Samorząd Terytorialny w Niemczech
W Niemczech wszystkie gminy mają oddzielną konstytucję i nie mają narzuconego jednego powszechnie obowiązującego aktu prawnego. Wynika to z dawnego rozbicia Niemiec na wiele małych państewek, które były od siebie niezależne. Początki rozwoju samorządu sytuuje się na wiek XVIII, gdy król ustanowił powiaty na czele ze starostami, którzy reprezentowali interesy państwa na terenie powiatu i reprezentowali interesy mieszkańców wobec władzy monarszej. W XIX wieku zaordynowano reformy państwa, które rozpoczęły się od reformy agrarnej znoszącej monopol szlachty na własność ziemi, likwidację poddaństwa przez poddanie miast nadzorowi władzy państwowej i zniesienie uprawnień dotychczasowych właścicieli, wraz z likwidacją nadzoru władz prowincjonalnych nad miastami.
W koncepcji von Steina gminy miejskie były osobami prawa publicznego, a obywatele mieli być pozyskiwani do współpracy z adm. państwową. Obywatele sami mieli sprawować zarząd nad miastem przez wybieranie w bezp. i tajnych wyborach swoich reprezentantów do rady miejskiej, a rada z kolei wybierała magistrat, który składał się z urzędników zawodowych a ich kadencja trwała 12 lat oraz członków honorowych, których kadencja trwała 6 lat. Na czele magistratu w małych miastach stał burmistrz, a w dużych nadburmistrz.
Magistrat wykonywał zadania powierzone przez gminę, a także sprawy policyjne.
W rejonach okupowanych przez Francję: Gmina traktowana była jako struktura stworzona dla realizacji celów adm. sam, a role organów kolegialnych i wykonawczych były odwrócone, co dawało przewagę burmistrzom jako organom monokratycznym.
Rewizja i ordynacja miejska z marca 1831r. stanowiła wyraźny krok wstecz wobec rozwiązań z 1808r. Z kolei 15 marca 1850r. uchwalone prawo samorządowe gwarantowało możliwość wybierania ciał przedstawicielskich do sam. gminnych, a prawa obywatelskie otrzymali mężczyźni powyżej 24 roku życia. Gminy wiejskie otrzymały prawo wyboru wójta. Rozwiązania te upadły po 2 latach, wskutek oporu właścicieli ziemskich na wschodzie monarchii. Przywrócony stan pierwotny utrzymał się aż do 1918r. i obejmował on niedemokratyczny podział wyborców na 3 klasy wg. płaconych przez nich podatków. Ważna była ordynacja miejska z 15 maja 1856r, która dała początek burmistrzowskiemu modelowi gminy.
W okresie międzywojnia wprowadzono pięcioprzymiotnikowe wybory powszechne, demokrację parlamentarną z elementami demok. Bezpośr i gwarantowano prawo do sam. teryt. w granicach państwa.
Po 2 wojnie Niemcy zostały podzielone między państwa Aliantów i w każdej strefie okupacyjnej odradzanie ustroju potoczyło się innymi drogami.
Po ponownym zjednoczeniu Niemiec zakładano przeniesienie systemu RFN do NRD.
Obecnie Niemcy mają 16 landów (13 landów + 3 miasta kraje: Hamburg,Brema,Berlin)
Podział teryt. RFN: 1) Federacja 2) Państwa Federalne (landy) 3) powiaty/miasta łączone z powiatów 4) gminy
W RFN obowiązuje dwuszczeblowy sam. teryt. Najmniejsze są gminy, które tworzą powiaty. Miasta liczące ponad 100tys. mieszkańców są wyłączone z powiatów i stanowią samodzielne powiaty (z wyjątkiem Bawarii, gdzie oddziela się miasta mające mniej niż 50tys. mieszkańców i w płn i płd-zach. Krajach związkowych, gdzie miasta mające ponad 100tys. mieszkańców są włączone do powiatów).
Podstawą konstytucyjną dla funkcjonowania sam teryt. w RFN jest art. 28 Ustawy Zasadniczej RFN (książka na str. 130).Gminy i powiaty tworzą lokalną płaszczyznę wykonywania władzy, która stanowi trzeci, obok federalnego i krajowego, filar władzy publ. Gminy otrzymały szeroką autonomię np.: terytorialną i adm., swoboda organizowania ustroju gminy, swoboda władztwa personalnego, stanowienie prawa miejscowego (statuty gminy, budżety, podatki itd.), autonomia finansowa, swoboda planowania rozwoju gosp.
Cztery modele samorządów w Niemczech (aspekt historyczny)
Ustrój magistracki (pruski)-najstarszy, mający swe początki w XIX wieku. Cechowała go przewaga magistratu (burmistrz + rajcy). Obecnie magistrat ma uprawnienia decyzyjne i adm, a rada posiada kompetencje uchwałodawcze i kontrolne.
Model burmistrzowski - jego rodowód sięga 1856r. Polega on na występowaniu obok org. przedstawicielskiego (rady), monokratycznego org. kierującego adm. (burmistrz). Mieszkańcy gminy wybierają radę, a rada wybiera burmistrza i burmistrzów dodatkowych, kadencja burmistrza trwa 6,10 lub 12 lat w zależności od statutu gminy.
Model południowoniemiecki (bawarski): wyznaczyły go dwie ordynacje miejskie: bawarska z 1927 i wirtemberska z 1930. Kluczową pozycję w gminie zajmuje burmistrz wybierany bezpośrednio, który skupia w swoich rękach wszystkie kluczowe funkcje w gminie. Może być odwołany tylko przez uprawnione organy nadzoru. Rada natomiast ma kompetencje kontrolne względem pracowników adm. gminnej
Ustrój północnoniemiecki: najpóźniej wprowadzony model org. gminy. Powstał po 2 wojnie św. Wprowadzony w angielskiej strefie okupacyjnej. Charakteryzuje się tym, że mieszkańcy gminy wybierają skład osobowy rady, która wybiera burmistrza i dyrektora gminy urzędników przybocznych. Prowadzi to do osłabienia pozycji rady gminnej względem adm.
Z biegiem lat na znaczeniu zyskał model południowoniemiecki, w którym występują następujące organy: rada gminy (lub rada miasta) i burmistrz (lub nadburmistrz). Rada jest wybierana na kadencję, której długość jest uzależniona od regulacji prawa krajowego, a jej skład zależy od liczby mieszkańców. Różnią się też systemy wyborcze do rad gmin w poszczególnych landach. W niektórych landach przewidywane są komisje obowiązkowe.
W wielkich aglomeracjach (Berlin, Hamburg, Brema) parlamenty są organem stanowiącym, a senaty administrującym.
Adm. gminną w RFN kieruje organ wykonawczy, którym najczęściej jest burmistrz. Kieruje on adm. gminy i przewodzi radzie gminy. Oprócz tego przewodniczy komisjom stanowiącym, ustala porządek obrad w radzie, uczestniczy w głosowaniach rady, realizuje postanowienia rady i komisji, reprezentuje gminę na zewnątrz.
W powiecie najważniejsza jest rada powiatowa. Wybierana w wyborach bezp. Kadencja rady w większości landów wynosi 5 lat, a przewodniczącym jest starosta (landy płd i płd-zach) lub przewodniczący wybrany z grona rady (landy płn i zach). Rada powiatowa jest organem stanowiącym w istotnych sprawach powiatu, a do wyłącznej właściwości rady należą przede wszystkim: uchwalanie budżetu, obsada stanowisk, stanowienie prawa miejscowego, tworzenie, przekształcenia i likwidacje przedsiębiorstw komunalnych, udzielanie pożyczek i poręczeń). Szefem adm. powiat. Jest starosta, a w płn. Nadrenii-Westfalii i Dolnej Saksonii - dyrektor powiatu. Starosta odpowiada za działalność adm. powiat, przygotowuje i wykonuje uchwały organów kolegialnych, wykonuje zadania zlecone z zakresu adm. rządowej.
Zadania JST, nadzór nad nimi i ich finansowanie w RFN są praktycznie identyczne jak u nas