10. Regulacje prawne i ich zastosowanie w produkcji szkółkarskiej ANIA i MARIA

Obowiązujące regulacje prawne:

• Ustawa o nasiennictwie z 26 czerwca 2003 roku

Dz. U. Nr 137 poz. 1299

Reguluje:

- rejestrowanie

- wytwarzanie, ceny, obrót

• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego 2007 , Dz. U. z dnia 21 lutego - szczegółowe wymagania dotyczące wytwarzania i jakości materiału siewnego.

• Przepisy ogólne i określenia podstawowe

Regulują i określają:

- materiał szkółkarski rozmnożeniowy (elitarny) i nasadzeniowy (kwalifikowany) roślin sadowniczych

- materiał szkółkarski CAC

- materiał rozmnożeniowy i nasadzeniowy inny niż kategorii elitarny i kwalifikowany (ww - wolny od wirusów)

• Rejestracja odmian i obowiązki hodowcy :

Zakres rejestracji urzędowej: Dyrektywa Rady UE 2000/29/EC

Dyrektywa Komisji 93/50/EC

Krajowy rejestr → wpis na 25 lat dla roślin sadowniczych i winorośli, na 20 lat dla odmian krzewów i bylin

OWT → Badania odrębności, wyrównania i trwałości (OWT). Badania OWT odmian prowadzone są według metodyk opracowanych przez COBORU na podstawie wytycznych Międzynarodowego Związku Ochrony Nowych Odmian Roślin oraz Wspólnotowego Urzędu Odmian Roślin. Wytyczne te stanowią podstawę dla państw członkowskich w zakresie prowadzenia obserwacji i oceny badanych cech oraz tworzenia opisu botanicznego odmiany w ujednoliconej formie. Przyjęcie powszechnie stosowanych w krajach członkowskich UE ogólnych zasad zakładania i prowadzenia doświadczeń oraz uwzględniania w badaniach cech uznanych za ważne przy ocenie odrębności i wyrównania, pozwala na uzyskanie porównywalnych wyników i wzajemne korzystanie z badań w oparciu o umowy.

OWG →Zadowalająca wartość gospodarcza, obok spełnienia wymogów odrębności, wyrównania i trwałości (OWT), jest podstawowym warunkiem wpisania odmiany do krajowego rejestru, przy czym wymóg ten dotyczy 66 gatunków roślin rolniczych i cykorii korzeniowej.

Odmiany podstawowych gatunków roślin warzywnych i sadowniczych wpisywane są do krajowego rejestru wyłącznie na podstawie badań OWT. Z kolei dla najważniejszych gatunków tych grup roślin (załącznik 4 ustawy) przewiduje się badania wartości gospodarczej odmian dopiero po ich wpisaniu do krajowego rejestru. Badania mają charakter okresowy i podejmowane są z inicjatywy Centralnego Ośrodka. Wyniki pozwalają na sporządzanie, wydawanych cyklicznie, list opisowych odmian.

Wykazanie zadowalającej wartości gospodarczej, i wpisanie odmiany do krajowego rejestru, daje uprawnionym podmiotom możliwość wprowadzenia materiału siewnego takiej odmiany do obrotu w Polsce, a po wpisaniu do wspólnotowego katalogu, także w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Trzeba pamiętać, że prawo to działa również w drugą stronę, czyli że wszystkie odmiany z CCA (Katalogu Roślin Rolniczych) mogą być formalnie oferowane na naszym rynku nasiennym, mimo braku informacji o ich przydatności do uprawy w naszych warunkach.

• COBORU - CENTRALNY OŚRODEK BADANIA ODMIAN ROŚLIN UPRAWNYCH

Zastosowanie powyżej wymienionych ustaw i regulacji prawnych w produkcji szkółkarskiej:

Rejestracja i paszporty.

Rejestracji urzędowej podlegają producenci, dystrybutorzy ( hurtownicy i handlowcy) i importerzy między innymi materiału rozmnożeniowego (nasiona, sadzonki, podkładki, wstawki, zrazy, siewki i młode rośliny do sadzenia) → Dyrektywa Rady UE 2000/29/EC, Dyrektywa Komisji 93/50/EC.

Rejestracji dokonuje/prowadzi PIORiN (Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa). PIORiN przeprowadza kontrole w miejscu wytwarzania materiału rozmnożeniowego. Pozytywne wyniki kontroli stanowią podstawę do wydania specjalnej etykiety urzędowej, czyli paszportu roślin.

Sprawdzane podczas inspekcji dla uzyskania kwalifikacji są:

- pochodzenie

- czystość odmianowa

- wierność odmianowa

- wolność od wirusów

- wolność od chorób grzybowych i bakteryjnych

- jakość zewnętrzna

Paszport roślin zatwierdza, że rośliny zostały wyprodukowane i poddane kontroli w zakresie zdrowotności, zgodnie z przyjętymi standardami unijnymi ( w zależności od tego jak rygorystyczne są te wymagania rośliny zyskują różną klasę/kategorię elitarny, kwalifikowany, CAC, ww).

Po wpisaniu do rejestru przedsiębiorstwo otrzymuje indywidualny numer rejestracyjny, a rośliny otrzymują paszport.

Przyznanie kategorii jest odpłatne, i może być przyznane tylko roślinom, które rosły w przedsiębiorstwie objętym wcześniejszą kontrola fitosanitarną.

Paszport potwierdza, że:

- towary zostały wyprodukowane przez zarejestrowanego producenta lub przedsiębiorcę

- są wolne od organizmów kwarantannowych

- wwożone do kraju (UE) towary roślinne są uznawane za wolne od organizmów szkodliwych.

Jakość i kwalifikacja materiału szkółkarskiego.

Producent nie musi, ale zazwyczaj chce produkować materiał kwalifikowany, bo wtedy może swój towar wysłać do innych krajów UE. Paszport jest tez potwierdzeniem zdrowotności materiału, co podnosi jego wartość.

Uwaga → kwalifikacji podlega tylko materiał szkółkarski sadowniczy.

Cechy jakości materiału szkółkarskiego (ogólne):

• Jakość zewnętrzna : wymiary i wygląd

- normy minimalne

- normy zakładowe i branżowe

• Jakość wewnętrzna :

- zdrowotność

- tożsamość odmianowa i podkładowa → wierność deklarowanej odmianie

Kwalifikacja materiału szkółkarskiego:

• CAC

- kategoria ustalona dla określenia zdrowego i dobrej jakości materiału szkółkarskiego dla produkcji owoców, które zajmuje ważne miejsce w UE, umożliwiająca swobodny przepływ materiału szkółkarskiego w obrębie wspólnoty

- szczegółowe lustracje upraw

- informacje o wystąpieniu organizmów kwarantannowych

• ww - wolny od wirusów

- drzewka, podkładki, nasiona

- musi być wolny od wszystkich wirusów, wiroidów, mykoplazm naturalnie występujących na danym gatunku

- materiał wyjściowy ma być ponadto utrzymany w warunkach zabezpieczających przed następną infekcją

- drzewka/ podkładki importowane z krajów niepodlegających EPPO (Europejsko-Śródziemnomorska Organizacja Ochrony Roślin) muszą być przetestowane na obecność wszystkich wirusów występujących w regionie, z którego pochodzi materiał

• materiał elitarny i kwalifikowany

- pełna czystość gatunkowa

- właściwy wygląd dla gatunku i odmiany

- wolny od wad obniżających jego przydatność i jakość

- przygotowany w postaci jednorodnej partii

- wolny od organizmów kwarantannowych

- wolny od patogenów

- spełniający minimalne wymagania jakościowe (wymiary zewnętrzne)

Uzyskanie certyfikowanego materiału szkółkarskiego (sadownictwo) trwa 13-15 lat.

Jak wynika z przepisów, kwalifikacji podlegają:

1. drzewa do pozyskiwania nasion,

2. sady mateczne do pozyskiwania zrazów,

3. zraźniki,

4. szkółki podkładek wegetatywnych i generatywnych,

5. mateczniki krzewów jagodowych i truskawek,

6. szkółki krzewów jagodowych.

Obowiązkiem szkółkarzy zgłaszających materiał roślinny do kwalifikacji jest przygotowanie szkółek i plantacji matecznych do przeprowadzenia kwalifikacji. Szkółki muszą sporządzić szczegółowy wykaz stanu ilościowego: a) mateczników krzewów jagodowych, matecznych drzew do pozyskiwania zrazów, materiału szkółkarskiego, podkładek drzewek owocowych według gatunków, odmian i typów; b) skompletować dokumenty szkółkarskie; c) oznakować trwale egzemplarze drzew i krzewów innych odmian zamieszane w kwaterach i rzędach; d) usunąć ze szkółek drzewka i krzewy uszkodzone, chore lub z innych względów nie nadające się do sprzedaży; e) usunąć z plantacji matecznych krzewów jagodowych i truskawek egzemplarze innych odmian.

W końcu lipca lub na początku sierpnia liczy się dokładnie drzewka na kwaterach i wpisuje do książki szkółkarskiej. Krzewy nadające się do sprzedaży liczy się tylko w kilku lub kilkunastu wylosowanych rzędach i otrzymaną średnią mnoży się przez liczbę rzędów. Liczbę drzewek i krzewów owocowych wpisuje się do książki szkółkarskiej.

CO TO JEST CAC? (znalazłam coś o tym CAC więc też tu zamieściłam)

Ideą ustanowienia kategorii materiału szkółkarskiego CAC była potrzeba zapewnienia zdrowego oraz dobrej jakości materiału szkółkarskiego dla produkcji owoców, która zajmuje ważne miejsce w rolnictwie Unii Europejskiej. Również potrzeba umożliwienia swobodnego przepływu materiału szkółkarskiego w obrębie Wspólnoty spowodowała konieczność ustanowienia wspólnej kategorii, której wymagania i zasady są jednakowe we wszystkich krajach.

Obecne zasady

Dotychczasowy system wytwarzania i oceny sadowniczego materiału szkółkarskiego opierał się na trzech głównych zasadach.

Pierwsza — odmiany gatunków roślin sadowniczych ważnych gospodarczo, np. jabłoń, grusza, malina, truskawka (patrz zał. nr 1 do rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi Dz. U. z 2001 r. Nr 108, poz. 1184) wpisywano do rejestru odmian, a producenci wytwarzali i sprzedawali elitarny lub kwalifikowany materiał szkółkarski, oznaczony urzędową etykietą Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Druga — materiał szkółkarski tych gatunków, które są mniej ważne gospodarczo (np. leszczyna, orzech włoski, jeżyna bezkolcowa), producenci rozmnażali i sprzedawali jako materiał handlowy oznaczony własną, zieloną, etykietą.

Trzecia — materiał szkółkarski danego gatunku nie był dostępny jednocześnie jako elitarny/kwalifikowany i handlowy. W związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej i związanym z tym procesem przystosowania polskiego prawa do standardów określonych w dyrektywach UE stan obecny ulegnie zasadniczym zmianom.

W dwóch grupach

Od 1 maja 2004 roku polscy producenci sadow­niczego materiału szkółkarskiego, podobnie jak ich koledzy w pozostałych krajach UE, zyskają możliwość wytwarzania materiału szkółkarskiego w dwóch grupach (kategoriach) jakościowych. Pierwsza z nich to materiał CAC (Conformitas Agraria Communitatis) — spełniający minimalne wymagania — oraz druga to, znany już naszym producentom, materiał elitarny i kwalifikowany. Podstawowa zasada określająca te dwie grupy jakościowe stanowi, że roślina sadownicza może być rozmnażana w obu kategoriach jednocześnie. Zasada ta daje wolny wybór producentom i nabywcom co do rodzaju materiału szkółkarskiego, jaki będą wytwarzać lub nabywać. W krajach UE materiał szkółkarski CAC funkcjonuje na rynku od 1 stycznia 2003. Jest więc bardzo prawdopodobne, że polscy szkółkarze i sadownicy posiadają już informacje o tej kategorii, jednak dla uporządkowania przedstawię zasady dotyczące wytwarzania i przygotowania materiału CAC do sprzedaży. Niektóre z zasad dla materiału CAC stosuje się identycznie bądź z pewnymi modyfikacjami również dla materiału elitarnego i kwalifikowanego, jednak na potrzeby tego artykułu pozostanę przy opisie materiału szkółkarskiego CAC.

Zakres stosowania

Załącznik nr 2 do Dyrektywy Rady 92/34/EEC okreś­la listę roślin sadowniczych, których materiał szkółkarski może być materiałem CAC. W polskim prawie listę tę (tab. 1) zamieszczono w załączniku nr 1 do ustawy z 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie (Dz. U. Nr. 137, poz. 1299). Są to rośliny ważne w całej Unii Europejskiej, dla których w pierwszej kolejności kraje Wspólnoty ujednoliciły przepisy dotyczące CAC.

Nowa Dyrektywa Komisji 2003/111/EC, wydana 26 listopada 2003 r., rozszerzyła listę roś-lin sadowniczych, których będą dotyczyć przepisy dla CAC (tab. 2). Na tej podstawie zmieni się też załącznik nr 1 do ustawy z 26 czerwca 2003 o nasiennictwie. Dyrektywa Komis­ji 2003/111/EC nakazuje bowiem krajom członkowskim zmienić ich prawo w tym zakresie najpóźniej do 31 października 2004 r.

Obowiązki producenta

Producent materiału szkółkarskiego CAC, w myśl art. 6 wspomnianej dyrektywy, musi być zarejes­trowany. W Polsce będzie on zarejestrowany przez wojewódzkiego inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa. W przypadkach, w których wymagane jest zarejestrowanie dla otrzymania paszportu roślin, rejestracja będzie przeprowadzona łącznie, ponieważ w naszym kraju — od 1 kwietnia 2002 roku — za sprawy nasiennictwa i ochrony roślin odpowiada Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Kolejnym obowiązkiem producenta są szczegółowe lustracje upraw szkółkarskich, na każdym etapie wytwarzania, a także prowadzenie planów upraw i miejsc przechowywania roślin. Informac­je o przeprowadzonych lustracjach, plany, szczegółową dokumentację wykonanych zabiegów oraz dokumentację dotyczącą nabycia i wysłania materiału szkółkarskiego należy przechowywać przez co najmniej trzy lata od zakończenia cyklu produkcyjnego. Producent ma również obowiązek informowania wojewódzkiego inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa o wystąpieniu organizmów kwarantannowych na wytwarzanym materiale szkółkarskim.

Wytwarzanie materiału szkółkarskiego CAC

Za materiał CAC można uznawać materiał szkółkarski odmian tradycyjnie uprawianych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wpisanych do polskiego rejestru odmian, rejestrów innych państw członkowskich lub państw trzecich oraz chronionych na podstawie przepisów o ochronie prawnej odmian (dotyczy producentów, którzy posiadają umowy licencyjne). Dopuszcza się również uznawanie za materiał CAC odmiany, dla której producent sam sporządził opis i umieścił ją na własnej liście odmian CAC. Przepisy dotyczące materiału CAC określają, że ma być on wolny od organizmów kwarantannowych oraz praktycznie wolny od organizmów niekwarantannowych wpływających na jakość, zwłaszcza od tych wymienionych w załączniku do Dyrektywy Komisji 93/48/EEC. Polskie przepisy będą podawać listę tych organizmów w załączniku nr 9 do rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi w sprawie wymagań dotyczących wytwarzania i jakoś-ci materiału siewnego. Lista ta nie powinna budzić obaw producentów, ponieważ już obecnie dla materiału podstawowego (a wcześniej nietestowanego — nt) stosowano listę zgodną z załącznikiem do Dyrektywy Komisji 93/48/EEC.

Produkowany materiał CAC musi pochodzić co najmniej z innego materiału CAC, tj. drzewka CAC muszą zostać wytworzone z podkładek uzyskanych z matecznika CAC i zrazów ze zraźnika lub szkółki CAC, co oznacza, że materiał CAC nie jest materiałem nieznanym. Materiał CAC może też być w części lub całości wytworzony z materiału kwalifikowanego (np. podkładki kwalifikowane i zrazy CAC). Materiał CAC może pochodzić z degradacji materiału niespełniającego wymagań dla materiału kwalifikowanego — po wykonanej przez kwalifikatora ocenie. Producent może również sam zdegradować do CAC własny materiał kwalifikowany. W przypadku degradacji materiału kwalifikowanego muszą być spełnione wymagania dla CAC.

Dla materiału CAC nie stosuje się statusów zdrowotności: wolny od wirusów (vf) i testowany na wirusy (vt) oraz stopni kwakifikacji: superelita, elita, oryginał. Nie określa się również parametrów jakości zewnętrznej (grubość, wysokość, liczba rozgałęzień), czystości gatunkowej i odmianowej, dla której przepisy określają, że należy zachować jedynie "odpowiednią" czystość gatunkową i odmianową. Takie rozwiązania stwarzają konieczność dostosowywania jakości do aktualnych wymagań odbiorców.

Obrót materiałem CAC

Materiał szkółkarski CAC sprzedawany lub zbywany w każdej formie musi być zaopatrzony, zgodnie z art. 8 Dyrektywy Komisji 93/48/EEC, przez sprzedającego w tzw. dokument dostawcy. Przepisy nie określają wzoru tego dokumentu, ale podają, jakie informacje musi on zawierać:

• informację o zgodności jakościowej materiału z wymaganiami Unii Europejskiej — "jakość EEC";

• oznaczenie kraju, w którym wystawiono ten dokument — np. "PL";

• nazwę lub znak wojewódzkiego inspektoratu dokonującego kontroli;

• numer producenta z rejestru prowadzonego przez wojewódzkiego inspektora;

• oznaczenie sprzedającego — dostarczającego;

• oznaczenie odbiorcy;

• numer partii;

• datę wystawienia;

• nazwę botaniczną;

• nazwę odmiany;

• liczbę roś­lin objętych dokumentem dostawcy;

• kategorię — w tym przypadku "CAC";

• nazwę kraju, w którym dokonano zbioru materiału — w przypadku importu z państw trzecich.

Dokument dostawcy należy sporządzić w dwóch egzemplarzach — jeden jest razem z materiałem, drugi pozostaje u sprzedającego. Przepisy nie określają obowiązku zaopatrywania materiału CAC w etykietę lub inne informacje, ale konieczność oznaczania materiału może wynikać z wymagań odbiorców — sadowników albo sklepów ogrodniczych — lub z innych przepisów prawnych (np. dotyczących paszportów roślin).

Dodatkowe wymagania

Niezależnie od wymagań dla materiału szkółkarskiego określonych w przepisach dotyczących nasiennictwa, producenci tego materiału (nie dotyczy to producentów materiału szkółkarskiego porzeczek, agrestu, leszczyny i orzecha włoskiego) dla otrzymania paszportu roślin, wydawanego na podstawie przepisów o ochronie roślin, będą zobowiązani do: zarejestrowania swojej działalnoś­ci u wojewódzkiego inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, prowadzenia lustrac-ji, przekazywania planów produkcji i przechowywania dokumentacji, podejmowania działań zapobiegających rozprzestrzenianiu się organizmów szkodliwych oraz zaopatrywania materiału w paszport roślinny. Podstawą dla wydania paszportu roślin będą kontrole oraz badania laboratoryjne wykonywane przez pracowników inspekcji w terminach i zakresie określonych w tzw. wymaganiach specjalnych. Dla materiału CAC najbardziej odpowiednie będzie wydanie paszportu roś-lin w postaci etykiety, na której znajdzie się pięć głównych informacji i do której dołączona zostanie pisemna informacja, np. dokument dostawcy ze wszystkimi dziesięcioma informacjami właściwymi dla paszportu roślin.

W obszarze rolnictwa ekologicznego można w przyszłości oczekiwać również, że materiał szkółkarski, w tym CAC, kierowany do tej produkcji będzie musiał pochodzić z gospodarstw szkółkarskich ekologicznych. Tymczasem, na podstawie art. 6. Rozporządzenia Rady 2092/91/EWG o rolnictwie ekologicznym, wprowadzenie tego wymogu zostało odłożone.

Podsumowanie

Idea ustanowienia dla materiału CAC minimalnych wymagań zostawia producentom i odbiorcom swobodę działań zmierzających do poprawienia jakości materiału szkółkarskiego. Mogą to być wyższe wymagania stosowane przez indywidualnego producenta lub ich grupę, albo schematy kwalifikacyjne zaproponowane w przepisach prawnych. Wybór przez producenta określonego sposobu postępowania z materiałem szkółkarskim powinien być dokonany po wnikliwej analizie oczekiwań odbiorców — dzisiejszych i przyszłych z całej Unii Europejskiej.

4. Metody autowegetatywnego rozmnażania roślin trwałych GOSIA

Rozmnażanie wegetatywne dzielimy na:

1. autowegetatywne: odrosty korzeniowe i podział roślin matecznych, odkłady pionowe i poziome, sadzonki różnego rodzaju

2. heterowegetatywne: szczepienie, okulizacja

3. kultury in vitro

Odrosty korzeniowe i podział roślin matecznych - pędy nadziemne rozwijające się z występujących na korzeniach pąków śpiących lub pączków przybyszowych. Wytwarzane są przez drzewa, krzewy (np. bez pospolity, migdałek) oraz zielne rośliny wieloletnie (np. chrzan). Stosowanie odrostów korzeniowych na plantacjach matecznych malin. Z odrostów korzeniowych rozmnażane są także lokalne typy wiśni (tzw. sokówki) i różne typy Węgierki Zwykłej.

Najprostszą metodą rozmnażania jest podział roślin. Rozmnażamy tak krzewy, których pędy wyrastają wprost z karpy korzeniowej. Wczesną wiosną wykopujemy krzew i dzielimy go na części ostrym nożem lub sekatorem, w ten sposób, by każdy odcięty pęd miał korzenie. Metody tej nie stosuje się na większą skalę, gdyż ilość uzyskanych roślin jest niewielka np.: Hosta, Begonia, Porzeczka.

Odkłady pionowe - Metoda ta polega na ukorzenieniu pędów nieodłączonych od rośliny matecznej i oddzielaniu ich dopiero po wytworzeniu korzeni. Odkłady wszelkiego rodzaju wykonuje się wiosną, a nowe rośliny odcinamy jesienią lub dopiero po roku. Np.: Forsycja. Tą metodę rozmnażania stosuje się u podkładek dla drzew owocowych oraz nielicznych krzewów
ozdobnych zrzucających liście na zimę, min. dereni i lilaków. Odkłady pionowe, zwane też kopczykowaniem, polegają na obsypaniu ziemią nasady rośliny z młodymi pędami, tworząc kopczyk. Pod kopczykiem wytworzą się nowe korzenie

Odkłady poziome - Odkład poziomy, obok odkładu zwykłego to doskonały sposób rozmnażania agrestu oraz innych roślin o długich i giętkich pędach. Wybierzmy jeden pęd, ułóżmy go poziomo w rowku głębokości 5 centymetrów, przymocowując do dna rowka w 2-3 miejscach i przysypując ziemią. Pomiędzy kolejnymi nacięciami pędu pozostawmy nad ziemią przynajmniej po jednym pąku, to z nich roślina wypuści pędy nadziemne. Z przysypanych pąków wyrosną ukorzenione pędy. W miarę ich wyrastania przygięty pęd w dalszym ciągu przysypujmy ziemią. Zapewni to roślinom lepsze ukorzenienie się. Przez odkłady poziome rozmnaża się zwykle podkładki wegetatywne drzew pestkowych. Odkłady poziome płaskie stosowane są głównie przy rozmnażaniu pnączy. Wykorzystuje się wówczas całą długość pędów, uzyskując w ten sposób więcej ukorzenionych pędów.

Sadzonki - polega na pocięciu organu wegetatywnego rośliny: pędu, korzenia, liścia na określone części i stworzeniu im warunków sprzyjających ukorzenianiu się. Sadzonki korzeniowe, otrzymywane z pociętych na odpowiednie odcinki korzeni, które po wysadzeniu tworzą pąki przybyszowe (np. u maliny, chrzanu, leszczyny, wiśni, śliwy). Sadzonki liściowe, uzyskiwane z całych liści (np. u santpaulii fiołkowej) lub ich fragmentów (np. u begonii i sansewiery).

Sadzonki zielne - wyróżniamy tutaj sadzonki wierzchołkowe i łodygowe, różnica polega na tym iż sadzonka wierzchołkowa składa się z wierzchołka (stożka wzrostu) i pewnego odcinka łodygi (zazwyczaj 2-4 cm) z dwoma - trzema listkami, a sadzonka łodygowa posiada tylko część łodygi z listkami, nie posiada natomiast aktywnego wierzchołka. Np.: brzoza, surmia (katalpa), wiązowiec, perukowiec podolski, miłorząb japoński, forsycja, fuksja (tylko niektóre), hortensja, kolkwicja, lantana, nandina, jaśminowiec, pięciornik, bluszcz, hortensja pnąca.

Sadzonki zdrewniałe - Sadzonki takie są znacznie mniej narażone na utratę wody i więdnięcie niż sadzonki zielne i półzdrewniałe, jednak znacznie więcej czasu potrzebują na ukorzenienie się. Sadzonki takie możemy pobierać późną jesienią, w okresie kiedy rośliny kończą wegetację - od września do listopada. W przypadku drzew i krzewów zrzucających liście na zimę, sadzonki zdrewniałe pobieramy dopiero, gdy rośliny zrzucą liście. Np.: katalpa, morwa, platan, topola, wierzba, budleja, dereń, forsycja, hortensja (bukietowa i krzewiasta), jaśminowiec, krzewuszka, liguster, pęcherznica, pięciornik, porzeczka, tamaryszek, tawuła.

Sadzonki półzdrewniałe - pobieramy gdy pędy są jeszcze świeże i zielone ale u nasady zaczynają już brązowieć. Jest to doskonała metoda rozmnażania zimozielonych krzewów liściastych, a także jaśminowca i krzewuszki.

3.Gospodarka wodą w szkółkarstwie ogrodniczym OLA

W uprawach szkółkarskich nawadnianie należy do zabiegów niezbędnych na każdym etapie produkcji. Od momentu rozmnażania, aż po uprawę materiału w pojemnikach i gruncie. Rośliny potrzebują bowiem stale wody, aby utrzymać się przy życiu. Wpływa ona bowiem na fotosyntezę, oddychanie, wchłanianie, przenoszenie i wykorzystanie składników mineralnych, oraz na podział komórek. Zarówno jej niedobór jak i nadmiar ma znaczenie na rozwój i wzrost roślin, na ich rozmiary i jakość. Naturalne opady deszczu są najtańszym źródłem zaspokojenia ich potrzeb wodnych. Jednak przy produkcji szkółkarskiej nie można być zdanym tylko na to źródło, ponieważ ilość dostarczanej wody powinna być zgodna z potrzebami roślin, a zmienność pogody nie pozwala na utrzymanie umiarkowanych warunków. Sztuczne dostawy wody poprzez nawadnianie są więc konieczne. Tak więc urządzenia pozwalające na utrzymanie umiarkowanych warunków wilgotnościowych należą do najważniejszego wyposażenia każdej szkółki. Zanim jednak jakikolwiek system zostanie wprowadzony trzeba wziąć pod uwagę wiele czynników. Wybór urządzeń nawadniających zależy od specyficznych warunków lokalnych występujących na danej plantacji. Przy jego wyborze należy rozpatrzeć wiele aspektów, są to m.in.: rodzaj szkółki, sposób jej prowadzenia, wiek nawadnianych roślin, ich gatunek i wymagania wodne, budowa i wielkość bryły korzeniowej oraz części nadziemnej, odporność drzew i krzewów na choroby grzybowe, uwarunkowania glebowe kwater, ukształtowanie terenu, miejscowe warunki klimatyczne, rozkład opadów naturalnych w okresie wegetacji, możliwość pozyskania wody i jej parametry, możliwości finansowe szkółkarza oraz inne czynniki, które dyskwalifikują niektóre systemy w konkretnych warunkach. Największe zapotrzebowanie na wodę trwa 6 miesięcy podczas sezonu wegetacyjnego. W miesiącach tych wykorzystuje się 2/3 całorocznego poboru wody

Źródła wody:

Ujęcie wody jest jednym z najistotniejszych i najtrudniejszych do rozwiązania problemem przy zakładaniu produkcji roślinnej. Stanowi ono także jeden z kosztowniejszych kroków przy zakładaniu systemów nawadniających.

Woda wodociągowa- praktycznie nie jest wykorzystywana w uprawach szkółkarskich, wiąże się to z jej wysoką ceną. Pełni ona zazwyczaj funkcje pomocniczą. Korzystanie z tego rodzaju źródła jest regulowane przez ustawę o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków. Ilość pobieranej wody wodociągowej jest ograniczona poprzez warunki umowy z dostawcą i ograniczeniami sieci.

Pobór wody ze środowiska- Głównym źródłem wody wykorzystywanej w celu nawadniania są wody powierzchniowe i gruntowe. Korzystanie z wody regulowane jest prawem wodnym. Czerpanie wód i wykorzystywanie urządzeń wodnych do tego celu musi być potwierdzone pozwoleniem wydawanym przez organ administracji państwowej. Wyszczególnione są trzy rodzaje użytku wód:

• powszechne,

• zwykłe,

• szczególne.

Nawadnianie upraw szkółkarskich jest związane z użytkowaniem szczególnym, gdyż występuje ono w wypadku poboru wody przekraczającym 5 m³ / dobę.

• Wody powierzchniowe- duże zbiorniki wodne, na które składają się jeziora, stawy oraz rzeki. W Polsce ich zasoby są rozłożone nierównomiernie. Źródła te cechują się wyższą temperaturą od wody podziemnej, co jest korzystne, ponieważ nie powodują szoku termicznego podczas deszczowania roślin. Kolejnym ich atutem jest większa miękkość i ograniczone występowanie związków żelaza. Ta cecha jest ważna zwłaszcza przy korzystaniu z systemów kroplowych. Do zalet takiego źródła koniecznie trzeba zaliczyć zwolnienie ustawowe z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska.

• Wody podziemne- wykorzystujemy w przypadkach niewystarczającej ilości wód powierzchniowych, złej ich jakości lub gdy źródła zbiorników powierzchniowych znajdują się w znacznej odległości od gospodarstwa i czerpanie z nich wody jest ekonomicznie nieopłacalne. Wody podziemne, mimo że znajdują się praktycznie wszędzie różnią się głębokością ich występowania, wielkością warstwy wodonośnej oraz jakością. W przypadku wody zbyt twardej, oraz zawierającej zbyt dużo jonów automatycznie staje się ona nieodpowiednia dla systemów kroplujących. Korzystanie z wód głębinowych zwiększa koszty nawodnień. Zazwyczaj wykorzystuje się studnie głębinowe, które uzyskuje się metodami wiertniczymi.

Rozwiązania pomocnicze:

Jeżeli ujęcie wody nie jest wystarczająco wydajne konieczne jest zastosowanie systemów pomocniczych są to m.in.:

• Zbiorniki retencyjne pozwalające na gromadzenie opadów atmosferycznych,
  w tym przypadku woda może być zbierana z dużych powierzchni dachowych, jakie stanowią szklarnie, przechowalnie, magazyny.

• Oczyszczone ścieki gromadzone w oczyszczalni. Użytkownik korzystający
  z takiego rozwiązania powinien posiadać pozwolenie wodnoprawne,

• Własne źródło wód powierzchniowych, które nie są zasilane z wód publicznych. Rozwiązanie to nie wymaga posiadania pozwolenia wodnoprawnego.

Jakość wody:

Chcąc przygotować jak najlepiej wodę do nawodnień trzeba sprawdzić następujące parametry: obecność zanieczyszczeń fizycznych (jeżeli pobieramy ją ze zbiorników otwartych), odczyn, zasolenie oraz zawartość jonów węglanowych, mikro- i makroskładników.

Oczyszczanie wody:

Niedogodnością wynikającą z korzystania z wody zanieczyszczonej jest rozprzestrzenianie się wielu chorób drzew, krzewów oraz bylin. Sprawcami problemów są zazwyczaj zarodniki mikroorganizmów z rodzaju Phytium, Phytophtora, Fusarium, Cylindrocarpon, Cylindrocladium, dla których woda stanowi środowisko do namnażania i rozprzestrzeniania się. Szkółki, w których wodę do nawodnień czerpie się z naturalnych zbiorników takich jak stawy, potoki czy rzeki powinny dbać o dezynfekowanie wody przed podaniem roślinom. W takim wypadku wodę przed wprowadzeniem do systemów nawadniających należy oczyścić z resztek roślinnych, podłoża a następnie poddać sterylizacji. Kiedy już będziemy pewni jej odpowiedniej jakości możemy dopiero wtedy zaspokoić potrzeby produkowanych roślin.

Dlatego tak ważny jest sprawny system filtrów i urządzeń dezynfekujących. Są one nieodzownym elementem każdej instalacji nawodnieniowej.

Występuje wiele rodzajów filtrów, wśród nich znajdują się tzw. mechaniczne
m.in. piaskowe, dyskowe i siatkowe, których działanie sprawdza się zwłaszcza przy korzystaniu z wód pochodzących ze zbiorników otwartych. Pozwalają one usunąć z wody większość zanieczyszczeń fizycznych i organicznych. Wybierając typ urządzenia oczyszczającego wodę bierze się pod uwagę rodzaje zanieczyszczeń, a wielkość filtra zależy od maksymalnego przepływu wody w instalacji oraz poziomu jej zanieczyszczenia.

Wody pobierane ze zbiorników powierzchniowych mogą być skażone mikrobiologicznie. Występujące w nich organizmy patogenne są dużym kłopotem przy prowadzeniu produkcji roślinnej. Aby mieć pełen obraz zawartości organizmów chorobotwórczych przeprowadza się analizę bakteriologiczną wody. Celem dezynfekcji jest zniszczenie żywych i przetrwalnikowych form organizmów patogennych oraz zapobieganie ich wtórnemu rozwojowi w systemach nawadniających. Niewystarczająca i nieskuteczna dezynfekcja jest powodem występowania chorób wodopochodnych

Rodzaje dezynfekcji:

• Przy użyciu filtrów piaskowych

• Promieniowaniem UV

• Termicznie

• Chemicznie.

Systemy deszczowe:

Deszczownie są najczęstszym systemem nawadniania wykorzystywanym w Polskich szkółkach. Mogą być one stosowane na każdym terenie, niezależnie od jego ukształtowania oraz bez potrzeby specjalnego przygotowania powierzchni. W produkcji materiału ozdobnego w uprawach pojemnikowych korzysta się z deszczowni stałych, a w szkółkach gruntowych spotkać można deszczownie przenośne.

Podczas zabiegu deszczowania na powierzchni ziemi nie mogą powstawać kałuże,
a w przypadku podlewania upraw znajdujących się na nierównym terenie nie można dopuścić do spływów powierzchniowych wody. Dlatego dobór rodzajów i typów zraszaczy jest ważną rzeczą przy planowaniu montażu nawodnień. Właściwy ich typ wybieramy po analizie warunków glebowych, roślinnych i klimatycznych- zwłaszcza prędkości wiatru.

Do nawadniania szkółki młodzieży, stosowane są urządzenia krótkiego zasięgu. Posiadają one następujące zalety:

• Wytwarzają delikatny opad,

• Posiadają małą lub średnią intensywność nawadniania, dzięki czemu
  na powierzchni gleby nie powstają kałuże a na skłonach spływy powierzchniowe,

• Możliwość pracy przy niższych ciśnieniach,

• Długi czas pracy na jednym stanowisku bez koniecznej obsługi pozwala na zastosowanie nawadniania nocnego.

Ich wadą jest ograniczony zasięg, co wiąże się z wykorzystaniem większej liczby rur, rurociągów ze zraszaczami, dlatego wykorzystywane są na mniejszych obszarach.

Przy podlewaniu większych pojemników stosuje się zraszacze młoteczkowe, które posiadają zasięg kilkunastu metrów. Są one montowane na pionowo ustawionych rurkach. Częste zastosowanie znajdują zraszacze sektorowe, dzięki którym można ustawić dowolną strefę zraszania. Mają one zastosowanie zwłaszcza przy skrajnych fragmentach nawadnianych powierzchni.

Ważnym elementem jest także prawidłowe rozmieszczenie zraszaczy, ma to duży wpływ na koszt oraz zużycie wody, pozwala również zmniejszyć liczbę podwójnie zraszanych powierzchni.

Aby uzyskać równomierność zraszania zraszacze powinny być zamieszczone
w odległości zbliżonej do promienia ich zasięgu. Podyktowane to jest rozkładem opadu wody przy wykorzystywaniu zraszaczy młoteczkowych. Odległość między zraszaczami wykorzystywanymi w produkcji kontenerowej wynosi zazwyczaj 9-12 m. Dobrym rozwiązaniem technicznym jest montaż pod każdym zraszaczem zaworu kulowego co pozwala na wyłączanie poszczególnych obszarów i wiąże się ze znaczną oszczędnością wody na przykład podczas ubywania roślin podczas sezonu.

Rodzaj oraz jakość zraszaczy są głównym czynnikiem jeśli chodzi o wydajność podlewania, wpływają one na dobór odpowiedniego ciśnienia oraz na konstrukcję całych urządzeń, ich wytrzymałość i średnicę rurociągów. Dla sprawnej pracy tego systemu konieczna jest również odpowiednia pogoda. Należy unikać deszczowania przy silnym wietrze, powoduje on bowiem deformację planowanego zasięgu zraszaczy a przez to zmniejszenie nawadniania w określonych miejscach i znaczną jego nierównomierność.

Zalety nawodnień deszczowych:

• Tania metoda,

• Możemy połączyć nawadnianie z nawożeniem,

• Duży zasięg nawadniania- nawet do kilkunastu metrów,

• Drobne zanieczyszczenia wody nie stanowią problemu

Wady tych instalacji:

• Duże straty wody szczególnie przy większych pojemnikach,

• Brak zapewnienia równomiernego nawodnienia wszystkich pojemników,

• Konieczność ustawienia w jednej sekcji roślin o podobnych zapotrzebowaniach wodnych,

• Zawodne przy wietrze- zmniejsza się dokładność nawadniania,

• U roślin deszczowanie może powodować wystąpienie chorób liści,

• Nawozy i środki ochrony roślin mogą być wypłukiwane z pojemników
  i powodują skażenie środowiska.

Mikronawodnienia:

Racjonalne wykorzystanie wody do nawodnień jest bardzo istotne zwłaszcza, że kurczą się jej zapasy. Jednym ze sposobów osiągnięcia sukcesów w tym zakresie jest zastosowanie zasobooszczędnych systemów nawadniania. Można to zrealizować poprzez zastosowanie mikronawodnień. W Polsce na większą skalę wykorzystuje się nawodnienia kroplowe i mikrodeszczownie. Mikronawodnienia obejmują różne systemy, które charakteryzują się specyficznym dla siebie dostarczeniem wody na powierzchnię podłoża. Zaliczyć do nich można systemy kropelkowe wgłębne, strużkowe i mikrozraszające. Wszystkie ich rodzaje łączą wspólne cechy :

• ciągły lub z ustalonymi przerwami sposób dostarczenia cieczy poprzez zainstalowany system rurociągów wyposażonych w urządzenia dawkujące wodę,

• zwilżanie podłoża w obszarze systemu korzeniowego,

• ograniczenie strat wody.

Nawadnianie kroplowe jest kosztowne i wymaga pewnych inwestycji. Technika ta wykorzystywana jest głównie do nawadniania roślin w dużych pojemnikach. Pomimo wysokich kosztów, jakie trzeba ponieść podczas instalacji zdarzają się przypadki prowadzenia mikronawodnień kroplowych nawet w przypadku pojemników o objętości 3-4 dm³,zwłaszcza w produkcji różaneczników, azalii i magnolii.

Przewody nawodnieniowe zazwyczaj podwieszone są pod koronami drzew, do których montowane są rurki zakończone emiterami. Są one zagłębione w podłożu i dozują wodę do strefy systemu korzeniowego. Innym sposobem jest położenie przewodów na powierzchni podłoża, w tym wypadku linia samokroplujaca nie jest wyposażona w dodatkowe rurki zakończone emiterami, lecz posiada otwory wydatkujące wodę. Linie samokroplujące oraz z indywidualnymi kroplownikami można zainstalować z kompensacją ciśnienia lub bez niej. Udoskonalenie to jest korzystne zwłaszcza przy posiadaniu nierówności terenu, ponieważ zapewnia równomierny wypływ cieczy ze wszystkich kroplowników. Charakterystyka systemu polega na precyzyjnej gospodarce wodnej i pokarmowej
w obszarze systemu korzeniowego. Podstawową zasadą sprawnego funkcjonowania systemu jest podawanie małych, ale częstych dawek cieczy. Jednorazowe nawadnianie zapewnia dobowe lub kilkudniowe potrzeby wodne i pokarmowe podlewanych roślin, uzależnione jest to od zaistniałych warunków pogodowych,od rodzaju podłoża i wymagań uprawowych drzew i krzewów.Jakość wody używanej do nawodnień kroplowych jest jednym z najważniejszych czynników. Odgrywa ona najbardziej istotną rolę w porównaniu z innymi systemami. Spowodowane jest to małymi rozmiarami urządzeń wydatkujących ciecz oraz niewielką prędkością przepływu wody w systemie. Im gorszej jakości woda, tym krótsza będzie żywotność linii zasilających.

Do pozytywnych aspektów stosowania nawodnień kroplowych należą:

• małe zużycie wody- w stosunku do nawodnień deszczowych jest od 20-70% niższe,

• małe zużycie energii wynikające z wykorzystania niskiego ciśnienia roboczego,

• małe ryzyko rozwoju chorób, ponieważ nadziemne części roślin
  nie są zwilżane,

• możliwość automatyzacji nawodnień,

• duża wydajność nawadniania nawet przy niewielkich źródłach wody,

• brak wrażliwości na warunki atmosferyczne pozwala prowadzić nawodnienie nawet przy wietrznej pogodzie,

• możliwość połączenia nawadniania z nawożeniem,

• utrzymanie stałego uwilgocenia podłoża w strefie systemu korzeniowego,

• ograniczenie nawilżanej powierzchni ogranicza rozwój chwastów,

Negatywne cechy tego rodzaju systemów to:

• duże wymagania co do jakości wody, ze względu na możliwość zapychania się kroplowników,

• wysoka cena elementów,

• tylko zakup produktów wysokiej jakości pozwala na dłuższe użytkowanie instalacji (nawet do 7 sezonów), wykorzystanie tańszych zamienników ogranicza trwałość systemu do 2-3 lat.

Przypis od Ememelki: W naszych szkółkach nie korzysta się prawie z systemów podsiąkowych, więc ich nie opisałam ale jakby była potrzeba to służę pomocą. Tylko proszę nie dzwonić w nocy o północy tylko raczej o ludzkich porach ;)

1. i 8. Pytania od PAWŁA są zapisane osobno (Adobe Reader)

5. Produkcja form specjalnych w szkółkarstwie ogrodniczym KASIA

 Formy specjalne są to rośliny o nietypowym kształcie, różniącym się od ich naturalnego pokroju.

Jednym z przykładów form specjalnych są  formy pienne: karłowe lub płaczące.

Produkcja form piennych może odbywać się na dwa sposoby:

- W przypadku odmian karłowych, trudno tworzących długie i proste pędy, pień uzyskuje się wykorzystując silnie rosnące gatunki lub odmiany pokrewne, na których następnie okulizuje się lub szczepi odmianę (będzie ona stanowić koronę). Tak postępuje się w przypadku wierzb, migdałków, róż, trzmielin, irg, berberysów, kalin, modrzewi, itp.

- Drugim sposobem jest otrzymanie pnia bezpośrednio z odmiany, z której chce się uzyskać formę pienną (jest to najpopularniejsza metoda produkcji piennych żarnowców, hortensji bukietowej, forsycji czy azalii). W tym celu wybrany pęd prowadzi się zwykle przy podporze bambusowej (fot. 4), przez cały czas usuwając boczne rozgałęzienia. Czas produkcji zależy od siły wzrostu wyprowadzanej odmiany, a także pożądanej wysokości pnia. Formowanie pnia trwa długo, zwykle 2, 3 sezony wegetacyjne.

Etap produkcji pnia można skrócić opryskując rośliny kwasem giberelinowym (GA3) — regulatorem wzrostu odpowiedzialnym za wydłużanie się pędów. Pomimo sporej ilości badań nad wpływem giberelin na wzrost roślin, mało jest zaleceń dotyczących krzewów ozdobnych. Reakcja roślin na kwas giberelinowy jest niejednakowa i zależy od jego stężenia, a także ich gatunku, odmiany oraz fazy rozwoju. Ogólnie można przyjąć, że zwykle dla roślin iglastych stosuje się stężenie GA3 w przedziale 100-500 mg/dm3. Lepsze efekty daje kilkakrotne (np. co 7-10 dni) opryskiwanie roślin roztworem o niższym stężeniu niż jednorazowe o wyższym. Gibereliny można także wykorzystać do skrócenia czasu produkcji podkładek.

Kolejnym przykładem form specjalnych są rośliny formowane podczas wzrostu. Aby nadać im pożądany kształt pędy są zazwyczaj przyginane bądź drutowane. Drutowanie jest zabiegiem szczególnie ważnym w pierwszych okresach życia rośliny ponieważ pozwala na nadanie odpowiedniego kształtu częściom rośliny, które nie zdążyły jeszcze dobrze zdrewnieć i są odpowiednio miękkie i elastyczne aby można je było stosunkowo mocno odkształcić. Drutowanie wykonujemy za pomocą drutu który jest  odpowiednio  elastyczny i  ważne jest aby materiał  był nierdzewny. Drut zdejmujemy kiedy roślina nabierze odpowiedniego kształtu.

Innym przykładem form specjalnych mogą być rzeźby z roślin. Do tworzenia różnego rodzaju strzyżonych figur najlepiej używać roślin dobrze znoszących częste przycinanie i odpornych na mróz. Do tego celu nadaje się szereg roślin zarówno liściastych, jak i iglastych o gęstym pokroju i niedużych liściach lub igłach. Formowanie figur rozpoczynamy, gdy roślina jest jeszcze mała. Strzyżona roślina powinna mieć stały dostęp światła słonecznego aby równomiernie się wybarwiała i zagęszczała. Efekty mogą być widoczne dopiero po kilku sezonach dlatego należy uzbroić się w cierpliwość.

6. Wykorzystanie regulatorów wzrostu w szkółkarstwie ogrodniczym ANIA

Do najczęściej używanych regulatorów wzrostu w szkółkarstwie ogrodniczym należą auksyny, których używa się do ukorzeniania sadzonek.

Auksyny (pojęcie) - substancje pokarmowe przyciągane do podstawy sadzonki, wspomagające odtworzenie brakującego systemu korzeniowego. Przemieszczają się bazypetalnie do wierzchołków wzrostu.

W praktyce najczęściej stosujemy:

IAA - kwas indolilo-3-octowy , naturalna auksyna, miejsce syntezy ; merystemy wierzchołkowe i młode pędy, szybkość 0, 5 - 1, 5 cm/h, transport bazypetalnie w sposób polarny.

IBA - kwas indolilo-3-masłowy, auksyna syntetyczna (hormon naturalny) mniej toksyczna od IAA, a silniejsze działanie.

NAA- kwas naftylo-1-octowy, syntetyczna auksyna, bardzo skuteczna w stymulowaniu ukorzeniania sadzonek wielu gatunków drzew i krzewów, ale stosowana w zbyt wysokim stężeniu może się okazać toksyczna, zwłaszcza dla sadzonek słabo zdrewniałych.

Aplikacja:

• Metoda preparatów proszkowych (nośnikiem jest talk, który zawiera też inne substancje pobudzające wzrost: witaminy, zw. mineralne, i inne kofaktory auksyn).

Kofaktory - wzmacniają działanie auksyny, poprzez działanie addytywne i synergistyczne, kofaktorami mogą być: związki fenolowe, witaminy (B1, B2, B6, C, PP), poliaminy, mikroelementy (Mn, Zn, Fe, B) → jony cynku (Zn) mają podstawowe znaczenie dla syntezy substancji wzrostowych. Ich brak powoduje zahamowanie produkcji tryptofanu stanowiącego materiał wyjściowy do powstania IAA.

• Metoda preparatów wodnych i alkoholowych (popularna przy hormonizacji),

metoda „quick-dip” - szybkie zanurzenie w roztworach na bazie alkoholu o wysokim stężeniu auksyny (3-8 sekund)

metoda roztworów rozcieńczonych - podstawy sadzonek moczymy w wodnym roztworze auksyny o niskim stężeniu (24 h)

dolistne nanoszenie auksyn - nanoszenie auksyn poprzez opryskiwanie ich wodnymi roztworami → wnikanie zależy od : budowy anatomicznej rośliny, właściwości roztworu roboczego (twardość wody , pH), temperatury, światła, wilgotności.

Preparat Arbolin i Promalin - jest to kwas giberelinowy, stosowany do rozgałęziania drzewek w szkółkarstwie sadowniczym. Preperat Tetracid - stosowany do defoliacji drzewek.

7. Technologia produkcji a jakość materiału szkółkarskiego MONIKA

Najważniejszymi cechami wysokiej jakości materiału szkółkarskiego są

- wysoka plenność i jakość owoców,

-brak groźnych szkodników i chorób, zwłaszcza wirusowych,

-możliwie duża ilość pąków kwiatowych i dobrze rozwinięte drzew, krzew lub sadzonka.

Wysoką plenność i jakość owoców można osiągnąć m.in. wtedy, gdy rośliny mateczne uzyskano poprzez wieloletnią selekcję. Nie powinno się pobierać zrazów, sadzonek, czy podkładek bez uprzedniej selekcji. Jej efekty są widoczne w sadzach i plantacjach w postaci wysokich plonów dobrej jakości i wyrównanego wzrostu.

W naszym kraju od 1991 roku produkuje się drzewka jabłoni wolne od wirusów. Jest to możliwe dzięki zakupowi odwirusowanych podkładek, z których założono mateczniki i odwirusowanych drzew, które wykorzystano do założenia zraźników, co jest jednym z głównych czynników wpływających na jakość materiału szkółkarskiego.

Kolejną bardzo ważną cechą jakościową materiału szkółkarskiego są jego rozmiary i liczba pąków kwiatowych oraz pędów bocznych. Niezależnie od odmiany i gatunku powinno ich być 3-6. Taką liczbę pędów nie zawsze można uzyskać na jednorocznym okulancie, dlatego zaleca się aby produkcja drzewek bez pędów bocznych trwała dłużej niż jeden rok. Produkcja dwuletnich drzewek, zwłaszcza grusz, jabłoni i czereśni pozwoli na uzyskanie materiału z licznymi pędami bocznymi, co znacznie zwiększa ich jakość.

Istotną cechą jakościową drzewka na wegetatywnych, słabo rosnących podkładkach jest wysokość okulizacji. Drzewka z wysoką okulizacją, podkładki w sadzie słabiej rosną i obficiej owocują. W związku z tym popyt na drzewka z wysoko okulizowanymi podkładkami jest większy. Produkcja takich drzewek jest trudniejsza i bardziej ryzykowna. Istnieje możliwość uszkodzenia oczek i wrażliwych podkładek przez niskie temperatury. Okulanty wysoko okulizowane są dodatkowo bardziej podatne na wyłamanie podczas silniejszych wiatrów. Z tych powodów produkcja drzewek z wysoko okulizowanymi podkładkami jest najpewniejsza w korzystnych warunkach siedliskowych oraz przy stosowaniu palików w szkółce.

W przypadku technologii produkcji truskawek stawia się na silne sadzonki, dające z 4-5 koronami bocznymi( które można wyprodukować na specjalnych zagonach), ponieważ tylko takie gwarantują wczesne i obfite owocowanie. Wysoko jakość sadzonek truskawek na wpływ na rozpoczęcie owocowania roślin wysokość plonu.

Produkcja drzewek wyprzedza pojawienie się owoców danej odmiany na rynku.

Produkcja podkładek in vitro jest za droga, ale pozwala na uzyskanie wysokiej jakości wolnego od chorób materiału szkółkarskiego.

Sadzenie jabłoni na siewkach już nie występuje, bo rosną za duże, co znacznie obniża ich jakość, czereśnie jeszcze się sadzi na siewkach.

W produkcji materiału szkółkarskiego stosuje się rozmnażanie przez szczepienie oraz okulizację, ponieważ:

• Jest to podstawowa metoda rozmnażania klonów, których nie można z różnych względów uzyskać innymi metodami wegetatywnymi

• Wykorzystuje się zalety poszczególnych podkładek i wstawek

• ominięcie okresu młodocianego a przez to wcześniejsza produkcja

• przyspieszanie okresu produkcji roślin w szkółce

• testowanie na obecność wirusów i uwalnianie od chorób wirusowych

Wybrane aspekty z rozmnażania drzew i krzewów ozdobnych:

Sposoby rozmnażania:

• generatywne : tylko wtedy, gdy inne metody zawodzą, są dostępne nasiona, gdy pożądana cecha jest przekazywana w dużym procencie

• wegetatywne: rośliny wcześniej wchodzą w okres kwitnienia i owocowania, względy ekonomiczne, rośliny nie różnią się od formy matecznej np. rozmnażanie przez sadzonki. Tylko sadzonki zdrowe, jednoroczne, nieprzesuszone, w dobrej kondycji pozwalają na uzyskanie materiału wysokiej jakości. Sadzonki muszą być pobierane z mateczników.

• kultury tkankowe: coraz szersze zastosowanie, w rozmnażaniu drzew i krzewów ozdobnych stwarzających uciążliwe problemy przy rozmnażaniu innymi metodami, produkcja wysokiej jakości roślin.

2. Optymalizacja odżywiania mineralnego roślin w szkółkach

Szkółki polowe

Nawożenie z użyciem nawozów mineralnych i organicznych.

Nawożenie organiczne: Użycie nawozów zielonych na przyoranie (gorczyca, łubin, facelia) przed założeniem szkółki. Zastosowanie nawozów powstałych z kompostowania resztek roślinnych. Można również wykorzystać obornik. Nawozy organiczne zwiększają zawartość próchnicy w glebie. Sprzyja to lepszemu utrzymaniu bryły korzeniowej (korzenie + gleba je otaczająca) podczas wykopywania roślin.

Nawożenie mineralne: Dostarczanie P, K, Mg, Ca, Mn, Zn, B idt. Trzeba pamiętać że nawozimy rośliny przedsiewnie i pogłównie. Należy również uzupełniać braki danego składnika w trakcie wzrost roślin, aby zapewnić im optymalne warunki do rozwoju. W szkółce polowej przed posadzeniem roślin należy wykonać analizę chemiczną gleby. Trzeba również doprowadzić pH gleby do takiego jakie preferuje uprawiana roślina.

Wapnowanie: wapno węglanowe - na gleby lekkie (skupia glebę), wapno tlenkowe - na gleby ciężkie (rozluźnia glebę). Wapnujemy albo jesienią albo wiosną. Należy pamiętać, aby podczas nawożenia Ca nie nawozić P. Należy również wapnować w dni suche i po wysianiu wapna wymieszać go z glebą.

Optymalne dawki na 1 ha: P 30-40 kg/ha, K 120-150 kg/ha, Mg 50-40 kg/ha

Wysokie wymagania co do nawożenia azotem mają: Lilak, Ligustr, Forsythia, Cotoneaster

Nawożenie kończymy w lipcu, aby rośliny przygotowały się do przezimowania.

Szkółki pojemnikowe

Nawożenie z użyciem nawozów mineralnych, nie stosujemy nawozów organicznych. Nie stosuje się też w szkółce pojemnikowej analiz chemicznych gleby. Nawożenie powinno być precyzyjne, ponieważ mamy do czynienia z określoną objętością doniczki, aby nie spowodować zasolenia. Możemy stosować nawozy szybkodziałające jak i wolnodziałające. Szybkodziałające 2g/litr, natomiast wolnodziałające 3,5-4,5g/litr. Nawozy wolnodziałające są drogie i nieekonomiczne jest ich stosowanie w produkcji iglaków, ponieważ one słabo rosną. Nawozimy przed posadzeniem roślin do pojemników. Nawóz powinien być dobrze wymieszany z podłożem. Nie może być skumulowany w jednym miejscu, ponieważ spowoduje to wystąpienie zasolenia i może zostać uszkodzony system korzeniowy. W szkółkach można ręcznie wymieszać podłoże z nawozem, można też aplikować nawozy przy pomocy maszyn. Zazwyczaj jednorazowe nawożenie przed sadzeniem nie wystarczy roślinom do optymalnego wzrostu i rozwoju, dlatego stosuje się kilkakrotne nawożenie po posadzeniu (2-3 razy). Nawożenie kończymy w lipcu, aby rośliny przygotowały się na przezimowanie. Możemy wykorzystać nawożenie płynne, szczególnie w uprawie roślin młodych i w małych doniczkach. Fertygacja = nawożenie połączone z nawadnianiem. Należy pamiętać o doborze rozpuszczalnych nawozów oraz o jakości stosowanej wody (pH, twardość), tak aby nie zapychały się kapilary.

Nawozy wolnodziałające przy wysokiej temp. i dużej wilgotności szybciej się uwalniają, dlatego należy ostrożnie z nimi postępować szczególnie kiedy: złota i ciepła jesień, gorący maj i czerwiec. Nawozy otoczkowane nie mogą mieć uszkodzonej otoczki bo to spowoduje szybsze uwalnianie składnika i może doprowadzić do zasolenia.

Nawozy rozpuszczalne w wodzie: mocznik, saletra wapniowa, saletra amonowa.

Należy również pamiętać o pH. Rośliny liściaste preferują pH 6,5-7,2 (obojętne), a rośliny iglaste preferują pH 5,5-6,5 (lekko kwaśne). Objawy nie korzystnego pH będą widoczne na roślinach : zbyt niskie na Hibiskusie, zbyt wysokie na Hydrangei.

Rośliny mające małe wymagania nawożeniowe (3g/litr)

1. Liściaste: Salix, Acer, Ribies, Deutzia, Cotoneaster

2. Iglaste: Pinus mugo, Pinus cembra, Picea abies

Rośliny mające duże wymagania nawożeniowe (5g/litr)

1. Liściaste: Viburnum, Ligustrum, Forythia, Kerria

2. Iglaste: Chamaecyparis, Juniperus communis, Thuja occidentalis

Nawozy dzielimy na: Jednoskładnikowe, wieloskładnikowe, mieszanki

Szybkodziałające i wolnodziałające

Rozpuszczalne i nie rozpuszczalne

---