Folklor miejski i ironia we wczesnych wier­szach

Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego

Bardzo trudno jest określić przynależność Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego do któregokolwiek ugrupowania poetyckiego okresu dwudziestolecia międzywojen­nego. Trochę na siłę znajduje się ideowe podobieństwo między nim a drugą awangar­dą, wskazując chociażby na apokaliptyczne przesłanie zawarte w poemacie Koniec świata: wizje świętego Ildefonsa czyli satyra na wszechświat. Gałczyński współpra­cował z czasopismem „Kwadryga”, ale pisał również dla czasopism skrajnej prawi­cy, m.in. dla „Prosto z mostu”. Wiązało się to z jego polityczną biernością, a właści­wie deklarowaną apolitycznością.

Międzywojenna twórczość K.I. Gałczyńskiego to przedziwna mieszanka ironii, groteski, drwiny, katastrofizmu, folkloru miejskiego i ludowości. W jego wierszach widać wpływy tematyki jarmarczno-plebejskiej, jak również kultury brukowej.

Typowym przykładem może być tu Kryzys w branży szarlatanów, wiersz, w któ­rym Gałczyński ukazuje handlarzy sprzedających na targu przeróżne „cudowne” to­wary. Oto jeden z tytułowych „szarlatanów” zachwala sprzedawane artykuły, czyli:

„... lalki od miłości, maści od samotności i Polikarpa kość (...) Ocet siedmiu złodziei i babiloński kleik, i poudre de pourlimpimpim...”.

Niestety, reklama nie zdaje się na nic, towar nie znajduje nabywców. Podmiot lirycz­ny zwraca się więc do Najświętszej Panny o pomoc, o łaskę dla „szarlatanów”. Troska poety o jarmarcznych handlarzy wynika z rozmiłowania Gałczyńskiego w folklorze miejskim, w jarmarku, cyrku. Dla niego szarlatani stanowią nieodłączny element podmiejskiej ulicy, bez nich każdy targ byłby śmiertelnie nudny.

W wierszu Ulica Towarowa, ukazuje Gałczyński typową robotniczą ulicę w ty­powej robotniczej dzielnicy. Gdy nadciąga wieczór pojawiają się na ulicy Towarowej „faceci” grający na mandolinach oraz „anioły proletariackie, dziewczyny”, które skończyły pracę w fabryce. Początkowo baśniowa atmosfera sielanki, gdzie nawet „gwiazdy są jak porzeczki”, szybko się zmienia. W oparach alkoholu, w mgłach, ulica przeradza się powoli w coś przerażającego, w coś, co „rośnie i bo­li”. Dla robotników nie ma alternatywy, pozostaje im tylko alkohol i fabryczne dziew­czyny, jedzące pestki i pijące wodę sodową.

Z kolei w wierszu Zima z wypisów szkolnych Gałczyński ośmiesza i wyszydza wkraczającą do szkół powszechnych propagandę polityczną. Naiwny i prosty świat dziecka zostaje tu uporządkowany, okazuje się bowiem, że za padający śnieg, zimo­we sople i lody odpowiedzialni są rząd i administracja państwowa: „pan wojewo­da”, „starosta ze starościną”, „referenci, podkierownicy, nadasystenci” i w końcu sam „pan minister”, którego główną troską jest zapewnienie dzieciom zimowej za­bawy. W tym wierszu jest zawarta jawna kpina z polityków i polityki. Gałczyński stara się ośmieszyć rozbudowany aparat państwowy, który nie robi nic pożyteczne­go, a jedynie rozsiewa propagandę o swoich wspaniałych dokonaniach.

Twórczość Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego często jest determinowana przez dążenie poety do zdobycia sławy, przez chęć przypodobania się publiczności za wszelką cenę. Gałczyński z pełną świadomością nastawił się na zdobycie rozgłosu jako poeta, chciał być czytany i lubiany. Udało mu się to znakomicie. W wielu swo­ich utworach ośmiesza mieszczańskich filistrów, kołtunów, ale jest też w tych wier­szach sporo zachwytu prostymi, czasami wulgarnymi przedstawicielami nizin społecznych. Gałczyński bawi i rozśmiesza, ale również zastanawia, zmusza do refle­ksji nad ludzkim życiem i ludzkim losem.

---