Piekło. Pieśń III
Dante i Wergiliusz docierają przed bramę do piekła i wkraczają do przedpiekla, gdzie cierpią dusze ludzi, którym dobro i zło było obojętne, są kąsani przez osy i muchy, a mieszaniną ich krwi i łez żywi się robactwo. Następnie poeci docierają do brzegów Acherontu, gdzie Charon przewozi dusze potępione. Oślepiony błyskawicą Dante pada i zemdlony zostaje przeniesiony na drugi brzeg rzeki. Na bramie piekła Poeci odczytują napis, który głosi, że z drogi, na którą wkroczyli, nie ma odwrotu.
Przy wejściu do drugiego kręgu Dante i Wergiliusz spotykają Minosa, jednego z sędziów mitycznego podziemia, który tutaj pełni tę samą funkcję. Minos wysłuchuje spowiadające się dusze i rozsądza, gdzie mają się udać - tyle razy owija biodra ogonem, na ile stopni grzesznik ma się zapaść w głębinę. Widząc wchodzących Poetów ostrzega, by nie zwiodła ich swoboda wstępu. Słyszą już jęki i płacze, wrzaski i bluźnierstwa, dobywające się z ciemności, która jak „morze w huraganie ryczy”, unosi dusze, szarpie je, ćwiczy kijem.
W drugim kręgu znajdują się rzesze potępionych za grzechy zmysłowości. Dante widzi znaną z rozwiązłości Kleopatrę i Helenę, która cierpi tu razem z Parysem, swoim kochankiem. Jest także Achilles i Tristan, oprócz nich znajduje się tu około „tysiąc miłosnym zatraconych szałem dusz”. Na prośbę Dantego przybywają dwa duchy, by opowiedzieć im swoją tragiczną historię. Kobietą jest Franciszka (Franczeska z Rawenny), której ojciec kazał poślubić ze względów politycznych władcę Rimini. Ona jednak pokochała jego brata - Paola, a kiedy mąż zastał ich w czułej scenie, zabił oboje. Zaciekawiony Dante pyta, jak to się stało, że Franczeska i Paolo połączyli się ze sobą. Kobieta najpierw mówi, że największy ból czuje się wtedy, kiedy w niedoli wspomina się chwile szczęścia. W dniu morderstwa czytali wspólnie scenę z francuskiej powieści rycerskiej, w której Lancelot całuje królową Ginewrę, w tym samym momencie Paolo pocałował Franczeskę: „W ten dzień jużeśmy nie czytali więcej”. Gdy jeden z duchów opowiadał, drugi szlochał. Dante poczuł jak jego duch się „ze śmiercią sili...” i upadł zemdlony.
streszczenie szczegółowe
PIEKŁO
Pieśń I
Pieśń jest alegorycznym wprowadzeniem do poematu. Trzydziestopięcioletni Dante, zabłądziwszy w lesie, staje oko w oko z trzema groźnymi zwierzętami: panterą, lwem i wilczycą. Z opresji wybawia go Wergiliusz, który proponuje poecie podróż w zaświaty. Obiecuje, że przez piekło i czyściec on będzie oprowadzał, a w niebie czeka o wiele godniejszy przewodnik.
Pieśń II
Wędrówka Dantego rozpoczyna się w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek. Poeta brak pewności, czy zasłużył na to, by móc przyjrzeć się zaświatom. Wergiliusz tłumi jego niepokoje wyjaśniając, że sama Najświętsza Panna zezwoliła na tę podróż, a u niej wstawiły się: Święta Łucja i Beatrycze (ukochana poety).
Pieśń III
Przed piekłem właściwym, które znajduje się pod ziemią i ma kształt zwężającego się ku dołowi leja, znajduje się przedsionek. Przebywają się tutaj dusze ludzi, którzy za życia byli gnuśni i neutralni, dobro i zło było im obojętne. Nie potrafili oni wybrać żadnego kryterium postępowania. Dante i Wergili przekraczają bramę piekieł, nad którą wisi napis: „Porzućcie wszelką nadzieję, którzy tu wchodzicie...” (Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją...”). Dante obserwuje Charona przewożącego dusze potępione. Poeta pada rażony błyskawicą, a gdy odzyskuje świadomość, jest już na drugim brzegu Acherontu.
Pieśń IV
Dante znajduje się w pierwszym kręgu piekła. W tym miejscu umieszczone są dusze dzieci zmarłych bez chrztu oraz ludzi prawych, szlachetnych, którzy żyli przed narodzeniem Chrystusa i nie mieli możliwości poznania prawdziwej wiary. Zamek, symbolizującym filozofię, która zapewnia sławę, stanowi rezydencję poetów (Homer, Horacy, Owidiusz, Lukan) i myślicieli świata pogańskiego(Sokrates, Platon, Hipokrates, Ptolemeusz, Seneka, Demokryt). Ich cierpienie należy do kręgu przeżyć psychicznych. Przebywają tu także dusze wyznawców Koranu i bohaterów mitologicznych (Elektra, Hektor).
Pieśń V
Wchodząc do drugiego kręgu piekła Dante i Wergiliusz spotykają Minosa, którego zadaniem jest wyznaczenie każdej duszy miejsca w piekle, odpowiedniego do jej przewinień. W tym kręgu męki cierpią dusze ludzi, którzy nazbyt ulegali zmysłom, popełniając się często grzech rozpusty. Są smagane ostrym wichrem. Znajdują się tutaj między innymi: Semiramida, Kleopatra, Helena, Parys, Tristan oraz Francesca da Rimini, która opowiada poetom historię swej tragicznej miłości do Paolo Malatesta.
Pieśń VI
W trzecim kręgu piekła Dante spotyka Cerbera pilnującego wejścia. W tym, miejscu pokutują dusze ludzi, którzy grzeszyli obżarstwem. Florentczyk Ciacco analizuje sytuację polityczną Florencji i przepowiada walki bratobójcze, jakie prowadzić będą ze sobą jej mieszkańcy.
Pieśń VII
W czwartym kręgu Dantego i Wergiliusza wita Pluton. Znajdują tu dusze skąpców i rozrzutników. Wkraczają do kręgu piątego, gdzie są dusze gwałtowników, zazdrośników, pesymistów i ludzi pysznych.
Pieśń VIII
Przewodnik oprowadza Dantego w dalszym ciągu po kręgu piątym. Idąc po bagnach, spotykają potępionego za gniew florentczyka, Filipa Argenti. Docierają do wrót miasta otoczonego murami. Pilnują go demony wyjątkowo złośliwe. Zatrzaskują przed nimi wrota. Chcą rozłączyć Dantego z Wergilim i zmusić go do szukania drogi powrotnej.
Pieśń IX
Od bram grodu Disa starają się odstraszyć Dantego i jego przewodnika trzy Furie, ale zjawia się Anioł, wysłannik nieba, który przepędza je i otwiera wędrowcom bramę. Dante wkracza do kręgu szóstego. Tutaj znajdują się heretycy zamknięci w płonących grobach.
Pieśń X
Dante wędruje pomiędzy grobowcami. spotyka tutaj dwóch mieszkańców Florencji: Farinatę degli Uberti (przywódca jednego ze stronnictw politycznych), który zapowiada mu wygnanie z miasta, oraz Cavalcante Cavalcantiego.
Pieśń XI
Wergiliusz wyjaśnia Dantemu, jak wielkim grzechem w oczach Boga jest lichwa. Powołuje się przy tym na autorytet Arystotelesa („Etyka”, „Fizyka”) oraz na Księgę Rodzaju. Lichwa stanowi także przestępstwo wobec natury. Lichwiarz, zbierający zyski płynące z pożyczania pieniędzy, na dodatek na wysoki procent, działa wbrew naturze, gdyż nie są one naturalnymi owocami jego pracy. Wergiliusz objaśnia również strukturę dolnego piekła.
Pieśń XII
W siódmym kręgu Wergili i Dante najpierw spotykają stojącego na straży Minotaura, a później widzą rzekę wrzącej krwi, w której cierpią grzesznicy dopuszczający się za życia przemocy wobec innych. Dodatkowo pilnują ich centaury. Jeden z nich oprowadza poetów. Pokutuje tu wielu tyranów, którzy za życia posiadali ogromną władzę.
Pieśń XIII
Dalej poeci spotykają dusze samobójców zamienione w drzewa, których korą i liśćmi żywią się straszne harpie. Jednym z tych nieszczęśników jest Pietro della Vigna.
Pieśń XIV
Dante i Wergili wciąż jeszcze przebywają w kręgu siódmym. Na pustyni znajdują bluźnierców przeciw Bogu, którzy są smagani ognistym deszczem. Wśród nich jest król grecki, Kapaneos. Wergiliusz wyjaśnia Dantemu pochodzenie piekielnych rzek.
Pieśń XV
Dante spotyka swego mistrza i przyjaciela Brunetto Latiniego, który opowiada mu o towarzyszach cierpień: Priscianie, Francescu d'Accorso i Andrei de'Mozzi. Latini przepowiada Dantemu przyszłość.
Pieśń XVI
Dante i Wergili natrafiają na nową grupę „sodomitów”. Wśród nich znajduje się Jacopo Rustitucci. Przy granicy siódmego kręgu obserwują pienistą rzekę piekielną, która „z hukiem przelewa się do następnego kręgu”.
Pieśń XVII
Wędrowcom ukazuje się potwór Gerion (mityczny król Erytrei, o ciele węża i twarzy normalnego człowieka), który symbolizuje obłudę i fałsz. Dante przygląda się kaźni lichwiarzy. Gerion przewozi jego i Wergiliusza do ósmego kręgu piekła.
Pieśń XVIII
Poeci wędrują po mostach spinających dziesięć jarów kręgu ósmego. W pierwszym jarze Dante zauważa znajomego, Venedicta Caccianemico. Znajdują się tu uwodziciele i stręczyciele (między innymi Jazon). W drugim jarze odbywają pokutę nierządnice i rozpustnicy.
Pieśń XIX
W trzecim jarze ósmego kręgu Dante widzi wysokich dostojników Kościoła, którzy „splamili się symonią”, czyli kupczyli godnościami kościelnymi. Wśród nich jest papież Mikołaj III (Giovanni Gaetano Orsini). Pokutujący wiszą w głębokich jamach głową na dół, a ich wystające stopy pali ogień. Dante robi aluzję do rzekomego oddania władzy świeckiej papieżom, co miał uczynić cesarz Konstantyn.
Pieśń XX
W czwartym jarze ósmego kręgu znajdują się wróżbici i magowie (między innymi Amfiareus, Tyrezjasz, Arontas i Manto). Dante i Wergili obserwują ich z mostu. Pokutnicy zmuszeni są do powolnego marszu przed siebie z głowami przekręconymi do tyłu.
Pieśń XXI
Piąty jar „zamieszkują” oszuści. Są zanurzeni w gorącej smole, a pilnują ich diabły z harpunami w ręku. Dante ma okazje zaobserwować reakcje świeżo przybyłego pokutnika. Dowódca diabłów, Chwost, oferuje poetom eskortę, która pomoże im bezpiecznie przejść po stromym brzegu.
Pieśń XXII
Przeprawiając się krawędzią jaru, Dante i Wergiliusz przyglądają się cierpiącym oszustom. Jeden z nich, Ciampolo di Navarra opowiada im losy swoje i współpokutników: wszyscy oni dopuścili się oszustw (zwłaszcza wobec swych zwierzchników) i nadużyć władzy.
Pieśń XXIII
W jarze szóstym cierpią hipokryci. Muszą oni wędrować w płaszczach z ołowiu. Tutaj zostali zesłani najwięksi spośród obłudników: Kajfasz i jego teść, Annasz. Ich kara jest wyjątkowa: każdy przechodzący depcze po nich, aby mogli odczuć ciężar hipokryzji całej ludzkości.
Pieśń XXIV
Dante i jego przewodnik docierają do łańcucha skał, ciągnącego się przez pozostałe jary ósmego kręgu. W siódmym jarze widzą złodziei, których ciała, kąsane przez przerażające węże, rozsypują się w proch, by znów się odrodzić. Jeden ze skazańców mówi Dantemu o bratobójczych walkach, które rozegrają się w przyszłości we Florencji. Obraz wieśniaka przerażonego widmem szronu oddaje stan ducha poety, którego również przeraża widmo nowych niebezpieczeństw, ale tak jak strach wieśniaka mija, gdy szron zniknie, tak i obawy Dantego mijają.
Pieśń XXV
W siódmym jarze ósmego kręgu znaleźli miejsce złodzieje i złoczyńcy. Wśród nich Dante rozpoznaje znanych z tego florentczyków: Angello Bruneleschi, Buoso Abati, Puccio Galigai i Francesco Cavalcanti. Tutaj przebywa także mitologiczny złodziej, Kakus. Za karę przechodzą oni nieustanną przemianę z ludzi w węże i z węży w ludzi.
Pieśń XXVI
Wergiliusz znajduje się z Dantem na moście nad ósmym jarem ósmego kręgu i obserwuje skazańców, którzy na ziemi wsławili się fałszywym doradztwem. Widoczne są płomyki nad nimi. Dante zauważa Ulissesa (Odyseusza) i Diomedesa. Znani oni byli z łączenia przebiegłości z przemocą (oni wpadli na pomysł z koniem trojańskim i podstępnym wykradzeniem posągu Ateny z Troi, co stało się bezpośrednią przyczyną upadku miasta).
Pieśń XXVII
Do poetów podchodzi książę Guido di Montefeltro. Dante zdaje mu relację z sytuacji panującej w miastach prowincji Romania (Rawennie, Cervii, Forli, Rimini, Faenzy, Imoli, Cesenie). Następnie wykorzystuje okazję i wygłasza oskarżenie przeciwko papieżowi Bonifacemu VIII i jego otoczeniu za popieranie zbrodniczego ugrupowania politycznego.
Pieśń XXVIII
Dziewiąty jar ósmego kręgu przeznaczony jest dla podżegaczy do zamieszek społecznych i religijnych. Cierpi tu Mahomet, Pietro di Medicina (szerzył waśnie pomiędzy książętami Romanii), Mosca Lamberti (skłócił ze sobą rody florenckie, co dało początek podziałowi na wrogie ugrupowania gwelfów i gibellinów), Bertrand de Born (miał podburzyć królewicza angielskiego przeciwko jego ojcu).
Pieśń XXIX
W dziesiątym jarze ósmego kręgu pokutują fałszerze. Znajdują się tu miedzy innymi Griffolino d'Arezzo i Capocchio da Siena. Obydwaj zajmowali się alchemią. Dante i Wergiliusz idą po krawędzi jaru, który oddziela Złe Doły od Studni Gigantów.
Pieśń XXX
Poeci w dalszym ciągu przyglądają się pokutującym fałszerzom. Przedstawiają odrażający widok: gryzą się w szale, dotknięci są przez przeróżne choroby (na przykład wodną puchlinę).
Pieśń XXXI
Wergiliusz prowadzi Dantego do dziewiątego kręgu. Zatrzymują się przy studni strzeżonej przez gigantów. Jeden z nich, Anteusz, pomaga im przedostać się do ostatniego kręgu.
Pieśń XXXII
Dante i Wergiliusz odwiedzają po kolei trzy koła ostatniego piekielnego kręgu. Nazywają się one: Kaina, Antenor i Giudeka. Spotykają tutaj zdrajców i zabójców: splecionych twarzami Napoleone i Alessandro, braci, których różnice polityczne i majątkowe doprowadziły do morderstwa; Mordreda próbującego odebrać królowi Arturowi władzę i życie; Alberta Camicione dei Pazzi, zabójcę krewniaka. Cierpią tu zdrajcy ojczyzny i własnego stronnictwa. Większość z nich jest zanurzona w lodowatej wodzie.
Pieśń XXXIII
W trzecim kole dziewiątego kręgu pokutują zdrajcy przyjaciół oraz dusze ludzi, którzy wprawdzie żyją jeszcze i chodzą po świecie, ale ich dusze znajdują się już w piekle.
Pieśń XXXIV
W czwartym kole ostatniego kręgu, na samym dnie piekła, Wergiliusz i Dante spostrzegają „zdrajców dobroczyńców”. W trzech płaszczach Lucyfera (pogrążonego w lodzie) siedzą tu najwięksi zdrajcy ludzkości: Judasz (zdrajca Chrystusa) oraz Brutus i Kasjusz (zdrajcy Juliusza Cezara). Wędrówka poetów po piekle dobiegła kresu. Znaleźli się w centrum ziemi. Przez tunel kierują się ku wyjściu na drugą półkulę, aby dostać się do Góry Czyśćcowej.
W Czyśćcu w dalszym ciągu przewodnikiem Dantego jest mistrz Wergiliusz. Liczba dziewięć i tutaj organizuje przestrzeń: Góra Czyśćcowa składa się z dziewięciu pięter. Przebywające tu dusze pogrążone są w kontemplacji i statycznym, biernym oczekiwaniu zbawienia. Po niebie oprowadza Dantego jego ukochana, piękna Beatrycze, a na samym końcu - święty Bernard z Clairvaux. Raj umieszczony jest na planetach i składa się z dziewięciu sfer. Najwyższa część Nieba, Empireum, stanowi siedzibę Boga. Dante wędruje po Niebie, wpadając w ekstazę szczęścia i radości. Miłość Dantego do kobiety, do Beatrycze, prowadzi do miłości Stwórcy.
plan wydarzeń
Piekło
Zagubiony w lesie poeta spotyka ducha Wergilego, który ofiaruje się być przewodnikiem poety.
W nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek poeci rozpoczynają wędrówkę przez Piekło.
Poeci przekraczają bramy Piekła.
Charon przeprawia bohaterów przez Acheront.
Dante zwiedza Przedpiekle (Limbo).
Poeci przechodzą przez drugi krąg, którego strzeże Minos.
Bohaterowie odwiedzają rejony, gdzie przebywają potępieni za grzech łakomstwa i grzech rozpusty.
Dante i Wergiliusz przechodzą przez krąg czwarty (rozrzutnicy i skąpcy) oraz przez krąg piąty i zbliżają się do Styksu.
Poeci przechodzą przez rejon, gdzie znajdują się gwałtownicy i leniwi. Flegiasz przewozi ich przez Styks i poeci docierają pod bramy miasta.
Wysłannik nieba otwiera wrota miasta Disa i poeci wchodzą do szóstego kręgu, gdzie przebywają heretycy.
Poeci przechodzą przez krąg siódmy - miejsce pobytu gwałtowników.
Gerion przewodzi poetów do kręgu Malebolge (krąg ósmy).
Gigant Anteusz przenosi poetów na dno ostatniego kręgu.
Dante i Wergiliusz schodzą na dno Piekła (Giudecca), gdzie króluje Lucyfer.
Czyściec
Poeci znajdują się w przedsionku Czyśćca.
Bohaterowie obserwują przybycie dusz do Czyśćca.
Poeci wędrują ku wrotom Czyśćca.
Poeci przechodzą przez pierwszy rejon Czyśćca.
Dante i Wergiliusz przechodzą do kolejnego kręgu, gdzie znajdują się zazdrośnicy.
Poeci wchodzą do kolejnego kręgu (gniewni).
Bohaterowie przechodzą przez kolejny rejon - miejsce pokuty opieszałych.
Poeci wchodzą do rejonu skąpców i obłudników.
Do poetów dołącza duch poety rzymskiego - Stacjusza.
Bohaterowie przechodzą do kolejnego kręgu (miejsce pokuty łakomych).
Poeci dochodzą do rejonu, gdzie przebywają ci, którzy zgrzeszyli zmysłowością.
Bohaterowie przechodzą przez krąg sodomitów i rozpustników.
W drodze do Raju Ziemskiego bohaterowie przechodzą przez zaporę z ognia.
Poeci przechadzają się po Raju Ziemskim.
Wergiliusz znika, pojawia się Beatrice.
Beatrice wypomina Dantemu jego grzechy i namawia go do pokuty.
Dante, oczyszczony z grzechów, przygotowany jest do podróży do Raju.
Raj
Beatrice wyjaśnia Dantemu strukturę wszechświata.
Beatrice objaśnia poecie istotę plam księżycowych oraz wpływ gwiazd na życie ludzkie.
Dante i Beatrice przybywają na księżyc.
Beatrice wyjaśnia Dantemu reguły rozmieszczenia dusz na planetach.
Beatrice określa problemy związane z niewypełnianiem ślubów.
Beatrice i Dante przybywają na planetę Merkury.
Beatrice objaśnia Dantemu podstawowe prawdy wiary.
Bohaterowie przenoszą się na Wenus.
Beatrice i Dante wznoszą się ku słońcu (miejsce pobytu wielkich myślicieli).
Beatrice prowadzi Dantego na Marsa.
Bohaterowie przenoszą się na planetę Jowisz.
Beatrice i Dante docierają do Saturna.
Bohaterowie wzlatują do nieba gwiazd stałych.
Dante zdaje przed św. Piotrem egzamin z zasad prawd wiary.
W ósmym niebie Dante kontynuuje egzamin.
Bohater zdaje egzamin z miłości.
Adam odpowiada na pytania poety - wędrowcy przenoszą się do dziewiątego nieba - Primum Mobile, gdzie Dante prowadzi rozważania filozoficzne.
Dante i Beatrice docierają do dziesiątego nieba - Empireum, gdzie przebywa Bóg.
Beatrice opuszcza Dantego, zastępuje ją św. Bernard, Dante ogląda apoteozę Matki Boskiej.
Dante ogląda święte dusze, widzi Archanioła Gabriela i gloryfikację Matki Boskiej.
W wielkiej wizji Dante kontempluje Boga.
charakterystyka bohaterów
Dante - główny bohater dzieła, człowiek-wędrowiec, szuka prawdy i wiedzy, chce poznać sprawy ostateczne.
Wergiliusz - Wergiliusz, jeden z najwybitniejszych rzymskich poetów, symbolizuje w utworze mądrość i doskonałość literatury czasów antycznych. Przewodnik Dantego to symbol wszystkich bliskich autorowi Komedii wartości kulturalnych, politycznych i moralnych, które zagubione zostały na przełomie średniowiecza i renesansu. Dante traktuje starożytnego twórcę jako swojego poetyckiego mistrza. Przewodnik, z którym pożegna się u wyjścia z Czyśćca, przez całą drogę nie tylko prowadzi Dantego, ale też chroni go, naucza i objaśnia sens przygód.
Beatrycze - literacka postać Beatrycze wzorowana jest na realnej osobie, ukochanej poety z lat młodzieńczych, której przedwczesna śmierć stała się przyczyną duchowego załamania artysty. Beatrycze przybywa na ziemię, aby pomóc zagubionemu moralnie Dantemu. To ona prosi Wergiliusza, by przeprowadził poetę przez pierwszy etap wędrówki, a następnie sama wiedzie go do Raju. Z początkowo realistycznie przedstawionej żywej kobiety przemienia się z czasem w chrześcijańską świętą, istotę uduchowioną, pośredniczkę między człowiekiem a Bogiem. Dzięki Beatrycze Dante oczyszcza swą duszę z grzechów i wznosi się na najwyższy dostępny człowiekowi poziom duchowy. Niektórzy z krytyków, negując realny byt Beatrycze, uznali jej postać za alegorię lub symbol Matki-Dziewicy bądź też objawienia Kościoła katolickiego. W rzeczywistości postać duchowej przewodniczki Dantego można traktować jako odbicie realnie istniejącej osoby, posiadającej symboliczne znaczenie.
Przewodniczka i opiekunka Dantego podczas podróży po zaświatach, to jego ukochana z lat młodzieńczych - Beatrycze Portinari. Dla poety nie ulegało wątpliwości, że Beatrycze swoim krótkim życiem ziemskim zasłużyła sobie na Raj. Także po śmierci pomaga Dantemu w krytycznych momentach wędrówki po zaświatach. Nowa Beatrycze łączy w sobie cechy ludzkie i niebiańskie. Pozostając nadal piękną kobietą, ukochana poety staje się chrześcijańską świętą, umieszczoną najwyżej w hierarchii mieszkańców Raju. Jest uosobieniem wszystkiego, co piękne, czyste i dobre. Wskazuje Dantemu właściwą drogę ku świętości i prawdziwemu szczęściu. Miłość do Beatrycze pozwoliła Dantemu zrozumieć błędy dotychczasowego życia i wyzwolić się z grzechu.
czas i miejsce akcji
Fakty i wydarzenia Boskiej Komedii rozgrywają się w 1300 r. - jako rok jubileuszowy był on uroczyście obchodzony przez Kościół. Akcja rozpoczyna się w nocy z 7 na 8 kwietnia, czyli z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek. Wszystkie wydarzenia rozgrywają się w zaświatach, które zgodnie z religią chrześcijańską mają postać trzech obszarów: Piekła, Czyśćca i Raju. Zwraca uwagę ich architektura. Piekło ma kształt olbrzymiego leja, który uformował się na skutek upadku Lucyfera. Władca Piekła uwięziony jest na dnie owego leja. Ziemia, która została wyparta podczas upadku szatana, stała się podstawą konstrukcji Czyśćca - olbrzymiej góry pokrytej tarasami, na których cierpią grzesznicy. Odmienną budowę ma Raj, który składa się z dziewięciu przezroczystych sfer, rozrzuconych w kosmosie. Są one umieszczone na planetach i panują w nich różne stopnie szczęścia. Nad ostatnią ze sfer znajduje się Empireum - siedziba Boga.
geneza utworu i gatunek
GENEZA: Dzieło swojego życia Dante najprawdopodobniej zaczął pisać ok. 1307 r. już po ostatecznym opuszczeniu Florencji, ukończył je kilka tygodni przed śmiercią w 1321 r. Tytuł jaki on sam nadał poematowi brzmiał Komedia. Zarówno dla Dantego, jak i współczesnych czytelników tytuł musiał się kojarzyć ze swobodną, pogodną opowieścią lub narracją przesyconą elementami śmiesznymi, komicznymi. W takich kategoriach nie można traktować dzieła Dantego. Jest ono jednak niewątpliwie poematem, który ma niepokojący, utrzymany w konwencji poważnej i posępnej początek i pogodny, radosny koniec (Dante doznaje ukojenia, uspokojenia). Najprawdopodobniej stąd tytuł Komedia. Przymiotnik Boska został dodany przez potomnych, którzy docenili genialne dzieło genialnego artysty.
GATUNEK: poemat epicki zbudowany z trzech części: Piekła, Czyśćca i Raju. Każda z nich obejmuje 33 pieśni, poprzedzone pieśnią wstępną. Wędrówka poety rozpoczyna się w 1300 roku, nocą, z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek. Piekło zbudowane z dziewięciu kręgów, dzieli się na górne i dolne. Wędrówka przez składający się z 9 części Czyściec trwa trzy dni i trzy noce. Droga przez dziewięć niebios Raju prowadzi bohatera przed oblicze Boga.
problematyka
W swoim dziele Dante zawarł całość światopoglądu człowieka średniowiecza i renesansu. Przedstawił wyobrażenia współczesnych mu ludzi na temat zaświatów: Piekła, Czyśćca i Raju. W symbolicznym wymiarze całość dzieła jest obrazem ludzkiego życia, który z niedoskonałości grzechu, krocząc drogą wiary i pobożności zbliża się do ideału, aby po śmierci stanąć przed obliczem Boga. Alegoryczność i symboliczność dzieła stawia je na pograniczu dwóch epok - średniowiecza i renesansu.
CZŁOWIEK W BOSKIEJ KOMEDII: Boska Komedia, podobnie jak zresztą cała twórczość Dantego, przesiąknięta jest próbami odnalezienia się człowieka późnego średniowiecza w świecie, w jakim przyszło mu żyć. Coraz większy upadek obyczajów, kryzys wiary, również wśród duchowieństwa, walki zwolenników cesarstwa ze zwolennikami papiestwa, z drugiej strony rozwój handlu, bogacenie się miast, wszystko to wywoływało uczucie zagubienia i osamotnienia w świecie. Boska Komedia jest próbą wskazania takiemu zbłąkanemu człowiekowi właściwej drogi ku świętości, niebu, Bogu.
BUDOWA UTWORU I ROLA CYFRY 3: Nad budową całego utworu dominuje idealny system trójkowy: Boska Komedia składa się z trzech części (1. Piekło, 2. Czyściec, 3. Raj), każdą z części tworzą 33 pieśni (plus jedna pieśń wstępna), zaś każda z pieśni pisana jest strofą trzywersową, tak zwaną tercyną.
W Komedii pojawiają się także motywy związane z cyfrą 3. Na początku drogi, kiedy poeta znajduje się w głębi ciemnego lasu, powrót uniemożliwiają mu trzy bestie: lew, pantera i wilczyca, proponują poecie drogę przez trzy królestwa zaświatów, zaś liczba poszczególnych części tych obszarów to wielokrotność cyfry 3. W systemie kabalistycznym cyfra 3 ma największą wartość - symbolizuje Trójcę Świętą, właśnie dlatego jej rola w poemacie jest tak ważna.
SZLAK WĘDRÓWKI BOHATERA: Treścią utworu jest wędrówka bohatera - poety po trzech obszarach zaświatów: piekle, czyśćcu i raju. Piekło znajduje się w głębi Ziemi, ma kształt gigantycznego, składającego się z dziewięciu kręgów leja. Na każdym kolejnym kręgu umieszczeni są coraz więksi grzesznicy, a na samym dnie znajduje się Lucyfer. Już napis na bramach piekielnych (“Porzućcie wszelką nadzieję wy, którzy tu wchodzicie”) oddaje charakter tej części zaświatów. Pozbawienie grzeszników nadziei zwiększa grozę ich cierpień, które nie mają końca. Właściwe Piekło poprzedza przedpiekle - ziemia niczyja - miejsce, w którym przebywają dusze wzgardzone przez Boga i szatana, skazane na wieczną nicość. Karą za obojętność wobec dobra i zła są ukąszenia robactwa (muchy, mszyce), od którego muszą się opędzać. W pierwszym kręgu piekła znajdują się dusze wzorowych obywateli starożytności, którzy nie zostali ochrzczeni - nie doznają cierpień, ale ich twarze noszą wyraz beznadziejności. W innych kręgach przebywają chciwcy, rozrzutnicy, gwałciciele, samobójcy, zabójcy, oszuści. Za najcięższy grzech Dante uznał zdradę ojczyzny. Najcięższe męki cierpią trzej najwięksi zdrajcy w dziejach ludzkości: Judasz (zdrajca Jezusa Chrystusa) oraz Brutus i Kasjusz (zdrajcy i mordercy Juliusza Cezara). Każdy grzesznik dotknięty jest odpowiednią karą, a pomysłowość Dantego w tym względzie wydaje się być nieograniczona. “Oto dusze sieczone ostrym gradem, wykonujące prace syzyfowe, stąpające w obrzydliwym bagnie, pławiące się we krwi lub też w cuchnącym kale. Świętokupcy, na przykład, tkwią do połowy w jamach, liżą ich płomienne języki, złodzieje rozsypują się w proch i znów powstają, a dokoła nich krążą obrzydliwe węże szarpiące ich ciała”. (J. Heistein Historia literatury włoskiej). Nic dziwnego, że i we współczesnym języku na określenie scen okrutnych, odrażających stosuje się sformułowanie “dantejskie sceny”. Czyściec jest ogromną, składającą się z dziewięciu pięter górą. Dusze, które w nim przebywają, także cierpią, ale mają nadzieję i wierzą w Boską nieomylność i sprawiedliwość. Grzesznicy w Czyśćcu tworzą wielką wspólnotę, razem kroczą ku zbawieniu. Raj jest ukazany jako dziewięć sfer nieba, znajdujących się wysoko wśród gwiazd. Raj jest królestwem wyobraźni. Jego opisy mają zupełnie inny charakter. “Na przykład niebo Wenery (trzecia sfera) skonstruowane jest z elementów świetlnych w postaci igrających płomyków, w sferze piątej (niebo Marsa) duchy układają się w formę ognistego krzyża, w sferze szóstej - w kształt orła, w sferze ósmej archanioł Gabriel rozwija ognistą girlandę wokół Matki Boskiej, sfera dziewiąta - to niebo mieniące się przepięknymi barwami kryształów” - pisze J. Heistein. W zwieńczeniu Nieba, czyli Empireum, mieszka Bóg. Bohater zaczyna swą wędrówkę od Piekła, gdzie jego przewodnikiem jest wielki poeta rzymski Wergiliusz. Następnie zwiedza Czyściec, a w końcu Raj, w którym rolę oprowadzającego przejmuje piękna Beatrycze, dama serca poety.
PRZEWODNICY DANTEGO: Pierwszym jest Wergiliusz, literacki “ojciec” Dantego, którego twórczością i filozofią poeta fascynował się przez całe życie. W Komedii często mówi o Wergiliuszu “ojciec”, a w usta starożytnego poety wkłada słowo “syn” w odniesieniu do siebie. Wergiliusz przebywa w pierwszym kręgu Piekła - niestety nie był ochrzczony, więc droga do Raju na zawsze jest dla niego zamknięta. Towarzyszy Dantemu w trakcie wędrówki przez Piekło i Czyściec.
Beatrycze - najważniejsza w życiu Dantego kobieta (por. biografia). W Komedii staje się symbolem objawienia, Boskiej wiedzy, jest uświęcona i uduchowiona, nabiera cech mistycznych. Jest w oczach Dantego niemal święta, prowadzi go poprzez kolejne sfery Raju.
ALEGORYCZNA I SYMBOLICZNA WYMOWA BOSKIEJ KOMEDII: Znaczenie Boskiej Komedii należy rozpatrywać zarówno na płaszczyźnie symbolicznej, jak i alegorycznej. Symboliczne są postaci przewodników poety po zaświatach, wielu grzeszników, również sam motyw wędrówki może podlegać różnym interpretacjom. W warstwie alegorycznej Boska Komedia jawi się jako przypowieść o sensie istnienia człowieka na Ziemi.
Ciemny las, w którym na początku wędrówki znajduje się poeta to alegoria duszy zagubionej w chaosie świata, pozbawionej Łaski Bożej, trzy bestie to alegorie: pantera - zawiści, lew - pychy, wilczyca - chciwości.
Według Dantego celem życia ludzkiego jest Bóg i osiągnięcie zbawienia. Człowiek przez całe swoje życie powinien dążyć do Boga, do doskonałości, zbawienia. Życie ludzkie jest wędrówką, której ostatecznym celem jest Bóg.
MOTYW WĘDRÓWKI: jeden z najczęściej pojawiających się w literaturze i sztuce motywów. Wędrowali bohaterowie:
mitologiczni: Odyseusz, Eneasz, Herakles, Tezeusz;
biblijni: Abraham z narodem wybranym; Mojżesz;
postacie literackie: Sindbad Żeglarz (Przygody Sindbada Żeglarza B. Leśmiana), Mały Książę (Mały Książę A. de Saint Exupery), Guliwer (Podróże Guliwera J. Swift).
Cel podróży tych bohaterów literackich jest zawsze związany z osiągnięciem jakiegoś ważnego celu, zdobyciem nowych doświadczeń, poznaniem świata i samego siebie.
biografia autora
Dante Alighieri urodził się pod koniec maja 1265 roku we Florencji. W wieku 12 lat został sierotą. Jak bardzo brakowało mu rodziców może świadczyć fakt, iż w tak monumentalnym dziele jak Boska Komedia Dante często każe nazywać siebie synem (w ten sposób zwraca się do niego Wergiliusz, a nawet Adam i św. Piotr). Synonimem matki staje się natomiast Beatrycze.
Spotkanie z Beatrycze Portinari jest niewątpliwie najważniejszym faktem w życiu Dantego. Beatrycze, choć wiedziała o uwielbieniu jakim otacza ją poeta, nigdy go nie odwzajemniła, czasem nawet publicznie wyśmiewała uczucie Dantego. W jego oczach była jednak “boską kochanką”, uosobieniem kobiecości, wrażliwości, a w Boskiej Komedii przedstawił ją jako półbóstwo, symbol Boskiej wiedzy.
Jako mieszkaniec Florencji Dante brał czynny udział w życiu publicznym. Piastował urząd priora (członka rady florenckiej). W 1301 r., podczas jego nieobecności we Florencji, dokonano zamachu stanu. Poeta odmówił stawienia się przed sądem, wydano więc zaocznie wyrok, zgodnie z którym Dante został wygnany ze swego rodzinnego miasta (zagrożono mu śmiercią, skonfiskowano dom, majątek), do którego nigdy już nie powrócił.
Ostatnie lata życia poeta spędził w Rawennie, gdzie zmarł 14 lub 15 IX 1321 r. Arcydziełem Dantego jest Boska Komedia (pierwotny tytuł Komedia przymiotnik dodany, aby zaakcentować wyjątkowość utworu) pisana w latach 1307-1321. Inne jego teksty to: Vita nuova 1292-1293 (dzieło napisane na kanwie miłości Dantego do Beatrycze), Convivio (Biesiada) i inne.
O Dantem - człowieku rozpisywało się już wielu jego biografów. Z pewnością był bardzo dumny. Wiedział, że jest genialny i wyjątkowy. Legendy o Dantem, jakich wiele powstało, pozwalają sądzić, że był wesoły, błyskotliwy, lubił towarzystwo kobiet, choć nieraz żartowały z jego niskiego wzrostu i miernej urody. Dante był uważany za znawcę kobiecej duszy. Niestety przez większą część życia pozostawał nie rozumiany.