66a .We fragmencie wiersza podanym w trakcie egzaminu rozpoznaj system wersyfikacyjny i format. Tekst i metatekst w wypowiedzi epickiej. Maja Kluczyńska

1. SYSTEMY WERSYFIKACYJNE

a) numeryczne

WIERSZ SYLABICZNY - pierwszy regularny system wersyfikacyjny

konstanty wersyfikacyjne:

• stała liczba sylab w poszczególnych wersach

• średniówka w wersach dłuższych niż ośmiosylabowe

• stały akcent paroksytoniczny (żeński, na przedostatnią sylabę) w klauzuli każdego wersu oraz prawie stały akcent paroksytoniczny przed średniówką

WIERSZ SYLABOTONICZNY - pojawił się w romantyzmie hnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn

tradycja ludowego wiersza melicznego

próba zharmonizowania z libretto i pieśniami

tendencja do rytmizacji w obrębie pewnych odmian wiersza sylabicznego

chęć stworzenia odpowiednika wiersza antycznego

konstanty wersyfikacyjne:

• stała liczba sylab w poszczególnych wersach

• stałe miejsce sylab akcentowanych (porządek następstwa sylab akcentowanych i nieakcentowanych w wersie)

prawo kataleksy - dopuszcza występowanie na końcu wersu lub członu wersowego stopy niepełnej, skróconej o jedną lub dwie sylaby nieakcentowane

prawo hiperkataleksy - dopuszcza występowanie na końcu wersu lub członu wersowego stopy dłuższej o jedną sylabę nieakcentowaną

prawo anakruzy - niewliczenie do normalnego toku stopowego jednej lub dwóch sylab nieakcentowanych stojących na początku wersu

prawo zastępowania pierwszej stopy jambicznej przez trocheiczną w wersach jambicznych

prawo zastępowania pierwszej stopy daktylicznej przez amfibrachiczną w wersach daktylicznych

WIERSZ TONICZNY - początek: Kasprowicz „Księga ubogich”

konstanty wersyfikacyjne:

• taka sama liczba akcentów głównych (zestrojów - waha się od 2 do 6) w poszczególnych wersach przy niestałej liczbie sylab i swobodnym rozkładzie akcentów

skłonność do wzmacniania wewnątrz działu wersowego (średniówki) oraz działu klauzulowego granicami składniowo-intonacyjnymi

regularność słabiej przestrzegana

granica między regularnym tonizmem (wszystkie wersy - identyczna liczba zestrojów), a nieregularnym jest płynna

podział na zestroje¹ nie jest tak ostry, jednoznaczny i obiektywny, jak w przypadku sylabotonizmu

b) nienumeryczne

WIERSZ WOLNY - początki w polskiej poezji: Norwid, rozkwit: awangarda (międzywojnie)

opozycja do wiersza regularnego i prozy

podział tylko na wersy

odrzucenie zasad regularnych systemów wersyfikacyjnych:

• numeryczność jako podstawa ekwiwalencji wierszowych jednostek

• podporządkowanie wypowiedzi założonemu z góry wzorcowi rytmicznemu

WIERSZ NIEREGULARNY

odnosi się do systemów metrycznych

• SYLABICZNY - pierwszy raz w polskiej lit.: K.Niemirycz, XVIII w.: charakterystyczny dla bajki

romantyzm: „Dziady”, „Kordian”

nierównozgłoskowość

• SYLABOTONICZNY - poezja romantyczna: Mickiewicz, Słowacki, Norwid

efekt ograniczenia regularności sylabicznej i/lub akcentowej

• TONICZNY - rozwinął się w poezji XX-wiecznej

najmniej uporządkowana forma

nierównozgłoskowy

tendencja do zbliżania się do wiersza tonicznego (wyrównywanie w wersach liczny zestrojów)

2. FORMATY WIERSZA

SYLABIZM - trzynastozgłoskowiec (7+6) ze średniówką po siódmej sylabie, np. Pan Tadeusz Mickiewicza

jedenastozgłoskowiec (5+6) ze średniówka po piątej sylabie, np. Beniowski Słowackiego

ośmiozgłoskowiec, np. Pieśń Świętojańska o Sobótce Kochanowskiego

SYLABOTONIZM -

TONIZM - trójakcentowiec (liczba sylab 7-9)

sześcioakcentowiec

Bibliografia:

„Zarys teorii literatury” M. Głowiński, A.Okopień-Sławińska, J.Sławiński, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1975

Tekst - wypowiedź powstała w obrębie określonego systemu językowego, stanowiąca zamkniętą i skończoną całość z punktu widzenia treściowego. Zarówno wypowiedź jednozdaniowa (lub równoważnik zdania), jak i wielozdaniowa (np. dzieło literackie). Najwyżej zorganizowana jednostka w komunikacji językowej.

Metatekst - tekst mówiący o innym tekście, także tekst naśladujący inny tekst lub powstały w wyniku jego przekształceń. Przykładowo: w stosunku do określonego dzieła metatekst jest jego krytyczną interpretacją czy recenzją, ale także parodią, pastiszem, parafrazą, palinodią itp. W każdym z tych wypadków mamy do czynienia z tekstem „drugiego stopnia” odnoszącym się do jakiegoś tekstu pierwotnego.

M.Głowiński, T.Kostkiewiczowa, A.Okopień-Sławińska, J.Sławiński - Słownik terminów literackich, pod red. J.Sławińskiego. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, Warszawa, Kraków

1Zestrój akcentowy jest podstawową jednostką

---