ANTYK

Mity powstały jako wynik zainteresowania starożytnych Greków człowiekiem i jego problemami, wszystkim co jest z nim związane. Nawet jeśli mity opowiadają o Bogach, to pod ich postaciami wyraźnie dostrzec można wzorce ludzkich postaw i zachowań.

PROMETEUSZ - Prometeusz był tytanem, który stworzył człowieka(ulepił go z gliny z domieszką łez) i dla niego wykradł bogom ogień. Kara, jaka spotkała Prometeusza za sprzyjanie ludziom, była bardzo dotkliwa. Dzeus kazał przykuć go do skały, a ogromny orzeł codziennie(Prometeusz był nieśmiertelny) wyrywał mu wątrobę. Jego postawa określana mianem postawy prometejskiej, to postawa humanitarna, pełna miłości do człowieka i gotowości poświęcenia się za niego. Również od jego imienia, bunt, który skierowany jest przeciw największym świętością, nazywany jest buntem prometejskim

o Orfeuszu i Eurydyce-opowiada on o miłości małżeńskiej. Z ogromnej miłości do żony Orfeusz decyduje się na czyn, na który nie ośmielił się poważyć dotąd żaden śmiertelnik. Gdy Eurydyka umiera ,jej mąż postanawia udać się do krainy zmarłych, do Hadesu i odzyskać żonę. Piękna grą na lirze oczarowuje Hadesa, który zgadza się na oddanie mu Eurydyki. Jednak Orfeusz ,szarpany namiętnością ,łamie umowę z bogiem podziemi i w czasie wychodzenia z Hadesu ogląda się za siebie, co powoduję utratę żony na zawsze. Mit ten opowiada o tragizmie miłości ,uczucia ,które wymaga wielu wyrzeczeń, jest piękne, głęboko ludzkie, ale często zgubne.

o Heraklesie i Tezeuszu - to mity, które ucieleśniają marzenia zwykłych, przeciętnych ludzi o nadprzyrodzonej sile ,sprawności i umiejętności walki. Herakles jest do dziś symbolem ogromnej siły, odwagi oraz waleczności. Dwanaście prac jakie musiał wykonać świadczy o jego nadprzyrodzonych zdolnościach, umiejętnościach, o niespotykanym bohaterstwie.

o Dedalu i Ikarze - opowiada o dążeniu człowieka do uzyskania wolności za wszelką cenę, lecz jest to również opowieść o innych typowo ludzkich cechach: ciekawości, braku rozsądku, nieposłuszeństwie i głupocie.

o Syzyfie - jest uosobieniem ludzkich marzeń o nieśmiertelności. Syzyfowi udaje się przechytrzyć Bogów ,którzy zapominają o nim i pozwalają mu żyć nawet wtedy, gdy jego czas dawno już minął. Jednak gdy sobie o nim przypominają, za oszustwo skazują go na wieczną pokutę-syzyfową pracę.(Syzyf wtacza na górę kamień ,który zawsze tuż przez szczytem wymaka mu się z rąk i pokutujący król musi zaczynać swą pracę od nowa.).

BIBLIA - jest źródłem myśli filozoficznych, skarbnicą wzorców osobowych, wątków, motywów fabularnych, zbiorem motywów dla pokoleń rzeźbiarzy, malarzy, pisarzy i kompozytorów. Myślą przewodnią Starego Testamentu jest obraz nieskończonej miłości i opieki, którą Bóg Jahwe roztacza nad Narodem Wybranym. W Nowym Testamencie mamy ukazaną miłość Boga obejmującą ludzi ,którzy w Niego wierzą, bez względu na ich narodowość i wcześniejsze przekonania.

Księga Rodzaju - jest to biblijny opis stworzenia świata. Wynika z niego, że świat stworzył jeden Bóg ,jest to wiec wyraz monoteizmu, czyli przekonania, że istnieje tylko jeden, jedyny Bóg(w odróżnieniu od mitologii greckiej, która jest politelistyczna, czyli ukazuje wielu bogów).Bóg jawi się jako Stwórca wszystkiego co żyje, całego świata i każdego człowieka. Bóg z pustki, ciemności stwarza świat. Bóg dał również ludziom prawa i nakazał ich bezwzględnie przestrzegać(Dekalog).Porządek ten wynika z głębokiej i zmiennej miłości Boga do człowieka, z pragnienia, aby każdy człowiek mógł żyć godnie i w dobrobycie.

Pieśń nad pieśniami - sam tytuł znaczy tyle ,co „pieśń najdoskonalsza”. Jest ona poematem lirycznym o tematyce miłosnej, i mimo rozbieżności w interpretacji, Kościół Powszechny zalicza ją do zbioru ksiąg kanonicznych S. T. Jest tak dlatego ponieważ Pnp korzeniami swymi tkwi głęboko w Biblii i jest dojrzałym owocem myśli teologicznej proroków Ozeasza ,Jeremiasza, Izajasza, ukazującym oblubieńczy stosunek Boga do Narodu Wybranego, a także mówiącym o nawróceniu i powrocie narodu - oblubienicy do łaski po wielu niewiernościach.

Księga Koheleta - autor zastanawia się nad sensem życia, nad istotą ludzkiej egzystencji. Dochodzi do wniosku ,że wszystko co otacza człowieka na ziemi jest niczym, jest zwykłą marnością. Dzieje się tak ,bowiem w obliczu Boga wszystkie otaczające wartości stają się nic nieznaczącymi drobiazgami, za którymi nie warto się oglądać.

Księga Psalmów - analizując Psalm 8 można wizję świata i człowieka proponowaną tutaj z kontrastować z koncepcją zawartą w Księdze Koheleta. Człowiek to istota potężna, syn człowieczy, lecz umiłowany prze Boga ,który oddaje mu we władanie wszelkie zwierzęta, ptactwo i ryby. Człowiek w tym ujęciu jest „nie wiele mniejszym od niebieskich mocy”. Psalm zawiera także pochwałę świata stworzonego przez Boga, niebios i ziemi, gwiazd, człowieka. Powyższa afirmacja, zachwyt światem i człowiekiem, stała się inspiracją dla myślicieli epok humanistycznych np.: renesansu(przykładem może być twórczość Jana Kochanowskiego).

Księga Hioba - składa się z części pisanych prozą oraz poematu. Nie odrzuca się historyczności głównego bohatera poematu - Hioba. Na wstępie ukazana jest zamożność Hioba, która w mentalności żydowskiej była znakiem błogosławieństwa bożego oraz jego cnoty tj. : sprawiedliwość, bogobojność i wierność w pełnieniu obowiązków kultu. W oczach Boga Hiob jest wierny sługą. Jednak na zarzuty szatana Bóg pozwala na dotknięcie Hioba doświadczeniami mającymi na celu sprawdzenie jego wierności. Doświadczeniami tymi były: utrata majątku, śmierć jego dzieci, a w końcu ciężka choroba- trąd. Mimo kary zesłanej na niego uznaje ciągle jeszcze w Bogu swego przyjaciela i zbawcę. Bóg w nagrodę za wierność przywraca Hioba do dawnego stanu. Księga Hioba jest jedyną księgą poruszającą problem cierpienia .

Przypowieść o siewcy - jest opowieścią o człowieku ,który wyszedł w pole ,aby zasiać na nim ziarna. Jedno Ziarno padło na drogę i zostało wydziobane przez ptaki, drugie padło na skałę i zostało wypalone przez słońce, trzecie zaś zagłuszyły wybujałe ciernie. Jednak te ziarna, które padły na glebę żyzną wydały plon. Ziarnem w przypowieści jest Słowo Boże, natomiast glebą są słuchacze, wszyscy ludzie, do których Słowo jest skierowane.

o Synu marnotrawnym - jest opowieścią o ojcu i dwóch synach. Jeden z nich , młodszy postanowił opuścić dom rodzinny. Zabrał więc swoją część majątku i wyruszył w świat. Kiedy po pewnym czasie wrócił skruszony i głodny, ojciec wyprawił na jego cześć ucztę. Gdy starszy posłuszny syn dziwił się decyzji ojca, ten wytłumaczył mu, że cieszy się z powrotu syna, który był jak umarły, a teraz znowu ożył. Ojcem jest Bóg, który cieszy się z każdego nawróconego grzesznika.

o Miłosiernym Samarytaninie - Samarytanin nie tylko okazał współczucie dla rannego i obrabowanego przez zbójców, ale również opatrzył go, pielęgnował i zapłacił za jego pobyt w gospodzie. Przesłaniem przypowieści jest przykazanie miłości i miłosierdzia, jakie powinny okazywać sobie ludzie.

Iliada - Homer - opisuje jeden z epizodów ostatniego roku trwającej dziesięć lat wojny o Troję - gniew Achillesa ,który został obrażony przez wodza Greków ,Agamemnona. Zabrał on Achillesowi brankę wojenną, Bryzeidę, co doprowadziło do wycofania się herosa z udziału w walkach. Trojanie zyskali w ten sposób przewagę. Patroklos chcąc dodać Grekom otuchy, włożył zbroję Achillesa, a następnie ruszył na czele wojsk greckich przeciwko Trojanom. Patroklos został zabity i dopiero ten incydent spowodował, że Achilles zdecydował się wrócić do walki. „Iliadę wypełniają bohaterskie czyny wojowników walczących o Troję, zarówno Greków jak i Trojan. Ważną rolę odgrywają również w tej wojnie Bogowie, którzy bezustannie mieszają się do walki. Ciekawe , że Bogowie nie przewyższają ludzi ani pod względem etycznym, ani moralnym. Kontynuacją „Iliady” jest „Odyseja” ,która opowiada historię powrotu jednego z bohaterów wojny trojańskiej, Odyseusza, do domu. Odyseusz był najprzebieglejszym wodzem greckim, to właśnie dzięki jego fortelowi zdobyto w końcu Troję. Nie przychylni mu bogowie mszcząc się za zagładę ulubionego ich miasta, spowodowali, że Odyseusz tułał się po morzach przez dziesięć lat, zanim było mu dane wrócić do domu.

„Antygona” - Sofokles - „Antygona” jest utworem uniwersalnym. Konflikty między prawem boskim ,a prawem ludzkim, między państwem ,a jednostką, miedzy rozumem, a uczuciem będą istniały zawsze i zawsze będą źródłem wielu ludzkich tragedii i dramatów. W „Antygonie” mamy doczynienia z typowo tragicznymi wyborami bohaterów. Antygona tytułowa bohaterka musi dokonać wyboru miedzy uszanowaniem prawa boskiego, a prawa ustanowionego przez ludzi. Prawo boskie, któremu podlega każdy człowiek, zmusza Antygonę do pochowania zwłok zmarłego brata. Prawo ludzkie stanowi w tym wypadku wydany przez Króla Kreona rozkaz zakazujący pogrzebania zwłok Polinejkesa jako zdrajcy Teb. Antygona ,gdy sprzeciwia się prawu ludzkiemu, zostaje za to ukarana śmiercią. Każdy człowiek w tym również i król podlega Bogom ,przeznaczeniu, prawom zwyczajowym. Gdy Kreon sprzeciwia się takim prawą, zostaje straszliwie ukarany - traci wszystkich bliskich.

Horacy - „Ody” - „Oda” porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Podmiot liryczny, z którym wyraźnie utożsamia się sam Horacy wyraża przekonanie, że tworzenie wierszy daje poecie nieśmiertelność. Pomnikiem jaki stawia sobie za życia poeta, jest jego twórczość. Pomnik ten jest o wiele trwalszy niż budowane w tym samym czasie marmurowe monumenty ,nie mogą z nim się nawet równać królewskie piramidy.

Anakreont „Słodki bój” - w tym utworze nie chodzi bynajmniej o walkę na śmierć i życie , motywem przewodnim jest miłosny flirt ,ukazany tu jako potyczka na pięści, którą podmiot liryczny zamierza stoczyć z Erosem, bożkiem miłości.

Symonides „Los” - wiersz ten wyraża przekonanie podmiotu lirycznego o niepewności ludzkiego bytu i zmienności człowieczego losu.

Tyrtajos „Rzecz to piękna” - jest to apel wzywający do walki w obronie ojczyzny, której niepodległość jest zagrożona. Poeta nawołuje do trwania na polu walki i do gotowości oddania życia za swój kraj. Stosuje również tzw. antyprzykład ukazuje, co czeka tchórza człowieka, który nie chce oddać życia za ojczyznę. Mówi ,że hańbą okrywa rodzinę ,wita go wrogość od ludzi i staje się najgorszym żebrakiem ze wszystkich. Od imienia poety poezja patriotyczna wzywająca do walki, określana jest mianem poezji tyrtejskiej.

Safona - „Pogarda dla nie znającej poezji” - utwór wyraża przekonanie o nieśmiertelności sztuki, o wiecznej, nieprzemijającej wartości poezji. Poetka poprzez swoją twórczość zapewnia sobie pamięć przyszłych pokoleń.

ŚREDNIOWIECZE

„Pieśń o Rolandzie” - jest przykładem „Chanson de Geste”, czyli „pieśnią o czynie”. Odział dowodzony przez Rolanda zostaje zaatakowany przez wojsko Saracenów. Olivier, towarzysz dowódcy, radzi ,aby Roland zatrąbił w róg, dając tym znak królowi Karolowi, aby przyszedł z odsieczą .Jednak Roland unosi się honorem, gdyż wg niego nie byłby to czyn godny rycerza i rzuca się na wroga. Po długiej walce, jednak wielokrotnie raniony dmie w róg i przyzywa Karola. Następnie stoi na pobojowisku i z wielkim żalem patrzy na sterty ciał Francuzów ,którzy polegli w bitwie. Ostatkiem sił wchodzi na niewielkie wzgórze i pada pod rosnącą tam sosną. Tuż przed śmiercią spogląda jeszcze w stronę Hiszpanii i wspomina wielkie czyny i podboje króla Karola Wielkiego, swego ukochanego władcy, a następnie poleca się Bożej opiece i umiera. Bohater tytułowy jest przykładem doskonałego rycerza chrześcijańskiego .Jako doskonały rycerz jest odważny, silny, waleczny, honorowy i dumny. O wielkiej dumie Rolanda świadczy fakt ,że na wezwanie pomocy decyduje się dopiero wtedy, gdy większość jego rycerzy jest już zabita ,a on sam jest bliski śmierci. Najważniejsze w życiu dla niego były: wiara chrześcijańska, ojczyzna i ukochany władca król Karol.(ideał doskonałego władcy).

Dante Alighieri -„Boska komedia” - treścią utworu jest wędrówka bohatera - poety po trzech obszarach zaświatów: piekle ,czyśćcu, raju. Bohater swą wędrówkę zaczyna od Piekła, gdzie jako przewodnikiem jest poeta rzymski -Wergiliusz. Piekło znajduje się w głębi Ziemi ,ma kształt gigantycznego leja, a na samym dnie tego leja znajduje się Lucyfer. Następnie zwiedza Czyściec ,który jest ogromną górą. W końcu zwiedza Raj, w którym rolę oprowadzającego pełni piękna Beatrycze, dama serca poety .W warstwie alegorycznej „Boska komedia” ,jawi się jako przypowieść o sensie istnienia człowieka .Wg Dantego celem życia ludzkiego jest Bóg i osiągnięcie zbawienia. Człowiek przez całe swoje życie powinien dążyć do Boga, do doskonałości, zbawienia. Życie ludzkie jest wędrówką ,w której ostatecznym celem jest Bóg.

Gall Anonim - „Kronika”- Gall Anonim prezentuje wzór władcy chrześcijańskiego na przykładzie czynów i osoby króla Bolesława Krzywoustego. Takim ideałem jest również przodek Krzywoustego - Bolesław Chrobry. Obaj królowie maja podobne cechy: idealny władca to człowiek sprawiedliwy i rycerski. Jest to wielki i sławny mąż , który walczy z pogaństwem w imię wiary chrześcijańskiej. Za jego panowania w kraju panuje dobrobyt, spokój i radość. Opisując dzieje Chrobrego , moc jego ukazuje np. w ilości wojsk jakie posiada (tysiące pancernych z różnych miast).Cnotę i szlachetność oraz jego pobożność obrazuje stosunkiem króla do duchownych .Szczodrobliwość króla ukazuje opisując jego stół i bogactwa dworu, jego dobroć w darowywaniu win Bolesława Krzywoustego nazywa „Bolesławem ,który nie śpi”, przedstawia go jako postrach - Pomożan i Niemców , a przede wszystkim ukazuje Krzywoustego jako wielkiego wodza.

„Bogurodzica”- jest wierszem ,który jest ciągiem próśb modlitewnych: do Matki Boskiej ,aby pośredniczyła u swego syna -Chrystusa, a Syna Bożego o wysłuchanie modlitwy, o dobrobyt w życiu ziemskim i wieczne życie po śmierci.

„Lament świętokrzyski”- to głos Bolejącej Matki. Jest to skarga Matki Boskiej, płaczącej pod krzyżem Chrystusa. Lecz przede wszystkim słyszymy tu lament matki płaczącej nad synem, kobiety rozpaczającej nad stratą dziecka, kobiety, która zwraca się do innych matek, ludziom opowiada swój ból.

Przemysław Słota - „O zachowaniu się przy stole „- utwór obyczajowo- dydaktyczny ,a w zasadzie traktat stanowiący próbę sformułowania średniowiecznych zasad dobrego wychowania .Autor poucza, jak należy zachować się przy stole i zaleca mężczyzną dworne obyczaje i szacunek dla kobiet. Utwór kończy się zachętą do przyswojenia sobie dobrych obyczajów i prośbą do Boga o odpuszczenie grzechów i zesłanie radości na wszystkich ludzi.

„Satyra na leniwych chłopów”- utwór jest wyrazem rosnącej w XV w. feudalnej szlachcie polskiej nienawiści do niższej klasy społecznej. Szlachta coraz bardziej dążyła do podporządkowania sobie chłopstwa ,którzy jednak przeciwstawiali się tym zamierzeniom. Cały utwór jest rejestrem skarg i zarzutów, jakie autor stawia chłopu. W wiersz opisane są sposoby, jakich używają kmiecie ,aby jak najmniej czasu spędzać w polu.

„Legenda o św. Aleksym”- Legenda o św. Aleksym przedstawia jego żywot: narodziny Aleksego, młodość, ożenek z królową Famijaną -lecz św. Aleksy składa ślub czystości i odchodzi w tułaczą wędrówkę ,a bogactwo oddaje ubogim. Sam Aleksy znosi okrutne męki, leży pod progiem Kościoła ,szesnaście lat pod schodami na dworze ojca ,gdzie wylewano na niego pomyje. Umierając św. Aleksy pozostawił list wyjaśniający kim jest. Przy jego śmierci i pochówku nastąpiły liczne cuda ,dzwony zawsze dzwoniły,” zapach” ciała Aleksego uzdrawiał chorych. ”Legenda o św. Aleksym” jest utworem propagującym skrajną ascezę. Ascetami określa się ludzi ,którzy dobrowolnie decydują się na umartwianie, odrzucanie wszelkich przyjemności świata ,życie w skrajnej nędzy i cierpieniu. Celem takiej postawy było, oprócz doskonalenia w sobie cnoty i pobożności, uzyskanie zbawienia i osiągnięcia świętości już na ziemi. Asceci wierzyli ,że po śmierci czeka ich szczęście wieczne.

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” - jest to najdłuższy Polski wiersz średniowieczny. Określić go można jako moralno-dydaktyczny poemat o charakterze satyrycznym. Mamy tu do czynienia z wczesną formą alegorycznego ukazywania śmierci , która zjawia się w postaci rozkładającego się ciała ludzkiego(później była ona przedstawiona w postaci kościotrupa).Ukazanie śmierci w postaci budzące grozę i odrazę oraz ukazanie tzw. Czterech rzeczy ostatecznych, czyli męki konania ,śmierci, sądu ostatecznego ,oraz nieba(jako nagrody za cnotliwe życie) i piekła (jako kary za grzechy) jest właśnie jednym z zabiegów moralizatorsko-dydaktycznych, których celem jest przestroga, iż życie ziemskie i wszelkie ziemskie dobra są dla człowieka marnością nie wartą zabiegów i starań, natomiast życie wieczne jest prawdziwą wartością do której warto dążyć. W utworze autor zawarł tez pewną ilość współczesnych sobie typów ludzkich nakreślonych w sposób zabawny satyryczny.

„Kwitki św. Franciszka” - jest to zbiór opowieści o św. Franciszku z Asyżu, o jego życiu i nauce. Franciszek jest odmiennym wzorcem świętego- obca mu jest asceza, umartwianie ciała, zwraca się do świata z miłością i radością. Główny bohater stanowi wzór godny naśladowania ,a co ważniejsze wzór ponadczasowy, bliski nawet człowiekowi współczesnemu. Postać św. Franciszka, głównego bohatera ,to postać szlachetna, zaprzyjaźniona z dziećmi, ptakami i kwiatkami. Słynne są jego kazania do zwierząt ,ryb i ptaków. Wart uwagi jest motyw czystej miłości do siostry Klary, nawrócenie do siostry Klary, nawrócenie trzech zbójców ,opieka nad trędowatym, liczne nauki o tym ,że Bóg znaczy miłość.

Franciszek Villon - „Wielki testament „- jest to arcydzieło literackie epoki średniowiecza, podejmujące dwa słynne motywy : miłość i śmierć. Istotnym problem ukazanym w tym utworze jest przemijalność ludzkiego istnienia ,życia i świata. Sam poeta przeklęty - mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchość istnienia ,przywołując znane postacie w opowieściach o panach i o paniach „minionego czasu”.

„Dzieje Tristana i Izoldy”- w utworze tym głównie ukazany jest konflikt między honorem i miłością ,a także ukazanie miłości, jako uczucia dominującego i niszczącego wszelkie inne aspekty życia ,okazał się uniwersalny. „Dzieje Tristana i Izoldy” to nie tylko utwór o wielkiej i tragicznej miłości ,ale książka opiewające zalety średniowiecznego rycerza. Wątek miłosny splata się w utworze z wątkiem rycerskim, a całość przybiera charakter baśniowy. Postacie Tristana i Izoldy stały się symbolem wielkiej miłości ,która trwa mimo przeróżnych przeszkód .Historia tej pary znana jest w całej kulturze europejskiej. W utworze tym ukazana jest miłość jako namiętność niepokonana ,niosąca szczęście i cierpienie, a nawet śmierć

RENESANS

Giovanni Boccacio „Dekameron”- ośrodkiem zainteresowania Boccacia w poszczególnych utworach składających się na „Dekameron” jest człowiek i wszystko co z nim związane. Zgodnie z renesansowym dążeniem do ukazania życia we wszelkich jego przejawach, pisarz ukazuje wszystko to, co otacza człowieka ,a więc jego dążenia, pragnienia, uczucia. Głównym tematem nowel staje się miłość i to nie tylko ta czysta, idealna, ale również fizyczna, erotyczna i zmysłowa. Przynosi też szereg opowiadań o ludzkiej zazdrości ,nienawiści ,szlachetnych uczynkach, podłych postępkach. Sporo w tych nowelach frywolnych anegdot ,humoru i ironii ,choć nie brak też miejsca na chwile zadumy i wzruszenia. Można rzec, że zgodnie z humanistycznym przesłaniem ,dla autora „Dekameronu” nic co ludzkie nie jest mi obce.

Mikołaj Rej „Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem, a Plebanem”- utwór ten stanowi odbicie konfliktu ,jaki w ówczesnej Polsce miał miejsce pomiędzy szlachtą, duchowieństwem, a chłopami. Rej staje tu w obronie chłopów ,uciskanych przez wyższe stany.„Krótka rozprawa...” zawiera obszerną i szczegółową krytykę wad zauważonych u wszystkich trzech klas. Szczególnie ostro zaatakowane zostaje duchowieństwo, któremu Rej zarzuca lenistwo, spóźnianie się na poranne msze ,lekceważenie swych obowiązków i odprawianie nabożeństw byle jak. Autor zarzuca również klerowi uczynienie z Kościoła jarmarku, handlu odpustami, ukazuje obszernie chciwość księży i ich zamiłowanie do życia w przepychu .Szlachta jest przez Reja oskarżana o prywatę, przekładanie własnego interesu nad dobro kraju ,zrywanie obrad Sejmu, przekupstwo i nierzetelność. Rej ukazuję wadę społeczeństwa polskiego- powszechne gadulstwo przy jednoczesnym braku umiejętności zmobilizowania się i podjęcia jakichkolwiek konkretnych działań.

Rej „Żywot człowieka poćciwego” - jest to utwór parenetyczny, czyli propagujący pewien typ osobowości ,który ma być wzorem cnót dla czytelnika. Żywot jest biografią typowego szlachcica-ziemianina, żyjącego zgodnie z naturą, z przyrodą, człowieka szanującego swoje pochodzenie i umiejącego zadbać o swój majątek. Utwór ukazuje wartości, uroki i pożytki płynące z poczciwego życia, a zarazem jest zachętą do prowadzenia takiego właśnie prawego, statecznego, uczciwego i zgodnego z naturą żywota ,który może dać człowiekowi wiele radości i zadowolenia ,a także pozwoli zachować spokój wewnętrzny. Rej stara się wskazać czytelnikom wartości ,jakie powinny kształtować osobowość każdego obywatela ,a więc sprawiedliwość, uczciwość, skromność, pracowitość i umiłowanie ojczyzny.

Rej „Zwierzyniec”- jest to zbiór mocno osadzonych w duchu reformacji epigramatów ,które poruszają wiele spraw i problemów aktualnych w XVI w. w Rzeczypospolitej. Często autor atakuje duchowieństwo katolickie, oskarżając kler o różne nadużycia i przewinienia.

Jan Kochanowski „Odprawa posłów greckich” - jest utworem uniwersalnym. Jan Kochanowski ukazuje różne postawy obywatelskie ,wyraźnie dając tym samym swoim rodakom wskazówki ,przestrzegając ich przed popełnieniem błędów bohaterów negatywnych, a zachęcając do pójścia w ślady bohaterów pozytywnych. Utwór ten nawiązuje do mitu trojańskiego, opowiadającego o tym, jak Parys ,królewicz trojański, porwał Helenę- żonę władcy greckiego .Odprawa rozpoczyna się gdy do Troi przybywają posłowie greccy ,aby wypertraktować oddanie Heleny mężowi i tym samym zapobiec wojnie. Parys pragnie zatrzymać Helenę-używa więc argumentów takich jak honor Troi, twierdzi ,że ustępstwo oznaczać będzie słabość państwa, stosuje także przekupstwo. Popiera go Iketaon- symbol przekupstwa. Z kolei Antenor, wzorowy patriota nie daje się przekupić, jego zdaniem należy zwrócić Helenę mężowi, nie narażać kraju na krwawą wojnę. Wygrywa Parys, więc wojna jest nieunikniona. Antenor jest prawdziwym patriotą, rozsądnie myślącym, odważnym człowiekiem ,szczerym i nieprzekupnym.

Jan Kochanowski - Fraszki -„Do gór i lasów”- fraszka autobiograficzna jest wyrazem różnorodności oraz bogactw doznań i przeżyć, jakie towarzyszą człowiekowi w czasie jego ziemskiego bytowania. Podmiot liryczny zwraca się w formie apostrofy do gór i lasów -znajomemu z czasów młodzieńczych krajobrazowi i jak staremu, z dawna nie widzianemu, znajomemu - opisuje historię swego życia.

„O żywocie ludzkim” - wyraża zadumę nad życiem ,miejscem i rolą człowieka w świecie. Człowiek nie jest tutaj panem samego siebie ,a tym bardziej panem świata i natury. Władzę nad nim ma bowiem wszechpotężna, kierująca się niezrozumiałymi przez niego prawami i bardzo zmienna siła - Fortuna.

„O kaznodziei” - fraszka satyryczna. Zawiera ona krytykę duchowieństwa ,wyrażoną przez ostre docinki i piętnujące niemoralność i obłudę kleru - ksiądz głosi swe kazania pełne pięknych ideałów, moralnych zasad tylko dlatego, iż dostaje za to pieniądze.

„O miłości” - mówi o zniewalającej człowieka sile miłości, przed którą nikt nie jest wstanie uciec ani się obronić.

„Do Hanny” - fraszka erotyczna o zabarwieniu żartobliwym. Podmiot liryczny prosi tu swoją ukochaną, aby oprócz , a może zamiast pierścienia z zimnym diamentem - oddała mu swe serce.

„O doktorze Hiszpanie” - fraszka o tematyce dworskiej. Wyraża krytykę pijaństwa stanowiącego nieodłączną cechę wielu biesiad dworskich

„Na lipę” - typowo renesansowy motyw pochwały piękna i dobroczynnego wpływu przyrody na ludzką psychikę. Zawiera również pochwałę i zachętę do harmonijnego współżycia z naturą.

„Na dom w Czarnolesie” - wielka apostrofa ,której adresatem jest Bóg. Poeta wyraża swą wdzięczność za błogosławieństwo, którego Stwórca udzielał jego pracy, czego owocem stał się dom i majątkiem czarnoleski.

Pieśni „Czego chcesz od nas Panie za Twe hojne dary”- rozpoczyna się apostrofą skierowaną do Boga .Bóg ukazany tu jest jako hojny i wszechobecny dawca niezmierzonych dóbr, za które należy Mu się od strony człowieka wielka wdzięczność i hołd.

„Treny” - są wybitnym osiągnięciem tego twórcy. Zawierają ogromny ładunek emocji, uczuć człowieka dotkniętego nieszczęściem - utratą dziecka. Nagle gromadzone przez całe dorosłe życie idee i wartości upadają, zaś wypracowany przez lata system filozoficzno- światopoglądowy jest w zderzeniu ze śmiercią dziecka całkowicie bezużyteczny. Kochanowski wątpi we wszelkie wartości - w mądrość, w religię ,cnotę, która stanowiła dla poety kwintesencję ludzkiej godności ,opanowania i samokontroli. Ostatni tren XIX, stanowi dowód ,że poecie udało się pokonać kryzys, zwalczyć opadające go wątpliwości światopoglądowe i podźwignąć z gruzów swój świat wartości. Okazało się ,że renesansowy humanista, jakim był Kochanowski, przezwyciężył własną słabość i odbudował swe poważnie nadwątlone zaufanie do Boga, świata i samego siebie.

Mikołaj Sęp Szarzyński

Sonet „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”- w części opisowej podmiot liryczny przedstawia kondycję człowieka w jego ziemskim życiu. Pokój daje człowiekowi szczęście, jednak życie jest ciągłą walką, nieustannym zmaganie duszy z ciałem. Wprowadzona zostaje postać szatana ,który wraz z pokusami ciała zabiega usilnie o upadek człowieka i pogrążenie go w grzechu. Część refleksyjną stanowią pytania retoryczne adresowane do Boga, wyrażające pozorną niepewność- jaką postawę należy w tym życiu przyjąć? Odpowiedź jest oczywista, gdyż jedyną nadzieją zbawienia jest Bóg.

„O nietrwałej, miłości rzeczy świata tego”- tytuł wprowadza czytelnika bezpośrednio w treść utworu ,który traktuje o przemijającym charakterze ziemskiego życia i nietrwałości dóbr ,które świat człowiekowi proponuje. Na początku poruszony zostaje temat miłości. Podmiot liryczny stwierdza, iż trudno bez niej żyć, gdyż człowiek zwiedziony rządzą pragnie dojść do posiadania rzeczy ,które ulegają zmianą i niszczeją .Twierdzi, iż człowiek trawi swe życie na pogoni za owymi pozornymi dobrami, one zaś nie są w stanie zapewnić mu ani wiecznego szczęścia ,ani trwałego poczucia bezpieczeństwa.

Szymon Szymonowicz -„Żeńcy”- sielanka „Żeńcy” jest obrazkiem pokazującym dzień powszedni pracujących w polu chłopów pańszczyźnianych. Wiejskie dziewczyny kosząc zboże rozmawiają o sprawach związanych z życiem na wsi, narzekając na ciężką pracę ,na swój beznadziejny los. Szymon Szymonowicz ukazując trudne warunki życia chłopa pańszczyźnianego tworzy cykl sielanek będących jednym z pierwszych w polskiej literaturze protestów przeciwko niesprawiedliwości społecznej dotykających najuboższych i najbardziej upośledzonych. „Żeńcy” treścią swą ukazują trud pracy w polu, dają nam także pewien obraz obyczajów, informują o metodach „dyscypliny” i charakterze dozorców.

Andrzej Frycz Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej”- w słynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej” Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizję prawidłowego we własnym mniemaniu, sprawiedliwego ,prawego państwa. Zanalizował wnikliwie ustrój społeczny ,państwowy Polski i przedstawił wszechstronny projekt jego przebudowy. Głównymi tezami dziełami były: obrona chłopów przed uciskiem pańszczyźnianym i wzrostem powinności feudalnych, postulat nienaruszalności ziemi chłopskiej wbrew tendencją rozwijającego się folwarku szlacheckiego, obrana mieszczan przed szlachtą, plebsu miejskiego przed patrycjatem, zasada równości obywateli wobec prawa i prymatu prawa ,któremu na równi podlegają wszyscy bez względu na stan ,majątek i wyznanie. W księdze „O szkole” postulował laicyzację wychowania, podniesienie stanu oświaty i nauki. W księdze „O Kościele, przeprowadzając ostrą krytykę Kościoła żądał tolerancji religijnej i wolności sumienia ,demokratyzacji organizacji Kościelnej i niezależności Kościoła narodowego wobec papiestwa.

Piotr Skarga ”Kazania sejmowe”-„Kazania sejmowe” zawierają najwięcej przestrogi i wołania o miłość do kraju ,o rozsądek, o obawę przed anarchią i rozpadem Rzeczypospolitej .Jest to cykl kazań skierowanych do króla, senatorów i posłów zgromadzonych na jednym z sejmów. Skarga domagał się w nich wzmocnienia władzy królewskiej, dziedziczności tronu, odebrania sejmowi władzy ustawodawczej i pozostawienie mu jedynie głosu doradczego, gromił egoizm stanowy szlachty i ucisk chłopów, głosił zasady bezinteresownej miłości do ojczyzny i nawoływał do zgody postulując zarazem usunięcie protestantów z życia politycznego kraju .Dzieło to jest przepojone patriotyzmem i znamionuje dobrą orientację polityczną ,ale również wielkie doświadczenie życiowe kaznodziei.

Jan Kochanowski „Serce roście patrząc na te czasy” - (pieśń).W początkowym fragmencie wiersza przedstawiony jest proces przemian przyrody. Wiosną natura zaczyna się budzić z zimowego snu i odradzać do nowego życia. Przyroda i jej przemiany wpływają na samopoczucie, stan ducha i uczucia człowieka. Wiosenne odradzanie się życia napełnia go wewnętrzną radością, sprawia, iż dostrzega on ład i piękno przyrody, co staje się źródłem estetycznych przeżyć i wzruszeń oraz utwierdza go w poczuciu harmonii wewnętrznej i harmonii z otaczającym go światem. Poeta przedstawia cnotę jako najważniejsze, prawdziwe dobro.

Jan Kochanowski „Pieśń o spustoszeniu Podola” - ma charakter patriotyczny. Podmiot liryczny przedstawia sytuację, w jakiej znaleźli się Polacy po klęsce odniesionej w wojnie z Turkami, wyraża swą rozpacz z powodu spustoszenia ziemi podolskiej oraz pohańbienia tych ,którzy dostali się w ręce pogan.

... „Nie porzucaj nadzieje”- pieśń o tematyce filozoficznej. Widać w niej wyraźnie wpływy filozofii stoickiej. Podmiot liryczny wyraża zachętę do zachowania nadziei bez względu na okoliczności.

BAROK

J. Andrzej Morsztyn -Sonet- „Do trupa”- wiersz jest monologiem wygłoszonym przez człowieka zakochanego do zmarłego ,czyli tytułowego trupa. Podmiot liryczny mówi o podobieństwach i różnicach, jakie wynikają z konfrontacji sytuacji zakochanego z sytuacja ,w jakiej znajduje się trup. Mówi ,że trup stanie się w końcu kiedyś prochem ,żyjący zaś młodzieniec stanie się żywiołem. Paradoksy i kontrasty zawarte w tym wierszu mają dowieść zdumionemu czytelnikowi, że trup znajduje się w o wiele korzystniejszej sytuacji niż człowiek żyjący ,a nieszczęśliwie zakochany.

J.A. Morsztyn „Cuda miłości' -sonet porusza problem cierpienia miłosnego i związanych z tym uczuciem paradoksów. Miłość jest uczuciem bardzo skomplikowanym ,co ukazuje podmiot liryczny poprzez szereg pytań retorycznych.

J.A. Morsztyn „Niestatek” - można powiedzieć ,że utwór ten jest barokowym głosem w dyskusji o wyższości mężczyzn nad kobietami (lub odwrotnie).

Daniel Naborowski - „Marność” - Daniel Naborowski nawiązując do przesłania Koheleta, prezentuje swój własny sposób rozumienia świata. Podmiot liryczny wyraża opinię ,że skłonność ku marnością świata jest wręcz podstawą ,a z pewnością przynajmniej nieodłącznym elementem istnienia. Świat i istnienie należy przyjmować takimi ,jakimi one są. Nie trzeba więc odrzucać wszystkiego co ziemskie i doczesne, nie należy szukać zbawienia w ascetycznym umartwianiu ciała. Życie ludzkie powinno być podporządkowane wartością wskazanym ludziom przez Boga ,który jest przecież celem życia.

D. Naborowski - „Krótkość żywota” - wiersz ten prezentuje typową dla baroku znikomości człowieczej egzystencji, fascynacji przemijaniem ,nicością i śmiercią. Naborowski zajmuje się rozważaniem istoty życia ludzkiego w perspektywie uniwersalnej ,w wymiarze boskim, zastanawia się nad sytuacją i miejscem człowieka w świecie. Człowiek okazuje się być, wg podmiotu lirycznego ,jedynie przechodniem w świecie ,który trwa wiecznie.

D. Naborowski „Do Anny”- utwór należy do grupy erotyków. Podmiot liryczny mówi o zjawiskach przemijających w ciągu ludzkiego życia: lata, państwa, dowcip, rozum, uroda, kłótnie. Całe to nagromadzenie rzeczy nietrwałych, jest częścią konceptu opartego na zasadzie kontrastu - powszechnej przemijalności z gorącym uczuciem podmiotu lirycznego do Anny, które na przekór wszystkiemu nigdy nie ustanie.

D. Naborowski „Cnota grunt wszystkiemu” - Naborowski mówi o nicości ziemskich wartości ,do których głupi człowiek przykłada wagę- kosztowny pałac, jadło pyszne, uroda kobiet, bogactwo i metale szlachetne, popularność i błyskotliwość, stanowisko i poczucie szczęścia - wszystko jest przemijalne, nietrwałe, wszystko to jest marnością. Wg poety jest coś trwałego - sama cnota - czyli prawość w życiu i wierność Bogu.

Wacław Potocki „Zbytki polskie” - wierszu „Zbytki polskie”, Potocki wylicza największe polskie wady narodowe. Mówi ,ze Polacy potrafią jedynie myśleć o nieustających zabawach, balach, rozrywkach, wygodach życiowych. Najważniejszymi celami w życiu szlachty stały się: ładny i bogaty wygląd, obfitość jadła na stole i oczywiście spory zapas wina w piwnicy. Polacy szybko przyjmują obce wzory. Tymczasem ojczyzna jest w niebezpieczeństwie, chyli się ku upadkowi. Szlachtę to jednak nie obchodzi, szlachta nie zdaje sobie sprawy ,że w raz z upadkiem ojczyzny cały ich splendor runie i zgaśnie.

Wacław Potocki „Kto mocniejszy ten lepszy” - utwór poruszającą problem nietolerancji religijnej. Potocki krytykuje w tym utworze niesprawiedliwe prawo ,które w istocie jest prawem silniejszego, czyli zwykłym bezprawiem.

W. Potocki „Nierządem Polska stoi”- utwór ukazuje obraz państwa w stanie całkowitego rozkładu i wewnętrznej anarchii. W Rzeczypospolitej nikt nie przestrzega praw ,które zresztą i tak są wymyślane naprędce i oderwane od rzeczywistości. W kraju panuje prawo silniejszego, sprawiedliwość służy jedynie możnym i bogatym. Każdy kieruje się własnymi zasadami i dba jedynie o własne dobra. Najgorzej na tej sytuacji wychodzi na tej sytuacji wychodzi drobna i średnia szlachta ,która nie potrafi poradzić sobie w takiej rzeczywistości i często żyje w nędzy.

W. Potocki - „Pospolite ruszenie” - W. Potocki ukazuje obraz obozu wojskowego, tytułowego pospolitego ruszenia. Jest wczesny ranek, szlachta musi zerwać się do walki z nadchodzącym wrogiem. Jednak, pomimo bezpośredniego zagrożenia szlachta do bitwy nie staje, ponieważ jest dla nich za wczesna pora na wszelką wojaczkę. Potocki zawarł w tym utworze wiele gorzkiej ironii spowodowanej zniewieściałością warcholstwem i sobiepaństwem szlachty.

W. Potocki „Transakcja wojny chocimskiej” - utwór opiewa przebieg i przygotowania do wojny pod Chocimiem w roku 1621. Całość jest przepojona duchem patriotycznym i wiarą autora w Opatrzność Bożą, która pozwala osiągnąć upragnione zwycięstwo nad poganami. Patriotyzm jest wyrażony szczególnie dobitnie w mowie Chodkiewicza - przemówieniu wodza do żołnierzy ,które ma miejsce tuż przed rozpoczęciem bitwy, a utrzymane jest w tonie podniosłym i uroczystym.

Pierre Corneille „Cyd”- Roderyk to tragikomedia obfitująca w nagłe wydarzenia. Roderyk kocha Chimenę, z wzajemnością ,a jej ojciec jest przychylny tym uczucią. Niestety król powierzył urząd opiekuna królewicza ojcu Roderyka, a liczył na to stanowisko rodzic Chimeny. Ojcowie posprzeczali się dotkliwie, a poszkodowany wyszedł z tego ojciec Roderyka. Czasy były takie ,że uszczerbek honoru należało pomścić. Roderyk zabija ojca Chimeny. Dziewczyna musi także dokonać zemsty, szuka prawa u króla. Król w brew sobie zezwala na pojedynek. W imieniu Chimeny staje Sankty, jej drugi wielbiciel. Młodzieńcy walczą wiedząc, że zwycięzca dostanie za żonę Chimenę. Zwycięża Cyd ,który darował nawet życie Sankty'emu gdyż symbolizował on ukochaną Chimenę. Mnóstwo w tym utworze jest gwałtowności ,ludzkim życie szafuje się tu rozrzutnie, obyczaj niewoli ludzi, którzy krzyczą, pojedynkują się, posługują się językiem niezrozumiałym dla współczesnych.

Jan Chryzostom Pasek „Pamiętniki” - Z pamiętników pisanych przez J. Ch. Paska wyłania się obraz ciemnego, zabobonnego warchoła i nieprawdopodobnego awanturnika, typowego zawadiackiego Sarmaty. Bohater uwielbia pociągać z butelki, kłócić się i pojedynkować. Karty książki wypełniają bezustanne bijatyki, pojedynki, zaczepki i prowokacje. Nawet będąc już w stanie spoczynku, po małżeństwie z postarzałą ,ale majętną wdową, bohater bez przerwy wplątuje się w spory i awantury sąsiedzkie .W Pamiętnikach prezentuje swój portret, jawiąc się czytelnikowi jako szlachcic i żołnierz ,patriota i świetny kompan, słowem wzór godny naśladowania.

William Szekspir „Hamlet” - „Hamlet” stanowi wnikliwe stadium losów jednostki i jej zależności do wielkiej historii, która zdaje się nie zważać na pojedynczych, samotnych bohaterów. Hamlet jest osobowością, złożoną, skomplikowaną nie dającą się określić w sposób jednoznaczny. Musi pomścić śmierć swojego ojca, który był królem. Zabił go własny brat, Klaudiusz ,który zaraz po morderstwie wstąpił na tron i poślubił wdowę po zamordowanym. Pragnąc utrzymać się przy władzy, musi podstępnie zgładzić Hamleta, który domyśla się straszliwej prawdy o swym stryju. Hamlet jest człowiekiem inteligentnym, filozofującym, ale przez to rozdartym i nie potrafiącym podjąć zdecydowanej, konkretnej decyzji. Do działania popycha go duch ojca. Hamlet wie kto jest mordercą jego ojca, prowadzi jednak dług grę ,której ofiarami padają wszyscy bliscy mu ludzie, a na końcu on sam. Jest na pewno bardzo wrażliwym, młodym człowiekiem ,zagubionym w bezwzględnym świecie ,w którym trwa bezustanna walka o władzę. Hamlet zwleka zdecydowanie za długo z ostatecznym pomszczeniem śmierci ojca, kierując się w swym działaniu chęcią wyjaśnienia wszelkich wątpliwości. Jest w tym działaniu powolny, ale nie można odmówić mu konsekwencji. W końcu zabija mordercę swojego ojca. Jednak spoczywa na nim odpowiedzialność moralna za obłęd i samobójczą śmierć Ofelii oraz za śmierć nie groźnego Poloniusza. Wszystkie te czynniki sprawiają ,że Hamlet jest skazany na śmierć. Musi zginąć bowiem jego życie pełne było przelanej ludzkiej krwi.

W. Szekspir „Magbet”. - treść utworu oparta jest na faktach autentycznych. Szekspir zawarł w tej sztuce kilka bardzo ważnych myśli, poruszył kilka niezwykle istotnych problemów. Przede wszystkim ukazał na przykładzie głównego bohatera, jak żądza władzy może przemienić osobowość i wpłynąć na zmianę postępowania człowieka. Dla Makbeta zbrodnia początkowo jest czynem zupełnie abstrakcyjnym i niemożliwym do popełnienia .Jednak pod wpływem pierwszej popełnionej zbrodni z wzorowego wasala i rycerza króla szkockiego staje się żądnym krwi i władzy królobójcą. Po zamordowaniu króla i zdobyciu korony, Makbet zostaje w plątany w niekończący się łańcuch kolejnych zbrodni ,które musi popełniać z obawy przed ujawnieniem prawdy o swym czynie. Z normalnego człowieka staje się bestią, tyranem i zbrodniarzem znienawidzonym przez lud. Makbet wydaje rozkaz zamordowania Banka, później Makdufa, i syna Banka, a gdy tym dwóm udaje się uciec ,ofiarą strasznego króla pada żona Makdufa. Od tej pory morderca jednak nie zazna już spokoju, prześladować go będą halucynacje, zjawy i koszmary. Widziadła zamordowanych przez niego ofiar oraz tajemnicze głosy będą wieściły mu jego zgubę. Również i krwawa Lady Makbet ,zachęcająca męża do popełnienia zbrodni, popadnie w obłęd , w którym będzie usiłowała zmyć z rąk krew zabitych. Lady Makbet popełnia samobójstwo ,zaś jej mąż staje się bezwolnym cieniem człowieka oczekującego na śmierć. Głównym problemem na który Szekspir zwraca uwagę jest wzajemny stosunek człowieka i zła.

Molier „Skąpiec” - główną myślą utworu jest potępienie skąpstwa. Skąpstwo Harpagona ma dwa oblicza :jedno odrażające, drugie zaś komiczne; rozbrajające przez swą naiwność. Wstręt wzbudza Harpagon jako niehonorowy i bezwzględny lichwiarz i oszust oraz twardy, obojętny i samolubny ojciec. Cechy te są złagodzone przez jego maniactwo graniczące z niedorzecznością. W finale zostaje utrwalony obraz skąpca ,który jest zdziecinniałym starcem. W komedii znajdują się też elementy ukazujące stosunki, które panowały w ówczesnym społeczeństwie francuskim ,oraz mentalności i zwyczaje żyjących wówczas ludzi(małżeństwa dla pieniędzy, groźba zamknięcia nieposłusznej córki w klasztorze itp.).

Molier „Świętoszek” - w utworze Molier piętnuje przed wszystkim obłudę i zakłamanie (postać Świętoszka), ale występuje również przeciwko popadaniu w skrajności ,szczególnie jeśli chodzi o obyczajowość(Orgon i jego matka ,Pani Pernelle).Postać zaślepionego do granic możliwości Orgona stanowi z jednej strony doskonałą osnowę dla wątku komediowego i rozmaitych śmiesznych sytuacji, z drugiej jednak strony jest wyrazem protestu autora przeciw całemu systemowi wartości moralnych, zwyczajów i przekonań ,które pozwalają licznym oszustom żerować na naiwności i nieświadomości ludzkiej.

Torguato Tassi „Jerozolima wyzwolona” - utwór ten jest eposem rycerskim. Opowiada o końcowej fazie pierwszej krucjaty rycerstwa chrześcijańskiego, o tym jak Krzyżowcy oblegali i zdobyli Jerozolimę. Postacie eposu przeżywają rozmaite przygody i trudności: rycerz Rinaldo pogrąża się w miłosnej niedoli i opuszcza obóz ,Baldwin ,brat Godfreda zazdrości mu. Rozgrywają się dwa wątki miłosne ,tragiczne i nieszczęśliwe.-rycerza Tankreda do Saracenki Kloryndy i Saracenki Erminii do Tangreda. Odrębnym problemem do działania sił pozaziemskich; zaklęcia czarnoksiężnika Ismena , zaklęty las. We wszystkich przeżyciach bohaterów współuczestniczy przyroda. Ideałem ,wzorem rycerza chrześcijańskiego jest tu natomiast Goldfred - wódz krzyżowców.

OŚWIECENIE

Ignacy Krasicki Bajki - „Szczur i kot” - bajka w sposób wyraźny i jednoznaczny atakuje i ośmiesza ludzką pychę. Poeta posłużył się tu tak zwaną maską: pod postaciami zwierząt ukrywają się ludzie, których cechy charakteru są wskazane przez taki, a nie inny wybór zwierzęcia. Opowiadający wszystkim dookoła o własnej wspaniałości szczur kojarzy się z zarozumialstwem, pychą oraz czymś śliskim nieprzyjemnym. Szczur jest więc usposobieniem ludzkiej pychy, źle pojętej dumy i zbytniego zadufania w sobie ,zaś kot - sprytu, bezwzględności i drapieżności. Morał bajki jest oczywisty: w życiu należy kierować się skromnością i pokorą ,ponieważ nigdy nie jest się tak silnym ,aby nie trafić na mocniejszego.

I. Krasicki Bajki „Ptaszki w klatce” - to utwór o naturalnym dla każdej żywej istoty ,pragnieniu wolności .Bajka to rozmowa dwóch uwięzionych w klatce czyżyków .Pierwszy z nich, młodszy urodził się już w niewoli i nie zna smaku wolności. Klatka to cały jego świat, cała rzeczywistość, którą zna i akceptuje. Jednak z życiem w klatce ,nie może pogodzić się drugi ,stary czyżyk. On ,poznał smak wolności, więc w uwięzieniu już zawsze będzie prześladowała go myśl o czasach, kiedy żył na swobodzie.

I. Krasicki Bajki „Malarze” - Krasicki zestawia ze sobą sylwetki dwóch malarzy, portrecistów. Jeden z nich był malarzem dobrym, jednak całe życie spędził w ubóstwie. Drugi był bardzo kiepskim malarzem ,ale pławił się w luksusie. Morał wyraża ogólną prawdę ,iż ludzie są tak bardzo spragnieni wszelkiego rodzaju pochwał i pochlebstw, że wręcz nie mogą się obyć bez najprymitywniejszych nawet lizusów. Ci natomiast ,którzy z tego typu pochlebstw żyją, to znajdują się na świecie w o wiele lepszej sytuacji niż ludzie uczciwi i prawdomówni. Prawda bowiem często kole w oczy, prawda o sobie dla wielu z nas jest nieprzyjemna, wolimy więc słychać kłamstw ,byle tylko miłych i pochlebnych

I. Krasicki Bajki „Jagnię i wilcy” - jest to przykład bajki ,która już w pierwszym wersie przynosi morał. Morał wyraża przekonanie, że w świecie dominuje prawo silniejszego ,że nieistotna jest racja ani prawda, które zawsze będą stały po stronie tego ,kto ma siłę. Jagnię będzie więc kojarzyć się z niewinnością i słabością, wręcz naiwnością, wilki zaś z siłą i okrucieństwem.

I. Krasicki Bajki „Filozof” - Krasicki ukazuje uczonego człowieka. Filozof jest przekonany o własnej wszechwiedzy teoretykiem, odrzuca nawet wiarę w Boga, śmieje się ze wszystkich świętych. W pewnym momencie spada na niego choroba i wtedy natychmiast nawraca się i zaczyna wierzyć. Bajka ta charakteryzuje chwiejność ludzkich poglądów i przekonań ,nie przystosowanie teoretycznej mądrości do życiowej praktyki. Ludzie często popadają ze skrajności w skrajność, nic w życiu nie jest pewne z góry i na zawsze określone.

I. Krasicki Bajki „Dewotka” - Bajka w której Krasicki wyśmiewa i piętnuje religijną obłudę i fałsz moralny społeczeństwa. Tytułową bohaterkę charakteryzuje pobożność na pokaz, dla ludzi, bowiem tak naprawdę w duszy ma złość i nienawiść do bliźniego. Dewotka potrafi bowiem jednocześnie modlić się i bez litości bić swoją służącą.

I. Krasicki Satyry „Do króla” - utwór „Do króla” przy pobieżnym odczytaniu wydaje się być atakiem na król Stanisława Augusta Poniatowskiego, krytyką sposobu ,w jaki rządzi państwem. Podmiotem lirycznym jest Sarmata ,który stawia królowi zarzuty, pokrywające się z zarzutami jakie wysuwali wobec S. A. Poniatowskiego niechętni mu magnaci. Absurdalność i głupota tych zarzutów jest oczywista. Wszystkie wymienione wady są w istocie są w istocie zaletami monarchy. Utwór jest więc pochwałą króla, lecz jednocześnie atakiem na szlacheckich Sarmatów.

I. Krasicki Satyry „Świat zepsuty” - Zasadnicza część tej satyry skomponowana jest w oparciu o zasadę kontrastu. Zestawiony zostaje obraz przodków, którzy starali się zachowywać i rozwijać cnotę, oraz wszelkie pozytywne cechy, z obrazem współczesnego pokolenia, które porzuciło drogę cnoty i prawości charakteru, pogrążając się w otchłań kłamstwa, bezbożności i rozpusty. Podmiot liryczny zachęca do zachowania nadziei, oraz do zmagania z nieprzychylną rzeczywistością i powrotu do dawnych ,prawych obyczajów.

I. Krasicki Satyry „Pijaństwo” - autor potępia w tym utworze przede wszystkim źle pojętą przez Polaków gościnność, która jest przez nich rozumiane jako wspólne pijaństwo, ale wyszydza też inną cechę :bojowego ducha ,który rodzi się przy kieliszku i tam też ginie ,nie wykraczając poza biesiadną salę.

I. Krasicki Satyry „Żona modna” - Krasicki krytykuje w tym utworze tendencje współczesnej sobie szlachty do bezkrytycznego przejmowania zagranicznych, a zwłaszcza francuskich obyczajów, co prowadzi do rozrzutności i nie daje w zamian żadnych korzyści duchowych, ani kulturowych, w konsekwencji natomiast wiedzie do ruiny majątkowej i upadku klasy szlacheckiej.

I. Krasicki Satyry „Monachomachia” - wojna mnichów - treścią utworu jest wojna, a raczej konflikt jaki zaistniał pomiędzy przedstawicielami dwóch rywalizujących ze sobą głównie w jedzeniu i piciu - zakonów żebraczych: karmelitów bosych i dominikanów. Mnisi walczą za pomocą sandałów ,pasów, talerzy, szklanek wśród wielkiej wrzawy i rumoru. Godzi dopiero zwaśnionych puchar, co wiele trunku mógł pomieścić, na widok tego naczynia wszyscy krzyczą zgoda. Krasicki głównie chciał ośmieszyć stosunki panujące wśród duchowieństwa, pijaństwo, lenistwo, kłótnie.

... „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” - utwór składa się z trzech ksiąg .Pierwsza opisuje młodość Mikołaja ,jego edukację i podróże .Księga druga przynosi opis życia Mikołaja na wyspie Nipu ,oraz ukazuje moralne i intelektualne odrodzenie się bohatera. Trzecia część to próba przeniesienia ideałów wynikających z doświadczeń na wyspie Nipu na grunt kraju. Krasicki ukazuje w swej powieści wychowanie młodzieży w czasach saskich, płytkość zainteresowań ówczesnej szlachty ,jej ciemnotę ,nieuctwo, samowolę i pieniactwo ,a także pijaństwo ,pogoń za zagranicznymi nowinkami, okrucieństwo wobec służby i lenistwo umysłowe Sarmatów. Autor wskazuje tu na wartości moralne, jakimi w swoim życiu powinien kierować się każdy człowiek na konieczność „powrotu do źródeł”, do natury.

Adam Naruszewicz „Chudy literat” - Satyra ta podejmuje temat ubóstwa i pozycji społecznej literatów. Kwestię te wiąże Naruszewicz z krytyka sarmatyzmu rozumianego jako zacofanie i ciemnotę prowincjonalnej szlachty, która niechętnie przyjmuje jakiekolwiek nowości w dziedzinie literatury i nauki, skąd bierze się niechęć tej części społeczeństwa do czytania. Chudy literat to biedny uczony, wydawca i twórca ksiąg , który użala się swojemu - rozmówcy ,że obrał trudne i niedochodowe rzemiosło, gdyż ksiąg nikt nie chce czytać ani kupować. Autorowi nie chodzi tylko o ubolewanie nad losem literata ,przede wszystkim pragnie on potępić ciemnotę i spopularyzować przychylność do książki.

Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót posła” - Problematyka jaką podejmuje „Powrót posła” to zagadnienia bardzo istotne dla dobrego funkcjonowania politycznie sprawnego państwa. Do postulatów ,jakie zawierał program Niemcewicza należało m.in.: zniesienie liberum veto, wolnej elekcji, wprowadzenie dziedziczności tronu, możliwości wejścia w sojusz z Prusami przeciw Rosji, zwiększenie liczby regularnych wojsk oraz ulżenie doli chłopów. Utwór powstał w gorącej atmosferze politycznej ,w dobie działań Sejmu Czteroletniego, na którym postępowi posłowie walczyli o reformy w kraju. M.in. zależało postępowcom, aby nie przerywać pracy sejmu po dwóch latach, lecz pracować do zakończenia dzieła. Komedia Niemcewicza ma cel polityczny. Patriotyczny charakter utworu polega na tym, że bohaterowie i postawy patriotyczne są przedstawione w pozytywnym świetle, a osoby konserwatywne są ośmieszane i nacechowane negatywnie.

Franciszek Karpiński „Do Justyny tęskność na wiosnę” - jest wyznaniem miłosnym poety oraz jednym z wyrazów hołdu, jakie Karpiński składał wielokrotnie swej ukochanej z lat młodości. Przez cały wiersz podmiot liryczny porównuje świat natury do swego wewnętrznego, psychicznego.

Franciszek Karpiński „Laura i Filon” - bohaterami jest tu para pasterzy ,dwoje zakochanych w sobie młodych ludzi. Akcja rozgrywa się na wsi na tle przyrody. Wypowiedzi zakochanych traktują głównie o sile ich uczucia i niepewnościach, tęsknotach oraz namiętnościach, które towarzyszą miłosnemu uniesieniu. Sielanka Karpińskiego charakteryzuje się przede wszystkim zwrócenie uwagi na wewnętrzne życia człowieka, jego uczucia i zmysły.

F. Karpiński „Pieśń dzida Sokalskiego” - jest utrzymana w smutnym nastroju wywołana utratą niepodległości i jest wyrazem bólu patrioty i jego rozgoryczenia z powodu tak wielkiego upadku umiłowanej, potężnej niegdyś ojczyzny. Bieda(symbolizująca rozbiór Polski) była wg poety spowodowana chaosem panującym w kraju. Podmiot liryczny zwraca się dalej do upersonifikowanej wolności oraz przeciwstawia obraz Polski z jej obrazem po utracie niepodległości.

Stanisław Staszic - Publicystyka Sejmu Czteroletniego -Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego - „Grunta chłopskie ,czyli rolnik pracowity”- autor opisuje tu moment, gdy zetknął się on z liczną grupą chłopów opuszczających kraj z powodu ucisku i niesprawiedliwości doznawanych przez nich od panów.

...-Przestrogi dla Polski- „Do panów ,czyli możnowładców” - Staszic stwierdza, że wśród głównych przyczyn upadku Polski poczesne miejsce zajmują : rozpusta, lekkomyślność, chciwość, marnotrawstwo, duma i podłość możnowładców.

... „Miasta” - publicysta podkreśla fakt, że o potędze ekonomicznej i politycznej danego kraju stanowi rozwój jego przemysłu ,natomiast duszą tegoż przemysłu są : bezpieczeństwo, sprawiedliwość i wolność.

Hugo Kołłątaj - Publicystyka okresu Sejmu Czteroletniego - „Do Stanisława Małachowskiego...) Anonima listów kilka” - listy zawierały propozycję reform ,jakie powinien uchwalić Sejm Czteroletni. Proponował tu Kołłątaj m.in. wzmocnienie władzy królewskiej ,zniesienie liberum veto, reformę podatkową, oraz utworzenie w sejmie drugiej izby dla mieszczan. Kołłątaj zwraca uwagę czytelnika na niewłaściwe traktowanie kwestii poddaństwa ludu w Rzeczypospolitej. Twierdzi .że wszyscy podlegają pod jej prawa. Oznacza to ,że wszyscy Polacy są sobie równi, że wśród poddanych ojczyźnie nie może być podziałów na panów i niewolników. Kołłątaj postuluje ,aby odtąd panowie czynili z chłopami kontrakty jak z równymi sobie pracownikami.

ROMANTYZM

Adam Mickiewicz „Oda do młodości” - utwór przeznaczony jest dla młodzieży filomackiej, stał się manifestem programowym młodego pokolenia, W „odzie do młodości” przedstawione są ze sobą dwa ,ścierające się ze sobą i walczące o dominację światy. Pierwszy to świat stary, stworzony przez ludzi oświecenia ,natomiast drugi, nowy to ekspansywny świat młodości. Mickiewicz zdecydowanie odcina się od świata starego ,jest mu nie przychylny ,wręcz wrogi. Dla podmiotu lirycznego młodość, będzie sprawą najważniejszą, będzie siłą sprawczą wielkiej przemiany dziejowej, możliwej dzięki pokonaniu tego, co stare i martwe. Młodość jest potęgą, która może czynić cuda, przenosić góry, ruszyć ziemską bryłę. Tu nie ma samotności ,egoizmu ,zacofania .Aby osiągnąć szczęście należy zjednoczyć się i wspólnymi siłami dążyć do celu.

A. Mickiewicz - Ballady- „Romantyczność”- jest to manifest poetycki i ideowy Mickiewicza .W pierwszej części ballady znajduje się krótkie opowiadanie o obłąkanej wiejskiej dziewczynie Karusi ,która przed laty straciła ukochanego, a teraz rozmawia z nim ,śmieje się do niego i próbuje dotknąć. Wierzy bowiem ,że zmarły Jasiek ciągle jest przy niej, że pomiędzy światem zmarłych ,a „naszym” istnieje łączność, przenikają się one wzajemnie, a duchy mogą się kontaktować z żywymi. Część druga to polemika narratora, ze starcem. Starzec drwi z urojeń obłąkanej dziewczyny, przestrzega zebranych wieśniaków, aby nie wierzyli w jej wizje ,lekceważy wierzenia ludowe.

A. Mickiewicz „Świteź”- opowiada o tajemniczym jeziorze na dnie którego znajdują się ruiny zatopionego miasta .Ballada jest oparta na „historycznej” wyprawie Tuhana na odsiecz Mendogowi. Ważny jest również motyw kary, jaka spada na ruskich żołnierzy, odpowiedzialnych za śmierć bezbronnych kobiet ,starców i dzieci.

A. Mickiewicz „Świtezianka” - nad brzegiem jeziora młody chłopiec spotyka się z tajemniczą dziewczyną. Młodzieniec składa oblubienicy miłosne przysięgi, jednak bardzo szybko łamie własne śluby wierności. Spotyka go za to dotkliwa kara : jego dusza zostanie zaklęta w drzewo, modrzew stojący nad brzegiem jeziora i jęczący z żalu za utraconą miłością.

A. Mickiewicz „Lilie” „Pani zabija pana ” - wracającego z wyprawy wojennej. Grzebie go ,a na grobie sadzi lilie. Motywem zbrodni jest obawa przed karą za cudzołóstwo - w czasie nieobecności męża ,żona nie była mu wierna. Jednak zbrodnia nie ujdzie morderczyni na sucho ,zostanie dotkliwie ukarana. „Lilie” mówią o jednoznacznych oczywistych dla prostego wiejskiego ludu zasadach i normach obyczajowo-moralnych : nie wolno cudzołożyć, nie wolno zabijać bliźniego. Szczególną rolę w tym utworze odgrywa natura. Przyroda ma znaczenie niezwykle istotne :jej opisy wywołują specyficzny, tajemniczy nastrój i stanowią obraz świata wewnętrznych przeżyć bohaterów.

A. Mickiewicz „Dziady” cz. II - w starej cmentarnej kaplicy zbierają się wieczorem wieśniacy. Przewodniczy im wspomagany przez chór wieśniaków guślarz ,który wzywa kolejno czyśćcowe dusze. Kolejno pojawiają się duchy lekkie -Rózia i Józia ,które nie zaznały w życiu cierpienia. Jako drugie pojawiają się duchy ciężkie- reprezentowane przez widmo złego pana ,który cierpi po śmierci straszliwe męki głodu i pragnienia, jednak nikt mu nie pomoże, gdyż za życia był tyranem. W końcu pojawiają się duchy pośrednie - czyli widmo Zosi, która była kiedyś najpiękniejszą dziewczyną we wsi, ale nie pokochała żadnego chłopca, za żadnego nie wyszła. Mickiewicz ukazał w dziadach różne kategorie grzechów, które możemy popełnić w swoim życiu.

... cz. IV - do księdza przychodzi pustelnik.- Gustaw, jego dawny uczeń. Gustaw opowiada księdzu historię swego życia ,swojej miłości. Mickiewicz stworzył typowy wizerunek bohatera romantycznego. Gustaw ma za sobą nieszczęśliwą miłość i spowodowany nią obłęd. Ponadto cechuje go niechęć do otaczającego świata, samotny bunt przeciw ogólnie przyjętym normom i stosunkom społecznym.

... cz. III - utwór ten jest uważany za próbę uporania się Mickiewicza z wyrzutami sumienia, spowodowanymi nieprzystąpieniem do powstania listopadowego. „Dziady cz. III” jest historią człowieka ,który został okrążony przez ciemne moce i musi walczyć o zbawienie własne, swojej ojczyzny i wszystkich rodaków. Najsłynniejsza scena trzeciej części dziadów to wielka improwizacja. Poeta porusza problem istnienia w narodzie wybitnej jednostki i jej stosunek do Boga. Wielką improwizację wygłasza siedzący w więzieniu Konrad, romantyk, poeta i człowiek uważający się właśnie za jednostkę wybitną wyrastającą ponad tłum śmiertelników.

A. Mickiewicz -Sonety Krymskie- „Stępy Akermańskie” - to sonet opisujący piękno stepu, który przypomina podmiotowi lirycznymi ocean. Cały opis krajobrazu jest jedynie wstępem do przedstawienia duszy podmiotu lirycznego, cierpiącego z dala od ojczystej Litwy, do której wrócić nie będzie mógł już nigdy.

... „Burza”- przynosi opis tytułowej burzy, jaką Mickiewicz przeżył w czasie swej podróży na Kryml. Wiersz ma wywołać w czytelniku nastrój grozy, poczucie zagrożenia życia, strach .Utwór przedstawia rozpaczliwą walkę o przetrwanie marynarzy na mogącym w każdej chwili zatonąć okręcie oraz podróżnych, którzy modlą się lub żegnają z najbliższymi. Podmiot liryczny jedynie nie czuje się związany z nikim ani z niczym na świecie. Stracił wiarę ,nawet modlitwa nie jest dla niego ratunkiem ani pociechą.

... „Bakczysaraj” - poeta opisuje miasto, które zachwyciło go swym pięknem. Utwór staje się refleksją na temat przemijania wszystkiego, co kiedyś wydawało się piękne ,wieczne i niezapomniane.

... „Pielgrzym” - bohaterem jest wieczny tułacz ,pielgrzym, nie mający własnego domu. Chociaż otacza go piękny świat to jednak człowiek ten zawsze będzie smutny i rozdarty ,bowiem jego serce zostało na Litwie, wraz z kochaną kiedyś dziewczyną.

... „Ajudah” - autor snuje refleksje na temat przemijania. Życie ludzkie ukazane tu zostaje jako źródło bezustannych cierpień i nieszczęść.

A. Mickiewicz -„Konrad Wallenrod” - Mickiewicz przeniósł akcję utworu w przeszłość, do XV w. Tytułowego bohatera ukazał jako człowieka zmuszonego do przyjęcia postawy dwulicowej, z założenia fałszywej, pełnej podstępu. Dwulicowość, konieczność bycia raz odważnym lwem, a raz chytrym lisem ,zapowiadają główne przesłanie utworu - konflikt moralno etyczny między dumą i honorem rycerskim, nakazującym głównemu bohaterowi ujawnienie się ,a koniecznością podstępnego działania, Sumienie głównego bohatera będzie obciążał czyn sprzeczny z kodeksem doskonałego rycerza. Wallenrod jako Wielki Mistrz wysłał na śmierć swoich rycerzy, którzy przecież wybrali go na swego przywódcę , a tym samym zaufali mu i złożyli w jego ręce własne losy: Konrad Wallenrod jest to tak zwany bohater wallenrodyczny, motywowany w swym działaniu wysokimi, patriotycznymi pobudkami, gotowy dla ojczyzny poświęcić dobro osobiste, a nawet szczęście ukochanej kobiety. Bohater unieszczęśliwia Aldonę ,która zostaje pustelnicą i niszczy samego siebie.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz” - w „Panu Tadeuszu” można wyróżnić trzy zasadnicze wątki, splatające się ze sobą i przenikające się wzajemnie. Wątek miłosny ukazujący budzenie się i rozkwit uczucia między Tadeuszem i Zosią. Drugim wątkiem jest spór o zamek między Sędzią a Hrabią. Trzeci wątek obejmuje działalność księdza Robaka ,emisariusza ,który przygotowuje grunt pod przyszły zryw narodowo wyzwoleńczy. O Jacku Soplicy mówi się, że jest on bohaterem romantycznym nowego typu. Do tradycyjnego bohatera romantycznego zbliża go samotność, działanie w pojedynkę, a także nieprzeciętność ,wielkie ambicje, czyny motywowane wysokimi pobudkami. Miłość okazuje się dla Jacka uczuciem tragicznym, sprowadzającym nieszczęścia. W „Panu Tadeuszu” znajdują się obrazy z życia szlachty i magnaterii polskiej ,pokazują nam, jak żyli i spędzali czas Polacy na przełomie wieków XVIII -XIX. Arystokracje reprezentują Hrabia i Stolnik. Średnią szlachtę - Sędzia Soplica, Podkomorzy, Tadeusz ;szlachtę zaściankową : Dobrzyńscy, zaś zubożałą - Wojski, klucznik, Gerwazy, Protazy.

A. Mickiewicz -Liryka- „Polały się łzy” - jest to podsumowanie całego dotychczasowego życia poety. Spojrzenie na minione lata podzielone na trzy okresy (dzieciństwo, młodość i wiek męski). Poeta podważył wszystko to co udało mu się osiągnąć do tej pory, przyznał się do całkowitej klęski.

... „Snuć miłość” - miłość ukazana w tym utworze jest pretekstem do trochę nostalgicznej zadumy nad ludzkim życiem ,nad sensem istnienia człowieka. Siła miłości jest równa naturze, żywiołom ,aniołom, a w końcu samemu stwórcy od którego się wywodzi.

... „Nad woda wielką i czystą” - stanowi refleksje poety nad przemijaniem. Składają się nań opisy krajobrazu ukazujące wodę jeziora, oraz odbijające się w niej obłoki i błyskawice. Woda zdaje się trwać ,ale świat w niej odbijany przemija. Wszystko ,co ukazuje się w wodzie jest jedynie czymś ulotnym, krótkotrwałym.

Juliusz Słowacki „Kordian” - jest to historia dojrzewania psychologicznego i politycznego ,młodego słowika, bohatera tytułowego. Kordian uważany jest jako piętnastoletni, wrażliwy chłopiec nie potrafiący odnaleźć się w otaczającym go świecie. Nie pomagają nawet opowiadania Grzegorza (o Jenku co szył psom buty). Zawiedzona miłość sentymentalna” choroba wieku”, brak umiejętności znalezienia celu w życiu powodują zagubienie bohatera, który usiłuje popełnić samobójstwo. Następnie obserwujemy podróże Kordiana po Europie. Jest to czas dojrzewania duchowego bohatera w konfrontacji młodzieńczych ideałów z rzeczywistością i utraty złudzeń. W Anglii przekonuje się o wszechwładzy pieniądza , we Włoszech o nieistnieniu prawdziwej miłości, w Rzymie ,że los Polaków jest ojcu św., całkowicie obojętny. Kluczowa scena Kordiana to monolog na szczycie Mont Blanc. Tu w bohaterze dokonuje się ostateczna przemiana. Od tej pory Kordian, który odnalazł cel w życiu, będzie walczył o wolność o niepodległość narodu. Kordian to jednostka osamotniana, skazany jest na klęskę. Jest niedojrzały politycznie, słaby psychicznie(gdy ma zamordować cara zostaje pokonany przez strach), nie ma programu dal Polski(porażka z prezesem).

... „Grób Agamemnona” - utwór można podzielić na dwie części. Pierwsza z nich nawiązuje do pobytu poety w grobowcu i do refleksji jakie atmosfera tego miejsca w nim wzbudziła. Podmiot liryczny korzy się przed historią ,przed wielkością dawnych twórców (Homer), wyraża smutek z powodu niezrozumienia jego poezji przez współczesnych. Słowacki wspomina też dwie wielkie bitwy, które rozegrały się w starożytności. Było to Termopile ; Cheroena. Termopile są do dziś symbolem męstwa i bohaterskiego oddania dla ojczyzny, Cheroena zaś -symbolem wstydu, hańby narodowej. Druga część utworu ma charakter polityczny. Słowacki analizuje przyczyny upadku Rzeczypospolitej, oskarża szlachtę o uwięzienie narodu polskiego. Mówi ,że trzeba walczyć o odzyskanie niepodległości, trzeba się zjednoczyć, mądrze i wytrwale wspólnymi siłami dążyć do jasno wytyczonego celu do wolności.

... „Testament mój” - jest poetyckie rozliczenie się artysty z cała dotychczasową twórczością, z całym swym dorobkiem literackim. Słowacki kieruje testament do czytelników jego wierszy ,uważając ich za swoich spadkobierców. Poeta podkreśla swój patriotyzm oraz wpływ jaki wywierał i pragnienie nadal wywierać swoimi utworami na Polaków. Słowacki uważa ,że jego życie przepełnione było miłością do ludzi wskazuje na wartości, jakimi przyszłe pokolenia powinny się kierować.

... -Hymn - „Smutno mi Boże” - utwór stylizowany jest na modlitwę, na rozmowę z Bogiem , w czasie której poeta dziękuje Bogu za stworzenie pięknego świata ,ale stwierdza ,że wszystkie dary Boże nie są wstanie ukoić jego rozpaczy do ojczyzny.

Zygmunt Krasiński „Nie-Boska komedia” - ukazane wydarzenia są wyraźną próbą rozliczenia się Krasińskiego z istotą oraz funkcją poezji w życiu ludzkim. Głównym Bohaterem utworu jest hrabia Henryk, który jest arystokratą, uważającym się za poetę-geniusza. Marzy o wielkiej sławie, pragnie być wieszczem. Jest poetą fałszywym ,nie umie odróżnić prawdy od kłamstwa ,traktuje życie jako natchnienie poetyckie. Nie realizując się jako mąż, ani jako ojciec. Uwiedziony przez widmo „dziewicy” wysłanej przez złe duchy, zapomina o rodzinie, doprowadza żonę do obłędu, a w konsekwencji do śmierci. Ich jedyny syn Orcio, który okazuje się być prawdziwym poetą traci wzrok. Rewolucja ukazana w dramacie wg poety jest wyrazem walki o władzę ,jaka rozgorzała między arystokracją a ludem. Rewolucjoniści pochodzą wyłącznie z warstw niższych, są brudni ,głodni i zaniedbani. Cechuje ich barak poczucia humanitaryzmu, ciągle tańczą wokół szubienic przygotowanych dla arystokracji, chcą zająć jej miejsce ,stworzyć nową kulturę. Głównym przeciwnikiem hrabiego jest Pankracy, przywódca rewolucjonistów, również bohater romantyczny. Zarówno hrabia jak i Pankracy są postaciami tragicznymi.

Aleksander Fredro „Śluby panieńskie”- głównymi bohaterami komedii są dwie pary: Gustaw i Aniela oraz Albin i Klara. Intryga wynika ze złożonych przez panie ślubów. Gustaw ,typowy lew salonowy i zdobywca niewieścich serc ,zostaje odprawiony przez Anielę. Klara nie zwraca zaś uwagi na nadwrażliwego Albina. Panowie, z inicjatywy Gustawa knują intrygę: Gustaw udaje, że kocha Anielę, a Albin, że kocha Klarę, a nie Anielę. Efektem intrygi i wywołanej przez paniki wśród dziewcząt są podwójne zaręczyny i szczęście głównych bohaterów. Fredro ma inne, niż dotychczas w romantyzmie spojrzenie na miłość. Uczucie to nie już celem życia ani źródłem samobójstw, staje się za to miłością szlachetną i prawą kojarzącą się przede wszystkim z ciepłem domowego ogniska.

Cyprian Kamil Norwid „Pióro” - motywem przewodnim staje się tu tytułowe pióro, narzędzie pracy pisarza. Pióro to symbol aktu twórczego ,można nim co prawda zapisywać rzeczy banalne, można również tworzyć arcydzieła, Dla Norwida poezja jest niezwykle ważnym elementem kultury narodowej, ma bowiem za zadanie oddziaływać na ludzi, kształtować w nich wrażliwość i świadomość narodową.

C. K. Norwid „Do obywatela Johna Brown” - wiersz ten nawiązuje do postaci amerykańskiego farmera ,który walczył o wolność osobistą murzynów i usiłował wzniecić powstanie. Został za swą działalność aresztowany i skazany na śmierć przez powieszenie. Norwid przewiduje ,że bezsensowna śmierć farmera zapoczątkuje falę terroru ,Ameryka zaś przestanie być symbolem wolności.

C. K. Norwid „ zrobił, Sokratesie” - utwór porusza problem wybitnej jednostki i społeczeństwa, w którym tej jednostce przyszło żyć. Poeta przytacza przykłady wybitnych ludzi którzy mieli odwagę i siłę wystąpić z nowymi poglądami i pchnąć ludzkość na nowe tory. Jednak za swą śmiałość i nieprzeciętność byli pogardzani i prześladowani przez współczesnych. Nawet po śmierci i ciała nie zaznały spokoju.

POZYTYWIZM

Henryk Sienkiewicz „Szkice węglem” - „Szkice węglem”- reprezentują typ noweli podejmującej problematykę ludową ukazującej tragiczną sytuacje w zaborze rosyjskim, już po wejściu w życie ustawy uwłaszczeniowej. Nowela ta jest w swej wymowie oskarżeniem ludzi ,którzy odpowiadają za sytuacje najuboższych, najbardziej upośledzonych ekonomicznie i prawnie warstw społecznych. Chłop pada ofiarą nie tylko Rosyjskich prześladowców ,ale również polskich, zdeprawowanych urzędników, ziemian, i duchowieństwa. Ludność wiejska znajduje się w położeniu beznadziejnym, chłopi nie znają języka rosyjskiego, nie znają prawa, nie rozumieją zasad ustawy uwłaszczeniowej , do tego są analfabetami. Osią akcji jest historia prostego chłopa, Wawrzona Rzepy, którego pisarz gminy Zołzikiewicz podstępem zmusza do podpisania kontraktu będącego zobowiązaniem wstąpienia do armii carskiej. Intrygę, Zołzikiewicz uknuł wraz z wójtem Burakiem ,gdyż to właśnie syn Buraka ,a nie Rzepa powinien pójść do wojska. Wysłanie Rzepy do armii jest zemstą Zołzikiewicza na żonie Rzepy ,która oparła się jego zalotom. Rzepa , analfabeta, podpisuje dokument sądząc ,że robi świetny interes i że kwituje odbiór części dworskiego lasu. dalszy ciąg utworu, to rozpaczliwe próby wyegzekwowania przez rozpłaczone małżeństwo swoich praw. Rzepowa usiłuje wybłagać łaskę u co ważniejszych i bardziej wpływowych osób. Próby te skazane są na niepowodzenie ,nikt bowiem nie jest zainteresowany udzieleniem im pomocy. Zakończenie utworu jest już ciągiem następujących po sobie katastrof. Najpierw Rzepowa w desperackim porywie rozpaczy zdradza męża i oddaje się Zołzikiewiczowi, który cynicznie ją oszukuje obiecując wycofanie dokumentu, ostatecznie zaś wyrzucając Rzepową za drzwi. Wawrzon zabija żonę siekierą, podpala zabudowania dworskie. Jednak wynika, że ostatecznie nic się nie zmieniło. Zołzikiewicz jak był tak dalej jest pisarzem w Baraniej Głowie.

Henryk Sienkiewicz „Janko Muzykant” - H. Sienkiewicz sięga w swej noweli do bardzo często wykorzystywanego przez pisarzy pozytywistycznych motywów skrzywdzonego dziecka. Biedny i bezbronny wiejski chłopiec staje się poniekąd ofiarą swego nieprzeciętnego talentu muzycznego. Jego ogromne zdolności zamiast pomóc mu w osiągnięciu pozycji i pieniędzy ,a przede wszystkim w zdobyciu władzy, stają się przyczyną jego śmierci. Sienkiewicz w utworze tym zwraca uwagę na bardzo aktualne w drugiej połowie XIX w. problemy. Realistycznie ukazuje ówczesne stosunki społeczne, przede wszystkim zróżnicowanie poszczególnych warstw, niechęć dworu ziemskiego do chłopów i brak zrozumienia nieszczęść i tragedii najuboższych. Chłopi są bezbronni ,osamotnieni w swym nieszczęściu i skazani na pastwę urzędów. Szczególny nacisk kładziono na chłopów, na kształcenie ich oraz na rozwijanie w nich świadomości narodowej. Ponieważ los dzieci, jako tych najsłabszych i jako tych najbezbronniejszych, był najdobitniejszym świadectwem niesprawiedliwości społecznej, często sięgano po ten motyw i czyniono go osią wydarzeń przedstawionych w utworze.

Henryk Sienkiewicz „Sachem” - w utworze tym Sienkiewicz pisze o prześladowaniach jakim podlegają ze strony białych osadników Indianie w Stanach Zjednoczonych. Problematyka utworu jedynie pozornie dotyczy spraw Ameryki ,w rzeczywistości jest wyrazem obawy pisarza o los Polaków żyjących w zaborze Pruskim .Upodlenie Czerwonego Sępa (syna zabitego przez białych, wodza Czarnych Wężów), jest symbolem stoczenia się człowieka na samo dno moralne i etyczne. Wódz (sachem) dobrowolnie uczestniczy w cyrkowym widowisku wystawiając przy tym na pośmiewisko najważniejsze oznaki i symbole przynależności plemiennej i tożsamości rodowej; ubiór wodza i plemienna pięść zemsty, Sienkiewicz widział, że Polacy poddani w zaborze Pruskim bezwzględnej „wojnie o kulturę”, zagrożeni są takim właśnie procesem wynarodowienia.

Bolesław Prus „Porywająca fala” - jest tematycznym i problemowym nawiązaniem do kwestii gwałtownego rozwoju przemysłu i jego konsekwencji. Wraz z postępem cywilizacyjnym nasiliły się bowiem zjawiska negatywne: bezwzględny wyzysk polskich robotników przez cudzoziemskich przedsiębiorców. Polacy zmuszenie przez warunki materialno-bytowe do nieludzko ciężkiej pracy, harowali przez szesnaście godzin za marne grosze (taka postacią jest Kazimierz Gosławski), nie mając przy tym żadnych gwarancji socjalnych i żadnej opieki lekarskiej. Traktowani byli jak tania siła robocza , jak przedstawiciela gorszego gatunku.

Bolesław Prus „Kamizelka” - przewodnim motywem jest tytułowa kamizelka. stanowi ona pretekst dla narratora(właściciela kamizelki) do retrospektywnego spojrzenia na dzieje poprzedniego właściciela kamizelki i jego żony. Nowela staje się w ten sposób historią miłości dwojga ludzi. Młode przeciętne małżeństwo żyje w szczęściu do momentu, kiedy mąż zapada na suchoty i umiera. Kamizelka staje się wtedy symbolem wielkiego poświęcenia małżonków, wzajemnego oszukiwania się ,które miało na celu uspokojenie ukochanej osoby. Utwór kończy metaforyczna pointa ,będąca wyrazem nadziei na istnienie gdzieś na świecie prawdziwej, szczerej, bezinteresownej miłości.

Maria Konopnicka „Miłosierdzie gminy” - nowela prezentuje skutki programu opieki społecznej, jaka nad ludźmi starymi i zniedołężniałymi roztacza jedna z gmin w Szwajcarii. M. Konopnicka porusza w tej noweli problematykę moralno obyczajową. Samo słowo „miłosierdzie” należy rozumieć jako wyraz niezwykle gorzkiej ironii Konopnickiej. W gminie tej praktykuje się bowiem zwyczaj oddawania ludzi starych i niedołężnych do domów co bogatszych gospodarzy w drodze licytacji. Bohater noweli stary Kuntz Wunderli jest przedmiotem licytacji. Na kupienie Kuntz'a nie decyduje się jego własny syn - szkoda mu pieniędzy. Oglądany ze wszystkich stron jak zwierzy na targu Kuntz zostaje wzięty przez bezwzględnego mleczarza Probsta i zaprzężony do wózka mleczarskiego tuż obok psa. „Miłosierdzie ...” jest oskarżeniem Marii Konopnickiej przed fałszywa filantropią ,która może spowodować liczne poniżenia i upodlenia ludzi, sprowadzenie ich do pozycji zwierzęcia.

M. Konopnicka „Mendel Gdański” - bohaterem noweli jest stary rzemieślnik, żydowski, introligator. Od lat związany z Warszawą czuje się Polakiem. Mendel ciężko i uczciwie pracuje, nie rozumie więc ,dlaczego omawia mu się prawa bycia pełnoprawnym obywatelem polskim. Jednak już sam fakt, że jest Żydem wystarcza aby stał się ofiara programu antyżydowskiego. Wtedy choć uratowany z programu traci serce dla Polski. Utwór stanowi gorzką refleksję, że są wśród nas Polacy, którzy potrafią zniszczyć najbardziej wartościowych ludzi nawet za ich pochodzenie.

M. Konopnicka „Nasza szkapa” - Konopnicka odwołuje się do motywu ukazania niesprawiedliwości społecznej poprzez krzywdę dziecka. Dziecko jako istota najsłabsza i najłatwiejsza do skrzywdzenia. W „Naszej szkapie” tytułowa „ „szkapa”, jedyny właściwie żywiciel rodziny musi zostać sprzedany, chorej na suchot matce potrzebne są lekarstwa. Jednak nie pomaga poświęcenie ukochanego przyjaciela trójki chłopców. Dzieci cierpią w noweli konopnickiej najwięcej, to przede wszystkim ich dotyka bieda, to one stają się niemalże uczciwymi kalekami, niezdolnymi nawet do rozpaczy po śmierci matki.

Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem” - akcja powieści toczy się w XIX w. we dworze Korczyńskich oraz w sąsiednim zaścianku Bohatyrowiczów. Osią wydarzeń jest mezalians krewnej Korczyńskich, panny z dworu, Justyny Orzelskiej z zagrodowym szlachcicem Janem Bohatyrowiczem. Z tym wątkiem romansowym splata się konflikt między dworem Korczyńskim ,a zaściankiem Bohatyrowiczów. Konflikt dworu z zaściankiem zostaje zażegnany gdy młodzi zaręczają się. Pisarka usiłuje zawrzeć w swej powieści wskazówki etyczne i moralne, jakimi ludzie powinni kierować się w życiu. Najważniejsza wartością, jest praca. W „Nad Niemnem” praca jest dobrowolnym obowiązkiem człowieka wobec świata przyrody i wobec siebie. Uczciwa praca rozwija w człowieku sumienność ,poczucie obowiązku ,rzetelność. Kult pracy ukazany jest m.in. poprzez mogiłę Jana i Cecylii, legendarnych bohaterów ,którzy ciężką i wytrwałą pracą przekształcili dziką puszczę w piękną i bogatą osadę. Mogiła Jana i Cecylii jest także wyrazem kultu ogniska domowego. Państwo Polskie może kiedyś powstać silne tylko pod warunkiem, że będzie silne wewnętrznie. Mogiła Jana i Cecylii to również wiara w solidaryzm klasowy. W czasie powstania ludzie pochodzący z różnych klas społecznych, potrafili zjednoczyć się i ramie w ramie walczyć o odzyskanie niepodległości. W mogile tej spoczywają ramie przy ramieniu Andrzej Korczyński, Jerzy Bohatyrowicz, którzy razem walczyli za ojczyznę, razem za nią zginęli. Orzeszkowa uświadamia czytelnikowi, że jedynie na drodze kultu pracy, ogniska domowego, a przede wszystkim pojednania narodowego ,można myśleć o silnym niepodległy państwie.

Bolesław Prus „Lalka” - głównym wątkiem utworu jest romans Stanisława Wokulskiego z Izabelą łęcką. Powieść ukazuje również ewolucję społeczno polityczną społeczeństwa polskiego na przestrzeni półwiecza. Prus ukazuje dokładny wizerunek warstw społecznych i środowisk. Arystokrację reprezentują Łęccy, Ochocki, Wąsowska. Jest to warstwa charakteryzująca się przeważnie egoizmem ,niciicą moralną, tępotą i degeneracja zamkniętą we własnym świecie nie dopuszczającą do swej świadomości żadnych przemian ani nowych twarzy. Prus ukazuje również mieszczaństwo. Są to ludzie głównie stroniący od wszelkiego życiowego ryzyka, referujący raczej powolne, mozolne dorabianie się. Lalka ukazuje też niziny społeczne. Warunki życia proletariatu ukazane są naturalistycznie, wszechobecna nędza ,brud i choroby uniemożliwiają najuboższym zajęcie się czymkolwiek z wyjątkiem rozpaczliwej walki o przetrwanie kolejnego dnia. Główny bohater Stanisław Wokulski ukazany jest jako synteza dwóch osobowości : romantyka i pozytywisty . O romantyzmie głównego bohatera powieści świadczy przede wszystkim udział w powstaniu styczniowym i marzenia o idealnej miłości , zaś o przekonaniach pozytywistycznych-kult ciężkiej pracy ,nauki, utylitaryzm i filantropia.

Henryk Sienkiewicz „Potop” - głównym wątkiem „Potopu” -jest miłość Andrzeja Kmicica i Oleńki Bilweiczówny oraz wydarzenia historyczne składające się na obraz walki narodu polskiego ze szwedzkim najeźdźca. Powieść kończy się szczęśliwie na obu płaszczyznach(Kmicic żeni się z Oleńką , najazd szwedzki zostaje odparty). Sienkiewicz ukazuje w swej powieści szeroką panoramę bohaterów, należących do różnych warstw społecznych. Pisarz prezentuje też różne typy ludzkich postaw w obliczu zagrożenia, niektórzy Polacy łączą się z najeźdźcami (Radziwiłowie), inni dowodzą swego patriotyzmu i dochowują wierności Rzeczypospolitej (Lubomirski). Typem bohatera dynamicznego jest Andrzej Kmicic , który zmieniania się wewnętrznie w trakcie rozwijania akcji utworu. Najpierw jest młodym szlacheckim hulaką, awanturnikiem i łotrem. Który brnie coraz bardzie w ciemne sprawki, aż w końcu dopuszcza się zdrady ojczyzny. W tedy następuje w nim przełom. Kmicic dokonuje wielu bohaterskich czynów, co zyskuje mu serce ukochanej Oleńki, a także sympatię czytelnika.

Adam Asnyk „Karmelkowy wiersz” - w utworze ty podmiot liryczny wspomina swoje dawne podejście do miłości. Była ona dla niego uczuciem idealnym, doskonałym, teraz jednak nastąpiło rozczarowanie takim idealistycznym, romantycznym spojrzeniem na miłość i kobiety. Gorzkie doświadczenia podmiotu lirycznego doprowadziły do tego, że pojęcie „miłość” zastąpił innym. Teraz jest już przekonany, że „z serca pożytek niewielki” ,wiec zamiast gorącego uczucia ma dla dam karmelkowe, słodkie cukierki mające odtąd zastępować słodycz serca.

...”Ach jak mi smutno” - wiersz jest przepełninu z powodu opuszczenia podmiotu lirycznego przez bliska mu kiedyś, ukochana osobę. Okazuje się, że miłość może być uczuciem destrukcyjnym, niszczącym. Klęska miłosna ma bowiem wymiar ogromnej katastrofy, jest przyczyna utraty marzeń, powoduje wszechogarniające poczucie straty i uczucie smutku.

... „Między nami nic nie było”- podmiot liryczny stwierdza najpierw, że nie łączyło go z byłą ukochaną żadne uczucie, ale potem sam sobie zaprzecza, przytaczając szereg wspomnień ze szczęśliwych czasów.

... „Do młodych” - Asnyk zwraca się do tryumfujących pozytywistów, apelując o poszukiwanie przez młode pokolenie „prawdy jasnego płomienia”. Akceptuje w ten sposób pozytywistyczną koncepcję postępu ,rozwoju i naukowych metod poznania świata. Poeta wie doskonale, że tak jak pozytywistyczni pokonali romantyków, tak kiedyś staną się pokoleniem „starym” i zostaną zmuszeni do opuszczenia sceny dziejów.

Maria Konopnicka „Rota” - jest przykładem liryki patriotycznej. Jest wiersz ,apel ,odezwa do rodaków i deklaracja miłości do ojczyzny. Są tu słowa mówiące o wierności, jest zapowiedź walki o niepodległość ,jest także deklaracją związku z Bogiem i wiarą.

... „Contra spem spero”- utwór jest wyrazem troski poetki o sytuację w kraju, o niepodległość Polski i los Polaków. Jest wyznaniem wiary ideowej, bliskiej romantyzmowi, pełne przekonania w przyszłą niepodległość Polski. Konopnicka wieży, że któregoś dnia wielkie ideały niepodległościowe zostaną wskrzeszone, a Polacy znowu sięgną po wolność.

..” Kubek” - utwór opowiada historię dwojga ludzi ,którzy kiedyś bardzo się kochali, żyli w szczęściu i spokoju. Pili z jednego Kubka ,co miało mieć magiczną moc połączenia kochanków na zawsze. Jednak nie znaleźli w miłości wiecznego szczęścia ,rozstali się i poszli każde w swoją stronę. Teraz samotnie błąkają się po świecie, a obraz kubka przypomina im jedyną miłość, jaką zaznali, najpiękniejsze chwile życia.

... „Jak poszedł król na wojnę” - to wiersz, który zestawia losy dwóch ludzi: króla i Stacha, prostego chłopa. Król, gdy wyrusz na wojnę, idzie wśród tryumfalnych fanfar, trąb zbrojnych. Nic mu nie grozi, może tylko zdobyć medale i zaszczyty. Prosty chłop może jedynie na wojnie znaleźć śmierć. Ta niesprawiedliwość społeczna trwa od wieków, wykorzystywanie najuboższych jest powszechna metoda bogacenia się i zdobywania chwały możnych tego świata.

MŁODA POLSKA

Stanisław Przybyszewski „Confiteor” - tekst ten został przyjęty jako wyraz młodopolskiego rozumienia koncepcji sztuki i roli artysty w społeczeństwie, było to również zdecydowane i stanowcze przeciwstawienie się pozytywizmowi, oraz wskazanie nowych dróg rozwoju poezji. Wg Przybyszewskiego sztuka jest religią zaś artysta jest kapłanem sztuki. Powinien wyzbyć się chęci przewodzenia czy służenia społeczeństwu, idei lub celom narodowym. Artysta jest wolny, absolutnie, święty, czysty, niezależny, stoi ponad wszystkim.

Kazimierz Przerwa- Tetmajer „Koniec wieku dziewiętnastego”- podmiot liryczny nie potrafi przyjąć żadnej postawy wobec otaczającego, wrogiego mu świata. Człowiek końca wieku jest przepojony poczuciem beznadziejności do tego stopnia, że nie znajduje żadnego ratunku, nie potrafi odpowiedzieć na żadne z zadanych mu pytań.

... „Nie wierzę w nic” - w tym sonecie Tetmajer wyraża swe przekonanie o zniszczeniu wszelkich ideałów ,marzeń i programów. Podmiot liryczny nie ma żadnych perspektyw ,zaś jedynym jego pragnieniem jest „pragnienie Nirwany”, czyli stanu, w którym następuje całkowite wyrzeczenie się woli życia, sytny nicości, popadnięcia w niebyt, w nieistnienie.

... „Hymn do Nirwany” - Podmiot liryczny zwraca się do Nirwany, błaga o kres cierpień i męczarni ,jakie niesie ze sobą życie. Nirwana jawi się tu jako zbawienie, jako najwyższe bóstwo.

... „Melodia mgieł nocnych” - poeta dąży do ukazania ulotnego piękna chwili, momentu ,który go zachwycił. Jest to próba namalowania lirycznego, niezwykle subtelnego obrazu mgieł tańczących przy świetle księżyca. Wiersz oczarowuje odbiorcę swą atmosferą przenika go cisza i spokojem ,tytułową „melodia mgieł”. Pojawia się tu również nuta melancholii, mgły bowiem są świadkami śmierci gwiazdy, która osnuwa cały wiersz nutą elegijnego smutku.

... „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej” - tematem utworu jest krajobraz tatrzański i wynikający z obozowania górska przyroda, uczucie spokoju i ukojenia. Tatry opisane są tutaj jako synteza zjawisk ulotnych, niepowtarzalnych. Obraz ten wywołuje w podmiocie lirycznym nastrój zadumy, wewnętrznego wyciszenia, nieuzasadnionej tęsknoty i żalu.

... „Anioł Pański” - to próba ukazania uczuć i przeżyć wewnętrznych człowieka poprzez opis przyrody. Te obrazy maja za zadania wywołanie u czytelnika nastroju melancholii, smutku. Przesłanie wiersza jest łatwe do odczytania: życie ludzkie jest tylko smutnym, pozbawionym celu przemijaniem, błąkanie się po zimnym, nieprzyjaznym świecie.

... „Evviva L'arte!” - Tetmajer wyraźnie nawiązuje do koncepcji wynoszenia sztuki na ołtarze i stawiania artysty ponad innymi ludźmi. Wiersz wyraża przekonanie, że choć sztuka nie daje pieniędzy to jednak pozwala wyzwolić się z okopów codziennej egzystencji. Daje możliwość zapomnienia o nędzy i głodzie.

Jan kasprowicz - Cykl sonetów - „Z chałupy” - jest zbiorem obrazów nędzy ludu, obrazów wsi -char przytulonych do pagórków, rżących koni, chudych krów.

... Sonet XV - to obraz kobiety, która zamarzła ,tułając się w żebraczym życiu ,bo mąż jej zmarł, a ziemię sprzedano na opłaty

... Sonet XIX - to historia mężczyzny, który zdrowy i zdolny do pracy zachorował lecz nie ma pieniędzy na lekarzy i niechybnie umrze

...- Sonety - „Krzak dzikiej róży” - na tle szarych skał, wśród pięknych, górskich ujęć, kwitnie krzak dzikiej róży. Obok umiera stara, powalona przez zamieć limba. Jeżeli potraktujemy krzak róży i starą limbę jak bohaterów utworu stwierdzimy, że są one symbolem młodości i przemijalności, pełni sił twórczych i schyłku istnienia.

... Hymn „Dies Irae” - ukazuje apokaliptyczny koniec świata i Sąd Ostateczny. Symbolika biblijna, apokaliptyczna podkreśla grozę czasów ostatecznych. Te obrazy zwiastują nadchodzącą katastrofę, kres cywilizacji, koniec ludzkości. Podmiot liryczny, występujący tu w imieniu całej ludzkości usiłuje dociec, czy człowiek może odpowiadać za zło, które zostało stworzone( jako przeciwieństwo dobra) przez Boga.

... „Hymn św. „Franciszka z Asyżu” - przynosi pełna pokory i miłości do wszystkich żywych istot ideę franciszkanizmu. Kasprowicz ukazuje się tu jako poeta, który odzyskał równowagę duchową, jako człowiek doświadczony, głoszący prawdziwy kult naturalności codzienności, prostoty. Deklaruje swe przywiązanie do przyrody, podziw dla jego piękna i głośna wyraża zachwyt nad dziełem Boga.

Leopold Staff „Sny o potędze”- Staff przeciwstawia się dekadentyzmowi, poszukując oparcia w filozofii Fryderyka Nietschego , głoszącego afirmacje życia, pochwałę człowieka mocnego, aktywnego i kształtującego swą siłę duchową.

... Sonet „Kowal” - wiersz miał być symbolem walki z przejawami zniechęcenia pesymizmu, poczucia bezradności. Celem dążeń człowieka powinny być : siła i wielkość ,dające poczucie wewnętrznego spokoju i harmonii.

Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni” - Żeromski ukazuje w swej powieści wiele typów i wiele rodzajów bezdomności: przede wszystkim pisze o bezdomności rzeczywistej(bezdomni są nędzarze paryscy z domu noclegowego, czy warszawski proletariat).Bezdomny jest również główny bohater Tomasz Judym. Jest to bezdomność ideowa, polegająca na tym, że Judym jako służebnik idei rezygnuje z możliwości posiadania własnego domu i własnej rodziny. Bezdomność społeczno-ekonomiczną i polityczną prezentuje Wiktor zmuszony opuścić dom, by wyruszyć w świat w poszukiwaniu lepszego życia. Bezdomność polityczna reprezentuje Wacław, człowiek nie mający możliwości powrotu do ojczyzny. Jednoznaczna ocena osoby i postępowania głównego bohatera powieści doktora Tomasza Judyma jest niemożliwa. Jest człowiek, który podejmuje walkę z otaczającym go złem i niesprawiedliwością społeczną. Temu celowi poświęca całe swoje życie. Wynik jest tragiczny: Judym traci szansę zrobienia kariery, odrzuca miłość Joasi, rezygnuje z możliwości stabilizacji życiowej.

Stefan Żeromski „Rozdziobią nas kruki, wrony”- pojawia się problematyka powstania styczniowego. Jego akcja rozgrywa się pod koniec powstania. Opowiada o zamordowaniu przez Moskali powstańca Szymona Winrycha transportującego broń dla walczących oddziałów. Oprócz krytyki stronnictw niechętnych powstaniu i ugodowych względem zaborców (wrony i kruki bezczeszczące zwłoki powstańca). Żeromski podkreśla również fatalne skutki nieprzyciągnięcia do powstania chłopów (epizod z chłopem, który ograbia zabitego Winrycha, a jego zwłoki wrzuca do dołu po ziemniakach). Obojętność i wstrząsająca profanacja ciała zabitego powstańca jest, wg pisarza ,efektem wielowiekowego ucisku najuboższych, ciemnoty i zabobonu. Chłopi nie czują żadnej tożsamości narodowej, nie są uświadomieni patriotycznie. Z drugiej strony nikt nigdy nie wpajał im żadnych wartości etycznych czy moralnych, nie widza więc że okradanie zwłok jest grzechem.

Leopold Staff „Deszcz jesienny” - cały utwór zdominowany jest przez nastrój smutku, wywołany tytułowym jesiennym deszczem .Podmiot liryczny wsłuchuje się w dzwoniący monotonie o szyby deszcz i popada w coraz większe przygnębienie i melancholię. Jego myśli obracają się wobec czyjejś śmierci, jakiegoś pogrzebu, cmentarza, grobów. Jednym z obrazów jest przechodzący przez ogród szatan, który kładzie się na kamieniach i płacze.

... „Sonet szalony” - utwór jest wezwaniem do poszukiwania w życiu radości, do cieszenia się każda chwila, każdym wydarzeniem. Bardzo wyraźnie zmienia się świat przyrody ukazanej w wierszu. Przyroda stanowi przyjazne człowiekowi otoczenie ,wyzwala w nim optymizm, radosne szaleństwo.

... „Pokój wsi” - poeta wychwala wieś ,błogosławi narzędzia pracy zwierzęta ciągnące pługi i brony i każda pożyteczna czynność. Wszystko to dzieje się za przyzwoleniem Boga , wszystko to jest dobre, harmonijne i piękne.

... „O miłości do wroga” - Staff pokazuje tu rodzaj miłości, miłości do kogoś, kto nas skrzywdził. Podmiot liryczny cierpi przez „wroga”, ale z godnie z ewangelicznym nakazem wybacza mu.

Bolesław Leśmian „Las” - na wiersz ten składają się rozważania poety, o czym może myśleć umierający człowiek. Leśmian nawiązuje przede wszystkim do powszechnego przekonania, że w chwili śmierci pojawiają się przed oczyma umierającego najważniejsze sceny z jego życia. Może być również tak ,że w chwili śmierci pojawi się las przed oczyma umierającego, symbol spraw ostatecznych, wieczności, stałego związku człowieka z naturą. Być może w chwili śmierci człowiek wraca do miejsca, skąd przybył, do świata przyrody.

Stanisław Wyspiański „Wesele” - Wyspiański dokonuje w weselu krytycznej oceny społeczeństwa polskiego. Okazuje się że w tej osobliwej chwili wielkiej szansy inteligencja zawiodła , a chłopi nie dorośli do tak poważnego zadania jakim jest walka narodowowyzwoleńcza. Tragizm narodu tkwi niemożności spełnienia skutecznego czynu w niemocy: braku umiejętności wykorzystania szansy. Niemoc ma wiele powodów: wynika z usypiania świadomości społeczeńtwa przez konserwatystów (rozmowa Stańczyka z dziennikarzem), zdrady (hetman Branicki) i braku działania. Z kolei chłopi są zainteresowani swoimi korzyściami, nie mają żadnego poczucia tożsamości narodowej. Akcja utworu rozgrywa się na dwóch planach :plan pierwszy podejmuje problematykę wzajemnych antagonizmów między chłopstwem, a inteligencją. Drugi plan ,fantastyczny czyni z wesela sztukę symboliczną. Stanisław Wyspiański dokonuje prawdziwej reformy w polskim teatrze i w dramacie jako gatunku literackim.

Gabriela Zapolska „Moralność pani Dulskiej” - znajdujemy się w kręgu małego rodzinnego skandaliku. Mama Dulska, która dzierży w garści swoją mieszczańską rodzinkę przymknęła oko na romans syna ze służącą Hanką. Efekt romansu był przykry, gdyż Hanka zaszła w ciążę. Zbyszek uniósł się honorem, postanowił zrzucić z siebie mieszczański blichtr, zapragnął ożenić się z Hanką. Lecz klan mieszczańskiej familii wyperswadował mu ów bezczelny pomysł. Hanka otrzymała finansowa odprawę. W sztuce Zapolskiej oddziaływuje prawo doboru naturalnego. Hanka jest słaba i nieprzystosowana, musi więc przegrać w starciu z Dulską i odejść. Podobnie Zbyszko, który również ulega silniejszej matce i rezygnuje z planów poślubienia Hanki. W moralności pani Dulskiej ogromne znaczenie ma siła i związane z nią prawo silniejszego. Moralność ta przejawia się także w decyzji o wyrzuceni z domu lokatorki, która próbowała popełnić samobójstwo. Gabriela Zapolska przeprowadza w swej sztuce prawdziwą rozprawę z zakłamanym środowiskiem drobnomieszczańskim, ukazuje jego deformację i skrzywienia moralne.

Władysław Reymont „Chłopi”- Reymont ukazują gromadę lipecką interesuje się wszystkim co dotyczy życia tej społeczności :pracą, dniem powszednim, świętami, czasem wolnym ,rozrywkami i zabawami. „Chłopi” ukazują gromadę wiejską jako społeczność silnie zhierarchizowaną, zbudowana na kształt piramidy. Na jej wierzchołku znajdują się najbogatsi i najbardziej wpływowi członkowie gromady(dziedzic, ksiądz, sołtys), trochę poniżej bogaci gospodarze, jeszcze niżej arendarz, średnio zamożni chłopi, wreszcie na samym dole pozbawieni wpływu na rolę społeczności biedniacy i żebracy. Głównym bohaterem jest Maciej Boryna. Jest pracowity i gospodarny, ale również bezwzględny i wyrachowany. Przywiązany do ziemi, która czasami zdaje się być ważniejsza niż więzy rodzinne (konflikt i wypędzenie syna Antka z domu). Śmierć Boryny ma wymiar symboliczny. Reymont w ten sposób podkreśla zależność chłopa od ziemi ,moralny obowiązek wobec niej. Treścią życia na wsi jest ciężka praca na roli ,codzienny mozolny trud. Społeczność lipecka żyje w zgodzie z własnymi wypracowanymi przez pokolenia prawami moralnymi i etycznymi. Każdy kto podporządkuje się tradycyjnym nakazom i zakazom zostaje wykluczony z tej społeczności, usunięty poza jej nawias. Taka kara spotyka Jagnę kierującą się w swym postępowaniu uczuciem i zdominowaną przez instynkt biologiczny. Rok obyczajowo- obrzędowo-liturgiczny jest rodzajem kalendarza wg którego żyje społeczność lipecka. Wszelkie obrzędy czy to kościelne czy to pogańskie, wynikają z niezmiennego stałego rytmu pór roku. Tak więc nie tylko wszelkie święta, ale również rodzaj prac i codziennych zajęć ludności będzie zależał od tego czy jest wiosna, lato, jesień czy zima. Autor jest życzliwy bohaterom. Ukazuje ich w sposób obiektywny wskazujac na liczne zalety chłopów, ale nie stroniąc również od wykazania zalet tak gromady jak i poszczególnych postaci.

Stefan Żeromski „Siłaczka”- tytułowa „siłaczka” to młoda nauczycielka Stanisława Bozowska, która zafascynowana szczytna misja walki z ciemnotą panująca wśród najuboższych warstw społecznych wyjeżdża na wieś. Stasia jest idealistką ,działa w imię pięknego hasła i pięknej idei. Jej decyzja jest wynikiem wewnętrznego nakazu niesienia pomocy bliźnim. Szybko okazuje się jednak, że rzeczywistość przerasta wątłe siły dziewczyny. Jej organizm nie wytrzymuje próby, Stanisława Bozowska umiera na tyfus. Tytuł noweli stał się określeniem postawy życiowej ,która cechuje idealistyczny stosunek do życia, gotowość do poświęcenia swego życia innym.

Stefan Żeromski „Doktor Piotr” - opowiadanie ukazuje jednostkę dokonującą wyboru. Ojciec tytułowego bohatera jest nadzorcą, który okrada robotników, aby zdobyć pieniądze dla uczącego się w Anglii syna. Dowiedziawszy się o nieuczciwości ojca, Piotr postanawia zwrócić robotnikom pieniądze. W tym celu znowu musi wyjechać za granicę i poświęcić na spłatę długu całą energie i lata pracy. Żeromski maluje kolejną postać piękną i czystą moralnie, surowo ocenia rzeczywistość w której jedni ludzie oszukują i wykorzystują drugich.

... „Zmierzch” - jest to krótki epizod z życia pary ubogich wieśniaków zmuszonych do nieludzko ciężkiej pracy przy wywózce torfu. Gibałowie, chcąc przeżyć nadchodzącą zimę muszą pracować za marne pieniądze całymi dniami. Gibałowa zaniedbuje własne dziecko, które musi zostawić w chałupie bez opieki. Cierpi, niewymowne męczarnie psychiczne bojąc się, że dziecku może stać się jakaś krzywda.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

Julian Tuwim „Wiosna” - wiersz o podtytule „dytyramb”. Dytyramb był w starożytności pieśnią pochwalną śpiewaną ku czci Boga wina i wegetacji. Tuwim wskazuje tym podtytułem na charakter wiersza. Będzie to utwór wychwalający życie, biologizm, instynkt. Wiosna ukazuje tłum ludzi ,którzy żyją gdzieś w mieście fabrycznym. Jest wiosna więc ludzie całkowicie zdominowani przez instynkty biologiczne, główny popęd seksualny. Tłum fascynuje ,ale jednocześnie budzi odwagę i lęk.

... „Życie” - poeta opisuje swą ogromną radość wynikającą z prostego faktu ,że żyje. Podmiotowi lirycznemu chce się krzyczeć z radości ,bo cały świat należy do niego ,bo jest przepełniony poczuciem własnej siły i jedności z naturą.

... „Do krytyków” - poeta jeździ po Warszawie w maju tramwajem i ta przejażdżka staje się czynnością najwspanialszą pod słońcem. Poeta w tym wierszu zwraca się do krytyków. Tuwim nie zwraca się z taką koncepcją sztuki, dla niego tematem wiersza powinno być zwykłe codzienne życie, za zwyczaj sprawy ,proste czynności. Poezja powinna zrywać z polityczno-patriotycznym przekazem.

... „Prośba o walkę” - utwór w który podmiot liryczny prosi Boga o dar siły przekazu poetyckiego. Chce ,aby jego wiersze docierały do prostych ludzi i były jak broń ,jak pistolet z którego wystrzelić można do wroga.

... „Śmierć prezydenta Narutowicz” - autor oskarż w nim skrajną prawicę, która mówiąc o Bogu i powołując się na swoja wiarę oraz związki z duchowieństwem katolickim ,jednocześnie szerzyła nienawiść do innych ludzi i podburzała fanatyków do bezsensownych zbrodni.

... „Do prostego człowieka” - w utworze tym Tuwim mówi, że każda wojna jest zła, w każdej grupy rządzące czy elity uprzywilejowanych, powołując się na ojczyznę, Boga czy honor będą wysyłały na śmierć tysiące niewinnych ludzi. Tuwim wzywa do zaprzestania wszelkiego rozlewu krwi w imię pieniędzy.

... „Mieszkańcy” - to obraz przeciętnego dnia z życia przeciętnego mieszczucha. Wszystko jest szare, monotonne ,nieciekawe. Prosty mieszczanin dba tylko o gromadzenie dóbr doczesnych i zaspokajanie własnych, najbardziej przyziemnych potrzeb.

... „Rzecz czarnoleska” - jest to wyraz przywiązania poety do tego rodzaju poezji, w której rządzi harmonia, klasyka i jasność przekazu.

... „Do losu” - utwór stanowi próbę podsumowania dotychczasowego dorobku twórczego poety. W utworze tym przeważa smutna autoironia i wyraźny dystans do swej twórczości, nawet przekonanie do nieśmiertelności jaką dają poecie własne wiersze, brzmi gorzko i przygnębiająco.

Bruno Jasieński „But w butonierce”- jest próbą wcielenia w życie teorii i manifestów artystycznych. Podmiot liryczny zdaje się być pełen zachwytu nad sobą. W wierszu pojawia się również zapowiedź grzebania poetów należących do starszego pokolenia (Tetmajera i Staffa), ale bowiem w nowym świecie futurystów nie ma miejsca na przeszłość.

Julian Przyboś „Gmachy” - poeta zachwyca się cywilizacją, ulicami, budowanymi domami, ich wysokością. Piękne są elementy budowli, piękny jest efekt końcowy. Tu właśnie Przyboś dostrzega rolę dla poezji i poety : rozwój cywilizacji i rozbudowa miasta powinny stać się tematem poezji.

... „Notre-dame” - w wierszu pojawia się odwieczne pytanie człowieka o jego miejsce w świecie . Notre-dame to wspaniała gotycka katedra, która dla podmiotu lirycznego jest synonimem wielkości człowieka i doskonałości jego myśli technicznej.

... „Z Tatr” - utwór jest poświęcony taterniczce, która zginęła. Metafory doskonale oddają grozę ostatnich chwil życia kobity, która najpierw wisiała nad przepaścią, ale później nie wytrzymała i spadła w otchłań. Rozpaczliwej , z góry przegranej walce taterniczki o życie towarzyszy posępna cisza gór, niemego świtka tragedii.

... „Lipiec” - podmiot liryczny twierdzi że w wakacje powinno spędzać się na wsi. Wieś powoduje wyciszenie, wewnętrzne uspokojenie człowieka mającego na koniec styczność, aczkolwiek uciążliwa na dłuższą metę cywilizację.

Leopold Staff „Poeta” - wiersz przynosi próbę samookreślenia się podmiotu lirycznego, parającego się tworzeniem poezji. Staff mówi, że aby być poeta trzeba być wielką indywidualnością ,mieć świadomość posłannictwa i niemalże prometejskiego obowiązku czuwania nad całą ludzkością.

... „Ars poetica” - wiersz określa rolę i zadania poezji. Poezja powinna wypływać niczym nieuchwytne echo z samego dna serca, a zadaniem poety jest uchwycenie ulotnej nici poetyckiego natchnienia, schwytanie jak motyla i stworzenia dzieła sztuki.

... „Kartoflisko” - peta opisuje najpierw jesienny pejzaż, deszczowe niebo i krążące wrony, a następnie przechodzi do opisu kobiet pracujących przy wykopywaniu ziemniaków. Poeta ukazuje trudne piękno wiejskiej egzystencji.

... „Wysokie drzewa” - są dla autora, jako symbol całej przyrody, źródłem poetyckiej inspiracji. Piękno i dostojność drzew skłania poetę do snucia lirycznych refleksji, dostrzegania przebogatej kolorystyki świata przyrody.

Bolesław Leśmian „Dusiołek”- bohater utworu, wiejski gawędziarz Bajdała, wędruje po świecie ze szkapą i z wołkiem. Gdy pewnego razu, zmęczony upałem, usnął, we śnie pojawiła mu się straszna zmora, czyli Dusiołek. Biedny Bajdała po przebudzeniu obwinia za swe koszmary najpierw szkapę, potem wołu ,a w końcu nawet samego Boga. Jednak ten bunt przeciwko Bogu ma głębsze podłoże filozoficzne, może kojarzyć się z poddawanie w wątpliwości nieskończonej dobroci Boga, który jest przecież stwórcą nie tylko dobra, ale również grzechu, zła, nawet jeżeli jest to zwykły Dusiołek.

... „W malinowym chruściku”- świat miłości dwojga ludzi i ukazany został tu w niezwykle subtelny, dyskretny sposób. Cały utwór utrzymany jest w bardzo stonowanym nastroju, przepełnionym ciszą i spokojem. Opis otaczającej kochanków przyrody zdaje się jedynie zmagać tę ciszę i powodować, że schronieni wśród krzaków malin spostrzegają cały świat z zupełnie innej perspektywy. W wierszu Leśmian udowadnia, że o miłości zmysłowej, fizycznej można pisać bardzo dyskretnie i elegancko.

... „Urszula Kochanowska” - w wierszu Leśmian wykorzystuje motyw Urszulki, córki Kochanowskiego. W jego wierszu Urszulka, gdy dostaje się do nieba, prosi Boga ,aby otworzył dla niej domek. Tam oczekuje wieczorem na rodziców, którzy jednak nie przybywają. Zamiast nich pojawia się Bóg. Leśmian pisze o nagrodzie jaka oczekuje na ludzi po śmierci, pisze natomiast o rozczarowaniu i zawodzie jaki jest nierozłącznym elementem życia człowieka.

Konstanty Ildefons Gałczyński „Prośba o wyspy szczęśliwe”- jest wyrazem ucieczki poety w krainę miłości, wyobraźni i fantazji czyli na tytułowe wyspy szczęśliwe. Wiersz można zrozumieć jako próbę odnalezienia w życiu Gałczyńskiego własnej Arkadii utopijnego ideału, który w szarej rzeczywistości raczej nie ma szans spełnienia.

... „Ulica towarowa” - wiersz ukazuje typową ulicę w jakiejś robotniczej dzielnicy. W dzielnicy nic tu się nie dzieje ,ale wieczorem ulica wyraźnie ożywa. Najsmutniejsze w tym wierszu jest pewnego rodzaju fatalizm- robotnicy nie maja żadnej alternatywy, są skazani na alkohol, fabryczne dziewczyny i spędzanie całego życia na swej ulicy.

... „O naszym gospodarstwie” - jest obrazkiem opiewającym ciepło i spokój rodzinnego domu. Podmiot liryczny odnalazł w nim szczęście rodzinne, a pojawiające się w wierszu wątki autobiograficzne pozwalają sądzić, że Gałczyński chciał pokazać światu, że to właśnie on jest człowiekiem szczęśliwym.

Stanisław Ignacy Witkiewicz - Dramat - „W małym dworku”- Witkacy zaatakował tu i sparodiował realistyczny dramat Tadeusza Rittnera. Młody lekarz żeni się z młodą uwiedzioną przez siebie młodą dziewczyną. Doktor lekceważy jednak swą żonę, co doprowadza ją do zdrady. Dramat kończy się tragicznie: zrozpaczony małżonek zabija żonę poczym sam popełnia samobójstwo. Inaczej jest u Witkacego. Cały patos i powaga sztuki Rittnera gdzieś znikają, a ich miejsce zajmuje kpina, fantastyka, groteska. Bohaterowie zachowują się w sposób niezrozumiały i niedorzeczny. Kiedy pojawia się duch matki, córki rozmawiają z nią jak z normalną, żywa osobą, która na dodatek bezustannie kłamie. Widmo uczestniczy w śniadaniu i okazuje się, że duch może normalnie jeść, spać, a nawet pić. Witkacy atakuje tym samym poczucie zdrowego rozsądku, prowokuje odbiorcę, ośmiesza jego hierarchie wartości. Nawet ludzka śmierć jest powodem do żartów: w pewnym momencie Amelka i Zosia ochoczo popełniają samobójstwo, z własnej ręki ginie też wdowiec Nimbek. Jednak nikogo to nie poruszy- pozostali przy życiu bohaterowie z całkowitym spokojem zabiera się do spożywania kolacji. W utworze tym wartości moralne i etyczne gdzieś zniknęły, pozostało jedynie poczucie zbliżającej się nieuchronnie katastrofy i chaosu, który niebawem ogarnie cały świat.

... „Szewcy” - sztuka jest uniwersalna. W „szewcach” akcja obraca się wokół kolejnych przewrotów, powodujących obalanie starych i powstanie nowych formacji ustrojowych: faszyzmu, komunizmu, anarchii i totalitaryzmu. Każda kolejna rebelia wydaje się być jeszcze groźniejsza od poprzedniej, jeszcze bardziej przerażająca. Pierwszego przewrotu faszystowskiego dokonuje zdesperowany prokurator Robert Scurvy przy pomocy bojówki Dziarskich Chłopców. Teraz następują kolejne bunty i przewroty: komunistyczny samych szewców, którzy bardzo szybko likwidują własnego przywódcę Sajetana. Kolejnym przewrotem jest anarchistyczna rebelia Hiper- Robociarza, po której może nastąpić już tylko ostateczny totalitaryzm. Tym samym świat pogrąża się coraz głębiej w chaosie, ostateczna katastrofa jest nieunikniona, coraz bliższa. Witkacy wskazuje w swym dramacie na kilka prawd historyczny o wymiarze uniwersalnym. Przede wszystkim wskazuje na fakt, że z każdej rewolucji największą korzyść odnoszą nie ci, którzy dokonali przewrotu, lecz ci, którzy w odpowiednim momencie sięgnęli po władzę. Rzeczywistość przedstawiona w „Szewcach” jest rzeczywistością zdeformowaną, zniekształcona i groteskową. Bohaterowie są niezrównoważeni psychicznie. Ich reakcje wynikają często z braku istnienia uczuć wyższych takich jak miłość czy przyjaźń ,zastąpionych przez najniższe instynkty i pragnienia.

Stefan Żeromski „Przedwiośnie” - główną postacią jest Cezary Baryka. Jako młody chłopiec mieszka w Baku, gdzie zastaje ich wybuch I wojny światowej. Severyn Baryka wyjeżdża na wojnę, a Cezary pozostaje sam z matką, pozbawiony ojca, a tym samym autorytetu moralnego. Szkołą Cezarego staje się rewolucja- wydarzenie, które kształtuje młodość i psychikę bohatera. W czasie rewolucji umiera matka Cezarego, powraca z wojny ojciec i zabiera chłopaka do Polskim snując przed nim idealistyczny obraz „szklanych domów” ojczyzny. Po drodze stary Baryka umiera. Cezary bierze udział w polsko-radzieckiej wojnie 1920 r., potem z „towarzyszem broni” Hipolitem Wielosławskim wyrusza do jego rodzinnego majątku- na Włoci, lecz etap- Nawłoć nie kończy się szczęśliwie. Zaplątany w męsko damskie rozgrywki bezwiednie śmierć Karoliny. Wdaje się też w romans z obdarzoną temperamentem Laurą. Trzeci etap życia. Baryka już w Warszawie ma wybitne, polityczne sukcesy. G. Żydziec stary przyjaciel matki i wyznawca idei polski niepodległej, programu spokojnych reform, spółdzielczości , „walczy o dumę” Cezarego z Lukiem, zapartym komunistą. W końcówce powieści Cezary bierze udział w demonstracji komunistycznej na Belweder - nie znaczy to jednak, że obrał drogę Lulka. Bowiem w osobie Cezarego Baryki przedstawia Żeromski rozterki młodego człowieka dwudziestolecia międzywojennego, takiego, który zachłysnął się wolnością kraju, lecz jest rozczarowany kształtem nowej, niepodległej ojczyzny. „Przedwiośnie” uwidacznia doskonale sprzeciw Żeromskiego wobec rewolucji komunistycznej. Pisarz bał się komunizmu, uważał, że oznaczać on może zniszczenie wszelkich wartości, i tragedie polskiego narodu i zagrożenie z tak wielkim trudem wywalczonej niepodległości. Żeromski przedstawia mit szklanych domów z którym po raz pierwszy Cezary spotyka się w czasie podróży do Polski. Tę idealistyczna koncepcje głosił ojciec Cezarego. Opowiadał o Polsce jako o krainie dobrobytu, w której robotnicy mieszkają w estetycznych, higienicznych, szklanych domach. Tę szklaną arkadie zamieścił Żeromski w powieści nie bez przyczyny. Poprzez kontrast- zderzenie faktu, rzeczywistego z tak idealistyczną wizja budzi rozgoryczenie. Epizod „szklane domy” jest krytyką odwiecznych romantycznych złudzeń i wiary w fantazje, piękne lecz nierealne. Żeromski oprócz mitu szklanych domów przedstawia dwie koncepcje rozwoju kraju. Pierwsza z nich reprezentowana przez Szymona Gajowca. Gajowiec wierzy w systematyczne reformy ekonomiczne, w powolne wychodzenie z zaborczych zaszłości, w konieczności wzmocnienia pieniądza i włożenia w reformę ojczyzny ogromu pracy. Dopełnia całość tej koncepcji pogląd o sile modlitwy i opiece boskiej nad Polską. Druga koncepcja reprezentowana przez wywrotowca Lulka jest koncepcją komunistycznej reformy. Lulek, który cieszył się z wszelkich potknięć i porażek młodego pastwa polskiego, jest skłonny zakwestionować fakt niepodległości Polski, uważa też, że jedyne granice, jakie powinny istnieć w Europie to granice klasowe, a nie państwowe. Cezary Baryka jest Sceptyczny wobec obu tych koncepcji. Gajowcowi zarzuca brak zdecydowania i siły przy przeprowadzaniu reform, Lulkowi - brak patriotyzmu i realistycznej oceny szans objęcia władzy przez klasę robotniczą. Widzi że polscy robotnicy są jedynie grupa z degenerowanych, zwyrodniałych, prostych ludzi nieprzygotowanych do rządzenia. Poza tym wie, że każda rewolucja ,a w szczególności rewolucja komunistyczna ,może przynieść jedynie mordy i grabieże, nigdy jednak nie spowoduje warunków życia zwykłych ludzi.

Zofia Nałkowska „Granica”- jest to po prostu banalny romans. Młody inteligent Zenon Ziembiewicz, który ma ożenić się i żeni z panna Elżbietą Biedzką, jednocześnie romansuje z dziewczyną ze wsi - Justyną Bogutówną. Efektem związku jest ciąża, która Justyna na życzenie Zenona usuwa. Elżbieta, świadoma sytuacji pomaga dziewczynie finansowo. Zenon robi karierę jako prezydent miasta, rozkazuje strzelać do demonstrujących robotników. Z kolei Justyna nie wytrzymuje psychicznie swojego losu, dokonuje na Zenonie zemsty oblewając mu twarz kwasem. Po wywołaniu skandalu popełnia samobójstwo, a Elżbieta wyjeżdża. „Granica” jest powieścią o problematyce społecznej, gdyż podejmuje temat różnicy między ważnymi warstwami społecznymi. Ludzi warstw wyższych i niższych społecznych dzieli granica nie do przebycia. Najlepszym symbolem tego podziału jest kamienica Kolichowskiej materialnie podzielona w poprzek. Na górze żyją ludzie bogaci ,na dole biedota. W świetle problematyki psychologicznej „granica” jest pytaniem o możliwość poznania świata i siebie przez człowieka. Jest to Granica między tym co subiektywne, a tym co obiektywne. „Granica odporności moralnej”. Zenon przekroczył granice, której nie można przekraczać bez konsekwencji. Chodzi nie tylko o romans z Jystyna- chodzi także o zdradę młodzieńczych ideałów, o wydany rozkaz strzelania do robotników. W świetle problematyki filozoficznej Nałkowska pyta o granicę poznania rzeczywistości przez człowieka.

Witold Gombrowicz „Ferdydurke”- naczelnym problemem ukazanym w powieści jest ukazana walka głównego bohatera z formą. Forma ta oznacz wszelkie konwencje ,schematy, które jednostka przyjmuje jako wzór zachowania. Są one narzucane człowiekowi z zewnątrz i przyjmowane przez niego jako własne, gdyż wg Gomrowicza zawsze musimy wyrażać się w jakiejś formie. W powieści walkę z formą podejmuje Józio. Józio ,trzynastoletni pisarz, nagle zostaje wepchnięty przez swego byłego profesora w dzieciństwo, poddany procesowi dezintegracji osobowości. Józio jest światkiem rozpaczliwej próby wyzwolenia się z formy, jaką jest pojedynek na miny między Miętusem, a klasowym prymusem, Pilaszczkiewiczem. Z kolei podczas pobytu u Młodziaków Józio poddaje się urokowi młodziutkiej, wyzwolonej personalki. wtrącenie bohatera w formę ma się odbywać za pomocą łydki, symbolizującej erotyzm. Młodziakowie stanowią nowoczesne małżeństwo i nieustannie manifestują swą niezależność wobec wszelkich norm obyczajowych i moralnych. Z demaskowanie nienaturalnej nowoczesności Młodziaków jest tylko chwilowym triumfem bohatera, proces w pędzania go w formę będzie bowiem kontynuowany podczas jego pobytu na wsi. Tu okaże się, że istnieją również formy wynikające z przynależności do poszczególnych klas społecznych. Kiedy Miętus będzie chciał przełamać formę nierówności klasowych i z bratać się z parobkiem, wywoła to rewoltę. Józio ucieka stamtąd z córka gospodarzy, wplątuj się w kolejną formę, tym razem infantylne sidła miłości. Wg Gombrowicza wszyscy udają przed wszystkimi, każdy gra, nikt nie jest z nikim szczery, wszyscy jesteśmy nie autentyczni, upozowani, sztuczni.

Bruno Shulz „Sklepy cynamonowe” - czynnikiem organizującym świat przedstawiony utworu jest retrospektywny powrót bohatera -narratora do czasów dzieciństwa. Dzieciństwo jawi się dojrzałemu już narratorowi jako arkadyjska kraina wiecznego szczęścia. Autor wspomina obraz ojca. Jest tu opis uwiecznionego spaceru - rodzinnej wyprawy do teatru ,w którym okazuje się ,że ojciec zapomniał portfela. Matka wysyła po portfel chłopca i jesteśmy światkami nocnej wyprawy. Bohater błądzi w poszukiwaniu sklepów cynamonowych ,symbolu pragnienia, zakazanego, a kuszącego rejonu ,pełnego egzotyki. Zbłądzeniu towarzyszą : lęk ,poczucie winy, strach przed karą. Bohater trafia w podf szkoły, ociera się o mieszkanie dyrektora- teren zakazany, z którym kojarzy się strach i oczy córki dyrektora- młodzieńczy symbol erotyzmu. Opowiadanie kończy się fantastyczną wizją jazdy dorożką przez przestworza.

Bruno Shultz „Traktat o manekinach” - teoria poczucia zredukowania człowieka do roli manekina. Manekin to jedynie pusta w środku skorupa ,to tylko rzecz mająca pozory człowieczeństwa pozbawienia życia .Takie ukazanie procesu dehumanizacji jest sygnałem ,że dla Shultza ludzie zatracili wszelkie pozory człowieczeństwa.

Maria Dąbrowska „Noce dnie”- „noce i dnie” odzwierciedlają proces społeczno-historyczny, utraty przez środowiska ziemskie dotychczasowej pozycji i rangi społecznej, nawet degradacji tej warstwy. Jest to okres przełomowy dla Polski: następuje rozkwit miast, wzrasta ranga mieszczaństwa, zaś elita dawnej szlachty przekształca się w inteligencję. Głównymi bohaterami są Bogumił i Barbara Niechcicowie. Dąbrowska ukazała ich jako parę silnie skontrastowaną różniąca się właściwie wszystkim. Bogumił i Barbara prezentuje dwie postawy życiowe. Bogumił jest ekstrawertykiem, otwartym na otaczający go świat, silnie związanym z otoczeniem, przyrodą i innymi ludźmi .Sens życia odnajduje w pracy, która traktuje jako wyznacznik społeczeństwa , cel istnienia. Jest to ciężka praca zgodna z rytmem przyrody, któremu trzeba się podporządkować. W ocenie rzeczywistości kieruje się rozumem ,dostrzega i rozumie realia życia, nie wysuwa wobec świata żadnych roszczeń, bierze otaczający go świat ,takim jakim on jest ,a nie takim, jaki widzi w swych marzeniach. Barbara stanowi przeciwieństwo swojego męża ,jest introwertyczką, jest idealistką, żyje wśród marzeń i pragnień, których nie udaje jej się zrealizować w życiu codziennym. Czytając dużo literatury pięknej , odczuwa wyższe aspiracje , których na wsi, nie może realizować. Dodatkowo wraca ciągle wspomnieniami do czasów ,kiedy była młodą, otoczoną adoratorami panienka, która i była kochana wielka, romantyczną miłością. Miłość Bogumiła jest zupełnie innym uczuciem, mąż traktuje ja jak kobietę z krwi i kości, pomoc i wyrękę w ciężkim codziennym trudzie, a nie jak bóstwo z romansów. Dąbrowska rysuje tak różniące się od siebie sylwetki psychologicznej jako dopełnienie. Bogumił i Barbara nie potrafiliby żyć bez siebie .Wspólnie przeżywają kryzysy, ale pokonują je, pomagają sobie nawzajem i tworzą piękny pełnego człowieczeństwa.

Franz Kafka „Proces” - treścią powieści jest historia Józefa K. ,który po przebudzeniu się pewnego ranka dowiaduje się, że właśnie został postawiony w stan oskarżenia. Kompletnie zaskoczony takim obrotem sprawy Józef K. będzie próbował się bronić, szukać sprawiedliwości, walczyć o swą godność. Bez powodzenia. Do końca nie dowie się jakie prawo złamał. Józef zostanie w ostatniej scenie książki bezlitośnie zabity. Powieść Kafki przedstawia świat postawiony w stan oskarżenia, zdominowany przez kompleks winy. Nad każdym najdrobniejszym elementem świata panuje wszechwładny system sądowniczy, wszędzie toczą się jakieś procesy, zapadają wyroki. Jest to obraz doprowadzonego do skrajności ustroju totalitarnego, w którym nie miejsca dla jednostki. Takie wartości jak uczucie, prywatność czy intymność zostały podporządkowane systemowi. Jest to świat, w którym nie ma ani jednego przyjaznego miejsca .Nikt tu nie liczy się z prawami jednostki i wolności i swobody, wszędzie dominuje przerażająca samotność i wyobcowanie człowieka. Świat Kafki jest światem koszmarnego chaosu moralnego, rządzonego przez kłamstwo, siłę i bezprawie. Człowieka może spotkać tu jedynie wrogość.

LITERATURA WSPÓŁCZESNA

POEZJA DO ROKU 1956

Antoni Słonimski „Alarm” - wiersz rozpoczyna się przytoczeniem jednego z radiowych komunikatów zapowiadających alarm przeciwlotniczy. Urywana, gorączkowa narracja oddaje grozę pierwszych dni września w bombardowanej stolicy .W wierszu mamy do czynienia z dwoma alarmami; zapowiadanym i odwoływanym przez spikera oraz z alarmem ogłoszonym przez poetę. Tego drugiego alarmu nie da się odwołać, gdyż zagrożona jest wolność i niepodległość ojczyzny.

Władysław Broniewski „Żołnierz polski”- wiersz ten jest wyrazem przygnębienia spowodowanego rozbiciem polskiej armii w pierwszych dniach wojny. Żołnierz polski to utwór przepełniony nastrojem rozpaczy i rezygnacji. Oto polski żołnierz idzie ze spuszczona głowa, nie ma broni ,ani orzełka na czapce. Na nic nie zdała się brawura Polaków idących z bagnetami na niemieckie czołgi. Tera kraj jest podbity, rodzinne domy spalone, nawet przyroda współczuje przegranym (brzoza-płaczka).

Konstanty Ildefons Gałczyński „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte” - utwór ten jest hołdem złożonym bohaterskiej załodze żołnierzy, broniących półwyspu wchodzącego w skład portu gdańskiego. To właśnie ostrzałem Westerplatte rozpoczyna się II wojna światowa. Polscy żołnierzy mieli bronić się 24 h ,wytrwali na posterunku siedem dni. Utwór ma być pocieszeniem po poniesionej klęsce . Wiersz kończy zapowiedź ,że w przyszłości zabici obrońcy Westerplatte jeszcze raz wrócą z nieba na ziemię i staną do walki.

Zbigniew Herbert „17 IX” - w wierszu Herbert pisze o wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Polski. Wiersz przepełniony jest poczuciem bezsilności wynikającej z braku możliwości skutecznej obrony napadniętej z dwóch stron ojczyzny. Poeta wie jednak, że Polacy nie ustaną w działaniach o odzyskanie wolności, że w miejsce otwartej bitwy podejmą walkę podziemną;

Krzysztof Kamil Baczyński Pokolenie II

Wiersz ten może zostać uznany za wizerunek pokolenia Kolumbów, ukazuje bowiem tragedię całej generacji ludzi urodzonych w latach 20 i zmuszonych do zabijania. Jest to pokolenie ludzi porażonych wojną.

Młodym ludziom świat zabrał marzenia, miłość, sumienie i pamięć, pozostawił tylko senne koszmary, nie pozwalające im zasnąć. Odtąd i w snach i na jawie spotykać się będą z apokaliptycznymi wizjami przyrody ociekającej krwią torturowanych bliskich.

... „Ten czas” - „Ten czas” to okres Apokalipsy spełnionej, kiedy spełniły się wszelkie katastroficzne wizje zagłady ludzkości, przerażający czas II wojny światowej.

... „Z głowa na karabinie” - wiersz przynosi przeciwstawienie czasom Apokalipsy spełnionej bezpiecznych i niefrasobliwych lat dzieciństwa, kiedy nie trzeba było obawiać się świata. Ta arkadyjska kraina wiecznego szczęścia jest zdominowana przez marzenia i plany na przyszłość. Jednak powrót do rzeczywistości bywa okrutny: marzenia zniknęły, pozostała jedynie wizja śmierci.

... „Biała magia” - utwór poświęcony żonie. Barbara staje przed lustrem, przegląda się w nim i wtedy nad światem zaczyna dominować biała magia, przeciwieństwo czarnej, czyli zła. Liczy się już tylko to, co piękne i szlacheckie. Miłość tryumfuje nad nienawiścią, życie nad śmiercią, dobro nad złem.

Tadeusz Różewicz „Ocalony”- podmiot liryczny przeżył wojnę, ale jego psychika została zdruzgotana. Jest to więc ocalenie pozorne. Dotychczasowy świat wartości przestał istnieć, takie pojęcia jak filozofia, religia czy etyka stały się tylko pusto brzmiącymi hasłami bez żadnego znaczenia. Kryzys moralny i etyczny wywołany wojną powoduje niemożność odróżnienia dobra od zła, ludzi od zwierząt, wrogów od przyjaciół.

... „Lament” - z treści wiersz wynika, że podmiot liryczny dawno już utracił wiarę i zdolność do rozmowy z Bogiem. Choć ma dopiero 20 lat, jest już starcem, czuje bowiem, że wojna, odebrała mu młodość, wrażliwość, doświadczyła w zbyt okrutny sposób.

... „Róża” - wiersz poświęcony jest nieżyjącej dziewczynie. Tytułowa Róża to nie tylko imię zabitej ukochanej, to także nazwa kwiatu, symbol miłości, śmierci, męczeństwa. Poeta zestawia te dwa znaczenia na zasadzie kontrastu, gdy Róża ginie, zostaje pochowana, a jej ojciec szaleje z rozpaczy, w tym czasie druga róża (kwiat), troskliwie pielęgnowana przez ogrodnika, zachwyca się swym pięknem. Dla poety jest to jednak znak, że pamięć o zmarłych przemija podobnie jak umiera w żywych wiara.

Czesław Miłosz „Campo di Fiori” - Miłosz zestawia dwa odległe od siebie w czasie wydarzenia, aby ukazać problem obojętności ludzi na nieszczęście drugiego człowieka. Śmierć filozofia wywołała jedynie przelotne zainteresowanie. Podobnie w Warszawie, kiedy płonęło getto, ludzie bawili się na karuzeli, która była ustawiona koło muru getta. Wg poety człowiek w obliczu śmierci jest samotny, jego cierpienie nie interesuje nikogo.

...”Piosenka o końcu świata”- przynosi wizję czasów ostatecznych, porusza problem końca świata, który właśnie nadchodzi. Dzień końca świata wg Miłosza może przecież nie wyróżniać się niczym spośród wszystkich dni. Ludzkość może zniknąć w jednej chwili.

... „Który skrzywdziłeś”- wiersz można określić jako stadium totalitaryzmu, którego celem jest podporządkowanie człowieka jakieś obłąkanej idei. Takie dążenia zawsze łączą się z ludzka krzywda, z nieszczęściem. Podmiot lirycznych twierdzi, że człowieka łatwo zabić, ale na miejsce zabitego poety pojawi się nowy, kontynuujący walkę z tyrania.

... „Oeconomia divina”- przedstawia świat w przededniu katastrofy. Bóg ukarał ludzi, pozwolił im, aby robili to, czego tylko pragną. Okazuje się jednak, że ludzie pozostawieni samym sobie zatracili granicę między dobrem a złem, między wartościami duchowymi, a materialnymi.

Zofia Nałkowska „Medaliony” - każdy rozdział książki jest jedna autonomiczna historia dotycząca okupacji rzeczywistości: otwierające książkę opowiadania zawiera opis instytutu zajmującego się produkcja mydła z ludzkiego tłuszczu i preparowaniem ludzkiej skóry. Na opowiadanie „Dno” składa się relacja starej kobiety z pobytu na Pawiaku, oraz w obozie koncentracyjnym, gdzie torturowane, głodzone kobiety były zmuszane do pożywiania się ludzkim miejscem wyrywanym ze zwłok zmarłych koleżanek. Następny utwór opowiada o likwidacji getta widzianej z zewnątrz. Bohaterka opowiadania była naocznym świadkiem samobójczych skoków Żydów z okien płonących kamienic. Nałkowska w opowiadaniu „Przy torze kolejowym” tworzy studium strachu ludzkiego. Przy torach leży ranna w czasie ucieczki z transportu kobieta, jednak nikt jej nie pomaga, ludzie są przerażeni obawa o własne życie. W dalszych opowiadaniach opisuje kobiety. Jedna straciła oko i zęby, druga wspomina swój pobyt w obozie koncentracyjnym. Szczególnie utkwiło jej w pamięci wielogodzinne przetrzymywanie stojących bez ruchu więźniów na łące pod lasem. Wiele kobiet nie przeżyło tej wymyślnej tortury, umierały z zimna i zmęczenia. Kolejne opowiadanie opisuje metodę mordowania Żydów przez duszenie się ich spalinami w specjalnie do tego celu przystosowanym samochodzie ciężarowym. Zamykające „Medaliony” opowiadanie przynosi krótką charakterystykę największych katów Oświęcimia wraz z opisem ich ulubionych metod mordowania ludzi. Znajduje się tu również wspomnienie dzieci zgładzonych w obozie koncentracyjnym.

Tadeusz Borowski „Pożegnanie z Marią”- opowiadanie ukazuje rzeczywistość okupowanej Warszawy. Żyją tu ludzie pozbawieni prawa o normalnej egzystencji, cierpiący głód i zimno. Próba ucieczki od tej poniżającej rzeczywistości jest miłość, mogąca spowodować, że człowiek choć przez chwile poczuje się wolny.

... „U nas w Auschwitz”- syn wpycha do komory gazowej swego własnego ojca gdyż boi się narazić pilnującemu porządku esesmanowi. Ludzie , których obowiązkiem jest palenie zwłok, wymyślili sobie zabaw polegająca na traktowaniu zmarłych jak kukiełki szczapy drewna. W obozie obowiązuje kodeks wewnętrzny, mówiący np., że za kradzież jedzenia grozi śmierć.

Gustaw Herling Grudziński „Inny Świat”- „inny świat przynosi wizerunek człowieka złagrowanego- żyjącego w koszmarnej rzeczywistości sowieckich obozów pracy i dostosowanego do rządzących tutaj norm i reguł. Wśród więźniów zanikają wszelkie uczucia miłości i przyjaźni, pozostaje jedynie strach i instynkt samozachowawczy. Grudziński podkreśla, że nawet w skrajnej rzeczywistości obozu pracy człowiek musi zachować swą godność, musi walczyć o człowieczeństwo.

Hanna Krall - „Zdążyć przed Panem Bogiem”- utwór należy odczytywać jako proces przeciwko ludobójstwo i uzmysłowienie wagi każdego ludzkiego istnienia. Wspaniałym przykładem jest bohater książki. Marek Edelman poznał śmierć bardo dobrze, ocierając się o nią wielokrotnie każdego dnia, tym Samym poznawał wartość życia. Po wojnie został kardiochirurgiem, zajął się wiec ratowaniem ludzi walką ze śmiercią.

Miron Białoszewski „Pamiętnik z powstania warszawskiego” - narratorem wydarzenie jest autor „Pamiętnika” , który przekazuje czytelnikowi obraz powstania widziany oczyma cywila. Białoszewski w pamiętnikach odszedł od schematycznego ujmowania problemu powstania warszawskiego. Nie pisze w nim o bohaterskich powstańcach i ich walce z hitlerowcami, gdyż okazuje się że te sprawy obchodziły cywilnych mieszkańców Warszawy o wiele mniej niż codzienne troski o żywność, bezpieczne schronienie.

PROZA PO ROKU 1956

Jerzy Anrzejewski „Bramy raju'- „Bramy raju” to refleksje autora nad mechanizmami jakie powodują ludzka zbiorowość. Okazuje się ,że motywacje uczestników wyprawy (Roberta, Maud, Blanki, Aleksego) dalekie są od religijnych, że wiara była jedynie pretekstem dla przeciągnięcia tłumów do idei krucjaty: Maud bierze udział w krucjacie, bynajmniej nie z powodu miłości do Chrystusa. Kocha nieszczęśliwie Jakuba, wybrańca Boga ,chce być blisko niego. Jej miłość jest piękna i szlachetna, choć Maud zdaje sobie sprawę z grzechu- jej udział w krucjatach wynika z miłości do Jakuba, a nie Chrystusa. W Jakubie zakochana jest również inna uczestniczka krucjaty Blanka. Jest zmysłową i piękna kobiet, pragnie uwieźć Jakuba nie zważa na zasady wiary, na Boga. Jest zepsuta i zdemoralizowana. Wymowa książki jest pesymistyczna. Żyjemy w świecie, w którym nie ma miejsca na prawdziwe, bezinteresowne idee i czystą szczerą wiarę. Bóg, religia, wiara to tylko preteksty za którymi ukrywają się żądni władzy lub opętani ludzi. Tytułowe bramy raju okazują się w rzeczywistości do ziemskiego piekła, celem do realizacji, którego dążymy, ale którego nigdy nie osiągniemy, zmarnowaną nadzieje. Tak odczyta powieść zdaje się być próbą ujęcia zagadnienia celowości życia ludzkiego w ujęciu egzystencjalnym.

Tadeusz Konwicki „Mała Apokalipsa'- treścią utworu jest kilkunastogodzinna wędrówka bohatera, który został zobowiązany przez przedstawicieli opozycji politycznej do konania samobójstwa przez samospalenie się przed Salą Kongresowa Pałacu Kultury. Na znak protestu przeciw przyłączeniu Polski do Związku Radzieckiego. Rzeczywistość, która otacza mającego umrzeć bohatera jest rzeczywistości groteskowa i pogrążona w absurdzie, chaosie, zdegradowana moralnie i materialnie. Komentatorzy wskazują na bardzo szeroka problematykę powieści: polityczna -ukazuje przeciwstawienie się komunistycznej władzy; stosunki polsko- radzieckie i mechanizm działania reżimu totalitarnego i stosunek, rządzących do społeczeństwa i jednostki; społeczną -kreśli realistyczny obraz życia narodu, zwłaszcza inteligencji; stosunek społeczeństwa do systemu, do partii, jego zniewolenie totalitaryzmem komunistycznym; moralną -podkreśla odpowiedzialność jednostki, społeczeństwa za istniejąca rzeczywistość; obarcza winą polityczną opozycje za panujący w kraju chaos, za kryzys wszelkich wartości; egzystencjalną -odnosi do poszukiwania prawdy i sensu egzystencji ludzkiej przez bohatera.

DRAMAT PO ROKU 1956

Tadeusz Różewicz „Kartoteka”- tytuł sugeruje ,ze sugeruje że życie ludzkie jest jak zapisywania kartoteki, lektura utworu stanowi odczytywania jej poszczególnych kart. Tak jest w tym dramacie, jednak prawdziwego oblicz bohatera nigdy nie poznajemy do końca, na zawsze pozostanie on dla na postacią tajemniczą. Kartoteka przedstawia świat w stanie dezintegracji(rozpadu). Zupełnie jak studium rozkładu osobowości człowieka, który nie potrafi pokładać świata w sobie, ani siebie w świecie.

Sławomir Mrożek „Tango”- w dramacie Mrożka występuje para bohaterów. Inteligent (Artur) i cham (Edek). Autor przeciwstawia tym samym na scenie człowiekowi wrażliwemu bezwzględnego prostaka ,człowiekowi słabemu, tępego osiłka. Świat zostaje ukazany w sposób groteskowy. Porządek usiłuje zaprowadzić Artur, który wypowiada wojnę chamstwu Edka, swobodzie obyczajowej matki i bezmyślności babki. Próbuje wiec zmusić ojca do zadbania o swój wygląd, babcie odciągnąć od kart. Jednak szybko ponosi klęskę. Jako pierwszy buntuje się tępy Edek ,który zabija Artura. Powraca wszechwładny chaos etyczny i moralny, mający w zamyśle autora stanowić ostrzeżenie przed groźbą zniszczenia wybitnej jednostki przez brutalna totalitarną siłę. Sztuka ta przestrzega przed lekceważeniem konformizmu, michilizmu i anarchii. Jeśli bowiem dla chamskie siły tępego Edka nie ma żadnej alternatywy, to „Tango” jawi się nie jako parodia dramatu rodzinnego lecz katastroficzna wizja społeczeństwa, zniewolonego, pozbawionego własnej tożsamości i jakiegokolwiek wpływu na otaczający świat. Tytuł utworu nawiązuje do nazwy tańca. W sztuce Mrożka tango tańczy Wuj z Edkiem. Jest to wyraźne nawiązanie do „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego.

---