Plan pracy:

1. Wstęp,

2. Panowania Ludwika XIV

3. Rozwój sztuki baroku

4. Rzeżba

5. Historia mebli

6. Meblarstwo we Francji za Ludwika XIV

7. Rodzaje mebli

8. Zakończenie

Ludzkość od zarania dziejów  posługiwała się  rozmaitymi sprzętami ułatwiającymi codzienne funkcjonowanie  czy dodającymi splendoru. Szczególnie odczucia te może oddac sztuka meblarska rozwijająca się w okresie panowania Ludwika XIV.  Stylowe francuskie komody, sekretery, lustra i łóżka są jedynymi w swoim rodzaju meblami, które zaspokoją estetyczne potrzeby każdego konesera sztuki. Eleganckie i stylowe meble francuskie zdobiły wnętrza największych i najznakomitszych posiadłości królewskich w całej Europie. Możemy znaleźć je także na Zamku Królewskim w Krakowie, gdzie pośród innych, tworzą pokaźną grupę zabytków z XVII wieku. Najlepiej prezentują się wśród nich okazy dekoracyjne - biurka, stoliki, małe sekretarzyki i komody. Pochodzą one z pracowni takich sław, jak Criaerda, Avrila, Dubois czy Topina. Największy rozwój sztuki we Francji przypada na okres panowania Ludwika XIV.

Był on bardzo istotnym okresem w historii Francji oraz Europy. Jego polityka doprowadziła do powstania licznych budowli, których piękno możemy podziwiac do dnia dzisiejszego oraz do rozwoju kulturalnego Francji. Miał tez istotny wpływ na rozwój meblarstwa i rzeżby.

Ludwik XIV rozpoczął swoje panowanie w bardzo młodym wieku. Kiedy miał zaledwie pięc lat zmarł jego ojciec Ludwik XIII. Ze względu na młody wiek nie mógł przejąć pełni władzy dlatego do czasu uzyskania pełnoletniości władze w państwie sprawowała matka Ludwika XIV Anna Austriaczka oraz kardynał Jules Mazzarini. Był to czas rozsądnego rządzenia, którego głównym założeniem miało być utrzymanie silnej sytuacji wewnętrznej. Zazwyczaj okresy z nieustabilizowaną pozycja władcy są świetną okazją dla oponentów silnej władzy krolewskiej do wmnocnienia swojej pozycji i wpływów. W tym przypadku taka grupą społeczną było mieszczaństwo, które domagało się zwiększenia swoich wpływów w życiu publicznym jak również sprzeciwiało się absolutyzmowi królewskiemu. Ruchy te jednak zostały skutecznie stłumione przy użyciu wojska.

Po spełnieniu warunków wiekowych 1661 r. Ludwik XIV przejmuje władze i postanawia rządzić osobiście. Charakterystyczne dla tych rządów było to iż król chcąc skupić w swoich rekach jak największe wpływy i rozpoczął pozbywanie się swoich oponentów z państwowych stanowisk zostawiając jedyne wąską grupę technokratów których pozycja nie była na tyle silna aby móc w jakikolwiek sposób zagrozić królowi. Ludwik XIV uważał, że jego władza powinna być nieograniczona dlatego tez wymagał od swoich poddanych bezwzględnego posłuszeństwa. Budował państwo w którym władza królewska miała być absolutna. W myśl tej idei mówiącej iż władza pochodzi od Boga i nie podlega żadnych ziemskim zwierzchnikom władca nie odpowiadał przed nikim otrzymując wolna rękę w decyzjach dotyczących każdej dziedziny życia w ówczesnej Francji.

Po uporządkowaniu spraw wewnętrznych kraju i ustabilizowaniu swojej pozycji Ludwik XIV podjął próby umocnienia Francji na arenie międzynarodowej. Aby ten plan został zrealizowany potrzebna była silna armia bowiem Francuzi zaangażowali się w konflikt z Holandia i Hiszpanią. Moc tych oddziałów tkwiła w ich dobrym dowodzeniu. Za sprawa dwóch dowódców Telliera i Louvoisa Francja odnosiła liczne sukcesy militarne przez co powiększała swoje terytorium.

Jednak Ludwik XIV miał bardzo ambitny plan. Oprócz stworzenia państwa o mocnej strukturze władzy liczącego się na arenie międzynarodowej zarówno pod względem politycznym jak i militarnych król Francji chciał zbudować w swoim kraju kolebkę kultury. ,,W polityce Ludwika XIV zawarty był także ambitny projekt stworzenia cywilizacji na wzór Hiszpanii ,,złotego wieku” czy renesansowych Włoch. By przewyższyć swoich sąsiadów król razem z Colbertem starali się przyciągnąć wszystko co piękne do Francji i wzorem kardynała Richelieu powoływali nowe akademie, by zapewnić rozsądną kontrole nad wszystkimi dziedzinami sztuki. Bardzo poważnie podchodzono do tej inicjatywy, powstało wiele szkół takich jak: Akademia Malarstwa i rzeźby (1648), Królewska Akademia Nauki (1666). Najbardziej znanym świadectwem ambicji Ludwika XIV jest pałac w Wersalu. Ideą jego powstania była chęć wybudowania pałacu pokazującego przepych, piękno jak również i bogactwo Francji. Początkowo była to myśliwska chata jednak z biegiem czasu dobudowywano kolejne skrzydła i rozbudowywano budynek. Nad jego tworzeniem czuwali najlepsi architekci bowiem podmokle tereny na których pałac był budowany wymagał dużej wiedzy i doświadczenia. Prace wykończeniowe trwały prawie czterdzieści lat a pracowało przy nim 35 tys. ludzi. W efekcie powstała olbrzymia rezydencja, której centralnym punktem jest oficjalna sala królewska, otoczona prywatnymi apartamentami króla. Wielkość a zarazem prostota, majestatyczność i porządek są szczególnymi znakami pałacu, który zostanie uznany za arcydzieło sztuki klasycystycznej. Funkcja pałacu była w zasadzie jedna. Miała budzić podziw i pokazywać jak wielkim władcą jest Ludwik XIV. Wersal został zaprojektowany jako miejsce w którym władza królewska celebruje samą siebie, a każdy element pałacu ma eksponować potęgę i centralne miejsce monarchy. Jednak architektura nie była jedyna dziedziną w której Ludwik XIV chciał pokazać swoją potęgę. Za jego panowania powstało wiele oryginalnych mebli.

Pierwsze prymitywne  meble pojawiły się prawdopodobnie wraz z  powstaniem pierwszych trwałych siedzib ludzkich. Najwcześniejsze  znane meble pochodzą sprzed 4600 lat  z okresu  starożytnego Egiptu. W ciągu tysiącleci zmieniały się  w meblarstwie  style, technologie i materiały jakich używano do wyrobu mebli.  Każda epoka starała się wypracować swoje indywidualne podejście do formy czy dekoracji.

Francja od wieków wyznaczała trendy w modzie. Wielcy kreatorzy z Paryża od wieków dyktują, nie tylko kobietom, jak trzeba się nosić, by być modnym. Paryż zachwyca swoim niepowtarzalnym urokiem, szykiem i elegancją. Wszystko to, co pochodzi z Francji, jest uważane za gustowne i modne.

Dzieje się tak także w przypadku mebli, które, odpowiednio dobrane, nadają elegancji i szyku każdemu wnętrzu. Konkurencją dla sztywnych i ascetycznych mebli nowoczesnych, są pełne wdzięku i uroku, kolorowe i zdobione meble francuskie. Meble w stylu rokoko i barokowym sprawiają, że meble te są prawdziwymi dziełami sztuki, które mogą przemienić każde pomieszczenie pałac lub zamek godny francuskich królów.

W początkach  XVII wieku renesans zaczyna przekształcać się w nową formę artystyczną , która  otrzymuje nazwę barok. Nazwa tego stylu wywodzi się od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularne rozwinięta perłę,

Początkowo sporadycznie używana nazwa barok była terminem o charakterze pejoratywnym. W XVIII wieku oznaczała ona wszelkie dziwactwa i zwyrodnienia jakie pojawiały się w sztuce XVI-XVII wieku. Barok wyrósł na gruncie renesansu i manieryzmu, we Włoszech, w II połowie XVI wieku. W XVII stuleciu rozpowszechnił się w niemal całej Europie, chociaż jego najsilniejszym ośrodkiem pozostała Italia. W XVIII wieku najpierw przeszedł w rokoko, a potem ustąpił miejsca klasycyzmowi w sztuce i oświeceniu. W zakresie formy barok dążył przede wszystkim do jak najsilniejszego oddziaływania na odbiorcę. Najważniejszymi cechami baroku są: bogactwo środków oryginalność, kontrast, ruch, emocjonalność, nawiązywanie do kultury ludowej, współczesności i codzienności oraz łączenie różnych elementów.

Wzorem dla rzeźby barokowej była rzeźba antyczna. Rzeźba barokowa wyróżniała się swoją siłą ekspresji. Była wykonywana w marmurze, drewnie, brązie i stiuku. Często tworzono figury monumentalne i kompozycje wielopostaciowe. Ich forma była często spiralna, co nadawało im jeszcze więcej lekkości i dynamizmu. Tworzono liczne dekoracje kościołów i pałaców, pomniki i nagrobki. Łączono rzeźbę z architekturą, malarstwem i fontannami, stosowano grę świateł. Rzeźba była dla Baroku najbardziej charakterystyczną dziedziną sztuki. Rzeźba barokowa jest wszechobecna. Można ją podzielić na dwa nurty - o charakterze dekoracyjnym, będącą uzupełnieniem architektury, oraz na rzeźbę właściwą. Rzeźba była włączana w konstrukcję większej całości na trzy sposoby. Jeden polegał na umieszczeniu rzeźby w górnej części poziomego pasa z dekoracją rzeźbiarską. Był to sposób zaczerpnięty jeszcze z Renesansu. Drugim sposobem włączania do architektury dzieł rzeźbiarskich było zastępowanie kolumn postaciami ludzkimi - kariatydami (postaci kobiece) lub atlantami (postaci męskie). Był to element znany już w sztuce Antyku. Możliwością trzecią było zastosowanie fryz.

Rzeźba barokowa to również rozwój sztuki nagrobkowej, ołtarzy i pomników. Postaci bardzo często przedstawiano w ruchu, w lekkim półobrocie, z uniesioną stopą. Często, chcąc osiągnąć jak najlepszy efekt ruchu, kompozycja traciła przejrzystość i harmonię. Ciekawe jest to, że nawet postaci zmarłych ukazywano w ruchu, z emocją na twarzy, z dramatycznym gestem. Barokowa znajomość anatomii jest bardzo dobra, ujawnia się właśnie w rzeźbie. Panowała w epoce tendencja do rzeźb wielkich rozmiarów, np. św. Longinus w Bazylice św. Piotra.

Prekursorami nowego stylu byli żyjący w XVI wieku Włosi: Baccio Bandinelli, Benvenuto Cellini, Giambologna i Michał Anioł. W dojrzałym okresie jego największym mistrzem był Giovanni Lorenzo Bernini.

We Francji  barocco oznaczało  bogactwo ozdób. W zakresie dekoracji barok  posługiwał  się wiciami roślinnymi i kwiatowymi które poskręcane w formy ślimacznicowe otaczały motywy architektoniczne . Popularnymi ornamentami były także liście akantu z głęboko powycinanymi rowkami, symbole króla, rozmaite wstęgi, wieńce girlandy itp. Nadal stosowano znane z renesansu takie elementy jak ząbki, perełki czy wole oczy.

Cechą charakterystyczną dla meblarstwa barokowego  jest stosowanie płaskiej dekoracji zwanej „ markieterą” . Zastąpiła ona stosowany dotychczas na płaskich powierzchniach mebli skrzyniowych relief ( na szafach, kabinetach ,sekreterach).  Meble szkieletowe ( krzesła , fotele , stoły) nadal ozdabiano snycerką stosują wspomniane wcześniej ornamenty. Technika makietery doprowadzona została do niebywałego rozkwitu , a do zdobienia używano obok szlachetnych gatunków drewna także kości słoniowej, metali kolorowych, mas perłowych  i wielu innych. Rzemieślnicy wykonywający prace zdobnicze z użyciem tej techniki,  stali się najważniejszymi artystami meblowymi, a ich prace i nazwiska stały się sławne na wiele pokoleń ( np. Andre Charles  Boulle).

W okresie baroku używano  znanych już  wcześniej kabinetów , bufetów , ozdobnych dwudzielnych szaf.  W XVIII wieku skomponowano komodę z szufladami, która ostatecznie zajęła miejsce skrzyni we wnętrzach dworskich. Forma takiej komody zastępowała duże szafy ,które nie były tak popularne jak w Niemczech. Projekt komody opracowany został  przez Beraina , jednego z rzemieślników Ludwika XIV wieku Ten sam artysta opracował projekt biurka , które zaczęło występować w dwóch typach. Pierwotnie było  to biurko  o niskiej nadbudowie z szufladami ustawionej w tylniej części blatu roboczego. Około 1700 roku pojawia się model biurka bez nadbudowy, z szufladami  po obu stronach korpusu. Biurko spoczywało na ośmiu nogach,  według schematu barokowego połączonych łączynami.  

Najważniejszym meblem do siedzenia był ciężki wyściełany fotel z wysokim oparciem. Jego nogi w kształcie balsów zwężających się na dole, spoczywały na klockach połączonych ze sobą w kształcie liter H lub X.  Łączyny były ponadto powyginane w  formy esowate i spiralne. Nad grubo tapicerowanym siedziskiem wznosiło się skośnie ustawione duże oparcie, sięgające ponad głowę siedzącego. Po bokach oparcia znajdowały się esowato wygięte poręcze. Pokrycia foteli wykonywano z aksamitu, haftowanej tkaniny, gobelinu, a czasami z pokrytej  złotem  wytłaczanej skóry. W użyciu znajdowały się także długie kanapy o prostej formie, wsparte na ośmiu nogach. Podobnie jak we włoskim renesansie tak i w baroku  sypialnia była miejscem reprezentacyjnym. Francuskie łoże paradne ustawione było na podium i posiadało okazały baldachim umocowany za pomocą konsolek nad wezgłowiem. Czasami baldachim wsparty był na czterech słupach.  Konstrukcja drewniana łoża była całkowicie zakryta.

W wyniku działań króla Ludwika XIV, staje się centrum sztuki, a co za tym idzie przemysłu meblarskiego  w  Europie. Meblarstwo tego okresu można podzielić na dwie grupy. Pierwsza grupa do meble dworskie, budowana na zamówienie króla. Meble te wykonywane były przez specjalnie szkolonych artystów i rzemieślników z drogich i cennych materiałów. Ich forma użytkowa podporządkowana była  funkcji reprezentacyjnej , stanowiły wyraz  luksusu i władzy absolutnej. Druga grupa mebli to sprzęty skromniejsze,  używane i  budowane dla  mieszczaństwa. W XVII i XVIII wieku dla tej grupy społecznej konstruowano  meble wzorowane na późno renesansowych meblach niderlandzkich.

W okresie XVII wieku Francja była prekursorem rozwoju sztuki i kultury dlatego tez poniżej chciałbym zaprezentować przykłady państw które czerpały wzorce z państwa ,,króla Słońce”.

Rozwój meblarstwa barokowego w Anglii rozpoczął się około roku 1660.  W miejsce dotychczasowych mebli z drewna dębowego pojawiły się nawiązujące do paradnego sprzętu  francuskiego ,  meble z drewna orzechowego. Pierwszy okres rozwoju angielskiego meblarstwa barokowego opiera się głównie na wzorcach zapożyczonych z Francji i Niderlandów. Charakterystyczne dla tego okresu jest używanie drewna orzechowego i złoconych bogatych dekoracji snycerskich.  Podstawy i oparcia  mebli ozdabiano ażurowa rzeźbą o  motywach roślinnych i figuralnych. Angielskie meble skrzyniowe występowały jako proste formy kubiczne , w których płaszczyzna dzielona była za pomocą ramujących listew lub regularne umieszczanie szuflad jedna nad drugą. Bardzo rzadko posługiwano się profilowaniem i gzymsami  tak chętnie używanym w Niemczech. Pod koniec XVII wieku na niemieckich dworach pojawiły się wpływy sztuki Ludwika XIV.  Około 1600 roku zanika w meblarstwie drobny ornament architektoniczny i chrząstkowy. Na początku XVII wieku w miejscu renesansowej szafy dwukondygnacyjnej pojawił się typ szafy jednobryłowej, dwudrzwiowej. Architektoniczny podział mebla pilastrami, kolumnami przebiegał teraz przez całą wysokość mebla a nie przez jego dwie kondygnacje. Kolumny maja często śrubowato skręcone trzony i umieszczone są w narożnikach na diagonalnej osi, aby nadać meblowi sylwetkę dynamiczna. Czasami wyposażano szafy w potężny cokół z szufladami, wsparty na kulistych spłaszczonych nogach oraz silnie zaakcentowany gzyms. Płyciny drzwiowe i powierzchnie boczne szaf wypełniano ornamentem ramowym. Powierzchnie płycin były przeważnie fornirowane z wkładkami z różnokolorowego drewna, a dodatkowe  ozdoby snycerskie zazwyczaj wykonane były z drewna orzechowego. Niemieckie meble z końca XVII i początku XVIII wieku tego okresu odróżniają się od holenderskich  bogatszą plastyka profili.

W  XVII wieku Holandia oddzieliła się od Niderlandów.  Główną cechą meblarstwa holenderskiego był wielka prostota form i odrzucenie tak popularnej we Francji dekoracji mozaikowej na rzecz ram,  listew, podwajania elementów ramowych i wszystkich środków dekoracyjnych jakie były do osiągnięcia środkami stolarskimi.  W początku XVII wieku w produkcji mebli stosowano nadal drewno dębowe, które wzbogacano czasami dodatkami z drzew egzotycznych.  Od około 1660 roku stopniowo upowszechnił się jako surowiec do produkcji mebli orzech.
Najczęściej spotykanym typem szafy z tego okresu  była czterodrzwiowa szafa o dwóch nierównej wysokości kondygnacjach, z czworobocznym bogato rozwiniętym ornamentem ramowych na płaszczyźnie drzwi. Konstrukcje krzeseł opierały się na formie znanej z renesansu lecz ich nogi otrzymały postać skręconych śrubowato balsów. Podobnie konstruowano stoły.

Pod koniec XVII wieku pojawiły się w Holandii meble zdobione chińskimi malowidłami lakowymi oraz wykorzystujące chińskie podpory. Meblem  jakim upowszechnił się w tym okresie był kabinet, którego wnętrze wypełniały liczne przegródki  i szufladki.

Poniżej chciałbym zaprezentować kilka przykładów francuskiego meblarstwa, które według mnie, poprzez swoje formy odzwierciedlają styl panujący w epoce Ludwika XIV:

Komoda - mebel skrzyniowy najczęściej w formie prostokątnej skrzyni ustawionej na nogach, składający się z górnego blatu, boków, pleców i szuflad umieszczanych od frontu i wysuwanych w linii poziomej. Komody służą  do przechowywania różnych przedmiotów , odzieży i jako podstawa do ekspozycji na ich blacie różnych przedmiotów. Pierwsze komody w znanej na dzisiaj formie pojawiły się pod koniec XVII wieku za panowania Ludwika XIV we Francji. Upowszechnienie komód wyparło prawie całkowicie używania skrzyń. W Polsce przez długi okres mebel ten nazywano praską.

Sekreter - duży mebel skrzyniowy , najczęściej przyścienny, wielofunkcyjny, jedno lub wieloczęściowy składający się z podstawy w formie komody lub szafki zaopatrzonej w odkładaną pionowo lub skośnie płytę do pisania. Sekretery wyposażone są często w nadstawki wypełnione szufladkami, półeczkami, przegródkami i skrytkami. Sekretery należały o bardzo popularnych mebli w okresie od XVII do połowy XIX wieku. Ich powierzchnia była bogato zdobiona intarsją, malowana, inkrustacją.

Lustro - od początków XVI wieku do połowy XVII wieku produkcję luster zdominowali Wenecjanie, dzięki umiejętności wytwarzania bardziej przezroczystego szkła. Ludwik XIV postanowił powstrzymać dominację Wenecji na tym polu i skupił wokół siebie weneckich szklarzy, aby nauczyć się sztuki wytwarzania luster. Odznaczały się ozdobnymi ramami, które podobnie jak inne meble miały być oznaka przepychu i bogactwa.

Łóżko - w okresie baroku łóżka otrzymują skrzynię otwartą z nogami, słupkami w rogach oraz z pełnymi ściankami bocznymi  u wezgłowia. W renesansie staje się sprzętem ozdobnym i reprezentacyjnym, wyposażanym często w baldachim. 

Meblarstwo i rzeźba francuska wniosła do rozwoju sztuki XVII wiecznej ważne elementy. W późniejszych okresach pozwoliły one jej przekształcać się i zaskakiwać nowymi formami, wpływać na uczucia estetyczne ówczesnego człowieka wzbogacając i rozwijając obecną cywilizacje. Formy wypracowane za panowania Ludwika XIV stworzyły nowy nurt, który rozwinął się w całej Europie i pozostawiły trwały ślad, którego uwspółcześniony obraz możemy podziwiać do dnia dzisiejszego.

„Meblarstwo i rzeźba

w okresie panowania Ludwika XIV”

1. Komoda w stylu Ludwika XIV, [online], [dostęp 20 września 2008], dostępny w Internecie: antykinadine.blox.pl/resource/ludwik__xix.jpg

2. Lustro w stylu barokowym, [online], [dostęp 20 września 2008], dostępny w Internecie: www.antyki24.eu/.../9/b/9/1_9b980464fbae.jpg

3. Krzesło, XVII w., [online], [dostęp 20 września 2008], dostępny w Internecie: www.antyki24.eu/.../9b/9/1_9b980464fbae.jpg

4. Szafa Ludwika XIV, [online], [dostęp 18 września 2008], dostępny w Internecie: http://meble.swarzedz.pl/

5. Biurko barokowe Ludwik XIV, [online], [dostęp 18 września 2008], dostępny w Internecie: http://meble.swarzedz.pl/

5. Stół Ludwik XIV, [online], [dostęp 18 września 2008], dostępny w Internecie: http://meble.swarzedz.pl/fileadmin/gallery2/nowozytnosc/2Barok%20stol%20Fr.jpg

Bibliografia:

Bochnak A., Historia sztuki nowożytnej, T. 2, Kraków 1985, s. 242-268.

Grunfeld F. V., Królowie Francji, Warszawa 1997, s. 313; 314-316; 326.

Kowalski J.,Loba A., Loba M., Dzieje kultury francuskiej, Warszawa 2007, s. 401-406; 428-436.

Swaczyna I., Wybrane cechy konstrukcji jako kryterium identyfikacji mebli zabytkowych, Warszawa 1992, s. 64-72.

F. V. Grunfeld, Królowie Francji, Warszawa 1997, s. 313.

ibidem s. 314-316.

ibidem s. 326.

A. Bochnak, Historia sztuki nowożytnej, T. 2, Kraków 1985, s. 242-268.

J. Kowalski, A. Loba, M. Loba, Dzieje kultury francuskiej, Warszawa 2007, s.401-406.

ibidem s. 428-436.

I. Swaczyna, Wybrane cechy konstrukcji jako kryterium identyfikacji mebli zabytkowych, Warszawa 1992, s. 64-72.

---