolwiek za czyn, jeżeli w chwili jego popełnienia nie był on zabroniony pod groźbą kary, przy czym kara za ten czyn nie może być surowsza od kary przewidzianej w tej ustawie.
77. Zasada autonomii i wzajemnej niezależności oraz współdziałania między państwem a kościołami 1 innymi związkami wyznaniowymi
Stosunki miedzy Polską a Watykanem określa umowa międzynarodowa w postaci Konkordatu. Stosunki państwo a inne kościoły i związki wyznaniowe określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.
System rozdziału państwa od kościołów polega na tym, że:
♦ nie ma religii państwowej (religie, kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione a państwo nie finansuje ich działalności);
♦ wybór religii lub jej odrzucenie jest prywatną sprawą obywatela,
♦ każdy ma prawo swobodnie, prywatnie i publicznie, indywidualnie i zbiorowo praktykować swoją religię,
♦ kościoły i związki wyznaniowe zachowują pełną autonomię i swobodę w organizowaniu swojego życia wewnętrznego, określaniu swojej doktryny religijnej, powoływaniu na stanowiska w strukturach organizacyjnych, propagowaniu i nauczaniu wiary oraz zasad moralności
♦ kościoły i związki wyznaniowe nie podejmują działalności politycznej i nie uczestniczą w sprawowaniu władzy państwowej,
♦ z wolności religijnej można korzystać w sposób, który nie zagraża wolności innych osób oraz porządkowi publicznemu*
♦ nikt me może być dyskryminowany z powodu swoich przekonań w sprawach religijnych, ani zmuszany do ich publicznego ujawniania.
78.Zasada wolności i praw człowieka i obywatela.
Rozdział II Konstytucji normuje sytuację prawną obywateli, określając ich wolności, prawa, a także obowiązki względem państwa. Podkreśla się wyraźnie, iż wszyscy ludzie są równi wobec prawa. Zabrania się dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32), także ze względu na płeć (art. 33). Zapewnia się poszanowanie odrębności obywateli należących do mniejszości narodowych (art. 35). Konstytucja przyznaje obywatelom wolności i prawa osobiste (ochrona życia, wolność i nietykalność osobista, wolność od tortur, domniemanie niewinności, prawo do sprawiedliwego procesu, ochrony życia prywatnego, decydowania o życiu osobistym, wolność sumienia i religii, prawa dziecka i instytucja Rzecznika Praw Dziecka, prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, wolność myśli, zakaz cenzury prewencyjnej i koncesjonowania prasy), polityczne (prawo do uczestniczenia w zgromadzeniach, wolność zrzeszania się, prawo do uczestnictwa w życiu publicznym, decydowaniu o składzie instytucji władzy państwowej poprzez uczestnictwo w wyborach, prawo do składania petycji, skarg na działanie przedstawicieli władzy), a także ekonomiczne, socjalne i kulturalne (wśród nich prawo do własności, dziedziczenia, pracy, rodziny, godnego poziomu życia, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, prawo do nauki i obowiązek szkolny, autonomia szkół wyższych, prawo dostępu do dóbr kultury, wolność badań naukowych i twórczości artystycznej, prawa konsumenta i lokatora).
Określone są sposoby ochrony wolności i praw (sądowa droga dochodzenia naruszonych wolności lub praw, zaskarżalność orzeczeń i decyzji, skarga do Trybunału Konstytucyjnego, wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich).
Do wymienionych w Konstytucji obowiązków obywatela względem państwa należą wierność Rzeczypospolitej Polskiej, konieczność przestrzegania jej prawa i ponoszenia na jej rzecz ciężarów i świadczeń publicznych, a także obrona Ojczyzny.
8 września 2006 Sejm uchwalił ustawę o zmianie Konstytucji, dotyczącą możliwości wydania obywatela polskiego, który jest ścigany za popełnienie czynu stanowiącego przestępstwo zarówno za granicą, jak i w Polsce (Europejski Nakaz Aresztowania). Zgodnie ze zmianą, obywatel polski może być wydany innemu państwu lub międzynarodowemu organowi sądowemu, o ile możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy stanowiącej wykonanie aktu prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem
79.Koncepcje statusu jednostki w państwie.
Dla określenia konstytucyjnego statusu jednostki znaczenie podstawowe mają postanowienia rozdziału drugiego Konstytucji zatytułowanego „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”. Punktem wyjścia są zasady ogólne, które z jednej strony określają zakres podmiotowy stosowania praw i wolności, z drugiej strony - i przede wszystkim - idee przewodnie nawiązujące do praw naturalnych, określające cały system praw i wolności człowieka:
zasadę godności,
zasadę wolności,
zasadę równości.
80.Konstytucyjne zasady ogólne w zakresie wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela.
Zasady ogólne dotyczące ochrony praw i wolności wyliczone zostały w ośmiu artykułach poprzedzające szczegółowe normy konstytucyjne wyznaczające status jednostki w państwie ( art. 30-37).
- przyrodzona i niezbywalna godność człowieka,
- zasada równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji,
- obywatelstwo polskie nabywa się wg „ prawa krwi”- wyjątki od tej zasady określa ustawa,
- obywatele należący do mniejszości narodowych i etnicznych mają konstytucyjnie zapewnioną wolność zachowania i rozwoju własnego języka, obyczajów, tradycji i kultury,
- opieka RP sięga także poza granice państwa, ma do niej prawo każdy obywatel niezależnie od tego w jakim kraju przebywa,
81. Godność człowieka jako źródło praw i wolności
Współczesna koncepcja praw człowieka za dobro najwyższe i wartość centralną, z której wywodzone są wszystkie prawa człowieka, przyjmuje godność osobową jednostki ludzkiej. Godność osobowa jest tym, co stanowi prawdziwą istotę człowieczeństwa w każdym człowieku; coś co pozwala odróżnić go od innych istot żywych (a więc m.in. rozum, samoświadomość, zdolność do podejmowania wolnych decyzji i wolnego działania oraz odpowiedzialność za własne postępowanie).
W doktrynie praw człowieka akcentuje się następującą prawidłowość jestem człowiekiem, a więc mam określone prawa. Wolności i prawa człowieka zawsze s bowiem pochodną człowieczeństwa istoty ludzkiej, a nie odwrotnie.
82. Konstytucyjne zasady nabycia obywatelstwa polskiego
Nabycie obywatelska polskiego następuje:
1. Z mocy prawa — nabywają obywatelstwo osoby urodzone z rodziców obywateli polskich (zasada pochodzenia).
2. W drodze aktu administracyjnego — nabycie obywatelstwa następuje w drodze aktu Prezydenta RP (art 137 Konstytucji). Taka osoba musi jednak spełniać pewne warunki, aby jej wniosek o nadanie obywatelstwa został uwzględniony (musi mieszkać na podstawie zezwolenia na osiedlenie w Polsce, co najmniej 5 lat). Nadanie obywatelstwa obojgu rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską chyba, że ukończyły 16 lat (wówczas dzieci muszą wyrazić na to zgodę).
3. Przez oświadczenie woli - przyjęcia obywatelstwa następuje poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia. Jest ^ wtedy potrzebna decyzja administracyjna o przyjęciu oświadczenia. Takie oświadczenie może składać np. dziecko w przypadku, gdy jedno z rodziców jest obywatelem polskim. Oświadczenie to składa przed wojewodą. Takie oświadczenie przed wojewoda może złożyć także cudzoziemiec, pozostający, co najmniej 3 lata w małżeństwie z obywatelem polskim po spełnieniu pewnych warunków. Po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa można odzyskać obywatelstwo polskie, "jeśli się utraciło na skutek zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem.
83. Prawa człowieka a prawa obywatela
Prawa człowieka to kwalifikowana postać praw i wolności jednostki, służących ochronie jej interesów, przypisywanych każdej osobie ludzkiej, niezależnie od przynależności państwowej i od jakichkolwiek cech różnicujących. Źródłem praw człowieka jest prawo naturalne, zgodnie z którym podstawą większości praw jednostki jest przyrodzona godność istoty ludzkiej.
Prawa obywatelskie to wszelkie prawa podrniotowe przysługujące obywatelom wobec państwa. Prawa obywatela są prawami o charakterze publicznym - nie dotyczą relacji pomiędzy obywatelami, ale wyłącznie między jednostką a państwem. Dają jednostkom możliwość dochodzenia ich praw przy pomocy środków procesowych w postępowaniu przed odpowiednim organem.
84. Zasada równości wszystkich wobec prawa
Zasada równości wobec prawa oznacza niedopuszczalność odmiennego traktowania jednostek znajdujących się w takiej samej sytuacji, tzn. zakaz faworyzowania jednych-a dyskryminowania innych. 85. Konstytucyjna klasyfikacja praw i wolności jednostki
Prawa i wolności objęte Rozdziałem II Konstytucji ujęte są w 3 grupach:
1. Wolności i prawa osobiste:
♦ prawna ochrona życia;
♦ zakaz przeprowadzania eksperymentów naukowych;
♦ nietykalność i wolność osobista;
♦ prawo do sądów;
♦ prawo do obrony;
♦ swoboda poruszania się po terytorium Polski;
♦ wolność sumienia i religii;
♦ wolność wypowiedzi.
2. Wolności i prawa polityczrm-
♦ wolność zgromadzeń;
♦ wolność zrzeszania się;
♦ obywatelskie prawo dostępu do uzyskiwania informacji o działalności organów
♦ władzy publicznej;
♦ prawo składania petycji skarg i wniosków.
3. Wolności i prawgckonojniczne. socjalneLkulturalne: fc
♦ prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia;
♦ wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy;
♦ prawo do zabezpieczenia społecznego; prawo do ochrony zdrowia;
♦ prawo do nauki
86. Dopuszczalne ograniczenia praw i wolności jednostki w świetle Konstytucji RP.
Ograniczenia praw i wolności jednostki przy wprowadzaniu i stosowaniu stanów nadzwyczajnych:
a.) ograniczając wolności i prawa czł. i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać godności czł., ochrony życia, humanitarnego traktowania, ponoszenia odpowiedzialności karnej, dostępu do sądu, ochrony dóbr osobistych, sumienia i religii, składania petycji, ochrony rodziny i dzieci
b.) niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw czł.i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, pochodzenia społecznego, wyznania, urodzenia i majątku
c.) w stanie klęski żywiołowej ustawa może ograniczać: wolność działalności gospodarczej, nienaruszalność mieszkania, wolność osobistą, wolność poruszania się i pobytu na terytorium RP, wolność pracy, prawo do strajku, prawo własności, prawo do BHP, prawo do wypoczynku
87. Środki ochrony praw i wolności jednostki w świetle Konstytucji RP
Należą do nich:
♦ prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej;
♦ prawo do zaskarżenia decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji;
♦ prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną;
♦ prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskami o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
88. Prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich jako środek ochrony praw jednostki
Konstytucja przyznaje każdemu prawo wystąpienia do Rzecznika z wnioskiem o pomoc w
ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
Zakres przedmiotowy działalności RPO dotyczy ochrony wolności i praw człowieka i
obywatela. Ochrona ta dotyczyć może wszelkich praw i wolności określonych w aktach
normatywnych.
Rzecznik, podejmując działania w zakresie ochrony wolności i praw człowieka i obywatela
bada, czy w skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych
do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także
zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.
89. Prawo do skargi konstytucyjnej
Każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach
określonych w ustawie wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z
Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie, którego sąd lub organ
administracji publicznej orzekł •ostatecznie o jego wonnościach lub prawach albo o jego
obowiązkach określonych w Konstytucji.
Skargę konstytucyjną może wiesc zarówno obywatel jak i cudzoziemiec, tak osoba fizyczna
jak i prawna.
Przedmiotem skargi może być jedynie akt normatywny, czyli akt zawierający normy
generalne i abstrakcyjne, a nie decyzje stosowania prawa zawierające normy indywidualne i
konkretne.
Skargę można wnieść tylko wtedy, gdy naruszone zostały konstytucyjne prawa podmiotowe
skarżącego się.
Skargę można złożyć dopiero po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana.
Skargę w imieniu skarżącego sporządzić może jedynie adwokat lub radca prawny.
Skarga złożona może być jedynie w terminie trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu
prawomocnego wyroku.
90. Konstytucyjne obowiązki jednostki
Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz
troska o dobro wspólne
Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.
Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym
podatków, określonych w ustawie.
Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.
Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za
spowodowane przez siebie jego pogorszenie.
91.Konstytucyjne zasady ustroju społeczno-gospodarczego
Zasady ustroju społeczno-gospodarczego: J. Zasada sprawiedliwości społecznej.
2. Zasada solidarności i dialogu społecznego.
3. Zasada pomocniczości i społeczeństwa obywatelskiego.
4. Zasada społecznej gospodarki rynkowej.
92. Zasada społecznej gospodarki rynkowej
Przez społeczną gospodarkę rynkową rozumie się ustrój gospodarczy określający z jednej strony zasadę liberalizmu gospodarczego z gospodarką rynkową, z drugiej zaś zapewniający realizację celów społecznych. Dopuszcza się w nim interwencję państwa, choć nie sprowadza go do roli opiekuńczej.
Dla kształtowania społecznego aspektu gospodarki rynkowej istotne znaczenie maia takie treści Konstytucji, jak:
♦ wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społecznozawodowych rolników oraz organizacjach pracodawców;
♦ prawo obywateli do informacji gospodarczej;
♦ prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia;
♦ wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy;
♦ zapewnienie minimalnej wysokości wynagrodzenia;
♦ obowiązek państwa prowadzenia polityki pełnego produktywnego zatrudnienia i zwalczania bezrobocia;
♦ prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;
♦ prawo do zabezpieczenia społecznego.
93.Zasada swobody działalności gospodarczej.
W Konstytucji zagwarantowano swobodę prowadzenia działalności gospodarczej a jej ograniczenie jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny (stany nadzwyczajne) ( art.20,22,233)
94.Zasada ochrony własności i prawa dziedziczenia.
Art.21 i 64 każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia i RP chroni własność a wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Ograniczenie własności (stany nadzwyczajne)- tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie , w jakim nie narusza ona istoty prawa własności
95.Zasady decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego.
W art. 15 konstytucji zapewniono decentralizację władzy publicznej przez co rozumie się proces przekazywania zadań i kompetencji przez centralne organy państwa, przez jednostki niższego rzędu a zarazem innego szczebla z jednoczesnym wyposażeniem je w uprawnienia do samodzielnego podejmowania decyzji.
96. Zasada zamkniętego systemu źródeł prawa
Zasada zamkniętego systemu źródeł prawa oznacza sytuacje, w której normy prawne ustanawiane mogą być jedynie w aktach wskazanych wyraźnie w Konstytucji tzn.;
♦ w akrach normatywnych czyli dokumentach organów państwowych i organów samorządu terytorialnego zawierających zakodowane w przepisach prawnych normy prawne regulujące jakiś obszar stosunków społecznych;
♦ w umowach zawierających normy prawa międzynarodowego.
97.Zasada bezpośredniego stosowania ratyfikowanych umów międzynarodowych w wewnętrznym porządku prawnym.
W Polsce umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent i po jej ogłoszeniu w Dz.U RP stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana.
Jeżeli umowy dotyczą :- pokoju, sojuszy, układów politycznych, wojskowych
wolności, praw, obowiązków obywatelskich wyrażonych w K
członkowstwa RP w organizacji międzynarodowej
znacznego obciążenia finansowego państwa
spraw uregulowanych w ustawie lub których Konstytucja wymaga ustawy,
ich ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie(umowa ma pierwszeństwo przed ustawą jeżeli wystąpi kolizja)
98.Konstytucja a prawo ponadnarodowe.
Wg Konstytucji art. 91 ust 3
Prawo stanowione przez organizacje międzynarodowe jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami, jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej te organizacje. (Traktat akcesyjny Polski do UE)Od kiedy Polska jest członkiem UE to: wspólnotowe prawo pochodne powinno być w naszym kraju bezpośrednio stosowane ( normy jego są wiążące dla organów stosujących prawo), a w razie sprzeczności m. Prawem wspólnotowym a ustawami i aktami normatywnymi niższej rangi, prawo to ma pierwszeństwo.
99.Zasada pomocniczości i społeczeństwa obywatelskiego.
W administracyjnym wymiarze zasada pomocniczości przybiera praktyczną formę systemu samorządu terytorialnego, w którym ,,ochrona różnorodności regionalnej i umocnienie podziału najwyższych władz należą do warunków realizowania dobra wspólnego''. Przekazanie podsystemom kompetencji prawnych, praw do inicjatywy oraz środków finansowych do realizacji nabytych uprawnień. Omawiana zasada postuluje podział uprawnień legislacyjnych i podziału środków finansowych. W społeczności lokalnej obywatel doświadcza życia w demokracji a to zakłada istotny postulat wychowania do uczestnictwa. Przemiana mentalności społeczeństwa jest konieczna dla funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego. Obserwuje się pewną zależność na kształt sprzężenia zwrotnego: również od kultury politycznej samych ludzi samorządu zależne jest powodzenie reform administracyjnych.
100.Zasady ustroju politycznego państwa w sytuacjach szczególnych zagrożeń.
Konstytucja RP w rozdział XI zapewnia gwarancje praworządności przy wprowadzaniu i stosowaniu stanów nadzwyczajnych
a.) podaje generalne zasady i wyznacza zakres ograniczeń konstytucyjnych praw obywatelskich
b.) określa niezbędne elementy trybu wprowadzania stanu nadzwyczajnego
c.) zawiera postanowienia ustalające max okresy na jakie można wprowadzić dany rodzaj stanu nadzwyczajnego
d.) stwarza mechanizmy zapewniające skuteczną kontrolę sejmu nad działaniami organów wykonawczych związanymi ze stanami nadzwyczajnymi
Przepisy stwarzają dobrą podstawę do szczegółowych regulacji, które zawarte są w normach ustawowych.
W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione : konstytucja, ordynacje wyborcze, do sejmu, senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze prezydenta oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, wybory do sejmu , senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory prezydenta, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu.