ISTOTA RENESANSOWEGO HUMANIZMU
( chodzi głównie o powrót do antyku, jego odrodzenia)
Humanizm renesansowy - renesans w przeciwieństwie do średniowiecznego skupienia się na Bogu, koncentruje się na człowieku, dąży do jego poznania. Dlatego też, w miejsce teocentryzmu pojawia się antropocentryzm, co oznacza, że człowiek znajduje się w centrum zainteresowania nauki , sztuki i kultury. Humaniści swoim hasłem przewodnim uczynili słowa Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Boga zaczęto traktować jako genialnego Stwórcę, dobrego opiekuna ludzi, a nie, tak jak to było w średniowieczu - za sędziego, który surowa karze za wszelkie grzechy.
Omawiany prąd renesansowy był początkowo ruchem umysłowym, który przez studia nad językami i literaturą antyczną, zmierzał ku rekonstrukcji przesłania starożytnej kultury. Następie mianem humanizmu określano światopogląd renesansu, stawiający w centrum człowieka, jego potrzeby duchowe oraz materialne. Dla ludzi tej epoki charakterystyczne jest zafascynowanie sobą, zachwyt nad samym sobą. Zwracano również ogromną uwagę na własne bogactwo. Święcie wierzono we własne możliwości. Istaniał ideał humanisty. Taki człowiek powinien być dobrze wykształcony.
Prawdziwy humanista powinien również odwoływać się w swojej twóczości do antyku.
Pierwsi polscy humaniści pisali po łacinie. Korzystali w ten sposób z wzorców literackich, których dostarczała im starożytność.
Język polski uznawano wówczas za zbyt niedoskonały, aby móc nim wyrażać subtelne humanistyczne idee. Utwory, które pisano po polsku były, więc z założenia przeznaczone dla odbiorcy niewykształconego. Jednym z pierwszych polskich humanistó był Klemens Janicki. Żył w latach 1516-1543. Swoją karierę zawdzięczał bogatym mecenasom, ponieważ pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej. Kształcił się w słynnym poznańskim kolegium biskupa Lubrańskiego. Później naukę kontynuował we Włoszech. Pisał łacińskie wiersze na wzór swojego ulubionego starożytnego poety- Owidiusza. Poezja Janickiego urzeka swoją prostotą.
Najsłynniejszym humanistą europejskim przełomu XV i XVI w. był Erazm z Rotterdamu. Był zagorzałym wrogiem średniowiecznych teologów oraz bezmyślnych naśladowców literatury starożytnej. Najwybitniejszym polskim poetą okresu renesansu był Jan Kochanowski. Otrzymał on staranne wykształcenie humanistyczne na uniwersytycie w Krakowie oraz w Padwie.
Może się to wydawać nieprawdopodobne, ale pojęcie humanizmu w odniesieniu do osiągnięć kultury renesansowej pojawiło się dopiero na początku XIX wieku .
Samo pojęcie było odnoszone do różnych epok - mówiło się o humanizmie oświeceniowym, czy nawet średniowiecznym, ale przypisywano tym terminom różne znaczenia. Nas interesuje tutaj humanizm XVI wieku, czyli humanizm renesansowy.
W odniesieniu do epoki renesansu wyraz "humanizm" należy wiązać nie tyle z przymiotnikiem "humanus" (ludzki), ale z często wówczas używanym, włoskim wyrazem "umanista", który oznaczał nauczyciela "studia humanitatis", czyli nauk humanistycznych, obejmujących wówczas przede wszystkim poetykę, gramatykę i retorykę. Ruch humanistyczny zrodził się bowiem we Włoszech w wieku XV przede wszystkim jako ruch filologiczny, a dopiero w dalszej konsekwencji filozoficzny. Głównym celem humanizmu była nie erudycja filozoficzna czy teologiczna - choć odgrywała ona ważną rolę - ale elokwencja, wymowa, której wzorców szukano w dawnych teoriach tekstu literackiego i dawnej, starożytnej praktyce oratorskiej. Ideałem był wymieniany w klasycznym dziele Kwintyliana Institutio oratoria (Kształcenie mówcy) doskonały mówca, który był też dobrym człowiekiem - "vir bonus dicendi peritus" - człowiek dobry, biegły w słowie. Warto dodać też przy tej okazji, że retoryczny ideał człowieka jednocześnie dobrego i mądrego jest zawarty również w przymiotniku humanus, który może znaczyć nie tylko "ludzki", ale również "łaskawy" , "życzliwy", "przyjazny", "szlachetny".
Można powiedzieć, że głównym hasłem humanistów włoskich było "ad fontes" - do źródeł. Humaniści starali się bowiem o poznanie właściwych znaczeń dawnych tekstów literackich poprzez dotarcie do rękopisów nie zepsutych średniowiecznymi komentarzami i zniekształceniami. Czytano i zaczytywano się tekstami reprezentującymi różne kierunki filozoficzne - na nowo odczytany Arystoteles był autorytetem obok Platona. W przeszłości niejednokrotnie twierdzono, że humaniści renesansowi w przeciwieństwie do scholastycznych filozofów średniowiecznych stracili zainteresowanie Arystotelesem i zwrócili się ku Platonowi, rozwijając cały bogaty nurt neoplatonizmu. Podobnie uważano, że nie byli religijni, głosili świeckie, laickie ideały światopoglądowe To wszystko uproszczenia - rzeczywiście platonizm był popularny, ale studiowano również Arystotelesa (silny był nurt arystotelesowski na uniwersytecie padewskim) Istotnie, niektórzy humaniści głosili poglądy pogańskie - choćby znany nam Filip Kallimach, który musiał uchodzić z Rzymu. Było też jednak wielu humanistów chrześcijańskich, którzy często wnosili interesujący wkład do teologii (jak Erazm z Rotterdamu- O NIM NALEŻY SOBIE PRZECZYTAĆ BO MOJA NOTKA NIESTETY NIE WYSTARCZY, A W PODRĘCZNIKU JEST TO DZIWNIE NAPISANE.) czy nawet tworzyli oryginalne systemy łączące filozofię pogańską z chrześcijaństwem. To prawda, że humaniści odwracali się od tradycyjnych uniwersytetów, zakładając Akademie (jak Accademia Romana kierowana przez Pomponiusza Letusa, do której należał Kallimach czy florencka Akademia Platońska, w której ważną rolę odgrywał Marsilio Ficino). Uniwersytety ówczesne - jak Sorbona czy nasza Akademia Krakowska - odwracały się od nowych prądów. Udowodniono jednocześnie, że silne były związki humanizmu z uniwersytetami północnych Włoch.
Wielość poglądów, jakie głosili czołowi przedstawiciele humanizmu, powodował, że trudno było przez długi czas o spójną charakterystykę całego prądu.. Zwracano uwagę na to, że istota humanizmu renesansowego polega na tym, w jaki sposób przejmuje się i wyraża idee i poglądy, a nie na tym, jaka jest zawartość, istota tych poglądów. Humanista może być więc arystotelikiem i platończykiem, chrześcijaninem czy poganinem, ważne jest to, w jaki sposób odnajduje swe idee (sięgając do źródeł starożytnych, "ad fontes") i jak wyraża te idee (zgodnie z zasadami retoryki, wzorując się na starożytnych). Retoryka (elokwencja) pełniła wówczas funkcję kluczową, a najlepszym przykładem humanistycznych kontrowersji dotyczących sposobu wyrażania idei był spór cyceronianistów - pragnących niewolniczo naśladować Cycerona - z antycyceronianistami, którzy zachowując szacunek do starożytnego mistrza, wzywali do umiarkowania w naśladownictwie i uwzględnienia wzorców chrześcijańskich w teorii i praktyce pisarskiej.
Realizacja ideałów humanistycznej erudycji i sięgania do źródeł trzech równie szanowanych tradycji - greckiej, rzymskiej i biblijnej - nie byłaby możliwa bez dążenia do znajomości trzech języków klasycznych - greckiego, łacińskiego i hebrajskiego. Ideałem był więc wówczas człowiek znający biegle te trzy języki. Humaniści nie byli więc filozofami, czy teologami, ale przede wszystkim filologami, a dopiero ustalenia filologiczne prowadziły do nowej interpretacji tekstów filozoficznych czy biblijnych. Filologiczne ustalenia humanistów odegrały ważną rolę u początków nowego prądu religijnego, reformacji, która oparła swe idee na nowej interpretacji nowo odczytanego źródła - Biblii. Rola humanistów, zwłaszcza Erazma z Rotterdamu - była tu ogromna.
Mówi się często o wielu humanizmach - średniowiecznym barokowym czy oświeceniowym. Jednak istota humanistycznego działania, odkrywanie starożytnych źródeł i twórcze włączanie ich w krwiobieg kultury należy do humanistów renesansowych.
Poeci wczesnego humanizmu :
Grzegorz z Sanoka
Konrad Celtis
Paweł z Krosna
Jan z Wiślicy
Mikołaj Hussowski
Andrzej Krzycki
Jan Dantyszek
NIEKTÓRE, KRÓTKIE FRAGMENTY PODKREŚLIŁAM, PONIEWAŻ PANI DR O TO PYTAŁA.