Hobbit czyli tam i z powrotem” J. R. R. Tolkiena na lekcjach języka polskiego w kl. III gimnazjum 

Scenariusz lekcji 

Temat: Czy opowieść J. R. R. Tolkiena to powrót do baśni? 

Cele operacyjne

Uczeń:

- definiuje pojęcie baśń,

- wymienia główne cechy literatury fantasy,

- dostrzega podobieństwa i różnice między utworami reprezentującymi odmienne gatunki epickie,

- omawia  znane motywy występujące w baśniach i w fantasy,

- określa czas i miejsce akcji utworów literackich,

- określa rolę rekwizytów i wydarzeń nadnaturalnych w przebiegu fabuły utworu,

- charakteryzuje sposoby konstrukcji postaci literackiej,

- opisuje sposób prowadzenia narracji,

- posługuje się cytatami dla poparcia swoich opinii. 

Metody: praca z tekstem, poszukująca, heureza

Formy pracy: indywidualna, zbiorowa 

     Lekcję powinno poprzedzać omówienie lektury. Na pewno uczniowie wielokrotnie zauważyli, że utwór ten podobny jest do baśni. Jest to jednak baśń niezwykła. Przedostatnia więc lekcję warto poświęcić na porównanie baśni  
i literatury fantasy. 

Tok lekcji

1. Określenie czasu akcji w fantasy i baśniach.

2. Porównanie miejsc akcji.

3. Podobieństwa i różnice konstrukcji bohaterów w obu typach utworów.

4. Omówienie sposobu prowadzenia narracji.

5. Porównanie roli wydarzeń i przedmiotów magicznych w fantasy  
   i baśniach.

6. Motywy wędrowne.

7. Zestawienie zakończeń.

 

   Uczniowie, mając w pamięci opowieść o przygodach hobbita Bilba Bagginsa i dysponując wieloma wiadomościami o baśniach, nie powinni mieć problemów z omówieniem powyższych zagadnień. Wyniki rozważań można ująć w postaci tabeli:

	baśń	fantasy
	utwór niewielkich rozmiarów	rozbudowana opowieść
czas akcji	Wydarzenia rozgrywają się z reguły „dawno, dawno temu ...”	Było to „dawno, dawno temu ,   w czas dla świata spokojny, gdy mniej na nim było zgiełku,   a więcej zieleni, gdy hobbici żyli liczni i szczęśliwi.”
miejsce akcji	Brak konkretnego, ściśle kreślonego miejsca. Akcja toczy się zwykle „za siedmioma górami, za siedmioma rzekami”	Sceneria baśniowa, ale akcja toczy się w świecie ściśle określonym (Śródziemie). Miejsca są „udokumentowane” historycznie i umiejscowione na mapie.
bohater	Elfy, krasnoludy ..., bohaterem głównym jest człowiek uosabiający jakąś wybraną cechę, dysponuje dużymi możliwościami, mało jest dla niego rzeczy niewykonalnych.	Równorzędni bohaterowie to elfy, ludzie, hobbici ... Często przegrywają swe walki przez słabość ducha czy ciała - ich możliwości są ograniczone. Często błądzą, postępują źle, popełniają pomyłki. Bywają bezsilni wobec zła i sił przyrody. Zindywidualizowani, reprezentują różne cechy charakteru, mają za sobą przeszłość, do której niekiedy wracają wspomnieniami; mają wyraźne upodobania i antypatie.
narrator, narracja	Narrator trzecioosobowy.	Stale zaznacza swoją obecność, nawiązuje kontakt ze słuchaczem. „W tej historii opowiemy o Bagginsie ...” „Teraz już wiecie ...” „Jak już mówiłem ...” „Kiedy duzi niemądrzy ludzie, jak ty i ja ...”. Narracja żywa i barwna, wiele   w niej opisów postaci i tła zdarzeń.
wydarzenia i przedmioty magiczne	Sprawcami niezwykłych wydarzeń są czarodzieje i wróżki. Nie ma dla nich rzeczy niemożliwych, mogą spełniać wszystkie życzenia. Podobną moc mają magiczne przedmioty. Mogą one zajmować centralne miejsce w baśni. Mogą zmieniać bieg wydarzeń. Mają duży wpływ  na los postaci.	Czarodziej Gandalf oszczędnie posługuje się magią. Bardzo różni się od baśniowych postaci czarowników, którzy przy pomocy jednego ruchu pałeczką mogą przeistoczyć człowieka w zwierzę lub wskrzesić kogoś podstępnie zamordowanego.
znane motywy	wędrówka Niezliczeni bohaterowie baśni wędrowali w poszukiwaniu czarodziejskiego kwiatu czy żywej wody.          Zadanie, np. uwolnienie baśniowej księżniczki przez młodego szewczyka.                        pierścień W opowieści o Aladynie pierścień, podobnie jak lampa, dawał panowanie nad dżinnem.	wędrówka Długa i niebezpieczna wyprawa krasnoludów na Samotną Górę po utracone niegdyś skarby, których strzeże smok Smaug. Uczestniczy w niej także hobbit Bilbo Baggins, który namówiony przez czarodzieja Gandalfa porzuca wygodną norkę   i wyrusza w świat.  Baggins przyjmuje zadanie, które musi wypełnić. W czasie wyprawy  hobbit rozwija w sobie cechy, których dotychczas mu brakowało lub których istnienia nie podejrzewał. Przechodzi szereg niełatwych prób: stacza walkę z przerażającym pająkiem, ratuje krasnale z niewoli króla elfów, przechytrza Golluma, pierwszy penetruje wnętrze góry, w której kryje się Smaug, rezygnuje z przywłaszczonego sobie Arcyklejnotu.  pierścień Ten magiczny przedmiot zawierał w sobie magiczną siłę, dawał niewidzialność.
zakończenie	Zawsze pomyślne: źli zostają ukarani, a dobrzy - nagrodzeni.	Może być niejednoznaczne, wydarzenia mogą kończyć się tragicznie.

     W czasie lekcji uczniowie powinni dojść do wniosku, że w baśni wszystko podporządkowane jest ukazaniu triumfu dobra nad złem, zaś światy wykreowane w fantasy przypominają świat realny, przetransponowany  
w baśniową scenerię.

---