Boska komedia
Pieśń I
Podróż Dantego rozpoczyna się w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek roku 1300. Dante miał wówczas 33 lata. Poeta mówi, że jest "na połowie czasu". Zgubił drogę i znalazł się w ciemnym, gęstym lesie, szukając z niego wyjścia. Las jest alegorią świata pogrążonego w grzechach, a zgubienie drogi oznacza odejście od prawego życia (notabene ma to potwierdzenie w biografii Dantego, który po śmierci Beatrycze prowadził rozwiązłe życie i szukał pocieszenia u innych, przygodnie poznanych kobiet). Dante odczuwa trwogę, lęk (wł. paura - to uczucie będzie wielokrotnie pojawiać się podczas jego podróży przez Piekło). Gdy jednak podnosi wzrok, dostrzega w oddali wzgórze, a nad nim gwiazdę - Słońce, będące alegorią Boga.To go uspokaja, przestaje odczuwać lęk. Chce wejść na wzgórze, gdy drogę zastępują mu po kolei trzy zwierzęta:
Pantera - alegoria zmysłowości,
Lew - alegoria pychy,
Wilczyca (potwornie chuda, mimo że pochłania wiele) - alegoria chciwości.
Ta ostatnia jest szczególnie agresywna. Dante cofa się do przepaści, gdzie nie świeci Słońce (czyli oddala się od opieki Boskiej). W ostatniej chwili, gdy już ma spaść w przepaść, na ratunek przybywa mu Wergiliusz (starożytny rzymski poeta, autor Eneidy, dla Dantego mistrz poetyckiego pióra). Wergiliusz informuje Dantego, że droga prowadząca do góry tak długo będzie zamknięta, aż nie nadejdzie Chart (wł. Veltro) i przepędzi Wilczycę do Piekła, gdzie jest jej miejsce. Ów Chart może oznaczać Chrystusa, który przyjdzie podczas Sądu Ostatecznego, lub jakąś postać historyczną. Jedyne wyjście z lasu to droga przez Piekło, Czyściec i Raj. Wergiliusz podejmuje się poprowadzić Dantego przez Piekło i Czyściec, w Raju ma czekać na niego osoba godniejszy przewodnik. Podróż poetów rozpoczyna się.
Pieśń II
Wergiliusz informuje Dantego, że został wysłany jako jego przewodnik na prośbę Beatrycze, która z Nieba zeszła do Przedpiekla, miejsca przebywania starożytnego poety. Wolą Boga jest, aby Dante odbył wędrówkę po zaświatach, Bóg będzie opiekował się nim podczas całej wędrówki. Obaj poeci kierują się w stronę Piekła.
Pieśń III
Dante i Wergiliusz docierają do bramy Piekła, na której widnieje napis:
"Przeze mnie droga w miasto utrapienia,
Przeze mnie droga w wiekuiste męki,
Przeze mnie droga w naród zatracenia.
Jam dzieło wielkiej, sprawiedliwej ręki.
Wzniosła mię z gruntu Potęga wszechwłodna,
Mądrość najwyższa, Miłość pierworodna;
Starsze ode mnie twory nie istnieją,
Chyba wieczyste - a jam niepożyta!
Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją"
Ciekawostka: pierwsze sześć wersów tłumaczył Adam Mickiewicz |
Ten napis oddaje dobrze charakter Piekła.
Jest to miejsce, gdzie dusze ludzkie doznają utrapienia, które ma trwać wiecznie,
Jest to miejsce będące wyrazem sprawiedliwości Bożej,
Zostało stworzone przez Trzy Osoby Boskie - Boga Ojca ("Potęgę wszechwłodną"), Syna Bożego ("Miłość pierworodną") i Ducha Świętego ("Mądrość najwyższą").
Budowa Piekła
Piekło powstało, gdy Lucyfer, największy z aniołów (jego imię oznacza "niosący światło", od łac. lux - światło), po zdradzie Boga został strącony z nieba. Zrobił przy tym ogromną dziurę w ziemi i tak powstało Piekło. Za bramą piekła znajduje się Przedpiekle, miejsce gnuśnych, wśród których spotyka Dante papieża Celestyna V. Piekło składa się z dziewięciu kręgów, zwężających się w głąb ziemi. Pierwszy z nich to tzw. (Limbo), następne cztery zajmują ludzie popełniający grzechy wynikające ze słabej woli:
Krąg II - zmysłowi,
Krąg III - żarłocy i opilcy,
Krąg IV - skąpcy i rozrzutnicy,
Krąg V - gniewliwi.
Druga część Piekła (tzw. Dolne Piekło) oddzielona jest od pierwszej murem. Za murem znajdują się bardziej zatwardziali grzesznicy:
Krąg VI - heretycy
Krąg VII - gwałtownicy (wobec bliźnich, wobec siebie samych, wobec Boga i natury)
Krąg VIII, tzw. Złe Doły, podzielony na 10 części:
1. uwodziciele
2. pochlebcy
3. świętokupcy
4. wróżbici
5. oszuści
6. obłudnicy
7. złoczyńcy
8. fałszywi doradcy
9. szerzyciele waśni
10. fałszerze.
W kręgu IX znajdują się ci, którzy zgrzeszyli zdradą - sam Lucyfer, zdrajca Boga, a w jego trzech paszczach trzej najwięksi zdrajcy ludzkości - Judasz, zdrajca Jezusa oraz Brutus i Kasjusz - zdrajcy Cezara.
Każda z grup grzeszników cierpi męki wynikające z popełnionych grzechów. Bogactwo pomysłów Dantego jest pod tym względem ogromne.
Każdy z kręgów strzeżony jest przez jakąś mitologiczną postać:
I - Charon
II - Minos
III - Cerber
IV - Pluton
V - Flegiasz
VI - 3 Furie
VII - Minotaur (pomagają mu centaurowie)
Pieśń IV
Dante i Wergiliusz zostają przewiezieni łodzią przez Charona przez rzekę Acheront i docierają do I kręgu Piekła, Przedpiekla (Limbo). Znajdują się tam dusze szlachetne, które przez to, że przyszły na świat przed Chrystusem, nie mogły zostać zbawione. Punktem centralnym przedpiekla jest szlachetny zamek (Nobile castello), rezydencja wielkich poetów i myślicieli świata pogańskiego (m.in. Homera, Horacego, Owidiusza, Cezara, Euklidesa, Ptolemeusza, Talesa) oraz postaci mitologicznych (Hektora, Elektry, Eneasza i innych). Nie cierpią oni fizycznie, ale psychicznie, ponieważ wiedzą, że nigdy nie będą oglądać oblicza Boga, tylko dlatego, że urodzili się przed narodzinami Zbawiciela. Stąd atmosfera smutku, która dominuje w tym kręgu Piekła.Pieśń V
Pieśń V przenosi nas do II kręgu, miejsca przebywania tych, którzy zgrzeszyli zmysłowością. U wejścia Minos, strażnik tego kręgu, wyznacza miejsce wiecznego pobytu duszom potępionym, owijając swój ogon dookoła ciała. Głównymi bohaterami tej pieśni są Francesca de Rimini i Paolo Malatesta, autentyczne postaci, które żyły za czasów Dantego w Rawennie. Francesca zakochała się w Paolo, który był bratem jej męża. Ich uczucie ujawniło się podczas wspólnej lektury legend arturiańskich. Gdy doszli do sceny, w której Lancelot całuje Ginewrę, ich usta same się zeszły. Gdy mąż Franceski odkrył zdradę, zamordował oboje kochanków. Poza tym w II kręgu Dante spotyka i inne postaci, grzeszące zmysłowością: Helenę trojańską, Achillesa, Kleopatrę, Parysa, Tristana. Wszystkie te dusze dręczy huraganowy wiatr.
Pieśń VI
W III kręgu spotykamy dusze grzeszące łakomstwem, które smagane są deszczem i grzęzną w błocie, dodatkowo kąsane przez Cerbera, strażnika tego kręgu. Dante spotyka tam Florentczyka Ciacco, który przepowiada rozwój wypadków we Florencji po roku 1300.
Pieśń VII-IX
Krąg IV przeznaczony jest dla skąpców i rozrzutników. Obie te grupy robiły zły użytek z dóbr materialnych, pierwsi gromadząc je bez potrzeby, a drudzy wydając lekkomyślnie. W kręgu V znajdują się gwałtownicy oraz apatyczni i leniwi. Dusze znajdujące się w tych obu kręgach grzęzną w Styksie, bijąc się ze sobą. Dante i Wergiliusz mają problemy z przedostaniem się do kolejnych kręgów Piekła, oddzielonych murem. Na pomoc przychodzi im wysłannik niebios, który każe otworzyć im bramę.
W kręgu VI w rzędach grobów znajdują się heretycy. Ich groby płoną, a natężenie ognia jest zależne od stopnia odstępstwa od wiary herezji.
Pieśń XI
Wergili tłumaczy Dantemu strukturę dalszych części Piekła. Krąg VII jest miejscem pobytu gwałtowników wszelakiego rodzaju. Składa się on z trzech rejonów. Pokutują w nich trzy rodzaje gwałtowników: przeciwko bliźnim, przeciwko samemu sobie (samobójcy) i przeciwko Bogu. Krąg VIII przeznaczony jest dla oszustów, fałszerzy wszelkiego rodzaju i podstępnych. W IX kręgu, położonym na dole Piekła, a sięgającym do środka ziemi, znajdują się duchy zdrajców oraz tych, którzy nadużywali zaufania innych. Wergiliusz dodaje jeszcze, że nadużycia w dziedzinie życia fizycznego, czyli grzechy zmysłowości i łakomstwa, są mniej surowo karane niż grzechy wywodzące się ze złego używania rozumu.
Pieśń XXXIV
Poeci wpuszczają się do IX i ostatniego kręgu Piekła, dzielącego się na cztery podkręgi. W pierwszym, zwanym Kaina, umieszczeni są zdrajcy osób bliskich, w drugim - Antenora, znajdują się zdrajcy swego kraju lub stronnictwa. W trzecim podkręgu, zwanym Tolomea, cierpią wieczne kary ci, którzy nadużyli zaufania innych. Czwarty krąg (Giudecca) stanowi dno Piekła. Króluje tu niepodzielnie Lucyfer (zdrajca Boga, najwyższego dobrodzieja wszelkiego stworzenia), pogrążony całkowicie w lodzie. Jest on przedstawiony jak potwór o trzech paszczach, w których znajdują się trzej najwięksi zdrajcy ludzkości - Judasz, Brutus i Kasjusz. Poeci znajdują się w centrum Ziemi. Przez tunel kierują się ku wyjściu na drugą półkulę do Góry Czyśćcowe
PIEKŁO
pieśń.
jest alegorycznym wprowadzeniem do poematu.
zbłądziwszy w ciemnym lesie, Dante dociera do podnóża świetlanej góry, na którą bronią mu wstępu trzy dzikie zwierzęta: Pantera, Lew i Wilczyca.
zrozpaczonemu poecie ukazuje się Wergili i proponuje wspólną wędrówkę przez piekło i czyściec zaznaczając, że po raju oprowadzi Dantego bardziej godna osoba.
„W życia wędrówce, na połowie czasu”, czyli w wieku 35 lat.
ciemny las to mrok grzechu, w którym człowiek gubi prostą drogę cnoty; senność określa stan pogrążenia w bezwładzie woli; góra okryta promieniami słońca jest symbolem wysokich wartości moralnych, osiąganych dzięki Łasce Boskiej.
Pantera symbolizuje rozwiązłość, Lew pychę, Wilczyca chciwość.
pieśń.
Dante, niepewny, czy zasłużył na łaskę oglądania zaświatów, wypowiada swoje wątpliwości wobec Wergilego.
poeta dodaje mu otuchy wyjaśniając, że sama Matka Boska za pośrednictwem św. Łucji i Beatrycze wzywa go do tej wędrówki.
pieśń.
Dante i Wergili przekraczają bramę piekieł i zatrzymują się w przedsionku, gdzie cierpią dusze ludzi, którym na ziemi dobro i zło było równie obojętne.
następnie docierają do brzegów Acherontu i obserwują Charona przewożącego dusze potępione.
oślepiony błyskawicą Dante pada - „jako pada człowiek senny” i w tym omdleniu zostaje przeniesiony na drugi brzeg rzeki.
pieśń.
Dante budząc się z omdlenia w pierwszym kręgu piekła, gdzie pokutują dusze dzieci zmarłych bez chrztu i ludzi szlachetnych, którzy żyjąc przed narodzeniem Chrystusa nie znali prawdziwej wiary: przebywają tu poeci, bohaterowie i filozofowie starożytności, np. Homer, Lu-kan, Owidiusz, Horacy, Hektor, Eneasz, Lukrecja, Julia, Marcja…
pieśń.
przy wejściu do drugiego kręgu Dante i Wergili spotykają Minosa, który wyznacza każdej duszy karę i miejsce w piekle.
w drugim kręgu cierpią, smagane wichrem, dusze ludzi zmysłowych, np. Semiramida, Kleopatra, Helena, Achilles, Tristan, Parys.
tutaj Franceska da Rimini opowiada poetom historię swej miłości: ze względów politycznych zmuszona do poślubienia szpetnego Gianciotta Malatesty, zakochała się w szwagrze, gdy jej mąż zastał ich na czułej scenie, zabił i żonę, i brata.
pieśń.
w trzecim kręgu piekła poeci spotykają Cerbera (nie tylko stróż, ale także symbol łakomstwa) strzegącego wejścia i dusze pokutujące za obżarstwo.
Florentczyk Ciacco kreśli im obraz przyszłych walk bratobójczych, które rozgorzeją we Florencji.
pieśń.
powitani tajemniczymi słowami Plutona, Dante i Wergili wchodzą do czwartego kręgu piekła, w którym po prawej stronie cierpią rozrzutnicy w po lewej skąpcy, cierpią przebywając w błocie i tocząc ciężary, a kiedy się spotkają biją się i obrażają
w piątym kręgu poeci spotykają potępionych za gniew, zazdrość, pychę i pesymistów.
pieśń.
poeci wsiadają do barki Flegiasza i w niej kontynuują podróż po bagnie piątego kręgu.
wśród potępionych za gniew spotykają florentczyka Filipa Argenti.
na koniec docierają do drzwi grodu Disa, które szatani zatrzaskują przed nimi.
pieśń.
na murach grodu Disa ukazują się trzy Furie, które starają się odstraszyć poetów.
wkrótce jednak zjawia się Anioł, otwiera bramę grodu i wędrowcy wchodzą do szóstego kręgu.
tutaj cierpią zamknięci w grobach heretycy.
pieśń.
wędrując ze swoim przewodnikiem pośród grobowców Dante spotyka dwóch florentczyków: Farinatę degli Uberti, który przepowiada mu wygnanie z Florencji, i Cavalcante Cavalcantiego, ojca przyjaciela Dantego.
duchy znają przyszłość, ale teraźniejszość jest przed nimi zakryta.
pieśń.
przed wejściem do siódmego kręgu Wergili objaśnia Dantemu rozmieszczenie dusz potępionych w ostatnich trzech kręgach piekła i tłumaczy, dlaczego lichwa jest tak wielki przestępstwem wobec Boga. Lichwiarze grzeszą przeciwko naturze i robią niewłaściwy użytek ze źle zdobytych bogactw.
pieśń.
po wejściu do siódmego kręgu poeci mijają stojącego na straży Minotaura i podchodzą do rzeki wrzącej krwi.
cierpią w niej ludzie, którzy używali przemocy wobec bliźnich.
strzegą ich centaurowie, z których jeden oprowadza poetów wymieniając nazwiska potępionych, np. Aleksander z Fery w Tesalii, Dionizy, tyran Syrakuz, Atylla…
pieśń.
schodząc niżej poeci napotykają dusze samobójców zamienione w drzewa, których liście i kora służą za pożywienie harpiom.
wśród nich spotykają Pietra della Vigna, kanclerza i najbliższego powiernika cesarza Fryderyka II, został oskarżony przez zazdrosnych dworaków o zdradę, uwięziony i oślepiony z rozpaczy popełnił samobójstwo.
samobójcy-rozrzutnicy cierpią pędzeni i szarpani przez rozwścieczone wilki, np. Lano de Siena (nie chcąc żyć w nędzy po roztrwonieniu majątku, dał się zabić w bitwie między florentczykami i mieszkańcami Arezzo).
pieśń.
na pustynnej równinie trzeciego jaru siódmego kręgu cierpią smagani ognistym deszczem bluźniercy przeciw Bogu.
wśród nich poeci spotykają Kapaneosa, króla greckiego.
kontynuując wędrówkę Wergili wyjaśnia Dantemu pochodzenie rzek piekielnych zawdzięczają swój początek łzom, które obficie wylewa starzec kreteński
pieśń.
idąc w dalszym ciągu trzecim jarem poeci spotykają dusze sodomitów.
Dante rozpoznaje wśród nich Brunetto Latiniego, swojego ukochanego mistrza, który przepowiada mu przyszłość i rozprawia o losie swoich towarzyszy niedoli: Prisciana, Francesca d'Accorso i Andrea de'Mozzi.
w usta Latiniego Dante wkłada jedną z gwałtownych i ostrych inwektyw wygnańca przeciw mieszkańcom Florencji.
pieśń.
Dante i Wergili napotykają nową grupę sodomitów.
Jacopo Rusticucci opowiada im o karze, jaka spotkała go wraz z towarzyszami.
na krańcu siódmego kręgu poeci obserwują rzekę piekielną, która z hukiem przelewa się do następnego kręgu.
pieśń.
poetom ukazuje się potwór Gerion, symbol obłudy.
zanim przewiezie ich na grzbiecie do ósmego kręgu, Dante zatrzymuje się nad miejscem kaź-ni lichwiarzy (sieczeni ognistym deszczem, z oczyma utkwionymi w mieszki zawieszone na szyi i przyozdobione herbami ich rodzin).
pieśń.
poeci zaczynają wędrówkę po mostach przewieszonych nad dziesięcioma jarami, na które dzieli się ósmy krąg.
w pierwszym z nich, wśród pokutujących stręczycieli, spotykają Venedicia Caccianemico, a wśród uwodzicieli Jazona.
w drugim jarze widzą tłum rozpustników, nierządnic, a między nimi Alessia Interminelli i Taidę
pieśń.
w trzecim jarze cierpią dusze tych, którzy splamili się symonią.
pokutują oni w głębokich jamach głową na dół, a ich wystające nogi chłoszcze ogień.
pieśń.
z mostu nad czwartym jarem Dante i Wergili obserwują magów i wróżbitów, którzy idą mozol-nie przed siebie mając głowy przekręcone do tyłu.
wśród nich rozpoznają Amfiareusa, Tyrezjasza, Arontasa i Manto.
pieśń.
w jarze piątym poeci obserwują oszustów zanurzonych we wrzącej smole, których pilnują dia-bły uzbrojone w harpuny.
widzą także ducha mieszkańca Lukki świeżo przybyłego do piekła.
Zły Chwost, przywódca diabłów, daje poetom eskortę, która ich poprowadzi bezpiecznie brzegami jaru.
pieśń.
wędrując krawędziami jaru poeci obserwują w dole oszustów, a między nimi Ciampolo di Na-varra, który opowiada swoje losy, a także brata Gomitę i Michela Zanche.
pieśń.
w szóstym jarze cierpią hipokryci, którzy wędrują okryci płaszczami z ołowiu, pozłacanymi z wierzchu - symbol ich dwulicowości.
poeci znajdują wśród nich Bolończyków Catalano dei Catalani i Loderingo degli Andalo.
pieśń.
Wergili i Dante wspinają się ostrożnie po wewnętrznym stoku szóstego jaru i dochodzą do łańcucha skał, które przebiegają przez pozostałe jary.
w głębi siódmego jaru oglądają złodziei, których ciała gryzione przez straszliwe węże, rozsy-pują się w proch, aby znowu się odrodzić.
jeden z potępionych, Vanni Fucci, osławiony okrutnik, przepowiada Dantemu walki bratobój-cze, które będą miały miejsce we Florencji.
pieśń.
wśród potępionych siódmego jaru poeci rozpoznają olbrzyma Caco (syn Wulkana, słynny zło-dziej), a także florentczyków: Agnello Bruneleschi, Buoso Abati, Puccio Galigai, Cianfa Dona-ti, Francesco Cavalcanti, których pokuta polega na kolejnej przemianie z ludzi na węże i z węży na ludzi.
pieśń.
z mostu ponad ósmym jarem poeci obserwują płomyki okrywające dusze fałszywych dorad-ców.
w jednym z nich cierpią wspólnie Diomedes i Ulisses, którzy opowiadają o okolicznościach swojej śmierci.
pieśń.
do poetów zbliża się książę Guido di Montefeltro.
Dante opowiada mu o obecnym stanie Romanii, a w zamian za to słyszy z ust księcia historię jego życia.
pieśń.
w dziewiątym jarze poeci obserwują tłum podżegaczy do zamieszek społecznych i religijnych.
wśród nich spotykają Mahometa, Pietro da Medicina, Mosca Lamberti, Bertranda de Born i słuchają ich opowieści o towarzyszach niedoli.
pieśń.
poeci dochodzą do dziewiątego jaru rozmawiając o Geri del Bello, krewnym Dantego, którego zauważyli w dziewiątym jarze, został zamordowany za sianie niesnasek i jeszcze nie pomsz-czony, dlatego tak wrogo przyjął Dantego.
aby lepiej przypatrzyć się potępionym, poeci idą po zrębie jaru, który dzieli Złe Doły od Studni Gigantów.
w jarze tym pokutują fałszerze Griffolina d'Arezzo (za uprawianie alchemii) i Capocchio da Siena (także alchemik, spalony żywcem).
pieśń.
wśród potępionych za podszywanie się pod cudze nazwiska (gryzą się w szale) poeci spoty-kają Gianniego Schicchi i Mirrę.
pomiędzy fałszerzami pieniędzy, cierpiącymi na wodną puchlinę i pragnienie, Adamo da Bre-scia, a między kłamcami żonę Putyfara i Greka Sinone.
pieśń.
poeci przechodzą po ostatnim stoku między ósmym a dziewiątym kręgiem i zatrzymują się nad studnią strzeżoną przez gigantów.
jest tam Nembrotte, Efialt i Anteusz, który przenosi wędrowców do ostatniego kręgu.
pieśń.
w pierwszym kole dziewiątego kręgu, zwanym Kainą, Dante i wergili spotykają pomiędzy zdrajcami własnych rodzin Camincione dei Pazzi.
w drugim kole, tzw. Antenorze, pośród zdrajców ojczyzny Bocca degli Abati.
w ostatnim, które nosi miano Giudeki - Ugolina della Gherardesca i Ruggieri degli Ubaldini.
pieśń.
książę Ugolina opowiada historię głodowej śmierci swoich dzieci.
gwałtowna inwektywa Dantego przeciwko Pizie, „zakale kraju”.
następnie poeci przechodzą do trzeciego koła kręgu, gdzie pokutują zdrajcy przyjaciół.
tu znajdują się Alberigo dei Manfredi, Branca d'Oria, a także dusze ludzi żywych, którzy cho-dząc po świecie mają dusze w piekle.
pieśń.
w czwartym kole, zwanym Giudeką, poeci obserwują zdrajców dobroczyńców.
na samym dole piekła w trzech paszczach Lucyfera pokutują trzej najwięksi zdrajcy ludzkości: zdrajca Chrystusa - Judasz oraz zdrajcy Juliusza Cezara - Brutus i Kasjusz.
wędrówka poetów po piekle dobiega kresu.
udają się obaj w kierunku góry czyśćcowej.
„Tędyśmy na świat wyszli, witać gwiazdy…”
przywódca gibelinów, wygnany w 1298 r. z Florencji przez zwycięskich gwelfów, ostry ton rozmowy
po rozejściu się z żoną miał znienawidzić kobiety i wpadł w grzech, za który pokutuje w piekle