Średniowieczna ars moriendi jako kwintesencja światopoglądu epoki - na podstawie Pieśni o Rolandzie.

Wstępna rozpoznanie problemu

1. geneza Pieśni... (powstała w średniowieczu, epoce zdominowanej przez teocentryzm i religię, dotyczy wydarzeń z VIII w., ale zapisano ją w XII w. - okresie wypraw krzyżowych)

2. wprowadzenie w akcję utworu (powrót Karola Wielkiego z wyprawy do Hiszpanii, klęska tylnej straży armii Franków w wąwozie Roncevaux)

3. umiejscowienie fragmentu w kontekście książki (ariergarda armii frankońskiej została zaatakowana przez wielokrotnie liczniejsze siły Saracenów; rycerze frankońscy dzielnie walczą, oddając życie za ojczyznę; ostatni umiera hrabia Roland)

4. bohater fragmentu

a)Roland jako dowódca tylnej straży wojsk Karola Wielkiego, odpowiedzialny za bezpieczeństwo monarchy oraz swoich rycerzy

b)Roland jako wzorzec doskonałego rycerza średniowiecznego (cechy: wierność Bogu, wierność ojczyźnie, wierność władcy, wierność kodeksowi honorowemu średniowiecznego rycerza)

interpretacja fragmentu - opis fizycznych aspektów procesu umierania (agonii)

5. przeczucie śmierci - rozpoznanie fizycznych objawów agonii (laisa 168)

6. opis krwawiących ran („uszami mózg mu się wylewa” - 168)

a)podkreślenie, że sformułowanie „uszami mózg mu się wylewa” to hiperbolizacja

7. utrata sił, pierwsze omdlenie (168)

8. ocknięcie się z omdlenia, co świadczy o zaburzeniach pracy organizmu (169)

9. zaburzenia widzenia („czuje, że oczy mu zachodzą mgłą” - 171)

10. bladość twarzy („twarz jego straciła barwę” - 171)

11. prawdopodobnie zaburzenia pracy serca („śmierć go bierze całego: z głowy zstępuje do serca” - 174)

12. narastające osłabienie („raz po raz słabnącą ręką...” - 174)

13. moment śmierci fizycznej („opuścił głowę na ramię; doszedł(...) swego końca” - 176)

interpretacja fragmentu - opis rytuału śmierci (ars moriendi)

14. przeczucie śmierci - sygnał, że należy przygotować się do rytuału („Roland czuje, że śmierć jest blisko” - laisa 168)

15. początek rytuału - modlitwa Rolanda (najpierw Roland modli się za swoich panów, potem modli się za samego siebie - 168)

16. „zabezpieczenie” atrybutów przed przejęciem ich przez wroga (rogu - symbolu dowódcy tylnej straży) oraz miecza, zwanego Durendalem (symbolu przynależności do stanu rycerskiego - 168)

17. jako zdobywca i zwycięzca „idzie do Hiszpanii przez pole” (a więc jest zwrócony twarzą w stronę kraju wrogów - 168)

18. wejście na wzgórze (168); góra - symbol miejsca położonego najbliżej nieba (miejsca „najwyższego”) lub góra: symbol Golgoty, wzgórza, na którym ukrzyżowano Jezusa

19. podejście pod drzewo - symbol „pomostu” między niebem a ziemią lub: drzewo - symbol krzyża (168)

20. zbliżenie się do 4 głazów z marmuru (168), symbolizujących kamienie graniczne lub: symbolizujące ołtarz (4 - cyfra symboliczna - 4 cnoty ewangeliczne)

21. obrona atrybutów przed czyhającym na nie Saracenem (169-170)

22. próba zniszczenia miecza, by nie dostał się w ręce wrogów (171)

a)towarzyszące próbom zniszczenia miecza zwrócenie się z modlitwą do Maryi, wspomnienie wojen i zwycięskich bitew, w których Durendal towarzyszył Rolandowi, wspomnienie ojczyzny

23. położenie się pod drzewem na trawie, twarzą do ziemi - symbol pokory (174)

24. położenie pod siebie rogu i miecza - atrybutów dowódcy i rycerza (174)

25. jako zwycięzca Roland zwraca twarz ku zgrai pogan, w stronę Hiszpanii (174-176)

26. bicie się w piersi na znak pokuty (174-176)

27. wyciągnięcie do Boga prawej rękawicy - tzw. gest lenny, w którym wasal zwraca seniorowi lenno (człowiek zwraca Bogu życie) - (174-176)

28. ostatnie myśli umierającego obracają się wokół spraw najważniejszych dla doskonałego rycerza chrześcijańskiego (zdobyte ziemie, ojczyzna, najbliżsi, król Karol Wielki) - (176)

29. ostatnia modlitwa - prośba do Boga o ocalenie duszy (176)

30. zakończenie rytuału - śmierć („doszedł, ze złożonymi rękami, swego końca” - 176)

31. nagroda za prawidłowo przeprowadzony rytuał oraz pobożne, zgodne z kodeksem życie: „Bóg zsyła mu swego anioła Cherubina i świętego Michała Opiekuna; z nimi przyszedł i święty Gabriel. Niosą duszę hrabiego do raju”- 176)

rozwinięcie głównej myśli - ars moriendi jako kwintesencja światopoglądu epoki

32. średniowiecze jako epoka historycznoliteracka zdominowana przez światopogląd teocentryczny

33. szczególna rola kościoła i religii

34. zwrócenie się ku wieczności - celem życia ziemskiego staje się wieczny żywot w raju

35. śmierć jako najważniejszy (kulminacyjny) moment w życiu

36. podjęcie przez literaturę problematyki eschatologicznej (tu powinny pojawić się takie pojęcia jak: danse macabre - powszechność śmierci, memento mori - nieuchronność śmierci, ars moriendi- rytuał śmierci)

podsumowanie

37. uczeń punktem wyjścia czyni spostrzeżenie, że w rytuale ars moriendi niczym w soczewce skupia się światopogląd średniowiecza. Potrafi wskazać te cechy epoki, które przejawiają się w rytuale śmierci. Prawidłowe odniesienie interpretowanego fragmentu do wypracowania: w średniowieczu mamy do czynienia ze śmiercią zapowiadaną - początek rytuału to przeczucie nadchodzącej śmierci; zwrócenie uwagi na dwupłaszczyznowość opisu zachowania Rolanda (opis agonii i opis rytuału)

---