MATERIAŁY DO TESTU EGZAMINACYJNEGO Z PRZEDMIOTU:
EDUKACJA I REHABILITACJA OSÓB UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

• OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - (grec.: „oligos” - pomniejszenie, „phren” - umysł; pomniejszona, obniżona sprawność umysłowa) dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem i nauczaniem osób upośledzonych umysłowo. Zajmuje się jednostką upośledzoną umysłowo i procesem jej rehabilitacji obejmującym wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.

• NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA, OBNIŻENIE POZIOMU ROZWOJU INTELEKTUALNEGO - zaburzenie rozwojowe polegające na znacznym obniżeniu ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, któremu towarzyszy deficyt w zakresie zachowań adaptacyjnych (niezależność, odpowiedzialność).

• OLIGOFRENIA - pojęcie oznaczające upośledzenie umysłowe, obniżoną sprawność umysłową, niedorozwój umysłowy itp.

• NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA (UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE) - ogólne zmniejszenie możliwości rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnymi i nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w układzie nerwowym; wrodzone lub wcześnie nabyte upośledzenie sprawności intelektualnej.

Zaburzenia mogą mieć charakter globalny lub parcjalny.

OSOBA NIEPEŁNOSPRAWNA INTELEKTUALNIE- osoba o istotnie niższym od przeciętnego poziomie funkcjonowania intelektualnego o charakterze globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się, przystosowania społecznego, spowodowanym przez czynniki społeczne, genetyczne i egzogenne na podłożu względnie trwałych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym.

W upośledzeniu umysłowym wyróżnia się trzy składniki:

1. składnik organiczny - dotyczy zaburzeń i uszkodzeń w budowie i fizjologii układu nerwowego

2. składnik psychologiczny - dotyczy obniżenia sprawności intelektualnej i jego różnych konsekwencji dla psychicznego funkcjonowania osoby

3. składnik społeczny - odnosi się do szczególnych uwarunkowań roli społecznej osoby upośledzonej.

Główne objawy towarzyszące niepełnosprawności intelektualnej:

• znacznie niższy od przeciętnego poziom funkcjonowania intelektualnego

• osłabiona zdolność przystosowania się do wymagań kulturowych społeczeństwa.

Ociężałość umysłowa - charakteryzuje się wolniejszym tempem procesów orientacyjno - poznawczych i intelektualnych.

Otępienie umysłowe - mniej lub bardziej trwałe obniżenie zdolności umysłowych powstałe w wyniku złych warunków rozwojowych i opieki wychowawczej.

Demencja - postępująca, przejściowa lub trwała degradacja umysłowa spowodowana chorobą lub uszkodzeniem mózgu.

upośledzenie umysłowe ≠ choroba psychiczna

- wrodzone lub nabyte - zmiany powstałe po 3 r.ż.

wady mózgu w pierwszych

3 latach życia

• zaburzenie stabilne - zaburzenie dynamiczne

• zmiany anatomiczno - - zmiany funkcjonalne

strukturalne w OUN w OUN

upośledzenie umysłowe ≠ demencja

- wrodzone lub nabyte - zaburzenia nabyte

wady mózgu w pierwszych - zmiany organiczne

3 latach życia powstałe po 3 r. życia

• zaburzenie globalne ma tendencje rozwijania

wrodzone lub nabyte się, nigdy się nie cofa

• zaburzenia nieodwracalne,

widoczne od samego początku

Deficyty intelektu: 

Globalne - odnoszą się do całokształtu funkcjonowania rozwoju poznawczego
i intelektualnego.

Parcjalne - intelekt jako całość jest w normie; zaburzone są jedna, dwie lub kilka funkcji.

KLASYFIKACJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ:

Kryterium psychologiczne - określa stopień ilorazu inteligencji (I.I.).

• up. umysłowe stopnia lekkiego

• up. umysłowe stopnia umiarkowanego

• up. umysłowe stopnia znacznego

• up. umysłowe stopnia głębokiego

Kryterium społeczne - uwzględnia ogólną zaradność życiową osoby niepełnosprawnej intelektualnie, jej samodzielność i uspołecznienie;

• norma

• ociężałość

• upośledzenie umysłowe.

Kryterium ewolucyjne - porównuje dziecko niepełnosprawne intelektualnie z rówieśnikiem
w normie w zakresie czynności orientacyjno - poznawczych, intelektualnych, emocjonalno - motywacyjnych i wykonawczych.

Kryterium pedagogiczne - bierze pod uwagę możliwości wychowania i nauczania dzieci niepełnosprawnych intelektualnie.

• dzieci niewychowalne (u.u. głębokie)

• dzieci prawie niewychowalne (u.u. znaczne)

• dzieci wychowalne, ale niewyuczalne (u.u. umiarkowane)

• dzieci wyuczalne (u.u. lekkie) [Z. Sękowska, 1985]

Często wyróżnia się w upośledzeniu umysłowym dwie zasadnicze grupy:

• lekko upośledzonych umysłowo

• głębiej upośledzonych umysłowo - grupa głębiej upośledzonych to osoby umiarkowanie, znacznie i głęboko upośledzone intelektualnie.

Populacja osób niepełnosprawnych intelektualnie:

• grupa osób upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim stanowi ok. 20% ogółu

• upośledzeni w stopniu lekkim stanowią ok. 80%.

Etiologia upośledzenia umysłowego:

uwzględniając różnorodność czynników powodujących niepełnosprawność umysłową, można wyróżnić:

• czynniki działające przed poczęciem (genetyczne)

• czynniki działające w czasie życia płodowego

• czynniki związane z porodem

• czynniki działające po urodzeniu się dziecka.

Około 80 % osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim pochodzi ze środowisk o niskim statusie socjo-ekonomicznym, a ich upośledzenie nie jest wywołane czynnikami biologicznymi - UPOŚLEDZENIE KULTUROWE / ŚRODOWISKOWE

CHRAKTERYSTYKA OSÓB UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO:

Wyznacznikiem upośledzenia umysłowego jest wystąpienie określonych cech ujawniających zaburzenia w zakresie funkcjonowania intelektualnego oraz istotne ograniczenia w funkcjonowaniu przystosowawczym, przynajmniej w zakresie dwóch spośród wielu sprawności , takich jak:

• komunikowanie się słowne (werbalne)

• porozumiewanie się (niewerbalne)

• samoobsługa (troska o siebie)

• radzenie sobie w obowiązkach domowych

• sprawność organizmu

• kierowanie sobą

• zdolności edukacyjne/szkolne

• praca

• sposoby spędzania czasu wolnego

• troska o zdrowie

Rozwój psychiczny człowieka - długotrwały, ukierunkowany proces zmian, w którym można wyróżnić okresy, fazy i stadia rozwojowe występujące w określonej kolejności po sobie; efekty tych zmian są widoczne w funkcjonowaniu jednostki, w przystosowaniu się do zmieniającej się rzeczywistości.

Uwarunkowania rozwoju psychicznego:

1. czynniki biologiczne (typ układu nerwowego, kod genetyczny, układ hormonalny, stan zmysłów) - jest to neurofizjologiczne i somatyczne uwarunkowanie rozwoju, a dojrzewanie jest mechanizmem kierującym tym procesem.

2. czynniki środowiskowe ( bliższe i dalsze otoczenie społeczne, wychowanie, nauczanie, kultura etc.) - mechanizmem kierującym jest tu uczenie się i socjalizacja.

3. indywidualność i własna aktywność jednostki (przejawem aktywności własnej jest dynamika procesów nerwowych).

Cechy charakteryzujące niepełnosprawność intelektualną

• występowanie ( lub nie) wad i/lub zaburzeń narządów zmysłów

• zaburzenia w obrębie pamięci, uwagi, wyobraźni przestrzennej, umiejętności rozumienia pojęć

• zaburzenia rozwoju mowy (uszkodzenie CUN) lub/i wymowy (uszkodzony aparat artykulacyjny)

• zaburzenia w obrębie narządu ruchu i koordynacji ruchu

• zaburzenia dojrzałości społecznej

• zaburzenia osobowości

• zaburzenia temperamentu (emocje: typ apatyczny i eretyczny)

• zaburzenia w zakresie rozwoju fizycznego

• zaburzenia współwystępujące (np. padaczka).

CHARAKTERYSTYKA CZYNNOŚCI ORIENTACYJNO - POZNAWCZYCH

• Ogólnie procesy orientacyjno - poznawcze są zaburzone.

• Im głębszy defekt intelektualny tym gorsze spostrzeganie świata, nawet przy upośledzeniu w st. lekkim spostrzeganie jest utrudnione.

• Zakres spostrzegania jest wąski.

• Pamięć słabo rozwinięta, co przejawia się w trudnościach z zapamiętywaniem, przechowywaniem i odtwarzaniem zapamiętanego materiału.

• Nowy materiał przyswajany jest wolno lub bardzo wolno i wymaga wielokrotnych powtórzeń.

• Brak możliwości trwałego zapamiętania treści.

• Trudności z pamięcią, dotyczy to szczególnie pamięci logicznej, natomiast mniej pamięci mechanicznej, która w niektórych przypadkach może być bardzo dobra.

• Zaburzona jest także uwaga, głównie jej koncentracja i podzielność. Uwaga skupiona z trudnością daje się łatwo odwrócić, rozproszyć.

WCZESNA INTERWENCJA

• Wczesna terapia / interwencja - wczesne wspomaganie rozwoju dziecka zagrożonego niepełnosprawnością, stosownie do jego realnych potrzeb; świadczenia wspierające rodziców lub opiekunów dziecka.

• Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka polega na stymulowaniu psychoruchowego
  i społecznego rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do czasu podjęcia nauki w szkole.

Proces wczesnej interwencji polega głównie na:

• stwierdzeniu i zdefiniowaniu zaburzeń z uwzględnieniem fazy rozwoju dziecka oraz całokształtu warunków, w jakich się ono wychowuje (diagnoza)

• zaplanowaniu działań mających na celu korygowanie defektów

• kompensowaniu braków

• wzmacnianiu pozytywnych aspektów funkcjonowania dziecka (zdeterminowanych biologicznie i środowiskowo)

• wdrażaniu działań procesowych przy współpracy rodziców (rodziny)

• weryfikacji działań wspomagających w świetle dalszego rozwoju dziecka (ponowna diagnoza).

Zakres wczesnej interwencji:

- wspomaganie rozwoju motorycznego

- stymulacja polisensoryczna

- rozwój mowy i słuchu (w przypadku współwystępujących zaburzeń słuchu)

- orientacja i poruszanie się w przestrzeni

• usprawnianie widzenia (w przypadku występujących zaburzeń wzroku)

• umiejętności samoobsługi i funkcjonowania w środowisku.

Realizacja działań z zakresu wczesnej interwencji dokonuje się przy zastosowaniu wielu metod i programów wspomagających rozwój dziecka, np.:

• metoda V. Vojty

• metoda B. i K. Bobathów

• metoda D. Domana

• metoda W. Sherborne

• metoda C. i M. Knillów

• metada J. Ayers

Kształcenie specjalne - jest rozumiane jako zapewnienie możliwości realizacji obowiązku szkolnego dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej oraz niedostosowanej społecznie przy uwzględnieniu specjalnej organizacji
nauki i metod pracy.

Formy kształcenia dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym:

• przedszkole i szkoła ogólnodostępna,

• przedszkole i szkoła integracyjna lub oddział integracyjny

• szkoła specjalna lub oddział specjalny (klasa S)

• specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy

• nauczanie indywidualne

ETAPY PRACY TERAPEUTYCZNO - EDUKACYJNEJ Z OSOBAMI NIEPEŁNOSPRAWNYMI INTELEKTUALNIE:

I ETAP - pobudzanie zmysłów

II ETAP - integracja zmysłowo - ruchowa

III ETAP - poznanie i rozumienie swojego ciała (somatognozja)

IV ETAP - wypracowanie gotowości do uczenia

V ETAP - edukacja elementarna: komunikacja, socjalizacja, samoobsługa, lokomocja (duża motoryka), mała motoryka, funkcje poznawcze.

---