Anna Łebkowska, Narracja

• wszechobecność narracji - historiografia, socjologia, psychologia, etnografia, filozofia, antropologia kultury, studia genderowe

• narracja wielogłosowa teoria polifoniczności Bachtina

• 2 nurty w badaniach nad opowiadaniem:

• płaszczyzna opowiadania narracja - zasady budowania wypowiedzi, narracyjne strategie wobec odbiorcy, sposoby kształtowania świata przedstawionego, przytaczanie wypowiedzi postaci

• płaszczyzna zdarzeń narratologia - wiąże się ze schematami fabularnymi: zasady generowania fabuł, badania nad gramatyką narracyjną (analiza mitu Levi-Straussa)

• narratologia lat 60. - rozbieżność między teorią narracji a teorią gramatyk fabuły

• narratologia lat 70. - zbliżanie się poziomów teorii narracji i teorii gramatyk fabuły

• ewolucja od traktowania podmiotu jako struktury do pojmowania go na zasadzie tożsamości i różnicy; nakierowanie uwagi na to co jednostkowe, ale jednocześnie wtopione w konteksty kulturowe; próby uchwycenia sieci uwikłań podmiotu

• współczesna teoria narracji rozprzestrzeniła się na pozostałe dziedziny wiedzy oraz odsłoniła nowe wymiary swojego przedmiotu badań

• powodzenie kategorii narracji:

• fikcja i reprezentacja:

- narracja jako reprezentacja czasowości i podmiotu lub podmiotu w jego nieuchronnie czasowym wymiarze, jak i jako reprezentacja świata

- wszelkie schematy fabularne wpisane w narracyjność postrzegane są jako nasycone fikcją; narracji przypisuje się rolę gwaranta sensu

• 4 wymiary narracji:

- poznawczy

- ontologiczny

- etyczny

- kulturowy

Cztery wymiary narracji najlepiej uwidaczniają się w narracyjnym ujęciu podmiotu.

Poszukiwanie genezy aktywności narracyjnej:

• perspektywa filogenetyczna - upatrywanie zależności kulturowej

• perspektywa ontogenetyczna - traktowanie jako wrodzonej skłonności

• narracja jako poręczycielka kulturowej tożsamości/konstruowanie tożsamości - rozumienie siebie, autonarracja, ujmowanie przygodności istnienia w ramy opowieści, sposoby przekraczania granic wzorców kulturowych poprzez scalanie tego co rozproszone, poprzez dialog z innym; struktura samorozumienia; wymiar czasowy narracji (procesualność podmiotu)

• niejednorodność kategorii narracji - między procesualnością, czasowością a rozumieniem najbliższym poetyce: wówczas traktuje się ją jako opowieść wyposażoną nie tylko w aspekt czasowy, ale także przedstawiającą świat z bohaterami zdarzeń, konkretną przestrzenią itd.

• kategoria narracji funkcjonuje jako dyspozycja poznawcza, medium kulturowe, generator wzorców tożsamości, prastruktura pojmowania świata (mit)

• relacja między narracją a jej pojmowaniem na gruncie nauki o literaturze:

• główne zróżnicowania w pojmowaniu narracji wynikają z usytuowania jej w konkretnych typach dyskursów:

• dyskurs nauk humanistycznych:

-wymiar epistemologiczny - funkcje oswajania i kreacji świata; fabularyzacje służą porządkowaniu, koherencji sensu, interpretacji, rozumieniu siebie, świata i innych; ogólnikowe ujmowanie narracji, utożsamianie jej z tradycyjnymi, gatunkowymi schematami fabularnymi, obdarzanie opowieści znakiem pozytywnym; funkcja scalająco-interpretująca, narracyjny sposób prowadzenia lekcji, np. historii; fabularyzacja stanowi przesłonę dla czystej retoryczności, konstrukcjonizmu

- wymiar etyczny - opowieść opresyjna narzucona np. przez system ≠ opowieść stawiająca opór etnologia, studia genderowe, mniejszości kulturowe

• Clifford jedyna opowieść mająca rację bytu to składająca się z fragmentów, luźna kolekcja zdarzeń

• narracja łączy w sobie triadę Ja - świat - Inny

• samoświadoma narracja literacka - opowieść literacka obnażająca swą samowiedzę, podważająca własne sposoby konstruowania świata i podmiotu (Lyotard, Rorty, Derrida) - owa świadomość ma się ujawniać poprzez obnażanie wymiaru fikcyjnego

• świadectwo różnic w pojmowaniu i wykorzystywaniu opowieści literackiej we współczesnej myśli humanistycznej:

• literatura pełni rolę prymarną wśród dyskursów zdominowanych, np. genologia literaturoznawcza

• obecność opowieści literackiej nie zawsze się uwidacznia

• zatrzaskiwanie w skrystalizowanych formach tradycyjnych

• współczesne rozumienia i zastosowania kategorii narracji - skupienie na systemowym charakterze (wzorce fabularne - obiekt fascynacji wczesnej narratologii) i utożsamienie jej ze sposobem wyrażania własnego „ja” wewnętrzne pęknięcie między tym co uporządkowane i zgodne z normą, a tym co oparte na uporządkowaniach jednorazowych

• narratywistyczna perspektywa wydobywająca fabularno fikcjotwórczy charakter naszego bycia w świecie w sposób wyjątkowo ścisły łączy się z literackością

• literatura odsłania pogranicza triady: fikcja - narracja - reprezentacja

• jedynie literatura daje możliwość scalania i dezintegracji, kreowania i obnażania kreacji, oswajania i odswajania świata - daje możliwość snucia opowieści

teksty o charakterze autobiograficznym, odmiany „sobąpisania” obnażają rozdźwięk między budowaniem autonarracji, konstruowaniem opowieści o sobie z pomocą bądź na przekór kulturowym wzorcom narracyjnej tożsamości

• narrator a postać:

• personalizacja relacji międzyludzkich

• podmiot opowiadający bywa usytuowany na pograniczu fikcji i autentyku, ale także i osoba, o której opowiada

• odejście od narracji trzecioosobowej oraz od technik sprzyjających opowieści z punktu widzenia postaci

• mnogość strategii międzyludzkich:

- mnożenie form mediatyzujących od ascezy do nadmiaru nadkładanych porządków, form przyjmujących postać np. nagromadzenia personifikacji

- autotematyczna gra stabilnością ontologiczną i epistemologiczną

• przyzwolenie na opowieść o innym podmiocie

• wielość narratologii: genderowej, postkolonialnej, postmodernistycznej itd

• zarzuty wobec narratologii:

• rozdźwięk między koncentracją uwagi na gatunkach tradycyjnych, a brakiem zainteresowania dla zjawisk takich jak: rozpad więzi przyczynowo-skutkowych, antyfinalność, wielowersyjność

• rozdźwięk między narratologia literaturoznawczą i ta, która pojawia się w innych dyscyplinach

• zamrożenie w swej wczesnej fazie oraz przesadna jednolitość narratologii przywoływanej wśród innych dziedzin

• Narratologia a antropologia kulturowa:

• kwestie tożsamości (gwarant tożsamości?)

• nakierowania na innego

• zagadnienia płci kulturowej, etniczności

• przejawy autobiografizmu

• kreowanie autonarracji

• studia genderowe

• krytyka postkolonialna

• zagadnienia płci kulturowej, etniczności, władzy, polityki

• relacje między fikcją a historią

niebezpieczeństwo działania narracyjne w opowieściach o nieznanych kulturach

• narratologia nie tylko przesyciła sobą inne dyskursy, ale rozszerzyła także zakres swoich zainteresowań, zmieniła swój kształt literaturoznawczy dyskurs o narracji jest zmuszany do nieustannego przekształcania samego siebie

• nasączenie kategorii narracji wieloma wymiarami stawia ją w roli narzędzia dającego szansę uniknięcia dwóch pułapek: sterylnej autonomizacji i niebezpiecznej instrumentalizacji przedmiotu badań

• każda z dyscyplin wykorzystuje narrację w inny sposób

• na literaturę patrzy się poprzez pryzmat narracji kulturowych, a na narracje kulturowe poprzez pryzmat literatury

• literatura jako uprzywilejowana, pomaga nam narracyjnie oswajać rzeczywistość

• literatura obracając się wśród konstruktów kulturowych przenika je na wskroś, literacka opowieść pośredniczy w odsłonięciu tego, co jeszcze nie pokryte schematami poznawczymi, społecznymi, politycznymi

• literatura może uobecniać to, co w inny sposób niedostępne

1

---