EWOLUCJA DOKTRYN I SZTUKI WOJENNEJ NATO I UKŁADU WARSZAWSKIEGO

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie w dość skondensowanej formie ze względu na jej objętość ewolucji doktryn i sztuki wojennej Paktu Północnoatlantyckiego w czasie od jego powstania do chwili rozpadu Układu Warszawskiego. Jest to cel zasadniczy ze względu na to, iż nas jako wojskowych ten problem najbardziej interesuje. Szczególnie zaś chciałbym skupić się na najbardziej znanych i najdłużej obowiązujących w NATO strategiach „ Zmasowanego odwetu” i „ Elastycznego reagowania”, które przez twórców Paktu dowódców i polityków uznawane były za priorytetowe przez okres bez mała czterdziestu lat.Także chciałbym w początkowej części pracy, krótko przedstawić rys historyczny Paktu to znaczy jego genezę powstania, cele i charakter jakim miał służyć. Mam nadzieję, że niniejsze opracowanie, umożliwi w sposób szybki i zwięzły pogłębienie wiedzy czytelnika z zakresu znajomości problemów związanych ze zmianami w strategii NATO na przestrzeni czterdziestu lat, a także da pewne spojrzenie na jego znaczenie i rolę jaką spełnia w obecnym systemie obronności i bezpieczeństwa w świecie.

1. POWSTANIE, CELE I CHARAKTER STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH NATO.
Aby prześledzić genezę powstania NATO trzeba przeanalizować sytuację społeczno-polityczną w świecie po zakończeniu II wojny światowej i wyciągnąć odpowiednie wnioski w stosunku do ówczesnej polityki zagranicznej mocarstw jakimi wówczas były Stany Zjednoczone, Wielka Brytania czy Francja. Otóż po zakończeniu II wojny światowej świat podzielił się na dwa odmienne obozy: kapitalistyczny i socjalistyczny. Nastąpił także gwałtowny rozwój ruchów narodowo-wyzwoleńczych, który szczególnie niekorzystny był dla zachodniej demokracji. Jednak podstawowym czynnikiem, który wpłynął na powstanie NATO było prowadzenie, głównie przez USA tzw. antykomunistycznej polityki, której celem było:

· w 1947r.-rozmowy prowadzone pomiędzy USA i Wielką Brytanią dotyczące rozmieszczenia na terytorium tej drugiej baz lotniczych.
· 12 luty 1947r- podpisanie układu obronnego pomiędzy USA i Kanadą 30 sierpnia 1947r- 21 państw podpisuje układ między amerykański o pomocy wojennej.
· 1 maja 1948r.- powstaje Organizacja Państw Amerykańskich. w tym samym mniej więcej czasie w Europie dochodzi do powstania
· 4 marca 1947r.- sojuszu o wzajemnej pomocy między Anglią i Francją. 17 marca 1948r.- Paktu Brukselskiego ( Anglia, Francja, Belgia, Holandia, Luksenburg ).
Wszystkie te wydarzenia były krokiem milowym do scalenia interesów USA oraz mocarstw zachodnich, którego efektem finalnym miał być wspólny blok polityczno- wojskowy.

Przygotowania do utworzenia NATO rozpoczęły się 6 lipca 1948r. Prowadzone one były w Waszyngtonie przez okres kilku miesięcy. W sierpniu 1948r. na sesji Komitetu Obrony Unii Zachodnioeuropejskiej ustalono strukturę wojskową Paktu, obsadzono głównie stanowiska wojskowe, a także dyskutowano nad doktryną strategiczną i planem rozbudowy sił zbrojnych. Ostatecznie na początku marca 1949r. po rozlicznych zabiegach dyplomatycznych ze strony USA ustalono grupę 12 państw, które zdecydowały utworzyć blok wojskowy NATO. Były to: USA, Kanada, Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy, Norwegia, Dania, Islandia i Portugalia. W wyniku ostatecznej decyzji utworzenie NATO stało się faktem z dniem 18.03.1949r. na mocy tekstu Paktu Północnoatlantyckiego. 4.04 1949r. w Waszyngtonie dokument ten został podpisany przez ministrów spraw zagranicznych 12 państw. 2.Koncepcje i sztuka wojenna Paktu Północnoatlantyckiego. Aby lepiej zrozumieć szereg pojęć, z którymi czytelnik będzie w dalszym ciągu opracowania się spotykał chciałbym przedstawić niektóre z nich.

DOKTRYNA WOJENNA - zespół przyjęty w danym państwie (koalicji) poglądów na charakter przyszłej wojny, na przygotowanie do niej państwa, a zwłaszcza jego (jej) sił zbrojnych, oraz na sposoby prowadzenia wojny. STRATEGIA WOJENNA - najwyższa dziedzina sztuki wojennej, obejmująca teorię i praktykę obronnego przygotowania państwa, sił zbrojnych oraz planowania i prowadzenia na skalę strategiczną działań wojennych oraz kierowanie nimi.

Strategia „ Zmasowanego Odwetu”. Bezpośrednio po utworzeniu bloku NATO kierownictwo wojskowe i polityczne USA przystąpiło do wypracowania strategii wojennej. Wypracowanie wspólnej strategii wojennej dla całego Paktu bylo właściwie narzuceniem przez USA własnej koncepcji , która opierała się na amerykańskim monopolu atomowym. Mimo wszystko w ciągu 1950r. państwa członkowskie NATO doszły do porozumienia co do pierwszych elementów przyszłej strategii wojennej mającej obowiązywać w całym sojuszu. Chociaż zakładano przy opracowywaniu jednolitej strategii wojennej NATO, że główną rolę w Pakcie odgrywają siły jądrowe USA, a głównym wariantem wojny miała być błyskawiczna wojna jądrowa to jednocześnie uwzględniono koncepcje strategiczne państw zachodnich. Chodziło przede [j1] wszystkim o to, żeby wojska lądowe Państw NATO w Europie mogły zatrzymać siy pka na najdalszych wschodnich rubieżach bloku tzw. koncepcja„wysuniętych rubieży”( forward strategy ), a nie jak planowano wcześniej hamować jego natarcie dążąc do ostatecznego zatrzymania jego sił na linii Reenu, żeby w końcu wykorzystując siły jądrowe USA przystąpić do kontrofensywy.Tak więc w końcu po blisko dwóch latach nad wypracowaniem jednolitej doktryny w 1952r. na sesji Lizbońskiej pod wpływem wykazanych powyżej procesów Rada NATO przyjęła po raz pierwszy oficjalnie zasady swojej strategii wojennej, ktorą nazwano strategią „zmasowanego odwrotu. Zasady tej doktryny zostały wyłożone 9.12.1952r. przez Komitet Wojskowy NATO w dokumencie MC/14/1 zatytułowanym „ NATO Strategic Guidance ”.

Główne założenia tej doktryny przewidywały, że:

1.W przypadku agresji ZSSR i jego sojuszników na państwa NATO, decydujące znaczenie mieć będzie zaskakujący, zmasowany atak jądrowy. Atak ten miał być przeprowadzony przez lotnictwo strategiczne USA. Przewidywano również uprzedzający charakter tego uderzenia.

2.Strategiczną broń jądrową USA powinny uzupełniać konwencjonalne siły zbrojne. Siły te wykorzystując skutki uderzeń jądrowych, miały doprowadzić do ostatecznego rozbicia wojsk przeciwnika i zajęcia jego terytorium.

3.Rozbudowa potencjału jądrowego USA i Wielkiej Brytanii oraz przygotowanie wojsk konwencjonalnych do prowadzenia wojny miały być wspierane przez działania dywersyjne na terytorium państw potencjalnego przeciwnika.

UWAGA: Łączenie obu czynników - gotowej do akcji militarnej siły zbrojnej oraz dywersji na terytorium wroga było cechą charakterystyczną dla strategii USA i NATO w latach pięćdziesiątych.

Ewolucja strategii „ zmasowanego odwetu ”. Charakterystycznym jest, że strategia „zmasowanego odwetu” powstała i została przyjęta prawie równocześnie z wprowadzeniem w 1953r. przez USA doktryny politycznej „wypierania komunizmu”-/ roll back /. Zakładała ona wyzwolenie państw socjalistycznych i ograniczenie tego systemu tylko do granic ZSRR. W związku z powyższą polityką „roll back” w latach 1953- 1954 USA dokonały zmian w strategii „ zmasowanego odwetu”, której główne założenia przedstawiały się następująco:

1.Punktem w planowaniu strategicznym stała się powszechna wojna jądrowa. Grożba zmasowanego uderzenia jądrowego, popierane z zewnątrz procesy działań dywersyjnych w krajach potencjalnego przeciwnika i ewentualne zaskoczenie w działaniu mogły przynieść sukces.

2. W wojnach lokalnych przewidywano możliwość użycia broni jądrowej.

3. W odróżnieniu od założeń z 1952r. planowano także użycie taktycznej i operacyjno- taktycznej broni jądrowej, którątraktowano jako organiczne wyposażenie wojsk konwencjonalnych. Przewidywano użycie broni jądrowej nie tylko przeciwko celom polityczno- gospodarczym, ale i także przeciwko celom wojskowym.

4. Zmodyfikowana doktryna „zmasowanego odwetu” przewidywała podobnie jak jej pierwowzór, łączenie szantażu atomowego z działaniami dywersyjnymi. Planowano szerokie formy walki- od działalności rozgłośni radiowych poprzez działania propagandowe, gospodarcze, szpiegostwo.

5. W planach rozbudowy sił NATO absolutne pierwszeństwo przyznawano siłom jądrowym a zwłaszcza lotnictwu strategicznemu. Uważano, że właśnie lotnictwo strategiczne wyposażone w broń jądrową jest w stanie roztrzygnąć losy przyszłej wojny.

Przyjęta przez NATO amerykańska strategia „ zmasowanego odwetu ” nie spełniała oczekiwań jej autorów. Już w niedługim czasie kierownicze koła NATO zmuszone zostały do zrewidowania jej zasad. Główną przyczyną załamania się powyższej strategii były radzieckie osiągnięcia w rozwoju broni atomowej. Pojawienie się nowych środków przenoszenia broni jądrowej o znacznie większym zasięgu niż dotychczas umożliwiało rażenie terytorium USA. Zmusiło to Stany Zjednoczone do odstąpienia od politki „roll back”. Dotychczasowa polityka i dokytryna wojenna USA opierała się na założeniu, że obszar USA nie jest bezpośrednio zagrożony. Jednak obecnie fakt zagrożenia stał się rzeczywistością. W tej sytuacji zaczęto generalnie krytykować obowiązującą strategię „zmasowanego odwetu”. Szczególną aktywność w tym względzie przejawiali Henry Kissinger, gen. Maxwell Taylor, Robert Mc Namera, Harry Kohn, James Schlassinger i John Garin, którzy uznawani są jednocześnie za inicjatorów nowej strategii- „elastycznego reagowania”.

Strategia „elastycznego reagowania”. Z chwilą dostrzeżenia faktu, że globalna konfrontacja jądrowa nie może zakończyć się zwycięstwem żadnej ze stron, kierownictwo polityczne USA przyjęło nową orientację polityczną, która twierdziła, że system kapitalistyczny jest wstanie drogą długotrwałej, pokojowej rywalizacji pokonać socjalizm. Cechą charakterystyczną nowej polityki stało się rozszerzenie frontu konfrontacji, który objął także dziedziny nie militarne, a zwłaszcza strefę ideowo polityczną, ekonomiczną i naukowo- techniczną. W związku ze zmienioną polityką USA przyjęły w 1961r. nową doktrynę wojenną- „elastycznego reagowania”, która już w następnym roku przyjęta została jako obowiązująca w NATO. Elastyczność reagowania była bardzo dobrze widoczna po przeanalizowaniu tzw. trzech zasad Kenedy'ego, które mówiły że:

1. Istnieje konieczność utrzymania sił jądrowych znacznie większych niż radzieckie, aby w sprzyjających warunkach mogły wykonać decydujące wyprzedzające uderzenie, a w przypadku wyprzedzenia przez przeciwnika zachować zdolność do przeprowadzenia zmasowanego ciosu odwetowego.

2. Istnieje konieczność zwiększenia zdolności Zachodu do prowadzenia różnych wojen ograniczonych, konwencjonalnych i specjalnych.

3.Utworzenie odpowiednich sił specjalnych, które mogłyby być wykorzystane w wojnach lokalnych w walkach przeciw partyzanckich.

Przytoczone zasady uwidaczniają elastyczność lub wielowariantowość przygotowań wojennych USA, a później jej sojuszników zwłaszcza do trzech rodzajów wojen: nuklearnej, lokalnej, przeciw partyzanckiej.

Według nowych poglądów doktrynalnych wzrosło znaczenie wojsk konwencjonalnych. Zgodnie z doktryną „ elastycznego reagowania ” funkcje „miecza” miały w przyszłej wojnie spełniać wojsk z konwencjonalne wyposażone w broń jądrową, natomiast funkcje „tarczy” strategiczne siły jądrowe USA. Strategia powyższa została przyjęta przez cały blok w 1967r. przez Radę NATO i różniła się ona tylko nieznacznie od pierwowzoru amerykańskiego. Zmiany dotyczyły głównie koncepcji „tarczy i miecza”, oraz „wysuniętych rubieży”. Strategia „ elastycznego reagowania” zakładała trzy etapy prowadzenia działań wojennych:

Etap I: w początkowym okresie przewidywano użycie tylko sił konwencjonalnych. Powodzenie w tej fazie miało zależeć od zaskoczenia i zmasowanych uderzeń lotnictwa taktycznego. Rola tego ostatniego polegać miała na obezwładnianiu systemów OPL przeciwnika, jego drugich rzutów i odwodów, wspieraniu własnych sił lądowych oraz wywalczeniu przewagi w powietrzu.

Etap II: w tym etapie tzw. świadomej eskalacji przewidywano użycie taktycznej broni jądrowej początkowo w formie uderzenia ostrzegawczego na morzu w celu wymuszenia utrzymania działań w reżimie konwencjonalnym i zniechęcenia przeciwnika do dalszego prowadzenia wojny. Następnie miało dojść do użycia taktycznej broni jądrowej przeciwko celom wojskowym w strefie działań bojowych.

Etap III : jeśli po drugiej fazie nie udałoby się uzyskać zakładanych celów walki przewidywano użycie broni jądrowej na szeroką skalę. Przy czym w pierwszej kolejności atakowane miały być cele wojskowe. Oprócz przedstawionych powyżej trzech etapów prowadzenia działań wojennych w strategii „ elastycznego reagowania” przewidywano różnorodne warianty użycia sił zbrojnych. Główną uwagę skupiano na przygotowaniu sił zbrojnych do działań ograniczonych poniżej tzw. „progu atomowego”. Stawiało to przed kierownictwem NATO i przed rządami wszystkich państw członkowskich zadania modernizacji i rozwoju konwencjonalnych sił zbrojnych, wyposażenia ich w najnowocześniejsze uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Będąca integralną częścią strategii „ elastycznego reagowania” koncepcja „ wysuniętych rubieży” postawiła przed siłami zbrojnymi NATO następujące zadania:

- podwyższenie gotowości do zaskakujących operacji wojskowych przeciwko potencjalnemu przeciwnikowi,
- przesunięcie na wschód pierwszego rzutu operacyjnego północnej i centralnej armii wraz z taktycznymi środkami przenoszenia broni jądrowej,
- zwiększenie siły ognia wojsk lądowych i powietrznych, w szczególności uzbrojenie ich w systemy broni wielozadaniowej o wysokiej precyzji trafienia.
- zwiększenie ruchliwości operacyjnej i taktycznej poszczególnych związków sił lądowych,
- rozbudowę wojskowych formacji terytorialnych zapewniających swobodę operacyjną wosk NATO w strefie tyłowej,
- rozmieszczenie w głębi europejskiego TDW silnych odwodów operacyjnych, pancernych i zmechanizowanych,
- utworzenie w Europie silnego zgrupowania lotnictwa taktycznego, zdolnego do wykonania zmasowanego uderzenia na przeciwnika przy użyciu broni konwencjonalnej,
- wydzielenia silniejszych niż dotychczas odwodów strategicznych.

Ewolucja strategii „ elastycznego reagowania”. Kolejnym etapem w ewolucji powyższej strategii było przyjęcie na początku lat siedemdziesiątych przez USA koncepcji - „ realistycznego odstraszania”. Podstawą tej koncepcji strategicznej pozostawała nadal potęga militarna, która umożliwić miała dyktat polityczny wobec państw odmiennego bloku. Nowe obowiązujące w latach siedemdziesiątych elementy strategii wojennej USA sprowadzały się do:

* odejścia USA od zasady „ dwóch i pół wojen” do „ półtorej wojny”, tzn. że siły zbrojne USA miały być zdolne do prowadzenia jednej wielkiej wojny w Europie i jednej interwencji zbrojnej w Ameryce Łacińskiej lub w Afryce. Poprzednio zakładano możliwość jednoczesnego zaangażowania armii amerykańskiej w dwóch wielkich wojnach- w Europie i w Azji.

* w związku z uzyskaniem przez ZSRR równowagi w strategicznych siłach jądrowych, USA zmuszone były odstąpić od zasady „ gwarantowanego zniszczenia” przeciwnika i przyjąć zasadę „ strategicznej równowagi”. Jednocześnie przystąpiły do prac mających na celu udoskonalenie jakościowe własnych sił jądrowych.



* USA odstąpiły także od zasady „bazowania na wysuniętych pozycjach”, a przyjmując zasadę „ strategicznej ruchliwości”. Starały się zwiększyć możliwość szybkiego przerzutu wojsk w rejony działań wojennych. * Zakładano kompleksowe planowanie rozwoju sił zbrojnych.

Propozycje zmian w doktrynie USA i NATO po podpisaniu układu INF. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych nastąpiło pewne rozluźnienie w polityce zagranicznej pomiędzy USA i ZSRR. Pozwoliło to na przeprowadzenie szeregu rozmów rozbrojeniowych. Finalnym efektem było podpisanie 8.12.1987r. w Waszyngtonie radziecko- amerykańskiego układu o likwidacji rakiet średniego zasięgu -INF. w związku z powyższym opracowano kolejną strategię dla USA i jego sojuszników pod nazwą „ zróżnicowanego odstraszania”, która stanowiła próbę modyfikacji strategii „ elastycznego reagowania”. Strategia ta zakładała:

* utrzymywanie przez USA różnorodnych, odpornych na zniszczenie, strategicznych systemów ofensywnych oraz systemów dowodzenia i kierowania aba w każdej sytuacji mogły podjąć przeciwdziałanie lub odstraszyć wykonanie przez przeciwnika zmasowanego uderzenia jądrowego na amerykańskie siły jądrowe i inne obiekty.

* większe niż dotąd przywiązywanie znaczenia do sojuszników, z którymi USA będą dzieliły ryzyko i obowiązki związane ze wspólną obroną.

* zdecydowane dążenie USA do powstrzymania radzieckiej ekspansji w każdym rejonie świata.

* utrzymywanie nadal na terytoriach zamorskich w newralgicznych rejonach świata sił zbrojnych.

* utrzymywanie na własnym terytorium sił wzmocnienia składających się z komponentów wojsk regularnych i rezerw.

* konieczność wprowadzania do uzbrojenia coraz to lepszego sprzętu oraz podnoszenie poziomu wyszkolenia wojsk.

Zakończenie Śledząc ewolucję doktryn oraz strategii wojennych NATO należy w podsumowaniu stwierdzić, że zmieniały się one na przestrzeni lat zależnie od sytuacji polityczno- militarnej jaka panowała wdanym czasie. Drugim zasadniczym czynnikiem determinującym zmiany w doktrynach wojennych był szybki rozwój nauki i postęp techniczny, który przejawiał się w coraz to szybszym wprowadzaniu na uzbrojenie wojsk nowego sprzętu i nowych rodzajów broni. Wraz za tym zmieniały się poglądy na zasady prowadzenia działań bojowych na wszystkich szczeblach sztuki wojennej -począwszy od taktyki, poprzez sztukę operacyjną a na strategii kończąc. Należy jednak stwierdzić jeden zasadniczy wniosek, że doktryna wojenna zawsze będzie służyła interesom państwa, będzie jego gwaranyem bezpieczeństwa i realizacji polityki oraz globalnych celów jakie zakłada ono osiągnąć na arenie wewnętrznej jak i międzynarodowej.

Grzegorz SOBOLEWSKI

---