Roman Ingarden, Przedmiot i zadanie wiedzy o literaturze, z Studia z estetyki, t.I,Warszawa 1957
Rozważania nad teorią literatury przeważnie koncertowały się na poprawnej metodzie badań literackich a nie na właściwym przedmiotem nauki o literaturze.
Przedmiot nauki o literaturze należy teorii nauk szczegółowych i mają charakter czysto teoretyczny.
Wśród badań na temat wiedzy o literaturze należy wyróżnić trzy grupy dociekań:
-ogólna teoria dzieła literackiego,
-naukę o literaturze opisową i historyczną
-krytykę literacką
Ingarden podkreśla, że przedmiotem badania nauki o literaturze są poszczególne dzieła literackie, wyraża jednak konieczność zajęcia się tym tematem. Zauważył mianowicie: książki i rozprawy zajmowały się faktycznie czym innym, a nie samymi dziełami literackimi, stwarzając przy tym złudne pozory, że przedmiotem są właśnie te dzieła.
Ma tu na myśli koncentrację nad samym autorem, dzięki której starano się zrozumieć dzieło. Rozważając przeżycia autora i wgłębiając się w jego psychikę pomijano w efekcie samo dzieło.
Podstawowym działem badań nauki o literaturze jest poszczególne dzieło literackie, a jego zadaniem badanie istotnych cech i składników.
Dzielo literackie to
a)obiekt badawczego, przedestetycznego poznania, czyli dokładne opisanie rysów budowy dzieła, ustalenie wszystkich miejsc ,,niedookreślenia” i zbadanie ich granic dopuszczalnych przez dzieło, zbadanie dokładnej budowy, kompozycji i charakteru dzieła z wykluczeniem z pola widzenia tego wszystkiego co nie jest dziełem badanym.
b)obiekt poznania estetycznego, czyli dzieło w swej konkretyzacji estetycznej, badanie tej konkretyzacji możemy zaliczyć do działu krytyki literackiej.
Innym zadaniem ( oprócz opisowej analizy dzieła literackiego) jest zadanie opisania poszczególnych typów dzieł literackich.
Typologia dzieł literackich:
a)grupa dzieł jednego autora
b)grupa dziel jednego kierunku, bądź stylu literackiego
c)grupa dzieł pewnej epoki
d) grupa dzieł pewnego języka lub narodu
e)różne grupy dzieł wg tzw. ,,gatunków literackich”
Historyczne zadania nauki o literaturze:
a)zagadnienia związane z powstaniem danego dzieła literackiego (kto, kiedy i w jakich warunkach stworzył dane dzieło);
b)wpływy i zależności pomiędzy dziełami jednego autora a autorami innych dzieł;
c)sprawa historycznej postaci tekstu (pochodzenie, autorstwo, autentyczność, stan manuskryptu);
d)wykrycie linii rozwojowej i ewentualnych przemian strukturalnych produkcji literackiej jednego i tego samego autora, chodzi o zarysowanie linii rozwojowych samych dzieł bez wnikanie w rozwój autora ( ten ingarden ciągle podkreśla ze badanie przeżyć i charakteru autora należy do dziedziny psychologii a nie badań literackich i tylko o to w tym tekście chyba chodzi);
e) określenie dziejów powstania określonych kierunków literackich (rodzin dzieł literackich) i przemian występujących w różnych pokoleniach tych rodzin;
f)współczesny rozwój różnych kierunków literackich sobie przeciwstawnych a jednak wpływających na siebie i powodujących powstanie ,,atmosfery literackiej” danej epoki;
g)opracowanie dziejowego procesu przemian atmosfer literackich w szeregu epok;
Istotne jest nakreślenie historii konkretyzacji, gdy z jedno i to samo dzieło czytane przez wielu czytelników w różnych okolicznościach, prowadzi do powstania wielu różniących się między sobą konkretyzacji danego dzieła.
Atmosfera literacka panująca w danym okresie na pewnym terenie skłania czytelników do pewnego określonego sposobu czytania dzieła, czyli do pewnego, określonego sposobu jego konkretyzowania.
Zagadnienia historii konkretyzacji dzieła literackiego związane są blisko z zagadnieniami jego ,,życia” czyli po pierwsze jego trwania w pewnej literackiej społeczności i przemian zasięgu jego poczytności w różnych okresach czasu i roli jaką wywierał, Po drugie jego życia w sensie przemian jakim dzieło ulega dzięki przemianom zachodzącym w jego konkretyzacjach.
KRYTYKA LITERACKA
Jej przedmiotem jest indywidualne dzieło literackie „dokładnie w takiej postaci wzięte jak się w danej konkretyzacji przedstawia krytykowi literackiemu”
Zadania krytyka:
-doprowadzenie dzieła czytanego do konkretyzacji estetycznej;
-wziąć po uwagę istotne rysy danej konkretyzacji i przeprowadzić jej opis ( powinien uwzględnić budowę dzieła ,,dynamikę, kompozycję itp. i pokazać możliwości jakie to za sobą pociąga oraz uświadomić to czytelnikom czytelnikowi);
Nauka o literaturze- bada faktycznie istniejące dzieła literackie, wychodzi ona od założenia istnienia dzieła literackiego i opiera się na indywidualnych dziełach literackich.
Filozofia literatury nie zakłada faktycznego istnienia dzieła literackiego ale opracowuje szereg zagadnień, które do nauki o literaturze nie należą (teoria poznania dzieła literackiego, ontologia, odpowiednie działy estetyki, filozofii, kultury).
Ontologia dzieła literackiego bada zawartość ogólnych idei dzieła literackiego. Pyta ona jak pewien przedmiot musi być zbudowany by stać się dziełem literackim
Związek ontologii z nauka o literaturze jest taki, ze dostarcza ona szeregu twierdzeń ogólnych. Które mogą być spożytkowane jako wytyczne przy szczególnych badaniach charakterologicznych i wyznaczają granice tego, co w dziedzinie literatury jest możliwe.