I. HISTORIA SZTUKI WOJENNEJ JAKO PRZEDMIOT NAUCZNIA

 

1. Historia sztuki wojennej w systemie nauki historycznej i wojennej

1. 1. Piśmiennictwo wojskowe

•    Teoria wojskowa

•    Historia wojskowa

•   Historia wojen

•   Historia wojskowości

•    Historia wojskowa

•    Historia myśli wojskowej

•    Historia sztuki wojennej

 

2. Etapy rozwoju sztuki wojennej

 

II. OGÓLNE NURTY SZTUKI WOJENNEJ

 

1. Przeobrażenia w strategii

•    strategia w starożytności przejawia się w tym , że jedna bitwa przesądzała przebieg wojny np. bitwa pod MARATONEM czyli dzięki jednej bitwie osiągano cele strategiczne

•    w armii rzymskiej dla osiągnięcia zamierzonego celu po bitwie dla zupełnego zniszczenia przeciwnika stosowano pościg siłami jazdy , a następnie pozostałymi wojskami w kolumnach marszowych

•    w epoce cesarstwa rzymskiego założenia strategii osiągnęły już dojrzałą formę wyrażającą się w tym , że uwzględniano przy opracowaniu planów wojennych takie czynniki jak sytuacja polityczna , stosunek sił i ich dyslokacja , właściwości geograficzne teatru działań , dużą rolę odgrywało także zabezpieczenie działań / zakładanie baz wypadowych /

•    strategia frankijska / za Karola Wielkiego / w wojnach zaczepnych polegała na rozbiciu sił przeciwnika na drobne grupy i niszczenie ich częściami , dużo uwagi poświęcano przygotowaniu zaplecza w celu skutecznego prowadzenia działań / przygotowanie specjalnych dróg dowozu , słynna HELLWEG ,organizowanie i zakładanie baz /przez dłuższy czas na terytorium wroga

•    Polska strategia obronna X i XI w. czasów Chrobrego polegała na tym by w obronie aktywnej w oparciu o grody pograniczne i umocnienia polowe wyczerpać wroga i pozbawić go przewagi liczebnej ,a następnie przejść do działań zaczepnych i rozbić wojska najeźdźców / strategia Chrobrego była strategią elastyczną , Polacy potrafili się wycofać przed przeważającymi siłami i równocześnie przygotować się do działań zaczepnych na osłabionego wojną wroga /

•    strategia Krzywoustego oparta na aktywnej obronie / tak jak Chrobrego / polegała na wykrwawieniu wroga , a dopiero potem przejściu do działań zaczepnych

•    strategia okresu feudalnego w Europie zach. wyróżnia się tym , że często klęska taktyczna nie przeszkadzała w osiągnięciu celu wojny lub kampanii ,wojny miały przeważnie na celu zagarnięcie spornego rejonu lub zdobycie jakiegoś miasta lub innego punktu geograficznego

•    strategia okresu rozdrobnienia dzielnicowego / nie było warunków do jej rozwoju / nazywana jest „ małą strategią „ która charakteryzowała się w przypadku najazdu wroga organizacją obrony przez załogi grodów / wraz z powoływanymi pod broń chłopami / położonych najbliżej zagrożonego terytorium dając czas zbierającemu się rycerstwu całej dzielnicy , które następnie ruszało na wroga / w przypadku najazdu przeważających sił wroga starano się przyjść z pomocą obleganym / ; w przypadku organizowania najazdu na ziemie sąsiadów po szybkiej koncentracji przeprowadzano gwałtowny wypad używając przeważnie samej jazdy - celem wyprawy było zdobycie łupu lub opanowanie określonego terytorium

•    strategia Mongołów charakteryzowała się starannym przygotowaniem do działań / zbieranie wiadomości o siłach zbrojnych , taktyce , sytuacji politycznej , możliwościach aprowizacyjnych , jakości i ilości pastwisk , liniach komunikacyjnych ,organizacja baz zaopatrzenia i łączności /dążeniem do rozstrzygnięcia działań w bitwie w otwartym polu , unikanie oblężeń

•    strategia polska w czasie wojny 1409-1410 polegała na określeniu celu strategicznego którym była stolica państwa zakonnego , dążenie do walnej bitwy , wszechstronne zabezpieczenie działań / przeprawa przez Wisłę , baza zaopatrzeniowa w Płocku / przeniesienie działań na terytorium krzyżaków

•    strategia husycka polegała na pustoszeniu krajów sąsiednich , a nie trwałym opanowaniu terytorium , niekiedy miały uprzedzać nieprzyjacielskie uderzenie , działania prowadzone były w niedogodnych warunkach atmosferycznych bez względu na porę roku i dnia , po bitwie prowadzono uporczywy pościg

•    strategię polską w XVI w. cechowała dążność do zniszczenia przede wszystkim siły żywej przeciwnika , w odróżnieniu od strategii zachodnioeuropejskiej , która za główne cele stawiała zdobycze terytorialne

•    strategię Batorego w wojnie z Rosją cechuje staranne przygotowanie działań i opracowanie dokładnych planów oraz wytyczenie ściśle określonych celów , a także skoordynowanie wysiłku organizacyjnego

•    rozwój strategii manewrowej / szczególnie w armii szwedzkiej Karola Gustawa / w XVII i XVIII w. która poprzez ciągłe manewry miała doprowadzać do uchylania się od bitwy i utrzymania inicjatywy strategicznej ; francuski dowódca Turenne , kuzyn i uczeń Maurycego Orańskiego , rozwinął strategię manewrową - sprowadzając ją do tego aby w toku szybkich i energicznych działań likwidować siłę żywą przeciwnika , rozbicie armii było środkiem do opanowania centrów politycznych przeciwnika ; wykształtowanie się pięciomarszowego systemu zaopatrzenia wojsk / wojsko nie mogło się oddalać dalej od magazynów niż na odl. pięciu przemarszów dziennych - 120 -150 km ,następnie czekało na zorganizowanie kolejnych składów /

•    zmiany w strategii zawarte w wytycznych Lazare Carnota / dcy rewolucyjnej armii francuskiej / z 1793 roku sprowadzające się do odejścia od unikania bitew i dążenia do zniszczenia siły żywej wroga w ostrych , zaciętych walkach

•    rozwój strategii zniszczenia w dobie napoleońskiej wyrażany : dążeniem do zniszczenia siły żywej przeciwnika poprzez manewr oskrzydlający mający na celu zmuszenie przeciwnika do walki z odwróconym frontem , manewr - jedną z najbardziej charakterystycznych cech strategii ; grupowanie wszystkich sił w jednym rzucie strategicznym bez wydzielania odwodów strategicznych z tendencją do rozstrzygnięcia kampanii w dwóch -trzech decydujących bitwach

•    zastosowanie strategii liniowej przez Prusaków w wojnie 1870 -1871 polegającej na grupowaniu zwykle w jednym rzucie strategicznym wszystkich sił i zapewnieniu w pierwszym etapie wojny liczebnej przewagi nad przeciwnikiem

•    rozwinięcie w czasie I wojny światowej strategii liniowej dążącej do oskrzydlenia przeciwnika w strategię pozycyjną , która przeobraziła działania lat 1914 -1918 .

 

2. Ewolucja w taktyce

 

Wojskowość świata starożytnego (3000r.p.n.e. - 500r.n.e.)

- SW są integralną częścią każdego państwa , są symbolem suwerenności i niepodległości . Pierwsze państwa powstają na obszarze dzisiejszgo Iraku w dorzeczu TYGRYSU i EUFRATU około roku 3000p.n.e. Upadek Rzymu około 500r.n.e. kończy ten okres .

I - wojskowość starożytnego Egiptu , Grecja , cywilizacji amerykańskich , Asyrji i Rzymu . (3000r.p.n.e. - 500r.n.e.)

-dominuje ustruj niewolniczy , służba wojskowa była domeną ludzi wolnych . Liczebność armii wacha się pomiędzy 30 a 80 tysięcy żołnierzy a nawet w schyłkowym okresie imperium rzymskiego dochodzi do 500 tyśęcy . System naboru i uzupełnień oparty był na naborze terytorialnym z dobrze rozwiniętym systemem mobilizacyjnym . W siłach zbrojnych funkcjonują dwa rodzaje wojsk - piechota i jazda .

-Sztuka wojenna od nstarożytności dzieli się na taktykę i strategię . O przebiegu wojny decydowała jedna bitwa a maksymalnie dwie , trzy bitwy .

-Od V w.p.n.e. ( Herodot ) istnieje piśmiennictwo wojskowe.

-Najznamienitsi ludzie tego okresu w dziedzinie sztuki wojennej to : 1) HANIBAL

a) HASAGRUBAL /ojciec Hanibala/ powiedział : „... pozwól aby ziemia walczyła za ciebie...”

b) HANIBAL przez 10 lat walczył na terenie Imperium Rzymskiego bez żadnych uzupełnień .

2) ALEKSANDER WIELKI MACEDOŃSKI

3) JULIUSZ CEZAR

4) NARSEZ - cesarstwo bizantyjskie .

 

II wojskowość epoki średniowiecza . ( V-XV w.n.e. )

- Służba wojskowa związana jest z faktem posiadania ziemi, powstaje rycerstwo . Oczywiście inne warstwy społeczne również mają swoje obowiązki lecz dominuje rycerstwo . Po upadku instytucji rycerstwa powstają armie zaciężne (najemne) .

- W latach 1281-83 pojawia się broń palna . Pierwszymi bitwami rozstrzygniętymi przez broń palną są : bitwa pod RAWEN (1512) i bitwa pod PAWIO (1525) .

- XVI w.powstaje artyleria .

- W roku 966 powstaje Polska , w której od powstania do upadku w roku 1795 dominuje instytucja POSPOLITEGO RUSZENIA .

Wlatach 1453-66 król Kazimierz JAGIELOŃCZYK toczy wojnę TRZYNASTOLETNIĄ . Wtrakcie bitwy pod Chojnicami dochodzi do wniosku że wojska zaciężne mają większą wartość niż „pospolite ruszenie „ . W związku z tym powstaje w roku 1480 OBRONA POTOCZNA (4000 ludzi opłacanych przez króla ) , która patrolowała kresy wschodnie . Był to pierwszy profesjonalny oddział wojskowy w dziejach Polski .

- Po unii z Litwą w roku 1285 Polska staje się wielką potęgą militarną Europy . Na XVI i XVII w. przypada szczyt rozwoju wojskowości polskiej . Staropolska sztuka wojenna była wypadkową sztuki wojennej wschodu i sztuki wojennej ZAKONU KRZYŻACKIEGO .

-Szyki tamtego okresu : -Polska - STARE URZĄDZENIE POLSKIE (szyk składał się z kilku elementów , które mogły swobodnie manewrować .

- Zachodnia Europa - BATALIA

- W wieku XVI upada rycerstwo a odnawia swoją pozycję piechota (w Polsce zawsze dominowała jazda , która całkowicie zostaje wyeliminowana przez broń maszynową w czasie I Wojny Światowej ). Na polu bitwy dominującego znaczenia nabiera broń palna .

 

III Okres nowożytny ( XVI w do I WŚ)

- w zakresie rekrutacji - wprowadzony zostaje obowiązek służby wojskowej . Pojawiają się armie MASOWE ( Napoleon - armia złożona z 500 tyś. żołnierzy ) . Dominował pogląd że o stanie bezpieczeństwa państwa decyduje liczebność armii .

- w połowie XIX w. wprowadzona zostaje broń gwintowana .

- od 1812 r. datuje się rozwój jednolitego umundurowania .

- MOLDKE wprowadza do dowodzenia wojskami telegraf , rozśrodkowuje elementy systemu dowodzenia , wprowadza pruski system mobilizacyjny .

-na początku XX w. pojawia się broń maszynowa i automatyczna , powstaje artyleria o dużym zasięgu , pojawiają się balony i sterowce a od 1911 r. samolot w zastosowaniach bojowych co wpływa na głębokość oddziaływania na przeciwnika. W tym samym okresie na polu walki pojawia się czołg . Wysiłek

 

3. Geneza i rozwój sztuki operacyjnej

Sztuka wojenna obejmuje sposoby wojskowego przygotowania i prowadzenia wojny jako całości, poszczególnych operacji i walk, tzn. strategię, operację i taktykę. Jednakże nie zawsze tak było. We wcześniejszych okresach: w starożytności i w średniowieczu, sztuka wojenna obejmowała w zasadzie strategię i taktykę. Było to uwarunkowane przede wszystkim tym, że taktyka była w stanie realizować cele strategiczne. Wynik jednej bitwy przesądzał, często losy całej wojny. Na przełomie XVIII i XIX w., gdy zwiększył się rozmach prowadzonych wojen, kiedy na teatrach działań wojennych pojawiły się armie masowe, uzbrojone w nowoczesne środki walki, przedłużył się czas prowadzenia działań, wówczas rozstrzygnięcie wojny w jednej bitwie stało się niemożliwe. W tych warunkach zaistniały warunki powstania sztuki operacyjnej, dopiero bowiem szereg walk (bojów) powiązanych jedną wspólną myślą, prowadzonych dla osiągnięcia jednego celu, mógł przynieść osiągnięcie celu strategicznego.

Jednym z tych, którzy rozwinęli sztukę operacyjną był Napoleon. W strategii zasadniczym celem dla niego było nie opanowanie obiektów strategicznych, ale zniszczenie siły żywej przeciwnika poprzez manewry oskrzydlające. Przykładami mogą tu być bitwy 1806 r. pod Jeną i Auerstadt, między wojskami francuskimi i pruskimi.

Tym, dzięki któremu sztuka operacyjna kontynuowała swój rozwój był Moltke. Dało to swój wyraz w działaniach armii pruskiej przeciwko Austrii w 1866r. Ponadto trzeba dodać, że jako pierwszy, w celu usprawnienia dowodzenia wojskami, wykorzystał telegraf.

Dalszy rozwój sił zbrojnych i sztuki wojennej w 2 połowie XIX i na początku XX wieku przyspieszył rozwój sztuki operacyjnej. W wojnie francusko - pruskiej 1870 - 71 r. wyraźnie wystąpiło już zjawisko rozpadania się bitew na mniejsze części składowe, stanowiące jeden system działań.

Operacja w swej obecnej postaci ukształtowała się ostatecznie w czasie I wojny światowej. Szybkie przekształcenie się I wojny światowej w wojnę pozycyjną wpłynęło hamująco na rozwój operacji, mimo to doszło do ostatecznego jej ukształtowania się w działaniach związków typu armii, jak i frontu (np. operacja armii niemieckiej w Prusach Wschodnich w 1914 r., operacja rosyjskiego Frontu Płd. - Wsch. W Galicji w 1916 r. )

 

4. Zasady sztuki wojennej

Cel - końcowy wynik jaki zamierza się osiągnąć prowadząc działania zbrojne. Jest to złożony rezultat określonych dążeń dowódcy, sztabu i

wojsk.

•    doprowadzenie do bitwy rozstrzygającej w najkorzystniejszych warunkach

•    wynik bitwy strategicznej decydował o dalszych losach wojny

•    wytyczanie celów pośrednich w dążeniu do osiągnięcia celu głównego

•    cel bitwy, kampanii ( operacji ) powinien być jak najmniej skomplikowany i zarazem precyzyjny, zrozumiały dla wszystkich wykonawców

Zmasowanie - ześrodkowanie sił i środków oraz wysiłków w celu wykonania decydujących o powodzeniu zadań w określonym czasie i miejscu.

Ekonomia sił - jest następstwem zasady zmasowania, a żeby mogło być zmasowanie sił najlepszych w punkcie najważniejszym, w pozostałych należy dysponować nimi w sposób ekonomiczny.

Manewr - stanowi integralny element walki zbrojnej , umożliwia on ujęcie inicjatywy, świadome przeciwdziałanie zamierzeniom przeciwnika w dynamice walki.

Prostota działań - zasada , która bazuje na doświadczeniach setek i tysięcy bitew oraz kampanii. Wiąże się z przejrzystym rozkazodawstwem, unikaniem częstych zmian w planowaniu walki oraz świadomym wyborem jak najmniej skomplikowanego wariantu, który na polu walki ma największe szanse pozytywnego zastosowania.

Zaczepny i zdecydowany charakter działań -nie oznacza negacji obrony i jest wstępem do działań zaczepnych. Prawdą jest jednak, że nikt i nigdy nie osiągnął zwycięstwa stosując tylko obronę.

Zaskoczenie - potęguje skuteczność działania , prawdopodobnie stosował tą zasadę już człowiek pierwotny polując na zwierzynę . Jest to nieoczekiwane gwałtowne działanie, w wyniku którego w wielu przypadkach wojska przeciwnika zostawały pozbawione powodzenia w starciu.

Swoboda działania - jest zasada bardziej ogólną i nadrzędną w stosunku do ubezpieczenia. Jest ona warunkiem do osiągnięcia celu głównego w skali strategicznej, operacyjnej i taktycznej.

Jedność dowodzenia - jest ogniwem spajającym wszystkie zasady sztuki wojennej, ponieważ dawni dowódcy decydowali o stopniu zastosowania tych prawideł w praktyce bojowej.

Współdziałanie - uzgodnione ześrodkowanie wysiłków i działań rodzajów wojsk oraz sił zbrojnych co do celów, zadań powiązanych czasem i przestrzenią.

Zasady sztuki wojennej w ujęciu teoretyków .

 

Sun-Tsy ( Traktat o szt.woj. IV-V r p.n.e ) Napoleon ( 1812 )

1. 1. przewaga - zaskoczenie , teren 1. Ześrodkowanie sił i środków do wykonania

2. 2. aktywność - inicjatywa głównych zadań zabezpieczenia linii oper.

3. 3. przestrzeń - czas 2. Wykorzystanie ducha moralnego

Ksenofont ( Historia Grecji 430 r.p.n.e ) 3. manewr

1. 1. przewaga 4. szybkość

2. 2. ześrodkowanie sił 5. zaskoczenie

3. 3. zaskoczenie 6. Prostota działania

Marycjusz ( Strategia VI w ) 7. Jedność dowodzenia

1. 1. zaskoczenie

2. 2. manewr Clausewitz ( O Wojnie 1836 )

3. 3. inicjatywa 1. zmasowanie

2. cel

Saski Maurycy ( Zasady wojny manewrowej 1751 ) 3. Ekonomia sił

1. 1. szybkość 4. prostota

2. 2. zdecydowanie 5. zaskoczenie

3. 3. zaskoczenie 6. Jedność dowodzenia

7. ubezpieczenie

Suworow ( Nauka zwyciężania 1806 ) 8. manewr

1. 1. szybkie ześrodkowanie sił

2. 2. głęboki manewr Foch ( 1910 )

3. 3. zdecydowanie uderzenia 1. Ekonomia sił

4. 4. nieprzerwane działanie 2. Swoboda działania

5. 5. pościg 3. Swoboda dysponowania siłami

6. 6. manewr 4. ubezpieczenie

7. zdziwić to zwyciężyć

 

III. STAROŻYTNOŚĆ

 

1. Armia grecka , rzymska i spartańska.

 

SPARTA

Na przełomie VI i V w. p.n.e. wśród greckich państw-miast (polis)największą rolę odgrywały Ateny i Sparta, których wojskowość była najbardziej rozwinięta. Sparta stanowiła potęgę na lądzie. Każdy Spartanin od 7 roku życia poddawany był surowemu wychowaniu wojskowemu. W 20 roku życia rozpoczynał służba wojskową, którą pełnił do 60 roku życia, doskonaląc swoje rzemiosło przez różne ćwiczenia. Trzon armii stanowiła ciężkozbrojna piechota - HOPLICI. Obok niej występowała lekkozbrojna piechota rekrutująca się z mieszkańców gór, uzbrojona w proce, łuki i oszczepy. Jazda pojawiła się w V w. p.n.e. po wojnach perskich i początkowo rekrutowała się z najemników. W IV w.p.n.e. armia spartańska liczyła 5-6 tysięcy wojowników. Najmniejszy pododdział - enomotia (bractwo) licząca około 32 wojowników. Co najmniej dwie enomotie tworzyły pentekostię, cztery pentekostie - loch (około 256), dwa lochy - morę (512-900). Była to wieloszczeblowa rozwinięta organizacja wojskowa. Wojownika obowiązywało bezwarunkowe posłuszeństwo. Uzbrojenie własne. Zaprawa fizyczna przeważała nad wyszkoleniem.

ATENY

W VI w. p.n.e. organizacja sił zbrojnych opierała się na podziale wolnej ludności na cztery grupy majątkowe. Najbogatsi tworzyli jazdę (1 i 2 grupa), trzecia - ciężkozbrojna piechota - hoplici. Najbiedniejsi służyli w piechocie lekkiej i marynarce. Służbę wojskową pełnili tylko wolni obywatele. Każdy 18 letni mężczyzna przechodził roczne przeszkolenie wojskowe, po czym otrzymywał broń i składał przysięgę.

W okresie wojny peloponeskiej (431-404 pne.), kiedy wolnych obywateli trzeba było zastępować żołnierzami najemnymi, pojawił się nowy rodzaj piechoty - PELTAŚCI. Ponieważ uzbrojenie hoplitów było za drogie, najemników wyposażono we włócznie, oszczepy, miecze, lekką tarczę okrągłą (pelta), i zamiast pancerza kaftan.

Podstawowy szyk bojowy FALANGA. Szyk linearny, głęboki od 6 do 26 szeregów. Rozwój machin miotających i oblężniczych.

 

MACEDONIA

Posiadała stałą regularną armie. Udoskonalono falangę, utworzono regularną jazdę i flotę wojenną. Piechota - chłopi macedońscy, jazda - arystokracja.

Ciężka piechota otrzymała długie 6 metrowe włócznie. Było to charakterystyczne dla piechoty macedońskiej Dwa pierwsze szeregi miały zwykłe włócznie, a dalsze 6 m oprócz tego wojownicy posiadali miecze, prostokątne tarcze hełmy. Lekka piechota - łuki, proce, dziryty. Lekka jazda - łuki krótkie włócznie. Szyk bojowy - falanga. Dużego znaczenia nabrała jazda działająca przeważnie na skrzydłach, używana w decydujących momentach do rozstrzygnięcia losów bitwy.

 

RZYM

Początek wojskowości ok. VI w. p.n.e. służbie wojskowej podlegał każdy obywatel po ukończeniu 17 lat. Uchylanie się od służby było surowo karane. Armia początkowo składała się z właścicieli niewolników, zbierana była na czas wojny, po jej zakończeniu rozchodziła się do domów. Pod koniec V w. p.n.e. zaczęto żołnierzom wypłacać żołd i dawać uzbrojenie na koszt państwa, zastosowano podział wg wieku. W 390 r.p.n.e wprowadzono szyk manipułowy. Połączył on w jeden manipuł dwie centurie, a manipuły stanowiące czworobok 12x10= 120 żołnierzy ustawiał w szachownicę. Każdy legion liczył 30 manipuł, tworzyły one 3 linie. Skrzydła zabezpieczała jazda. Uzbrojenie wojsk rzymskich było takie samo jak wojsk greckich. Dyscyplina i karność w armii rzymskiej, dobre wyszkolenie fizyczne.

W 100 r. p.n.e wprowadzono zasadę przyjmowania do służby wojskowej nie posiadających majątku - stworzono podstawy dla armii zawodowej., sprawniejszej w działaniu. Zniesiono podział legionu wg wieku, usunięto z legionu piechotę lekką, połączono trzy manipuł w jedną kohortę. Armia święciła największe triumfy pod dowództwem Cezara (59-44 p.n.e.).

W okresie cesarstwa (I-V w.) Imperium Rzymskie przeszło do obrony strategicznej bardzo rozległego terytorium. Ochrona granic, budowa strażnic, wzrasta liczebność armii, pogarsza się jej skład, uzbrojenie i taktyka. Kryzys pieniężny w państwie nie pozwala na regularne wypłacanie żołdu.

Słabość ekonomiczna doprowadziła do słabości militarnej państwa rzymskiego. Armia nie wytrzymała naporu plemion Scytów i Germanów na granice imperium, które w 395 r. rozpadło się na cesarstwo zachodnie i wschodnie (Bizancjum). Następnie, w wyniku odrywania się różnych prowincji, cesarstwo zachodnie w 476 r. uległo ostatecznemu upadkowi.

 

2. Zasady sztuki wojennej w bitwach pod Maratonem, Leuktrami, Kannami, Akcjum i kampanii Aleksandra Wielkiego

 

KAMPANIE ALEKSANDRA MACEDOŃSKIEGO

Duży wkład w kształtowanie zasad sztuki wojennej wniósł najwybitniejszy wódz czasów starożytnych -ALEKSANDER WIELKI. Prowadzona przez niego kampania przeciwko Persom dowodzonym przez króla DARIUSZA III, stanowiła ciekawy przykład realizacji zasad walki.

Wiosną 334r p.n.e. wkroczył on na czele 35 000 armii macedońsko-greckiej do Azji Mniejszej, po odniesieniu trzech zwycięstw; nad rzeką GRANIK (334r), pod ISSOS (333r) i GAUGAMELĄ

(331r p.n.e), opanował w ciągu czterech lat zasadnicze prowincje mocarstwa perskiego. Wódz tej armii prowadząc zwycięską kampanię, sprawował osobiście nadzór nad realizacją podjętych decyzji, czynnie reagował na zachodzące zmiany w dynamice walki, rozwiązując problemy współdziałania wojsk. Charakterystyczne, że Aleksander mając świadomość zdecydowanej przewagi Persów na morzu postanowił szukać rozwiązania walkach na lądzie. CEL strategiczny - przewidywał opanowanie zachodniego i południowego wybrzeża AZJI MNIEJSZEJ z zamiarem odcięcia floty perskiej od armii lądowej. Persowie zajęli dogodną pozycję na prawym brzegu rzeki GRANIK, stając na drodze do realizacji planów Aleksandra. Należało więc rozbić siły perskie, aby otworzyć sobie drogę w głąb kraju. W tym celu Aleksander zgromadził 30 tyś. piechoty i 5 tyś.jazdy,przeciwko 20 tyś. najemnych żołnierzy greckich oraz 20 tyś. konnych i pieszych łuczników wojsk perskich. Aleksander rozpoczął bitwę od uderzenia konnicy prawego skrzydła, która niespodziewanie sforsowała rzekę co w pełni wykorzystała piechota do kolejnego uderzenia na skrzydła ugrupowania Persów. Przesądziło to o przebiegu bitwy na korzyść Macedończyków. W taki sposób ukształtowała się zasada współdziałania kawalerii z piechotą. Ważnym czynnikiem zwycięstwa, była jedność dowodzenia. Po klęsce Persów nad rzeką Granik, droga w głąb państwa perskiego stanęła otworem.

Aleksander postanowił opanować Azję Przednią i konsekwentnie stosując zaczepny i zdecydowany charakter działań opanował kolejno:SARDES, EFEZ oraz MILET. Na poważny opór napotkał w HALIKARNASIE. Głównym powodem porażki było:-nie przeprowadzenie odpowiedniego rozpoznania; -brak współdziałania i niedocenianie determinacji obrońców.

Okres zimy Aleksander wykorzystał na wzmocnienie swojej armii. Z chwilą nastania wiosny Aleksander rozpoczął marsz w głąb kontynentu azjatyckiego, w kierunku głównych sił przeciwnika, docierając do miasta ISSOS. Armia perska liczyła ok.120 tyś ludzi, wojsko Aleksandra nie przekraczało 40 tyś żołnierzy. Losy bitwy ważyły się na skrzydłach ugrupowań przeciwników. Każdy z nich próbował odpowiednim manewrem zaskoczyć wroga. Najlepiej zrealizował ten zamiar Aleksander. Przez przełom, który wykonały jego wojska przeniesiono główny punkt ciężkości walki-uzyskując powodzenie. Wódz perski Dariusz widząc klęskę swych wojsk porzucił je, uważając przedwcześnie bitwę za przegraną. Pod wrażeniem tej ucieczki i uderzeniem ciężkozbrojnych, Persowie rozpoczęli odwrót. Pomimo trzykrotnej przewagi liczebnej armia Dariusza III poniosła klęskę. Przyczyną tego było:-Dariusz nie wykorzystał początkowego powodzenia swojej kawalerii na prawym skrzydle;-nie dokonał właściwego podziału sił;-niskie morale żołnierzy perskich. Dla Aleksandra bitwa była wielkim zwycięstwem, straty Macedończyków wynosiły zaledwie:150 jeźdźców i 300 piechurów, 2000-4000 rannych.Natomiast tylko kilka tysięcy Persów i 10 tyś. najemników greckich zdołało opuścić pole bitwy. Aleksander zdobył następnie FENICJĘ, SYRIĘ. Do kolejnej wielkiej bitwy doszło 1.10.331r p.n.e. na równinie w pobliżu GAUGAMELI.

Aleksander podobnie jak wcześniej zastosował zmasowanie jazdy na prawym skrzydle którą przerwał zwarty szyk Persów i wyszedł na ich głębokie tyły. Nowatorskim rozwiązaniem Aleksandra, było drugiej linii piechoty i powierzenie jej zadania osłony tyłów. Ponadto na prawym skrzydle rozmieścił kolumny, przeznaczone w razie potrzeby do zamknięcia luk. Po uzyskaniu zwycięstwa Aleksander po raz pierwszy przeszedł do pościgu i po 6 dniach rozbił armię Dariusza.Monarchia perska legła u stóp Aleksandra wielkiego.

-W sumie należy ocenić, że Aleksander, był prekursorem w kształtowaniu nowych zasad sztuki wojennej. Z każdej bitwy, potrafił wyciągnąć właściwe wnioski, uogólnić zdobyte doświadczenia oraz maksymalnie je wykorzystać, zgodnie z nową sytuacją i odmiennymi warunkami.

 

W 490 r p.n.e. król perski Dariusz rozpoczyna drugą wojnę grecko - perską. Armia perska po zniszczeniu kilku miast greckich ląduje ok. 40 km od Aten pod miejscowością Maraton.

Pod dowództwem Datisa i Artafernesa znajduje się ok. 20.000 żołnierzy w tym konnica i łucznicy. Grecy pod dowództwem Miltiadesa w sile 10.000 Ateńczyków i 1.000 Platejczyków z Beocji to sami hoplici. Na pole bitwy nie dotarli Spartanie.

Pole bitwy to dolina nad brzegiem morza otoczona z południa, zachodu i północy górami, a od północnego zachodu bagnami. Miltiades uszykował falangę ze słabszym centrum, natomiast wzmocnił skrzydła wspierając lekkozbrojnych hoplitami i utworzył zawały leśne. Wojska perskie ruszyły do ataku pierwsze. Grecy dopuścili Persów na odległość ok. 70 m, a następnie ruszyli biegiem do natarcia. W pierwszej fazie falanga grecka uległa falandze perskiej, lecz gdy skrzydła greckie uderzyły wojska perskie nie wytrzymały i rzuciły się do ucieczki. Grecy zajęli obóz perski. Persowie ponieśli straty 6.400 zabitych, a Grecy 200 zabitych i 1.000 rannych.

Bitwa pod Maratonem ma duże znaczenie w historii sztuki wojennej:

- zastosowano szyk bojowy zwany falangą

- dowodzono osobiście i jednoosobowo

- zastosowano manewr czołowy i dwustronne oskrzydlenie

- dokonano rozpoznania terenu

- uniemożliwiono manewr przeciwnikowi

- dokonano zaskoczenia

- zabezpieczono logistycznie wojsko w żywność

- zdyscyplinowanie i utrzymanie szyku pokazało przewagę nad tłumem ludzi

- popełniono błąd pozwalając uciec resztką sił przeciwnika.

 

W 371 r p.n.e. pod Leuktrami wódz tebański Epaminondas zastępuje drogę armii spartańskiej pod dowództwem Kleombrotosa.

Siły Teban - 6000 piechoty i 1500 jazdy. Siły Spartan - 10000 piechoty i 1000 jazdy.

Epaminondas tworzy na lewym skrzydle grupę uderzeniową głęboką na 50 szeregów z najlepszych żołnierzy pod dowództwem Pelopidasa. Wojska tebańskie zwarły się w boju pod skosem uderzając lewym skrzydłem na prawe silne skrzydło Spartan - rozbijając je. Lewe skrzydło wiązało walką pozostałe siły Spartan. Spartanie ponieśli klęskę.

Znaczenie bitwy w historii sztuki wojennej:

- zastosowano ekonomię sił w całości - wzmacniając lewe skrzydło kosztem prawego.

- zaskoczenie uzyskane przez Teban - to zaatakowanie Spartan w dniu świątecznym

- zmiana szyku z klasycznej falangi na szyk skośny

- teren bitwy wybrany przez Teban w górach w wąskiej kotlinie

- Epaminondas atakuje nie całość sił wroga, a tylko jego skrzydło

- utrzymanie szyku skośnego wymagało odpowiedniego dowodzenia i manewrowania wojskami

- niezbyt efektywny pościg nie doprowadził do całkowitego zniszczenia przeciwnika

 

02.08.216 r p.n.e. bitwa pod Kannami miała miejsce w czasie II wojny punickiej 218-201 r p.n.e.

Miejsce bitwy - równina na prawym, południowym brzegu Aufidusu na wsch. od miejscowości KANNY niedaleko wybrzeża Adriatyku. Teren bitwy nadawał się doskonale do manewrowania jazd --> [Author:C] [C1]ą.

Siły - armia rzymska liczyła 55 tys. ciężkiej piechoty legionowej, 8-9 tys. lekkozbrojnych w umocnionych obozach co w sumie dawało ok. 80 tys.

- armia kartagińska liczyła 32 tys. ciężkozbrojnej piechoty , 8 tys. lekkozbrojnych i 10 tys. konnicy.

Ugrupowanie - rzymskie w centrum ciężkozbrojna piechota w trzy linie po 12 szeregów, konnica na skrzydłach / lewe 4 tys. prawe 2 tys. / lekkozbrojni przed frontem jako osłona.

Kartagińskie w centrum piechota galijska boki iberyjska i libijska uszykowane w formie wygiętego w stronę nieprzyjaciela łuku. Prawe skrzydło jazda numidyjska , lewe ciężka jazda głównie iberyjska .

Przebieg bitwy - starcie lekkozbrojnych w celu nawiązania walki, następnie atak konnicy kartagińskiej lewego skrzydła na jazdę rzymską ,rozbicie jej , przejście na tyły

rzymian i atak na drugie skrzydło / konnicę / rzymian. Natarcie ciężkozbrojnej piechoty gdzie Kartagińczycy / Galowie /cofając się zmieniają pierwotne wygięcie ugrupowania, co powoduje zaciśnięcie oddziałów rzymskich i skrócenie linii frontu ułatwiają piechocie libijskiej rozpoczęcie oskrzydlania armii rzymskiej, jazda kartagińska pobiła pozostałość konnicy rzymskiej i uderzyła od tyłu w centrum piechoty rzymskiej, zamykając pierścień okrążenia. Zbici w jedną masę legioniści walcząc właściwie tylko zewnętrznymi szeregami - zostają rozgromieni.

Straty : rzymskie 70 tys. zabitych i10 tys. dostało się do niewoli /przestała istnieć armia /kartagińskie 7 tys.zabitych / 4 tys. piechoty galijskiej /.

Znaczenie:

- klasyczne okrążenie siłami mniejszymi większe

- jest to okrążenie taktyczne

- właściwe rozpoznanie posunięć przeciwnika przez Hannibala

- zabezpieczenie logistyczne wojsk -zdobyte magazyny żywnościowe w Kannach przed bitwą

- wykorzystanie doświadczeń bitwy pod Trebbią

- dbałość o morale armii - mowa Hannibala do żołnierzy przed bitwą

- wykorzystanie terenu dogodnego do manewru konnicy i powodującego jednocześnie zwężenie szyku rzymian

-właściwa analiza posunięć przeciwnika doprowadzająca do zachowania swobody działań

- zabezpieczenie inżynieryjne przeprawy i marszu przed bitwą

- wstępny manewr centrum ugrupowania hamujący impet uderzeniowy rzymian

- wykonanie konnicą manewru skrzydłowego dwustronnego ,który doprowadził do okrążenia zaskoczonego przeciwnika

- ekonomiczne wykorzystanie posiadanych sił

- współdziałanie w głównym uderzeniu jazdy Hannibala na lewym skrzydle z walką piechoty w centrum i natarciem jazdy numidyjskiej na prawym skrzydle co doprowadziło do końcowego osiągnięcia celu bitwy

- planowanie , a następnie osobiste kierowanie bitwą przez Hannibala

.

CHARAKTERYSTYKA RZYMSKICH OKRĘTÓW WOJENNYCH

•   początek okrętów wojennych - okręty greckie (IV i V w. p.n.e.) były prawie wyłącznie trzyrzędowe (triery)

•   III w. p.n.e. - zwiększenie tonażu i wyporności okrętów

•   pięciorzędowe (pentery)

•   długość 51,2 m

•   szerokość 5,5 - 8 m

•   zanurzenie 4,1 m

•   wyporność 534 tony

•   załoga - 100 żołnierzy, 300 wioślarzy (wyzwoleńcy, niewolnicy lub skazańcy przykuwanie na całe życie)

•   rzymskie okręty wojenne triery, pentery i większe miały drewniane opancerzenie na burtach - drewniane bale, machiny miotające (balisty) i specjalne wieże dla lekkich balist, łuczników i procarzy, specjalne pomosty drewniane do abordażu (manus ferreta) (dł. 11 m, szer. 1,2 m). Ruchomy pomost był ruchomy i znajdował się na dziobie okrętu i był przymocowany do wysokiego ośmiometrowego słupa, umieszczonego nad pokładem i opierającego się o kil okrętu, mógł być obracany do 300 stopni wokół swojej osi, dolna krawędź pomostu była zaopatrzona w żelazny ząb, który przy gwałtownym opadaniu wbijał się w pokład wrogiego okrętu

•   I w. p.n.e. - Rzym buduje galery ośmio, a nawet dziesięciorzędowe - okręty powolne, dobre przy taranowaniu.

 

SZTUKA WOJENNA FLOT WOJENNYCH

•   bitwa u przylądka Mylae 260 r. p.n.e. - zastosowanie nowego sposobu abordażu (pomost), bitwa przeciwko Kartaginie, zatopiono lub zdobyto 50 okrętów Hannibala, zabito 3 tys., wzięto do niewoli 7 tys.

•   256 r. p.n.e. bitwa u przylądka Eknomos - po raz pierwszy spotkamy się z walką konwoju. Rzym - konwój statków z armia przewożony na kontynent afrykański - klęska Kartagińczyków. Straty 100 okrętów, nowe szyki bojowe okrętów (peleng (szyk skośny), szyk torowy, manewr odwrotowy, oskrzydlenie jedno i dwustronne, całkowite okrążenie)

2 września 31 r. p.n.e. BITWA POD AKCJUM - u wyjścia z zatoki Ambrackiej

Okres wojny domowej w państwie rzymskim (po śmierci Juliusza Cezara) pomiędzy Oktawianem i Antoniuszem

Miejsce bitwy - zatoka Ambracka na Morzu Jońskim, wąska i płytka cieśnina przy wejściu do zatoki Ambrackiej

Siły morskie Antoniusza - na początku 170 galer i 200 lekkich okrętów - z 200 okrętów egipskich zatopiono 140 uzupełniając stany na pozostałych okrętach - 22 tys. ludzi

Siły morskie Oktawiana - 400 jednostek dowodzonych przez Marka Agryppę, zaokrętowanych 34 tys. legionistów, niewielkie okręty „liburny”

Ugrupowanie floty Antoniusza - dwie linie ustawione u wylotu cieśniny, opierające się o obydwa brzegi cieśniny

I linia - trzy eskadry okrętów rzymskich, II linia okręty egipskie (wszystkie okręty I II linii znajdowały się w szyku czołowym, ciasno stojąc, niedostępne dla niskich liburn

Ugrupowanie floty Oktawiana - postanowił wywabić z szyku całe eskadry lub poszczególne okręty. W tym celu flota Agryppy wypłynęła pod wiatr ku przeciwnikowi zatrzymując się w bliskiej odległości przed I linią. Sprowokowało to Antoniusza do ataku.

Pierwsza zaatakowała lewoskrzydłowa eskadra Antoniusza uderzając na prawoskrzydłowe galery Agryppy. Te jednak walki nie przyjęły - wycofały się na pełne morze rozciągając swoje szyki w prawo (linia ich stała się dłuższa od linii ścigających, okręty Antoniusza skierowały się jeszcze bardziej w lewo odrywając się od sił głównych).

Podobna sytuacja wystąpiła na drugim skrzydle.

Obie skrzydłowe eskadry zostały otoczone przez zwrotniejsze okręty Agryppy.

Po otoczeniu eskadr skrzydłowych siły główne Agryppy zaatakowały siły główne Antoniusza, który przechodzi do obrony, spodziewając się przyjścia z pomocą okrętów egipskich.

Agryppa nie mogąc taranować większych okrętów Antoniusza uciekł się do miotania pocisków z materiałem zapalającym.

Bitwa pod Akcjum miała poważne znaczenie strategiczne, ponieważ zakończyła właściwie wojnę domową w Rzymie.

Zastosowana taktyka:

•   wciąganie nieprzyjaciela w głąb własnego ugrupowania bojowego tzw. manewr odwrotowy i bicia nieprzyjaciela częściami

•   praktyczne użycie pocisków zapalających przy pomocy machin miotających

Ogólna cechą charakterystyczną taktyki morskiej w starożytności jest walka na bliską odległość w bezpośrednim zetknięciu.

 

3. Zasady sztuki wojennej w pracach piśmiennictwa wojskowego.

 

KSENOFONT-najwibitniejszy teoretyk z Grecji, główne dzieło Anabaza-jedno z podstawowych źródeł badania starożytnej Grecji.

•   zastosowanie zasady ekonomii sił przez zmasowanie wyborowych sił na lewym, a nie jak dotąd na prawym skrzydle i rozbicie głównego ugrupowania sił przeciwnika;

•   był zwolennikiem aktywnej formy działań, szukał innowacji w oblężeniach-izolacja w celu zmuszenia do kapitulacji;

•   dużą rolę przywiązywał do zaskoczenia poprzez: fortele, zasadzki, działania pozorujące;

•   był za nierozdrabnianiem sił jednak opowiadał się za wydzielaniem odwodów;

•   marsz z reguły po jednej marszrucie jednak w zależności od terenu przyjmował różne sposoby zabezpieczenia i osłony;

•   forsowanie przeszkód wodnych poprzez budowanie mostów pływających na łodziach;

•   przypisywał dużą rolę wodzowi, który powinien: jasno precyzować cele, zapewnić sobie swobodę działania, wszechstronne zabezpieczenie walczących wojsk.

 

ONOSANDR-był grekiem, napisał traktat „Strategikon”-42 rozdziały poświecone różnym zadaniom i obowiązkom dowódcy.

•   główną wagę przywiązuje do problematyki etycznej-czyli charakteru wodza;

•   główny motyw jego pracy to przedstawienie ogólnych zasad dowodzenia;

•   dużo miejsca poświęca sile moralnej wojska-„ wojnę należy zaczynać mając słuszną przyczynę”;

•   dużą wagę przywiązywał do znaczenia planu wojny-który porównywał z fundamentami budowli;

•   Najważniejszym wkładem do rozwoju myśli wojskowej było planowanie prowadzenia działań wojennych jako sposobu do osiągnięcia powodzenia;

•   był zwolennikiem współdziałania pomiędzy piechotą a jazdą;

•   uważał, że wódz działa umysłem a nie walczy;

•   swoboda działania uważał za podstawową zasadę akcentując w niej: zdolność bojową wojsk, ich ubezpieczenie, rozpoznanie, tworzenie odwodów.

 

WEGECJUSZ /IV ne/ - zebrał zasady wcześniej głoszone, armia rzymska znajdowała się w tragicznej sytuacji, od III wiek w Imperium Rzymskim nie było wybitnego teoretyka. Napisał on traktat składający się z czterech ksiąg zatytułowanych „Epitoma Rei Miutaris”. Swe rozważania parł na obserwacji współczesnych mu trendów zachodzących w wojskowości i studiowaniu dorobku historycznego.

•   dużo miejsca poświęca wyszkoleniu wojsk-„kto chce pokoju niech szykuje się do wojny, kto chce zwycięstwa niechaj starannie szkoli wojowników, kto chce uzyskać pomyślny wynik, niechaj prowadzi wojnę w oparciu o sztukę i wiedzę a nie o przypadek”;

•   wskazywał na zmniejszające się znaczenie piechoty na korzyść jazdy;

•   podał definicje szyku bojowego- szyk bojowy nazywa się wojsko uszykowane do bitwy, którego front zwrócony jest w kierunku przeciwnika;

•   dużą rolę przywiązywał do odwodu, jako głównego czynnika manewru w przełomowych etapach bitew;

•   opowiadał się za głębokim uszykowaniem wojsk;

•   Wegecjusz wyodrębnił główne zasady sztuki wojennej: szybkość działań, swoboda, podporządkowanie woli przeciwnika własnej woli;

•   postulował sporządzenie kartograficznego planu rejonu działań-rozpoznanie topograficzne.

 

JULIUSZ GAJUSZ CEZAR-wybitny wódz i praktyk wojskowy, był jednym z nielicznych, który przeprowadzane przez siebie reformy wojskowe potrafił uzasadnić teoretycznie. Najważniejsza praca teoretyczna „Wojna Galijska”, „Wojna Domowa”.

•   opowiadał się za strategią zniszczenia;

•   umiejętność łączenia działań zaczepnych z obronnymi;

•   tworzenie baz zaopatrywania i pomocniczych jako podstawę przyszłych działań wojennych;

•   był zwolennikiem wojen manewrowych i szybkich-prekursor wojny błyskawicznej poprzez min. forsowne marsze w dzień i w nocy;

•   był zwolennikiem zasady zmasowania wojsk w stosunku do słabego punktu przeciwnika, spotęgowanych pełnym zaskoczeniem;

•   wyróżnił nsp. Zasady sztuki wojennej: jedność dowodzenia, manewr, ekonomia sił, zaskoczenie, zaczepny i zdecydowany charakter działań bojowych.

 

W kolejnej pracy teoretycznej „Wojna domowa” przedstawia nietypowy rodzaj działań.

•   pisze, że w wojnach domowych należy unikać starć nocnych, gdyż łatwo w nich o panikę i załamanie ducha bojowego, a dużą role w tych wojnach odgrywa stan moralno-bojowy, osobisty kontakt wojsk z wodzem zwłaszcza przed rozpoczęciem bitwy;

•   ciężar toczonych bitew opierał na piechocie;

•   był pomysłodawcą projektu wybierania najmłodszych i najbardziej ochotnych piechurów lekko uzbrojonych dla swobody ruchów i kazał walczyć wśród jazdy;

•   był prekursorem wojny błyskawicznej, wkładem w sztukę wojenną było praktyczne i teoretyczne opracowanie techniki szybkich działań wojennych.

 

SUN-TSY-chińczyk twórca traktatu „O sztuce wojennej” był doświadczonym wodzem, głównodowodzącym wojskami cesarza. Jego traktat składał się z 394 maksym omówionych w 13 rozdziałach. Nie był militarystą, uważał, że należy za wszelką cenę starać załatwić kryzys drogą dyplomatyczną: dyplomatyczne rozwiązywanie problemu, izolacje polityczną, wkroczenie na drogę walki zbrojnej. Był zwolennikiem poglądu minimalizacji działań zbrojnych w samej wojnie.

•   podstawą osiągnięcia zwycięstwa jest: duch bojowy i sztuka stosowania posiadanej siły;

•   o wyniku walki zbrojnej rozstrzyga: całkowita wewnętrzna jedność duchowa, determinacja żołnierzy;

•   uszeregował sposoby prowadzenia walki: pokrzyżować zamiary przeciwnika, rozbić jego sojusze, rozbić jego wojsko;

•   wszystkie najistotniejsze zasady prowadzenia wojny ujął w pięć symboli:

droga - czynnik moralno-polityczny;

ziemia - elementy geografii wojennej;

wódz - dowodzenie, kierowanie;

niebo - kalkulacja czasu;

prawo - ugrupowanie, zaopatrzenie wojsk.

•   był zwolennikiem wojny krótkotrwałej;

•   zachowanie tajemnicy wojskowej jako nakaz sztuki wojennej;

•   dużo miejsca poświęcił: manewrowi, prostocie działań, zaskoczeniu. W związku z tym podkreślał znaczenie postępu wojennego mającego na celu wprowadzenie w błąd przeciwnika;

•   duże znaczenie wyznaczył dla: tajnych agentów, szerzeniu fałszywych pogłosek, wywoływaniu i utrzymywaniu konfliktów wewnętrznych, szkoleniu partyzantów;

•   wyróżnił dwie formy działań bojowych: natarcie i obrona

 

IV. SZTUKA WOJENNA ŚREDNIOWIECZA

 

1. Charakterystyka armii rycerskiej

 

Przeobrażenia w strukturach sił zbrojnych w średniowieczu są ściśle związane ze zmianami i przeobrażeniami w zmieniającej się Europie.

Przez kontynent europejski od IV w. przewalały się fale najazdów, część z najeźdźców uległa asymilacji (Wikingowie-Normandia), cześć odparto. Ludy europejskie weszły na drogę podboju i ekspansji. W tej sytuacji musiał wyłonić się całościowy model społeczny, umożliwiający przetrwanie ludności w nowych warunkach-rodzi się feudalizm.

Feudalizm był reakcją na gospodarcze i wojskowe wymagania czasu. Upadek gospodarki, wynikający z rozczłonkowania przez muzułmanów historycznie spójnego obszaru handlowego wokół Morza Śródziemnego, spowodował, że w początkach wieku IX moneta była rzadkością w Europie, a jedynym źródłem bogactwa stała się ziemia. Różnorodność zagrożeń, wobec których stanęli Karolingowie, sprawiła , że ruchliwość wojsk stała się wręcz koniecznością.

W tej sytuacji niezbędne stało się wprowadzenie w wojsku konia, jako środka lokomocji.

Koni używano nie tylko do przemieszczania, lecz i do walki. Szybkość dawała się łatwo przekształcić w siłę uderzeniową. Włóczni nie trzeba już było już rzucać, lecz można ją było nachylać jak kopię i wbijać w żywy cel. Tak uzbrojeni jeźdźcy mieli absolutną przewagę nad żołnierzami walczącymi pieszo. W VIII i X w. jedynym prawdziwym wojownikiem ( miles ) był konny wojownik rycerz. Rozpoczął się proces kosztownej eskalacji zbrojeń. Zasięg rażenia zapewniała dłuższa kopia a osłonę zbroja. Początkowo składała się z kolczugi, sięgającej od szyi do kolan. Na dłuższe wyprawy wojenne należało zabrać kilka koni oraz kilka osób do pomocy do noszenia sprzętu ( kopii, miecza, hełmu, tarczy ).Pojawiają się tarczownicy, giermek, stajenny oraz lekko zbrojny jeździec, który prowadził zwiad.Tak więc pojedynczy rycerz przekształcał się w „kopię” ( ok. 6 ludzi ).

W okresie tym noszenie broni, posiadanie herbu na hełmie i znaku na tarczy stało się w społeczeństwie europejskim symbolem przynależności do szlachty.

Do wieku XIV zasady prowadzenia wojen, ich ograniczenia i prawa zostały szczegółowo opracowane, spisane i ujednolicone w całym zachodnim chrześcijaństwie. Nastąpiła kodyfikacja prawa dokonana przez heroldów. Sądy honorowe narzuciły je całej Europie .

Prawa te traktowano jako swoiste wzorce postępowania.

Przykłady praw w/g kodeksów: dopuszczalna była masakra jeńców jeśli guerre mortalle ogłoszono ustnie lub za pomocą znaku na początku bitwy.Jeśli kobiety i dzieci stanowiły załogę twierdz, którą zdobyto szturmem po wezwaniu do poddania się i jego odmowie, padały ofiarą miecza.

W okresie późniejszym w wyniku decentralizacji państw zaniedbywano obowiązki względem korony. Celem zapewnienia bezpieczeństwa korona musiała odwołać się do pomocy wojsk zaciężnych. Byli nimi rycerze bez ziemi , jeżdzcy-servientes, żołnierze-fanti oraz kusznicy.

Powstają nowe techniki walki np. działanie łuczników polegające na rozpraszaniu szeregów jazdy przeciwnika. Tę technikę walki stosowano z powodzeniem w czasie wojen ze Szkotami w początkach XIV w.

Jednym z przełomowych wydarzeń mających wpływ na zmianę taktyki i uzbrojenia była bitwa pod Crecy. W ich wyniku wprowadzano zbroje jako podstawowe zabezpieczenie rycerza oraz zmieniono taktykę walki.

W XV w. wprowadzono w armiach państw feudalnych nowy środek walki-artylerię.

WNIOSKI Z EPOKI RYCERSKIEJ.

W okresie od VI w. do IX w. największym i najsilniejszym państwem w Europie była monarchia frankońska.Podstawową siłą zbrojną Franków, obok drużyny królewskiej w VI w. było pospolite ruszenie wolnych chłopów. Każdy rejon terytorialny-centema, wystawiał 100 uzbrojonych wojowników.Zasadniczym rodzajem wojska była wówczas piechota, gdyż chłopów nie stać było na występowanie konno.Uzbrojenie składało się z topora bojowego, włóczni , oszczepu, miecza , noża, łuku i tarczy. Ugrupowanie bojowe miało kształt klina.

Wprowadzenie lenna w 737r. - zasady nadania ziemi w zamian za obowiązek pełnienia służby wojskowej konno z odpowiednią liczbą zbrojnych ludzi - stało się podstawą do powstania jazdy rycerskiej.Rycerstwo stało się głównym a często jedynym rodzajem wojska.

 

WOJSKOWOŚĆ BIZANTYJSKA

Kształtowała się na bazie doświadczeń wojskowości rzymskiej. Wojsko składało się głównie z najemników germańskich i słowiańskich tworzących doskonałą jazdę. Z miejscowej ludności formowano piechotę, która zaczęła stanowić pomocniczy rodzaj wojsk. Ponieważ powszechnym zjawiskiem stała się nie walka wręcz, a walka na odległość,podstawową broni jazdy i piechoty był- łuk. W IX w. 120 tysięczna armia bizantyjska składała się już przeważnie z jazdy walczącej w szykach zwartych i rozproszonych, tworząc wszystkie elementy ugrupowania bojowego.

 

WOJSKOWOŚĆ SŁOWIAŃSKA ( POLSKA SZTUKA WOJENNA W DOBIE WCZESNOPIASTOWSKIEJ )

Najwcześniejsze wzmianki dotyczące organizacji sił zbrojnych w Polsce pochodzą z okresu panowania Mieszka I Bolesława Chrobrego. Podstawą sił zbrojnych w Polsce w tym czasie była drużyna książęca, składająca się z zawodowych wojowników, będących na utrzymaniu księcia i podlegających całkowicie jego władzy. W skład ich wchodzili ludzie , których Książe całkowicie wyposażał. Mieszko I posiadał drużynę liczącą ok. 3000 ludzi. Drużynnicy walczyli przeważnie konno. Z biegiem czasu obok księcia jako najmożniejszego feudała zaczęły powstawać mniejsze drużyny „ prywatne „ - feudałów , stanowiące zaczątek późniejszego rycerstwa.

Oprócz drużyny drugim ważnym elementem SZ w tym okresie było pospolite ruszenie. O ile drużyna książęca była na koniach , to powszechne pospolite ruszenie stanowiło piechotę.

Wojsko było prawdopodobnie zorganizowane w/g systemu trójdziesiętnego ( 3, 30,300,3000 ).

Król zwoływał wojów za pomocą wici.

Uzbrojenie zaczepne składało się przede wszystkim z włóczni, oszczepu, topora bojowego, łuku ( do 2.5 m ) i miecza obusiecznego. Uzbrojenie ochronne stanowiła tarcza później zaś pancerz i hełm. Bronią zaczepną była także proca. Oprócz uzbrojenia indywidualnego wojowników występuje również broń zespołowa, różnorakie machiny do oblegania grodów.

Grody i umocnienia budowane były w terenach trudnodostępnych, w większości przy granicach państwa. Najstarsze grody- to osady ogrodzone zwykłym płotem lub palisadom. Dla utrudnienia dojścia do palisady kopano fosy o szerokości około 2m i podobnej głębokości.

Fosy pogłębiano i poszerzano, zamiast palisad budowano wały nawet do wysokości 20m ( Poznań ). Dla zwiększenia obronności grodów stosowano w niektórych wypadkach zasieki w kształcie zaostrzonych kołków , wbijanych w ziemię w wyznaczonych przez siebie odległościach. Miały utrudniać podejście do wałów. Oprócz grodów znaczną rolę w systemie obronnym kraju stanowiły umocnienia polowe. Były to przede wszystkim zawały ze ściętych drzew, spiętrzane zwykle w pobliżu brodów i miejsc przepraw na rzekach.

 

2. Wojny Franków - wojna stuletnia

 

Wojny w tym okresie były ściśle związane z polityką monarchów i były prowadzone nie tylko w celu zdobywania łupów.Obserwujemy to na przykładach wojen Bolesława Chrobrego działaniami o charakterze zaczepnym była wyprawa kijowska w roku 1018 ( zwycięstwo pod Wołyniem-1018 nad wojskami ruskimi, zajęcie Kijowa, osadzenie na tronie Świętopełka ).

Innym przykładem jest wojna z cesarzem niemieckim Henrykiem II i odzyskanie Łużyc (1007-1013 ).Inaczej wyglądały założenia strategiczne w działaniach o charakterze obronnym.

Ponieważ najazdy nieprzyjacielskie kierowały się zwykle utartymi szlakami i prowadzone były w określonej porze roku, można było zawczasu skupić w odpowiednim miejscu i czasie siły potrzebne do odparcia ataku nieprzyjaciela i zbudować umocnienia na kierunku jego działania.

Cechy charakterystyczne polskiej strategii obronnej uwidaczniają się szczególnie w wojnach okresu panowania Bolesława Chrobrego.Jego strategia w wojnach z Niemcami polegała na tym, by najpierw w obronie aktywnej, w oparciu o grody pograniczne i umocnienia polowe, wyczerpać wroga i pozbawić go przewagi liczebnej, a następnie przejść do działań zaczepnych i rozbić wojska najeźdźców.

Chrobry starał się zabezpieczyć granice państwa przez zasiedlenie terenów wysuniętych ku granicy, ludnością zorganizowaną w sposób wojskowy.W wypadku agresji wroga opierał obronę o dobrze umocnione grody i zasieki leśne lub rzeki.

W starciach Chrobry stosował z powodzeniem „wojnę szarpaną”.Polegała ona na unikaniu otwartych bitew z głównymi siłami przeciwnika i wciąganiu go w zasadzki, tereny bagniste.

Stosował także działania opóźniające a za wycofującym przeciwnikiem pościg.

Wojownicy Chrobrego umieli wykorzystywać warunki terenowe, forsować rzeki.

Jedną z form taktycznych stosowanych przez Chrobrego była walka podjazdowa. Przy mniejszych siłach unikał walki w otwartym polu, wykonywał zasadzki (1009-Szprewa-ukryci łucznicy ).W walkach zaczepnych ważną rolę odgrywało wykorzystanie zaskoczenia (Wołyń-1018).Inną formą taktyczną stosowaną przez wojska polskie była pozorna ucieczka z pola walki, a następnie wciągnięcie przeciwnika w zasadzkę. obrona grodów polegała na zwiększeniu liczby obrońców obronie wałów i wykonywaniu wypadów.

PRZEMIANY W ROZWOJU WOJSKA ( X - XIV )

Na początku X w. dokonuje się przeobrażenia aparatu państwowego. system sprawowania rządów przez urzędników (stworzony przez Karola Wielkiego) zastąpiony zostaje systemem rządzenia za pośrednictwem dziedzicznych lenników.Polityczną formą feudalizmu jest system senioralny.Wasal zależny jest od swojego seniora,a ten od jeszcze zamożniejszego.Władza polityczna ulega decentralizacji.

W tej sytuacji zamiast pospolitego ruszenia chłopów zjawia się ciężkozbrojna jazda rycerska ponieważ wolne chłopstwo przeobraża się w chłopstwo pańszczyźniane.

Osłabienie roli piechoty na polu walki było następstwem zachodzących zmian.Wraz z przypisaniem chłopa do ziemi piechota traci swe wartości bojowe.

Podstawowym rodzajem wojska na zachodzie Europy była ciężkozbrojna jazda rycerska.Tworzyły ją drużyny feudałów, składające się z rycerzy-wasali i ich uzbrojonych pachołków. Sporządzano z żelaza uzbrojenie ochronne rycerza i pancerz dla konia.

Rycerze zakuci w stal na koniach osłoniętych żelazem i blachami tworzyli jazdę ciężką i małozwrotną.Podstawową bronią rycerza był miecz i ciężka długa kopia ( ok. 6m ).Oprócz tego rycerz posiadał topór bojowy. Uzbrojenie ochronne składało się z pancerza, hełmu i tarczy, która początkowo miała kształt okrągły a później podłużny . Koń bojowy był osłonięty pancerzem (kropież).

Najmniejszą jednostką organizacyjno-taktyczną w armiach rycerskich na zachodzie była kopia, która składała się z rycerza, giermka, łucznika konnego, łucznika pieszego, pieszego włócznika i kilku zbrojnych pachołków konnych i pieszych.W sumie kopia liczyła od 4-7 ludzi.

Wyższą a zarazem podstawową jednostką organizacyjną i taktyczną była chorągiew licząca od 25 - do 85 kopii. Liczebność kopii zależała od zamożności feudała.

Utraciło znaczenie pospolite ruszenie chłopów, a wraz z nim zanikła piechota jako rodzaj wojska ( z wyjątkiem Anglii , gdzie piechota chłopska zbrojona w ciężkie łuki skutecznie przeciwstawiała się jeździe ). Piechurzy występowali głównie w drużynach rycerskich jako siła pomocnicza. Podstawowym rodzajem wojska staje się ciężka jazda rycerska. Służba wojskowa zamieniona zostaje w przywilej feudałów, a rycerstwo od XIII w. ukształtowało się jako odrębna kasta. Wojska stałe , stanowiące podstawę sił zbrojnych, zastąpiło feudalne pospolite ruszenie, będące zlepkiem samodzielnych oddziałów, często niezależnych od władzy feudałów. Czasem korzystano z oddziałów najemnych oraz milicji pieszej dostarczanej przez miasta.

Najmniejszą jednostką taktyczną była kopia ( rycerz, giermek, łucznik konny lub pieszy, pachołkowie ). Kilkadziesiąt lub więcej kopii tworzyło chorągiew lub hufiec.

System drużyn feudalnych wykluczał jednolitą dyscyplinę spajającą całą armię.Nie uznawano zbiorowej musztry ani wyszkolenia taktycznego.Wiedzę wojskową zdobywano na wojnie, a poszczególni rycerze doskonalili swoje rzemiosło na turniejach rycerskich.Podstawowym szykiem armii rycerskiej był „ szyk w płot”. Drugim szykiem częściej stosowanym był szyk kolumnowy.Dowodzenie kończyło się zazwyczaj po wydaniu hasła do bitwy.

ORGANIZACJA WOJSKA RYCERSKIEGO.

•    CHORĄGIEW

•    25-80 kopii

•   rycerz

•    giermek

•   2 konnych luzaków

•   3 służby pieszej

 

STRTEGIA W ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPIE - FRANKOWIE

Sprawą strategii było doprowadzenie do bitwy i wykorzystanie jej rezultatów, sprawą taktyki przeprowadzenia bitwy /St.Koziej-„Teoria sztuki wojennej”/.

Frankowie

Zasadniczy rodzaj wojsk -piechota uzbrojona w topór, włócznie, oszczepy. Do walki wręcz małe miecze i duże noże, stosowano łuk i procę. Do ochrony okrągłe lub owalne tarcze. Wojsko podzielone na setki, ustawione w kliny. Walkę rozpoczynali łucznicy i procarze po podejściu z bliskiej odległości miotane były oszczepy i topory, następnie uderzenie klinu w środek szyku.

 

554 rok-bitwa pod Casilinum z armią bizantyjską-Narsez 18 tys. Frankowie 30 tys.

Przyczyny klęski Franków:

•   ugrupowanie w jeden duży klin;

•   brak konnicy /odwodu/;

•   konnica Narsesa uderza na skrzydła po zatrzymaniu klina frankońskiego.

 

732 rok Poitiers Frankowie 30 tyś. Arabowie powyżej 30 tys.

Szyk arabski-kilka linii, pierwsza konnica w szyku luźnym, druga i trzecia wspierały pierwszą i składały się z kolumny konnicy i falang piechoty ustawionej w szachownice. Czwarta linia odwód. Uderzały pierwsza następnie druga i trzecia, starano się uchwycić skrzydła i wykorzystując przewagę rozbić przeciwnika-zawsze prowadzono pościg

Frankowie-kliny, konnice na skrzydłach przed frontem łucznicy procarze. Wykorzystano teren który był trudno dostępny dla jazdy. Obrona systemem klinowym, wykorzystanie ostatecznie uderzenia konnicy.

WNIOSKI

•   system klinowy jest przydatny w obronie i natarciu /Caslilinum/ ;

•   wykorzystanie konnicy jako siły decydującej /odwód/.

 

VIII - IX WIEK - KAROL WIELKI

•  obowiązek udziału w wyprawach tych, którzy posiadali ziemię;

•  za uchylanie się od służby stosowano kary;

•  powstanie oddziałów wojska stałego /scara/, które stanowiły trzon sił zbrojnych;

•  pogranicze obwarowane zamkami i wieżami strażniczymi;

•  budowa zamków obronnych wewnątrz kraju;

•  powstanie floty, której zadaniem było strzec ujścia rzek przed napadami z morza plemion skandynawskich;

 

772 - 804 wojny z Sasami

•   przygotowanie terenu do przyszłych działań /budowa dróg, umocnień/;

•   zakładanie baz;

•   wykorzystanie szlaków wodnych;

•   prowadzenie działań dyplomatycznych mających na celu zjednanie arystokracji saskiej;

•   prowadzenie rozpoznania.

STRATEGIA-przenoszenie działań na terytorium wroga wykonując niewielkimi oddziałami uderzenia jednocześnie na kilku kierunkach, lecz główne uderzenie w jednym zasadniczym miejscu celem rozbicia sił wroga na mniejsze grupy i ich zniszczenie, umacnianie zdobyczy poprzez zakładanie warowni. Organizacja działań i zaplecza pozwalała na prowadzenie wojny przez dłuższy czas na terytorium wroga.

 

WOJNA STULETNIA 1377-1453

Przyczyny:

•   sukcesja o tron francuski pomiędzy Filipem VI a Edwardem III;

•   konfiskata Gujenny 1337 przez Francję;

•   względy ekonomiczne-Flandria;

•   opowiedzenie się po stronie Szkotów przez Francję w wojnie przeciwko Anglii.

Przeciwnicy-Francja:

•   silnie rozwinięta ekonomicznie i gospodarczo, większy potencjał ludności lecz nie stały budżet;

•   armia oparta na feudalnej służbie lenników, niski stopień zdyscyplinowania.

Anglia:

•   kraj ubogi, mniej ludności, silna władza królewska i system finansowy;

•   wojna z Francją dawała możliwość wzbogacenia się szlachcie angielskiej;

•   armia posiadająca duże doświadczenie poprzez ciągłą walkę ze Szkocją, bardzo dobrze wyszkoleni łucznicy /nakaz szkolenia i rozgrywania zawodów/ styl walki defensywny.

1337-1339 - strategia. Początek wojny prowadzenie działań dyplomatycznych mających na celu izolację Francji i pozyskanie sympatyków w państwach sąsiadujących. Wzniecenie powstania we Flandrii Pierwszy etap zakończony bez konfrontacji, Edward III wycofuje się ze względu na wyczerpanie się jego sił militarnych i finansów. Sukces dyplomatyczny-miasta flandryjskie zobowiązały się do wsparcia militarnego Edwarda III.

 

1340-konieczność dominacji morskiej-rozbicie floty francuskiej /około 200 okrętów w zatoce Sluys/, rycerstwo angielskie na równi z marynarzami angielskimi bierze udział w walce.

1346-wojska angielskie lądują we Francji. P rozbiciu wojsk francuskich kierują się do Flandrii /względy ekonomiczno-polityczne/, następnie opanowują Calais, poprzez fortyfikację uzyskują dominacje w zajętym rejonie oraz port. Jednocześnie zasiedlają teren ludnością angielską.

1356-książę Czarny /syn Edwarda III/ ląduje w Bordeaux. Jednocześnie Lancaster wykonuje uderzenie z Calais w kierunku Normandii, Książe Czarny maszeruje ze swymi wojskami w celu połączenia się z Lancasterem /próba przecięcia Francji na dwie części celem utworzenia imperium Plantagentów od Flandrii poprzez Normandię, Bretanię do Gujenny. Jan Dobry zapobiega temu atakując księcia Czarnego pod Poitiers /przypomina to manewr po liniach wewnętrznych/ przegrywa bitwę, lecz udaremnia połączenie wojsk angielskich.

1359-zmiana taktyki-unikanie bitew w otwartym polu, prowadzenie działań partyzanckich , wzmacnianie twierdz, dotyczy strony francuskiej.

1364-Karol V dokonuje reformy armii, siły główne złożone z ochotników opłacanych z kasy królewskiej /ciężkozbrojni jeźdźcy i łucznicy piesi i konni, łucznicy i kopijnicy, artyleria/.

1369-ores tzw. wojny szarpanej tzn. wojska francuskie atakują zamki i twierdze angielskie wypierając załogi jednocześnie odzyskują teren.

1372-dążenie Francji do odzyskania panowania na morzu, efektem rozbicie floty angielskiej i 1377 uderzenie floty francuskiej na wybrzeże angielskie-uzyskanie przewagi na morzu.

1385-uzyskanie panowania na morzu stwarza próbę inwazji przez dwa korpusy francuskie na Anglię /I Korpus z zadaniem ataku na Londyn, II Korpus prowadzenie wspólnych działań ze Szkocją/ jednak całe zamierzenie nie zostaje zrealizowane.

1415-mimo zmiany taktyki i szyku wojska Francuskie przegrywają bitw pod Azincour.

1445-Karol VII dokonuje kolejnej reformy /powstają kompanie konnicy, wolni strzelcy, oddziały artylerii ruchomej.

1453- Castillon /Gujenna/ zwycięstwo armii francuskiej efektem zajęcie Bordeaux i całej Gujenny. Mimo braku formalnego traktatu pokojowego był to faktyczny koniec wojny stuletniej.

 

3. Taktyka w bitwach pod Poitiers, Bouvines, Courtrai i Crecy

 

Poitiers 1 października 732 r.

Frankowie (Karol Martel) - około 30 tys. wojowników

Arabowie - znacznie więcej

Piechota frankijska stanęła w szyku klinowym, w niewielkich odstępach od siebie, konnica zajęła miejsce na skrzydłach. Przed frontem ustawili się procarze i łucznicy. Arabowie stanęli w typowym dla siebie ustawieniu, w kilku liniach jedna za drugą. Arabowie podjęli kilka ataków ale każdy z nich załamywał się o piechotę frankijską. Wreszcie Karol Martel rzucił do walki konnicę, która przełamała skrzydła arabskie i opanowała obóz arabski. Arabowie cofnęli się ku Pirenejom.

WNIOSKI:

- klinowe szyki piechoty frankijskiej były dobre w natarciu, a także w obronie (ułatwiały wykruszenie atakujących wojsk). Oprócz tego posiadanie konnicy przyczyniło się w dużej mierze do odniesienia zwycięstwa, rozbicia skrzydeł arabskich.

 

Bouvines 27 lipca 1214 r.

Wojska francuskie (król Filip II August) - około 6 tys. ludzi

Wojska angielsko - niemiecko - francuskie (król Jan bez Ziemi, cesarz Otton IV) - około 8 tys. ludzi.

Ugrupowanie armii francuskiej składało się z dwóch linii wyciągniętych na szerokość 1 kilometra, w których stanęła konnica z wysuniętymi do przodu pieszymi łucznikami. Druga strona stanęła podobnie. Bitwa rozpoczęła się od uderzenia prawego skrzydła francuskiego na lewe skrzydło angielsko - niemieckie, ale nie uzyskało powodzenia i dopiero wprowadzony rezerwowy oddział uratował sytuację i zmusił rycerzy flamandzkich do ucieczki. W centrum i na skrzydłach atak rycerstwa francuskiego rozproszył nie tylko atakującą piechotę niemiecką ale i spieszących im na pomoc rycerzy . Bitwa skończyła się na lewym skrzydle gdzie najdłużej walczyli rycerze angielscy.

WNIOSKI:

- była to typowa bitwa średniowiecza, walka przybiera formę starcia czołowego, nie stosuje się manewrów oskrzydlających, pościg jest bardzo krótki co jest rezultatem „zalegania” przez zwycięzców pola bitwy.

 

11.07.1302 bitwa pod Courtrai .Król Filip IV Piękny wysłał do Flandrii pod wodzą hrabiego d'Artois 8.000 żołnierzy przeciwko powstaniu rzemieślników miejskich. Siły te w większości stanowiła ciężka jazda i kusznicy genueńscy. Wojska flandryjskie liczyły 13.000 żołnierzy - piechoty. Zajęli oni pozycję długości 500 m między murami miasta, a klasztorem wzdłuż strumienia mając za sobą rzekę Lys. W odwodzie zostawili część sił pod dowództwem Jana von Renesse, oraz wyznaczono oddział mieszczan z miejscowości Ypres do zablokowania załogi francuskiej w cytadeli miasta.

Pierwsi do ataku ruszyli kusznicy i przekroczywszy rzekę zmusili wojsko flandryjskie do cofnięcia się. Wtedy hrabia dał sygnał do wycofania się kusznikom i lekkiej piechocie, a rzucił do ataku ciężk --> [Author:brak] [brak2]ą jazdę. Jednakże impet jej załamał się na przeprawie przez strumień i zabagnionej dolince. W tym momencie uderzyła piechota flandryjska rozbijając skrzydła jazdy zmuszając je do ucieczki. Centrum stawiało duży opór i wtedy odwód Jana von Renesse zdecydował o zwycięstwie. Francuzi ponieśli całkowitą klęskę.

Przyczyny klęski to:

- nieumiejętność poruszania się rycerstwa na polu walki /stratowano piechotę i kuszników wycofujących się/.

- brak dyscypliny w szeregach rycerstwa.

Flandryjczycy wykazali przewagę w:rozpoznaniu terenu.

- prawidłowym rozmieszczeniu wojsk /uniemożliwili obejście skrzydeł/.

- zabezpieczyli się przed niespodziewanym atakiem od tyłu /mieszczanie z Ypres/.

- pozostawili sobie odwód.

- wykorzystali moment zwolnienia ataku Francuzów /zaskoczenie/.

Bitwa ta miała duże znaczenie w sztuce wojennej bo pokazała przewagę piechoty nad ciężką jazdą.

 

26.08.1346 bitwa pod Crecy. król Edward III skoncentrował swoje siły pod miejscowością Crecy. Na miejsce spotkania z armią francuską wybrał wzniesienie nad „Doliną Kleryków” wzdłuż drogi. Pozycje swoje umocnił częstokołem, zasiekami i wykopanym rowem. Rano po wysłuchaniu mszy rozmieścił wojsko w trzech liniach. W pierwszej dowodził jego 16 - to letni syn Edward Czarny Książe, a w trzeciej w tyle znajdował się on sam. Anglicy posiadali 11.000 wojowników, w tym 7.000 łuczników i 2.000 ciężkozbrojnej jazdy którą spieszyli, oraz piesi kopijnicy i jazda lekkozbrojna. Francuzi pod wodzą króla Filipa VI w sile 30.000 wyruszyli z Abeville. Posiadali 20.000 ciężkozbrojnej jazdy, oraz genueńskich kuszników. Po 19 km jazdy w upale czoło kolumny nawiązało walkę z Anglikami. Mimo rad doświadczonych rycerzy aby odpocząć, król zdecydował się na walkę.

Gdy kusznicy strzelali niecierpliwa jazda francuska częściami przystąpiła do ataku tratując ich. Ataków takich przeprowadzili 17 - wszystkie rozbite przez łuczników angielskich. Tylko oddział pod dowództwem króla czeskiego Jana Luksemburskiego wdarł się w szyki wroga lecz natychmiast został wybity przez spieszonych rycerzy angielskich. Francuzi ponieśli klęskę, stracili kilka tysięcy piechoty, kuszników i 1.500 rycerzy, a sam król Filip ranny w twarz uciekł z pola walki.

Z punktu widzenia sztuki wojennej Anglicy dokonali przełomu:

- król Edward dokonał izolacji politycznej Francji /przymierze z miastami flandryjskimi, cesarzem niemieckim,
księciem brabanckim i francuskimi feudałami/.

- zapewnienie panowania na morzu /rozbicie floty francuskiej u ujścia rzeki Skaldy - /1340/.

- król Edward nie walczył, a dowodził wojskami.

- Anglicy dokonali rozpoznania terenu i wybrali najdogodniejszą dla siebie pozycję do walki.

- rozlokowano wojsko wzdłuż, a nie w poprzek drogi.

- spieszono rycerstwo.

- ustawiono w szyku łuczników chronionych przez piechotę.

- narzucono bardzo dużą dyscyplinę w szyku.

- dano odpocząć żołnierzom przed walką.

- długie łuki okazały się bardzo skuteczne przeciwko ciężkozbrojnej jeździe.

- feudalne rycerstwo było niezdyscyplinowane i prowadziło bezładną walkę.

- rycerstwo nie potrafiło wykorzystać prawidłowo terenu.

 

V. POLSKA SZTUKA WOJENNA X - XV W

 

1. Zmiany w organizacji i uzbrojeniu sił zbrojnych.

 

Sztukę wojenną w wojnach z zakonem dzielimy na II okresy:

 

I okres od początku XIV w. do połowy XIV - czasy Władysława Łokietka.

Organizacja i uzbrojenie wojsk - taka sama jak w XIII w.

- służbę pełnili nadal właściciele ziemscy ( miecz, kopia, zbroja łuskowa )

- piechota rekrutująca się z chłopów i mieszczan ( broń drzewna, włócznie i berdysze )

- w obronie grodów i podczas oblężenia stosowano wielkie kusze i katapulty.

Strategia i taktyka

- były przeważnie walki obronne, w zasadzie obrona aktywna mająca na celu wykrwawienie a później rozbicie armii wroga.

Sposoby prowadzenia walki z Krzyżakami polegały na :

- niedopuszczeniu do przekroczenia przez najeźdźców granicy Państwa

- ograniczenie zasięgu terytorialnego całej wyprawy npla

- zatrzymanie i rozbicie armii npla

Taktyka walki na otwartym polu polegała na wiązaniu npla niewielkimi siłami od czoła, siły główne zgrupowane w ukryciu w celu uderzenia na skrzydła i tyły. Taktyka obrony grodów nie dopuszczenia do umocnienia poprzez ostrzeliwanie przedpola.

II okres połowa XIV w. do połowy XV w. - Kazimierz Wielki - reformy wojskowe

Organizacja i uzbrojenie wojsk

- trzon sił stanowiło pospolite ruszenie rycerstwa, sołtysów i wójtów wraz z orszakami

- chłop miał obowiązek brać udział w wojnie obronnej

- organizacja opierała się na systemie chorągwialnym, wyróżniamy:

- chorągwie rodowe - przedstawiciele tego samego rodu

- chorągwie ziemskie - władcy, pomniejsze rycerstwo, wójtowie, sołtysi z danej ziemi ( terytorium administracyjnego )

Uzbrojenie

- rycerz - ciężka zbroja płytowa, miecz, kopia, topór i sztylet

- giermek uzbrojenie lżejsze

Szyki bojowe - taktyka

- szyk kolumnowy - na początku rycerze najlepiej uzbrojeni, z tyłu gorzej. Atakowano jadąc stępa lub kłusem. Stosowano dwie formy ataku: pierwsza polegała na tym że z chwilą gdy czoło kolumny starło się z wrogiem reszta rozwijała atak w kierunku skrzydeł. Druga forma polegała na tym iż po włamaniu się w czoło wroga następne szeregi rozszerzały wyłom. Zwijając ugrupowanie bojowe wroga w kierunku jego skrzydeł. Szyk kolumnowy dawał:

- większe możliwości kierowania

- zacierał wojenne skutki różnorodności uzbrojenia.

Za panowania Kazimierza Wielkiego wybudowano 52 zamki murowane i ufortyfikowano 27 miast otaczając je murami.

Mieszko (963-992) oprócz pospolitego ruszenia wojów miał bardzo silny ok. 3-tysięczny zastęp wojska stałego, była to DRUŻYNA - „żołnierze zawodowi”, których rzemiosłem była wojna. Książe trzymał ich po grodach, żywił, ubierał dawał konie i broń, ubiór jednolity, podobno płacił żołd, otaczał opieką ich rodziny. Wojowników dzielono na dziesiątki i setki, które po kilka łączono w pułki zwane legionami. Podobnie dzielono pospolite ruszenie.

Przed agresją z zewnątrz zabezpieczały liczne grody i urządzenia obronne w pogranicznych lasach i cieśninach (np. Wały Śląskie miały długość 130 km.). wojskowość polska za pierwszych Piastów rozwijała się i umacniała głównie w walkach z agresją niemieckich margrabiów i cesarzy.

Uzbrojenie wojowników:

1. 1. jeździec ciężkozbrojny - pancerz, 1-2 włócznie, miecz, topór, łuk lub maczuga, hełm, tarcza;

2. 2. jeździec lekkozbrojny - tak samo tylko bez pancerza;

3. 3. pieszy tarczownik - włócznia, miecz lub topór bojowy, łuk, tarcza;

4. 4. pieszy łucznik - łuk (później kusza),może też być włócznia lub oszczep.

Bolesław Krzywousty (1102-1138) po okresie upadku znaczenia Polski, wskrzesza siłę wojska. W wojsku jego występuje wyprawa co dziesiątego kmiecia, przez dziewięciu pozostałych zaopatrywanego. Drużyna ustępuje miejsca rycerstwu osiadłemu, na pewno stwierdzić można istnienie stałego żołnierza w książęcej straży przybocznej i załogach niektórych grodów. Po Bolesławie siła zbrojna polski szybko upada. Rola rycerstwa nadwornego przeszła całkowicie na rycerstwo osiadłe, a pospolite ruszenie stało się (poza nielicznymi nadwornymi lub doraźnie zaciąganymi oddziałami żołdowników) jedyna formą polskiej siły zbrojnej.

W okresie rozdrobnienia feudalnego oprócz rycerstwa do pospolitego ruszenia należą lekko zbrojni włodacy (bogatsi chłopi), a w potrzebie i kmiecie. Sołtysów i wójtów pociągano do służby nawet w zbrojach i konno. Służba mieszczan ograniczała się do udziału w obronie rodzimej dzielnic, a przede wszystkim własnego miasta lub grodu. Ponadto naprawiali obwarowania miejskie, produkowali uzbrojenie i dostarczali podwody.

Ubiór rycerza: żelazna zbroja kolcza lub łuskowa, ciężka tarcza, hełm osłaniający cała głowę, zaczęto landrować konie, długie włócznie i miecze. Rycerz nie walczył sam, miał przy sobie poczet uzbrojonych sług - KOPIA (dwóch do pięciu walczących).

Władysław Łokietek (1289-1333) walczący o scalenie ziem polskich włączył do walki poza rycerstwem również chłopów. Jego sztukę wojenną cechowało zerwanie z szablonem rycerskim i nawrót do wojny podjazdowej, stosowanie ubezpieczeń i zaskoczenia. Płowce - 27.IX.1331r.

Kazimierz Wielki (1333-1370) uporządkował sprawy wojskowe. W statutach Kazimierza określony został obowiązek służby wojskowej szlachty, wójtów, sołtysów. Chłopów i mieszczan ponadto do zobowiązano do innych świadczeń na rzecz obrony kraju. Kościół też daje ludzi na wojnę. Podstawę organizacji stanowi system chorągwiany (chor. rodowe i ziemskie). Wybudowano 53 zamki murowane i ufortyfikowano 27 miast.

Za Kazimierza - rycerz stawia się osobiści do służby z jak największym pocztem;

•   wójci miejscy (ciężkozbrojni) z trzema pachołkami;

•   sołtysi wiejscy (niekiedy ciężkozbrojni i konno) z jednym lub dwoma pachołkami lekkozbrojnymi;

•   mieszczanie mają bronić swoich miast.

Pospolite ruszenie polskie w XIV i XVw było dobrym narzędziem wojny - zwarte, jednolite. Główną siłę stanowiła ciężka jazda rycerska. Zasadnicza jednostka taktyczna CHORĄGWIA (rodowa lub ziemska), a w niej kopia. Liczba kopij w chorągwi nie jest jednolita, jej siła od 50 do 120 kopij, co czyni 200 do 600 walczących. Szyki bojowe: „W KLIN” i „W PŁOT”. Rycerstwo polskie rozwija się do bitwy w linie klinów chrągwianych.

Rozwój łucznictwa oraz pojawienie się broni palnej wpływają na coraz cięższe uzbrojenie rycerstwa: zbroje całkowite z blachy stalowej, kopie coraz dłuższe i cięższe, coraz mniej manewrowa jazda rycerska. Polacy zachowują jednolity charakter jazdy rycerskiej, mają niewiele źle zorganizowanej piechoty, ale połączenie z Litwą zapewnia im współdziałanie licznej lekkiej jazdy, mającej charakter broni „strzeleckiej”; stosuje sposoby walki podobne do mongolskich.

Ociężałość taktyczna rycerstwa - krótkie kampanie, żywność na sześć tygodni, ogromne tabory, podczas dłuższych kampanii problemy z wyżywieniem.

Bitwa pod Grunwaldem - najlepszy okres polskiego pospolitego ruszenia.

ROZKŁAD POSPOLITEGO RUSZENIA

W okresie wojny trzynastoletniej (1454-1466) za Kazimierza Jagielończyka pospolite ruszenie uległo rozkładowi, wpływom politycznym. Stworzono rady - koła rycerskie - które wymusiły na królu różne przywileje (początek znaczenia sejmików ziemskich), król ustąpił i wojsko ruszyło przeciw Krzyżakom, karność wojskowa raz złamana nie wróciła do szeregów. Haniebna klęska pod Chojnicami Świetne czasy pospolitego ruszenia odtąd minęły, coraz częściej zauważyć można niekarność, rozpolitykowanie, upadek ducha żołnierskiego.

Wojnę trzynastoletnią wygrała Polska ale wojskiem zaciężnym, żołdownikami.

 

2. Polska sztuka wojenna w dobie wczesnopiastowskiej na przykładzie walk z Niemcami i Rusią Kijowską (972-1138).

Za czasów Mieszka I Bolesława Chrobrego podstawą siły zbrojnej była drużyna książęca. Składała się ona z zawodowych bojowników będących na utrzymaniu księcia.

Drużyna ta dzieliła się na „młodszą” i „starszą”.

W skład „starszej” wchodzili przedstawiciele wielkich feudałów, dostojnicy świeccy i duchowni. Z biegiem czasu zaczęły powstawać prywatne drużyny.

Oprócz drużyny ważnym elementem siły zbrojnej było pospolite ruszenie. Na wyprawy wojenne wyruszali najczęściej wojownicy mieszkający w pobliżu grodów.

Drużyna książęca - jazda i piechota.

Pospolite ruszenie - gł. piechota

Siły zbrojne - łącznie ok. 18 tys. wojowników

Uzbrojenie - włócznia, oszczep, topór, łuk, miecz, tarcza, pancerz, hełm.

W okresie wczesnofeudalnym szczególne znaczenie miały grody graniczne - zbudowane z drewnianych pali, a później ulepszane stanowiły podstawę obrony.

Oprócz grodów ważną rolę odgrywały umocnienia polowe - zwały ściętych drzew, spiętrzone w pobliżu brodów i miejsc przeprawy na rzekach.

Strategia i taktyka.

Wojny toczone z Rusią Kijowską i cesarzem niemieckim miały cel polityczny.

Strategia Chrobrego w wojnach z Niemcami polegała na tym, by najpierw bronić się aktywnie - w oparciu o grody graniczne - wyczerpać wroga i pozbawić go przewagi liczebnej, a następnie przejść do działań zaczepnych i rozbić wojska najeźdźców.

W starciach z wojskami niemieckimi Chrobry stosował wojnę szarpaną - unikanie otwartych bitew i wciąganie nieprzyjaciela w zasadzki. Stosował zawsze pościg za wycofującym się nieprzyjacielem.

Chrobry doskonale organizował rozpoznanie, potrafił skoordynować działania wszystkich oddziałów i grup wykorzystując tylko gońców.

Chrobry prowadził wojnę podjazdową - atakował z ukrycia organizując zasadzki. Szeroko stosował zaskoczenie. Inną formą stosowaną przez wojska polskie była ucieczka pozorna z pola bitwy a przez to wciąganie nieprzyjaciela w zasadzkę.

Działania wojenne, prowadzone przez wojsko polskie w okresie wczesnofeudalnym, pozostawały w ścisłym związku z polityka władców i były prowadzone nie tylko w celu zdobycia łupów. Wojskowość polska za czasów pierwszych Piastów rozwijała się i umacniała, głównie w walkach z agresją niemieckich margrabiów i cesarzy. Parcie niemieckie na wschód już w X wieku spowodowało, że państwo polskie formowało się w znacznym stopniu pod naciskiem zagrożenia zewnętrznego z kierunku zachodniego. Pomimo przewagi ówczesnych Niemiec państwo Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego potrafiło skutecznie przeciwstawić się ich potędze, co świadczyło iż było państwem spójnym wewnętrznie, silnym, mającym zdolnych władców z dobrymi9 siłami zbrojnymi. Śledząc zmagania pierwszych Piastów o utrwalenie i rozszerzenie państwowości polskiej należy zwrócić uwagę na zwycięstwo pod Cedynią w roku 972, nad rycerstwem margrabiów niemieckich, Hodona i Zygfryda zmierzających na podbój Pomorza. Wojska Mieszka I zrealizowały tutaj ważną zasadę strategiczną nakazującą spotkanie przeciwnika na pograniczu państwa, aby bronić kraj przed zniszczeniem. Uzyskiwano wówczas czas na zorganizowanie ewentualnej dalszej obrony w przypadku klęski. Wyznaczenie i realizowanie określonego celu wojny można zauważyć w działaniach zaczepnych Bolesława Chrobrego na przykładzie drugiej wojny z cesarzem Henrykiem II stoczonej w latach 1007-1013, kiedy to aby odzyskać Łużyce utracone w roku 1005 wykonał uderzenie na silne wojska niemieckie zgrupowane w rejonie Magdeburga wiążąc je. W ten sposób zapewnił sobie swobodę działania w rejonie strategicznego Budziszyna. Po przerzuceniu głównych sił w ten rejon zdobył Budziszyn odzyskując Łużyce.

Innym przykładem realizacji określonego celu wojny są wyprawy Kijowskie w roku 1018. Chcąc osadzić na tronie kijowskim swojego zięcia Świętopełka aby umocnić wpływy na Rusi stacza walna bitwę z księciem Jarosławem pod Wołyniem. Bitwa kończy się całkowita klęską wojsk ruskich, a później zajęciem Kijowa-osiągnięcie celu strategicznego i politycznego.

Założenia strategiczne w działaniach obronnych przyjmują inny charakter. Z uwagi na niekorzystny stosunek sił między cesarstwem niemieckim a Polską, oraz fakt, że najazdy kierowały się po utartych szlakach i działania prowadzone były w określonej porze roku, skupiano zawczasu w odpowiednim miejscu i czasie siły potrzebne do odparcia przeciwnika i wybudowania umocnień na głównym kierunku jego działań. Tak więc strategia wojny z Niemcami polegała na tym, by najpierw w obronie aktywnej, w oparciu o grody pograniczne i umocnienia polowe, wyczerpać wroga i pozbawić go przewagi liczebnej, a następnie przejść do działań i rozbić wojska najeźdźców. W walce a Niemcami Chrobry stosował wojnę szarpaną, polegającą na unikaniu otwartych bitew z głównymi siłami przeciwnika i wciąganiu go w zasadzki i tereny bagniste, prowadzono przewlekłe działania opóźniające. Chrobry umiał organizować dobrą służbę rozpoznawczą. Najlepszymi przykładami aktywnej obrony ze strony polskiej w czasie wojen z Niemcami są kampanie-1015 i 1017 roku, kiedy to w roku 1015 cesarz niemiecki Henryk II ruszył na Polskę z trzech kierunków, pierwsza grupa tradycyjnie na Krosno Odrzańskie, druga grupa nadciągała od północy, trzecia zaś od południowego zachodu. Chrobry dążył do kolejnego wyeliminowania z walki poszczególnych grup przeciwnika, aby w ten sposób zrównoważyć początkową przewagę wroga i zapewnić sobie przewagę w decydującym miejscu i czasie.

Działania polskie miały charakter manewrowy, a ruchliwość przyczyniła się do realizacji planu. W drugiej kampanii w roku 1017 cesarz Henryk II postanowił działać w jednym kierunku, stwarzając tam znaczną przewagę. Siły główne po koncentracji w rejonie Magdeburga ruszyły na wschód w kierunku Odry, którą osiągnęły w rejonie Głogowa. Tutaj napotkały główne siły Chrobrego, do stoczenia walnej bitwy nie doszło. W wyniku dywersyjnych działań prowadzonych przez cały czas marszu kolumny niemieckiej, w wyniku obaw o linie odwrotu Niemcy zrezygnowali z bitwy. Podjazdowe działania i napady oddziałów polskich zdecydowały o niepowodzeniu wojsk niemieckich. Istotną rolę w tych działaniach odegrała doskonała koordynacja działań Chrobrego, pomimo prymitywnych środków łączności.

Liczne bitwy stoczone w czasie długotrwałych wojen z Niemcami, wskazują na wysoki poziom taktyki władców piastowskich, dzięki min. stosowaniu walki podjazdowej, unikaniu otwartych bitew, atakowaniu wroga z ukrycia. W walkach zaczepnych ważną rolę odgrywało wykorzystanie momentu zaskoczenia /1018 bitwa z wojskami Ruskimi pod Wołyniem/. Inną formą taktyczną stosowana była pozorna ucieczka z pola walki. W walkach obronnych charakterystyczną cechą było staczanie bitew w oparciu o umocnienia polowe i naturalne przeszkody terenowe. Taktyka zdobywania i obrony twierdz p.[polegała na długotrwałym oblężeniu z użyciem machin miotających bądź też wykonaniu szturmu, wykorzystując zaskoczenie.

 

3. Konfrontacja polskiej i mongolskiej sztuki wojennej w XIII w. (Bitwa pod Legnicą 1241)

Dla odtworzenia obrazu polskiej sztuki wojennej w okresie najazdu Tatarów na ziemie polskie w roku 1241 konieczne jest ogólne zapoznanie się z armią i sztuką wojenną Mongołów w omawianym czasie. Pozwoli to zrozumieć kampanię 1241 roku i przyczyny niepomyślnej bitwy pod Legnicą, stoczonej w dniu 9 kwietnia tegoż roku.

Armia mongolska składała się w zasadzie z jednego rodzaju wojska - bardzo ruchliwej i zwrotnej jazdy, oddziały piechoty używane były wyjątkowo. Organizacja opierała się na systemie dziesiętnym. Najwyższymi jednostkami organizacyjno-taktycznymi były tzw. tumeny, liczące po 100 000 wojowników każdy. Z kolei tumeny dzieliły się na pułki (hezar) liczące po 1000 wojowników (tumen liczył 10 pułków). Pułki dzieliły się na setki, a setki na dziesiątki.

Jazda dzieliła się na ciężką i lekką. Jazda ciężka (liczebnie niewielka) posiadała uzbrojenie ochronne i zaczepne. Uzbrojenie ochronne stanowiły pancerze z pasów prażonej w ogniu skóry bawolej oraz skórzane lub metalowe hełmy i okrągłe tarcze. Uzbrojenie zaczepne składało się z oszczepu (włóczni), lekko zakrzywionej szabli, arkana i topora. Jazda lekka nie posiadała uzbrojenia ochronnego. Natomiast jej broń zaczepną stanowiły w pierwszym rzędzie łuki. Każdy wojownik miał dwa łuki i trzy kołczany na strzały. Mongołowie używali trzech rodzajów strzał :

1/ długich - do przebijania pancerzy;

2/ średnich - do zwykłego użytku w walce;

3/ krótkich - do strzelania do koni. Oprócz łuków jeźdźcy lekko zbrojni posiadali również na uzbrojeniu szable, oszczepy i arkany.

Na szczególną uwagę zasługuje taktyka Mongołów. Do bitwy konnica mongolska szykowała się zwykle w kilka linii urzutowanych w głąb, przy czym urzutowanie to było tym głębsze, im silniejsze było dane zgrupowanie taktyczne. Ogólnie można stwierdzić, że szyk bojowy wojsk mongolskich składał się z trzech elementów :

1/ linii ubezpieczeń;

2/ linii bojowej (siły główne);

3/ odwodu.

Z reguły wydzielony odwód był dostatecznie silny, aby wpłynąć w decydujący sposób na przebieg walki. Poza tym był on odsunięty głęboko do tyłu oraz ukryty w celu wykorzystania momentu zaskoczenia. Wojska mongolskie grupowały się do walki przystosowując się zawsze do istniejących warunków terenowych. Pomiędzy poszczególnymi elementami ugrupowania bojowego pozostawiano zawsze odstępy dla zabezpieczenia giętkości i swobody manewru.

Mongołowie starali się wybierać do walki teren równy, otwarty, dający gwarancję przeprowadzenia manewru. Celem bitwy było osaczenie i zniszczenie sił przeciwnika jednym błyskawicznym uderzeniem. Bitwę zawsze rozpoczynał rzut pierwszy (linia ubezpieczeń) ostrzeliwując nieprzyjaciela z łuków, po czy wykonywał szybki manewr odwrotowy, pozorując ucieczkę.

Manewr odgrywał bardzo poważną rolę w taktyce Mongołów. Stosowali oni trzy rodzaje manewru :

1/ otoczenie silnego przeciwnika;

2/ obejście jednego ze skrzydeł nieprzyjaciela oraz najczęściej stosowany;

3/ manewr odwrotowy, polegający na wciągnięciu wroga w obrany teren, a następnie otoczeniu go i zlikwidowaniu.

Na uwagę zasługuje także strategia Mongołów różniąca się pod wieloma względami od strategii feudalnych państw europejskich. Jedną z charakterystycznych jej cech były bardzo staranne przygotowania do działań wojennych. Przede wszystkim Mongołowie zbierali dokładne wiadomości o siłach zbrojnych i taktyce przeciwnika oraz o sytuacji politycznej w kraju nieprzyjacielskim, o jakości i ilości pastwisk, zbiorników wodnych i liniach komunikacyjnych (traktach) itp.

Przygotowania do wojny obejmowały między innymi organizację baz zaopatrzenia, dążenie do rozkładu życia politycznego w kraju przeciwnika, a wreszcie dezorientację nieprzyjaciela - przede wszystkim przez prowadzenie działań demonstracyjnych na innych terenach i kierunkach niż te, które były przewidziane jako rzeczywiste kierunki działań sił głównych. Na głównym kierunku uderzenia Mongołowie z reguły wydzielali tumeny osłonowe. Wydzielone oddziały jazdy, utrzymywały łączność pomiędzy poszczególnymi oddziałami i związkami a dowództwem naczelnym. Organizowano placówki łącznikowe w odległości 150 km jedna od drugiej. Każdy plan wojenny miał wytknięty określony cel.

Mongołowie prawie zawsze dążyli do rozstrzygnięcia działań w bitwie w otwartym polu. Bardzo niechętnie oblegali miasta (twierdze). do oblężenia przystępowali dopiero po rozbiciu wojsk nieprzyjaciela w polu.

Na ogół starano się zdobywać miasta przez zaskoczenie lub podstępem. W wypadku prowadzenia normalnego oblężenia Mongołowie najpierw otaczali miasto umocnieniami ziemnymi (wał ziemny i palisada), a jeżeli w pobliżu miasta przepływała rzeka, budowali niekiedy tamy w celu odprowadzenia wody od obleganego miasta lub w celu zatopienia go. Następnie przystępowali do budowy machin oblężniczych. Po pracach przygotowawczych rozpoczynały się szturmy, przy czym ostatni szturm, decydujący, kończył się zwykle zdobyciem miasta i wycięciem ludności. Oblegając miasto Mongołowie walczyli pieszo. Podczas szturmów wydzielony odwód zawsze znajdował się w stanie gotowości bojowej, w pobliżu obleganego miasta, zabezpieczając szturmujące oddziały przed ewentualną odsieczą. Przy oblężeniu miast, a czasem i w bitwach w otwartym polu, stosowano przejęte od Chińczyków chemiczne Środki walki w postaci zasłon dymnych, dymów trujących, płynów i mas zapalających oraz prochu.

Zestawiając najważniejsze elementy sztuki wojennej Mongołów ze sztuką wojenną feudalnej Europy widać, że

1/ w taktyce wojsk rycerskich, zwłaszcza na zachodzie Europy, przejawia się tendencja do pojedynczej walki pomiędzy poszczególnymi rycerzami, podczas gdy Mongołowie wypracowali zasady działania w masie;

2/ siły zbrojne feudalnych państw europejskich (również i Polski), były organizacyjne rozbite, co wynikało z rozdrobnienia feudalnego, podczas gdy Mongołowie posiadali armię scentralizowaną, o wysokiej dyscyplinie i dobrej kadrze dowódczej;

3/ feudalne państwa europejskie były zdolne do wystawienia niewielkich pod względem liczebności wojsk, podczas gdy Mongołowie posiadali masową w warunkach średniowiecza armię;

4/ jazda rycerska była ciężka i małozwrotna, natomiast konnica mongolska odznaczała się dużą ruchliwością i manewrowością na polu walki;

5/ wojska rycerskie uzbrojone były w bardzo różnorodną broń, podczas gdy armia mongolska posiadała jednolite uzbrojenie (broń miotającą i sieczną).

 

BITWA POD LEGNICĄ 9 WRZEŚNIA 1241 ROKU

Zimą z roku 1240 na 1241 w rejonie Włodzimierza Wołyńskiego skoncentrowała się północna armia mongolska (część wydzielona z głównych sił, które uderzyły na Węgry) pod naczelnym dowództwem Baidara-syna Dżagataja, chana ułusu turkiestańskiego. Z początkiem 1241 r. spod Włodzimierza Wołyńskiego ruszyły na Polskę dwie silne grupy jazdy tatarskiej. Jedna grupa-zachodnia, ruszyła w kierunku środkowej Wisły, druga grupa północna-w kierunku górnego Niemna. Grupa zachodnia spustoszyła Lubelszczyznę, a następnie po przeprawieniu się przez Wisłę opanowała Sandomierz. Po zdobyciu Sandomierza Tatarzy kontynuowali dalej pochód wzdłuż starego traktu handlowego przez Koprzywnicę, Wiślicę, Skalbmierz w ogólnym kierunku na Kraków. Niedaleko Skalbmierza koło wsi Tursko Wielkie doszło do pierwszej większej bitwy z rycerstwem polskim i chociaż Tatarzy odnieśli zwycięstwo, zawrócili z powrotem na wschód, rezygnując z dalszego marszu. Druga grupa uderzyła na Litwę, spustoszyła część ziem litewskich i po opanowaniu oraz spaleniu Nowogródka zawróciła z powrotem do Włodzimierza.

Były to wstępne działania demonstracyjne, tak charakterystyczne dla strategii najeźdźców. Miały one na celu zdezorientowanie polskich książąt dzielnicowych co do właściwych kierunków uderzeń wojsk Bajdara, Który zamierzał zgodnie z ustalonym planem wykorzystać zdolności manewrowe swoich wojsk, by rozbić wojska dzielnicowe, zanim one zdążą się połączyć.

Według planu główna część armii północnej w sile 2 tumenów, tj. około 20 000 ludzi, miała ruszyć przez Polskę dwiema drogami. Oprócz tego prawdopodobnie jakieś siły zostały wydzielone dla ubezpieczenia od północy sił działających na głównym kierunku. Wojska tatarskie maszerujące dwiema drogami miały się w kwietniu połączyć w okolicach Wrocławia i uderzyć na głównego przeciwnika - księcia Henryka Pobożnego.

Baidar niezwłocznie przystąpił do realizacji tego planu. W końcu lutego 1241 r. wojska jego wyruszyły z Włodzimierza Wołyńskiego w kierunku Sandomierza, który został zajęty bez walki, ponieważ oddziały polskie cofnęły się. W Sandomierzu podzielono armię i część jej pod dowództwem Baidara ruszyła na południowy zachód, a część pod dowództwem Kaidu na północny zachód.

Kaidu ruszył przez Łęczycę i południową Wielkopolskę na Wrocław. Baidar natomiast w kierunku na Opatów. Za Opatowem, pomiędzy Szydłowem a Chmielnikiem, doszło do bitwy w otwartym polu z rycerstwem polskim. Pomimo, iż w początkowej fazie bitwy wyraźna przewaga była po stronie polskiej (ciężka jazda rycerska wykazała większą siłę uderzeniową w ataku), zakończyła się ona porażką Polaków w wyniku wykonania przez Tatarów pozorowanego odwrotu i wciągnięcia rycerstwa w zasadzkę. Bitwa ta jest również przykładem coraz pełniejszego stosowania nowej taktyki przez rycerstwo polskie - taktyki walki w otwartym polu.

Po tym zwycięstwie Tatarzy stoczyli jeszcze jedną zwycięską bitwę z rycerstwem krakowskim pod wsią Tarczek i 22 marca wkroczyli do Krakowa. Po zajęciu Krakowa Baidar ruszył dalej na Śląsk i posuwając się wzdłuż Odry dotarł do Wrocławia, gdzie połączył się z drugą częścią armii dowodzoną przez Kaidu. Po połączeniu się wojsk Baidar otrzymał wiadomość o marszu wojsk czeskich spieszących z pomocą Polakom. Aby nie dopuścić do połączenia się wojsk czeskich z armią polską, niezwłocznie wyruszył on pod Legnicę.

Henryk Pobożny, który po zebraniu swej armii pod Legnicą otrzymał wiadomość o zbliżaniu się wojsk czeskich, wyruszył w kierunku południowo-wschodnim, aby zbliżyć się do sojuszników. Jednakże niedaleko Legnicy, na równinie Dobre Pole, natknął się niespodziewanie na wojska tatarskie, które zamykały dalszą drogę na południe. To nagłe pojawienie się Tatarów zaskoczyło wojska polskie i zmusiło Henryka Pobożnego do stoczenia bitwy w niekorzystnych warunkach. Fakt ten wskazuje niewątpliwie na dobrą organizację rozpoznania u Tatarów. Henryk Pobożny wiedział, że wojska Bajdara znajdują się pod Wrocławiem, nie orientował się natomiast w ich dalszych zamiarach. Gdyby zorganizował zawczasu rozpoznanie, miałby już wiadomość o marszu nieprzyjaciela na Legnicę, wtedy mógłby wcześniej wyruszyć w stronę granicy czeskiej, aby nie być zmuszonym do przyjęcia bitwy przed połączeniem z wojskami czeskimi.

Siły polskie wynosiły około 10 000 ludzi. Armia składała się z rycerstwa poszczególnych dzielnic. Oprócz tego ze względu na wyjątkową grozę sytuacji powołano nawet chłopów z Wielkopolski i Śląska. W armii Henryka Pobożnego znajdowały się również oddziały zakonów rycerskich, ochotników z różnych krajów, oraz wojska najemne.

Spotkawszy Tatarów książę Henryk ugrupował swoje wojska do walki w dwóch rzutach skierowanych frontem na wschód. Prawe skrzydło opierało się o błotnistą rzeczkę Białą Strugę, a lewe o Strumień Księginicki. W pierwszym rzucie znajdowały się cztery hufce, w drugim jeden - odwodowy.

Armia tatarska licząca około 20 000 jazdy ugrupowana była w trzy rzuty. Baidar postanowił zaatakować wojska polskie uderzeniem na ich prawe skrzydło, ażeby odrzucić je ku północy i uniemożliwić połączenie się z armią czeską. Mongołowie i tutaj postanowili zastosować swoją taktykę wciągania do walki kolejno hufców polskich w celu ich zniszczenia.

Zgodnie z planem jazda tatarska uderzyła na prawoskrzydłowy pierwszy hufiec polski. Hufiec ten przeszedł do kontrataku i odrzucił lekką jazdę wroga, która cofając się wciągnęła go w głąb swej linii bojowej, otoczyła i rozbiła. Równocześnie w toku tej walki front polski posuwał się ukośnie (schodami) do przodu, odsłaniając prawe skrzydło. Rycerstwo polskie wspierane przez oddziały kuszników ruszyło znowu do ataku. Uderzenie to było tak silne, że Tatarzy nie mogli go wytrzymać i wykonali odskok. Ciężka jazda rycerska zaczęła teraz ścigać wroga, co spowodowało rozerwanie całej linii bojowej.

Wówczas Tatarzy wzmocnieni przez nowo wprowadzone do walki oddziały przeszli do kontrataku i otaczając półkolem front polski zagrozili mu dwustronnym oskrzydleniem. Zaatakowany od skrzydła trzeci hufiec nie zdążył zmienić frontu i pod uderzeniem jazdy tatarskiej cofnął się do tyłu, co spowodowało zamieszanie w szeregach polskich. We froncie wytworzyła się luka , przez którą Tatarzy zaczęli się wdzierać na tyły rycerstwa. Wówczas Henryk Pobożny wprowadził do walki hufiec odwodowy, który zdecydowanym uderzeniem zepchnął Tatarów i przeszedł z kolei do natarcia. Było ono tak skuteczne, iż wydawało się, że bitwa zakończ się zupełnym rozgromieniem najeźdźców. W tej krytycznej sytuacji Tatarzy użyli dymów trujących wypuszczonych na czołowe oddziały polskie. Wywołało to zamieszanie w szeregach polskich. Jednocześnie na odsłonięte prawe skrzydło polskie uderzyła jazda tatarska z odwodu wprowadzonego przez Baidara dopiero teraz. Ciężka jazda rycerska została rozbita na małe, oddzielne grupy. Teraz Tatarzy przedarli się na tyły armii polskiej okrążając ją całkowicie. Henryk Pobożny, którego hufiec walczący w centrum frontu zachował do końca porządek i dyscyplinę, usiłował bezskutecznie wydostać się z zamkniętego pierścienia. Otoczony po raz trzeci, ciężko ranny, walcząc do ostatka wespół z trzema rycerzami, zginął na polu bitwy. Bitwę legnicką zakończył stosunkowo krótki pościg wroga za nielicznymi resztkami rycerstwa polskiego.

Przebieg walki z punktu widzenia wojskowego nasuwa pewne wnioski : Bitwa ta pokazuje, że rycerstwo polskie zastosowało tutaj w pełni taktykę walki w otwartym polu. Walczyło ono w ugrupowaniu bojowym podzielone na hufce. Zasadniczą i właściwie jedyną formą taktyczną ciężkiej jazdy rycerskiej były czołowe ataki przełamujące (bezskuteczne przeciwko armii tatarskiej). Tatarzy zastosowali wobec przełamujących ataków doskonałą obronę w postaci odskoków. Stosując kilkakrotnie manewr odwrotowy, kolejno rozbijali polskie hufce. Możliwości manewrowe ciężkiej jazdy rycerskiej były bardziej ograniczone niż lekkiej jazdy tatarskiej. Bitwa toczyła się w warunkach niekorzystnych dla wojsk polskich (Tatarzy narzucili teren walki, a ponadto posiadali przewagę liczebną nad armią polską). Zaskoczenie Polaków pod Legnicą było rezultatem dobrze przeprowadzonego przez Tatarów rozpoznania. Użycie przez Tatarów dymów trujących przesądziło o losach bitwy.

Chociaż bitwa pod Legnicą zakończyła się niepomyślnie dla Polaków, Tatarzy zrezygnowali z dalszego pochodu w głąb Europy środkowej i zawrócili na Węgry w celu połączenia się ze swymi głównymi siłami. Jedną z przyczyn były duże straty, jakimi okupili zwycięstwo pod Legnicą.

 

4. Polska strategia i taktyka w wojnach z Zakonem Krzyżackim w XIV-XV w. ( Bitwy pod : Płowcami, Grunwaldem, Chojnicami.

Bitwa pod Płowcami wrzesień 1331r.

- siły polskie ( brak danych o ilości ) dowodził Łokietek

- siły krzyżackie ( brak danych )

Przebieg

- Krzyżacy wykonali marsz w kierunku Brześcia w celu zdobycia go.

- podzielenie armii krzyżackiej na trzy grupy

- wojska polskie uderzyły na trzecią grupę krzyżacką. Łokietek podzielił całość sił na pięć części. Pierwsza cześć wojsk polskich zaatakowała od czoła, pozostałe na skrzydła i tyły. Końcowy efekt po trzech godzinach walki rozbicie trzeciej grupy następnie walka z pierwszą i drugą grupą krzyżacką prawdopodobnie zakończona zwycięstwem.

Wnioski

- Łokietek prowadził równoległy marsz do wojsk krzyżackich przy aktywnym rozpoznaniu ( aktywność )

- związanie wroga od czoła niewielkimi siłami przy jednoczesnym uderzeniu na skrzydła i tyły ( zaskoczenie, ekonomia sił, manewrowość, aktywność)

 

Bitwa pod Grunwaldem 15.VII. 1410 r.

•  jest ona etapem ogólnego celu strategicznego , który miał doprowadzić poprzez marsz na Malbork / będący centrum administracyjnym ,finansowym i politycznym państwa krzyżackiego / do wymuszenia walnej bitwy i zniszczenia państwa zakonnego

•  jest przykładem wykorzystania dorobku sztuki wojennej Wschodu i Zachodu

Miejsce bitwy - teren pofałdowany o wym. ok. 5 na 3 km położony na zach. od jeziora ŁUBIEŃ

Siły : wojska polsko -litewsko -rusko -tatarskie liczyły 31,5 tys. zbrojnych bez czeladzi / jazda -18 tys. polska ,11 tys.

litewsko -ruska , piechota - 2 tys. polska , 500 litewska / ;

wojska krzyżackie liczyły 27 tys. / jazda - 21 tys. ,piechota 6 tys. / i 5 tys. czeladzi obozowej .

Ugrupowanie : krzyżackie -51 chorągwi jazdy początkowo uszykowane w trzy rzuty : pierwszy 20 chorągwi - do

nawiązania walki i nadszarpnięcia sił polskich , drugi 15 chorągwi -miał decydować o zwycięstwie , trzeci 16 chorągwi odwód Wielkiego Mistrza . Przed bitwą doszło do przesunięcia drugiego rzutu na lewe skrzydło co spłyciło ugrupowanie / obawa przed oskrzydleniem przez lekką jazdę litewsko - ruską /. Przed jazdę wysunięto piechotę / strzelców / oraz bombardy ; polskie - 90 chorągwi jazdy / 50 z Korony ,40 z W. Ks. Litewskiego / ,na lewym skrzydle chorągwie polskie w trzy linie , za nimi chorągwie najemne / czeskie / , prawe skrzydło siły litewsko -ruskie i tatarzy , centrum chorągwie trocka , wileńska i trzy smoleńskie.

Przebieg :

•    uderzenie lekkiej jazdy litewsko - ruskiej na lewe skrzydło krzyżackie , zdobycie dział i rozgromienie piechoty krzyżackiej

•    atak ciężkiej jazdy krzyżackiej lewego skrzydła powodujący odwrót sił litewsko - ruskich

•    zwarcie sił polsko - krzyżackich oraz części lewego skrzydła nie ścigającej Litwinów , zagrożenie lewego skrzydła polskiego wymusiło użycie chorągwi drugiej linii polskiej

•    okrążenie i rozbicie 9 chorągwi krzyżackich powracających z pościgu za lekką jazdą

•    użycie odwodu Wielkiego Mistrza do manewru oskrzydlającego / krytyczny moment bitwy / ,przesunięcie części sił polskich i wprowadzenie ostatnich odwodów przeciwdziałających oskrzydleniu

•    atak powracających Litwinów i tatarów na tyły krzyżackie

•    odparcie uderzenia odwodu , oskrzydlenie dwustronne ,otoczenie i rozbicie w dwóch ogniskach walki rycerzy zakonnych

•    manewr oskrzydlający obozu oraz ograniczony pościg za wojskami krzyżackimi .

Wnioski :

•    precyzyjnie przeprowadzona koncentracja wojsk

•    zastosowanie przed bitwą manewru wymuszającego zmianę frontu krzyżackiego /obejście Dąbrówna /

•    konsekwentne dążenie do walnej bitwy

•    uzyskanie swobody działań dzięki przygotowaniu logistycznemu / PŁOCK -bazą zaopatrzeniową , łowy zimą i wiosną 1410 r., przeprawa pontonowa przez WISŁĘ /

•    wykorzystanie zasady ekonomii sił poprzez właściwe dysponowanie odwodami

•    kierowanie bitwą przez Jagiełłę i reagowanie na sytuację

•    organizowanie współdziałania między wojskami w czasie bitwy

 

Bitwa pod Chojnicami 18.IX.1454 r.

•  przykładem nieprzydatności i spadku wartości bojowej pospolitego ruszenia.

Miejsce bitwy : południe od Chojnic za jez.Zakonnym na lewym brzegu rzeczki i terenu podmokłego przez który

prowadziła grobla łącząca go z miejscem polskiego obozu

Siły: polskie 16 tys. jazdy pospolitego ruszenia ,krzyżackie 15 tys. / 9 tys., 6 tys. piechoty /

Przebieg :

•    oblężenie Chojnic doprowadzające do wysłania krzyżackiej odsieczy

•    bunt w obozie i wymuszanie przywilejów przez pospolite ruszenie szlachty

•    szykowanie od rana do godz .15.00 niekarnego i niewyćwiczonego pospolitego ruszenia przez dców ,którzy nie umieli nimi pokierować

•    ustawienie sił polskich na prawo od grobli , krzyżackich po przeciwnej jej stronie

•    przejście części sił polskich przez groblę i atak na ugrupowanie krzyżackie doprowadzający do rozbicia części sił krzyżackich i dotarcie do ich taborów oraz wzięcie do niewoli jednego z dowódców krzyżackich -czeskiego szlachcica Bernarda Szymborskiego i śmierci drugiego - księcia żagańskiego Rudolfa

•    uderzenie krzyżackiej załogi Chojnic pod wodzą von Plauena na tylne straże polskie , obóz królewski i tabory wywołujące paniczną ucieczkę pospolitego ruszenia i straty : 3000 zabitych /poległych i potopionych w bagnach i jeziorze oraz 300 wziętych do niewoli

Wnioski :

•    ogólna przewaga i początkowy sukces nie zostały należycie wykorzystane

•    przyczyną klęski niekarność tchórzostwo szlachty oraz nieudolność dowództwa

•    niewłaściwe wykorzystanie warunków terenowych przez Polaków /rozwinięcie sił za groblą. /

•    nie zabezpieczenie się od strony warownego miasta sił jego załogi

•    siły zaciężne wykazując większą wartość bojową walcząc mimo chwilowej przewagi Polaków i osiągając efekcie zwycięstwo

•    klęska przyczyną nie przestrzegania zasad ekonomii sił, celowości działań ,aktywności i nie wykorzystania przewagi

•    zwycięstwo krzyżackie efektem właściwego rozpoznania ,zaskoczenia oraz celowości działania

 

VI. TAKTYKA XV - XVIII W

 

1. Rozwój broni palnej i zmiany w organizacji wojsk w Europie.

 

W pierwszej połowie XV w. w feudalnym państwie czeskim pojawił się potężny ruch zwany husytyzmem. Był on skierowany przeciwko temu ustrojowi. Charakter wojska krańcowo różny od współczesnych wojsk europejskich - wojsko ludowe rekrutujące się z biedoty i zubożałego rycerstwa dlatego składało się głównie z piechoty i niewielkiej liczby konnicy.

Hufce liczyły na początku po kilkuset wojowników , później 7 tys. a nawet 10 i 20 tys.

Organizacja wojsk nie była jednolita , każdy odłam husytów miał swoją armię.

- czołowe miejsce taborytów-naczelny hetman Jan Żiżka, przy nim rada starszych ( organizowanie i kierowanie ogólnym życiem wojskowym),

- wojska husyckie dzieliły się na wojska miejskie i polne ( zasadniczy trzon)

Najmniejszą podstawową jednostką organizacyjno-taktyczną stanowił wóz bojowy z załogą składającą się przeciętnie z 2 strzelców z rusznicami , 4-8 strzelców z kuszami, 2-4 cepników , 4 suliczników z kopiami zaopatrzonymi w haki , 2 pawężników i 2 dobrze uzbrojonych woźniców. W sumie załoga liczyła 18-21 ludzi. Każdy wóz miał swego dowódcę hetmana.

10 wozów tworzyło wyższą jednostkę pod dowództwem dziesiętnika

-wojownicy nie wchodzący w skład załóg wozów również tworzyli mniejsze jednostki w bitwie , a te łączyły się w większe hufce,

- jazda stanowiła odrębną całość - znaczna różnica od ciężkiej jazdy rycerskiej - duża ruchliwość ze względów na mniejsze uzbrojenie - prowadzenie rozpoznania i działań ubezpieczających

- artyleria-podlegała hetmanowi pod armatą. Niezmiernie doniosłym faktem jest zastosowanie broni palnej, który stał się momentem przełomowym w rozwoju średniowiecznej sztuki wojennej. Rodzaje dział: - taraśnice- długie lufy kaliber 40 do 100mm, strzelały kulami kamiennymi później żelaznymi i ołowianymi . Donośność 250-300m. Początkowo używane jako działa forteczne później stosowane w polu. Do walki zdejmowano je z wozów i ustawiano na stojakach.

-hufnice- ostrzeliwanie hufców przeciwnika z niedużej odległości. Znacznie krótsza lufa , większy kaliber 160-230 mm. Amunicja- kule kamienne. Dwukołowe lawety umożliwiające zmianę stanowisk ogniowych i manewrowanie na polu bitwy,

-ciężkie armaty polowe bombardy do burzenia murów

-ręczna broń palna - rusznice i hakownice 20-30mm,

Hakownice zaopatrzone w hak za pomocą , którego zaczepiano o mur lub wóz bojowy . Celowanie bardzo niedokładne donośność 100m. Broń tę ładowano od wylotu lufy , odpalano za pomocą rozżarzonego żelaza lub lontu. Amunicja- kule ołowiane. Nieodłączna część uzbrojenia wozy bojowe i transportowe jako osłony piechoty przed atakami ciężkiej jazdy rycerskiej i punktu wypadowego dla kontrataków jazdy i piechoty.

Piechota współdziałała z artylerią.

Husyci położyli podwaliny pod rozwój sztuki wojennej opartej na broni palnej , przy współdziałaniu piechoty , artylerii, konnicy i wozów .Podział organizacyjny pozwalał na samodzielne działanie. Schyłek średniowiecza. Rozwój miast , uniezależnienie się od feudałów , narastanie stosunków kapitalistycznych. W miejsce drużyn feudalnych , ciężkozbrojnej jazdy rycerskiej pojawia się pospolite ruszenie miast- piechota ,która zaczęła zadawać klęski wojskom rycerskim. Piechota powstała w przemysłowych miastach flandryjskich. Piechota flamandzka i szwajcarska.

Szyk bojowy zwany -batalią-głębokie ugrupowanie 100 100=10.000Lonknechci byli w Niemczech piechotą wojenną.

XVI wiek. Szybki wzrost znaczenia piechoty i taktyki typowej dla tego rodzaju wojsk- taktyki kolumn pikinierów. Walka rozgrywała się w głębokich czworobokach , najbardziej popularny czworobok to 6000 żołnierzy 45 rzędów i 135 szeregów .

-Rozkwit piechoty hiszpańskiej zorganizowanej w kompanie liczące po 500 żołnierzy(200pikinierów , 100 arkebancerów i 200 lekkozbrojnych), które po 12 łączono w tzw. Koronelie.

-Piechota włoska - powstanie armii zaciężnych , które zaczęły brać górę nad pospolitym ruszeniem feudalnego rycerstwa . W XVI wieku wojska rycerskie zostają ostatecznie zastąpione przez wojska zaciężne. -Ukształtował się specjalny system uzupełniania wojsk zaciężnych. Werbunek przeprowadzał przyszły dowódca regimentu. Wyznaczał on kapitanów , którzy z kolei werbowali kompanie po 400 ludzi. Żołnierz najemny sam dbał o uzbrojenie , ubiór i żywność .

-W połowie XV pierwsze zaczątki wojsk stałych - król francuski Karol VII.

Zasadnicza zmiana sztuki wojennej :

1.Upadek dominującej ciężkozbrojnej jazdy rycerskiej.

2.Odrodzenie piechoty - pojawienie się wojsk zaciężnych.

3.Pojawienie się broni palnej.

Na początku XVI wieku artyleria zaczyna odgrywać decydującą rolę. Coraz bardziej wzrastało jej zastosowanie .

Bitwa pod Rawenną 11 kwietnia 1512 roku między Ligą Świętą ,a królem francuskim -ogromne znaczenie miało zastosowanie artylerii.

Ręczna broń palna:

-1521 rok Hiszpanie udoskonalili arkabuz - skonstruowano muszkiet - ciężką strzelbę o długiej lufie i większym kalibrze .Odpalenie przy pomocy lontu. Przy strzelaniu żołnierz opierał muszkiet o podpórkę , który był wyposażony w prymitywne przyrządy celownicze. - 1527 rok-wynaleziono nowy zamek do muszkietów - zamek kołowy.

Wzrasta szybkostrzelność , celność i zasięg. Szerokie wprowadzenie muszkietów . Podział piechoty na pikinierów i muszkieterów.

Szyk bojowy składa się z połączenia pikinierów i muszkieterów.

Każdej kompanii pikinierów przydzielono 10-15 muszkietów . Uzbrojenie zaczepne pikinierów- piki, miecz, sztylet; ochronne- napierśnika, nabiodrków i hełm. Muszkieterzy nie mieli sprzętu ochronnego , za uzbrojenie zaczepne służył muszkiet i szpada.

28 października 1524 roku bitwa pod Pawią.

Ogień muszkietów hiszpańskich decydujący , gdyż powstrzymał natarcie Szwajcarów i zdziesiątkował skrzydło kolumny francuskiej piechoty , ale także dlatego , że osłabił i pokonał szwadrony jazdy. Rozwój broni palnej kładzie kres rycerskiej, nawet zreformowanej w postaci kompanii przybocznych.

Rozwój taktyki broni palnej.

Bezpośrednim wynikiem doskonalenia broni palnej było wykształtowanie się trzech zasadniczych rodzajów ugrupowań bojowych XVI wieku :

1. 1. Węgierskiego-batalia

2. 2. Hiszpańskiego-brygada hiszpańska

Niderlandzka-brygada niderlandzka W jednostce taktycznej w skutek doskonalenia broni palnej zmniejszała się liczba żołnierzy. Liczba pikinierów równa liczbie muszkieterów. Łączono ich w oddziały liczące 150-200 ludzi. Muszkieterzy stanowili 1/3 całej piechoty i szykowali się w 5-8 szeregów ,pikinierzy natomiast w 2 szeregi . Wyższą jednostką organizacyjną stanowił pułk składający się z10 batalionów.

Zmiany w organizacji kawaleriiMaurycy Orański utworzył rajtarię- szykowała się do walki w 5-8 szeregów:

-umiejętność wykonania ataku , marsz oddziałami , szwadronami i plutonami , umiejętność szybkiego rozwinięcia się w kolumny ,współdziałanie.

We Francji król Henryk IV - dragonia: - piechota posadzona na koniach w celu zwiększenia jej ruchliwości, - wykorzystywana w walce w szyku pieszym i konnym,

uzbrojenie- szable i muszkiety. Artyleria ok. 1600 roku -pojawiły się ładunki prochowe skróciło czas ładowania i zwiększyło dokładność ognia .

Wiek XVI można scharakteryzować jako dalszy etap rozwoju taktyki broni palnej :

-udoskonalony muszkiet, -nowa organizacja armii i nowe ugrupowania bojowe,

-zmniejszyła się głębokość poszczególnych części ugrupowań,

-zwiększyła się zdolność manewrowania,

-taktyka głębokich szyków ,jednocześnie tendencja do zmniejszania głębokości ugrupowania a powiększanie jego szerokości,
-pojawienie się muszkietów doprowadziło do zróżnicowania piechoty : podział na pikieterów i muszkieterów, -muszkieterzy - ogniowe przygotowanie ataku, -pikieterzy- atak, -piechota utraciła swoją siłę uderzeniową - wzrost siły ognia.

Reformy Gustawa Adolfa

-reformy rekrutacji,

-po 1617 roku nową taktycznie jednostką stał się skwadron czyli batalion w sile 418 ludzi , składał się z 216 pikinierów , 6 szeregów osłanianych na skrzydłach przez 192 muszkieterów w 6 szeregach. Do każdego batalionu miał być przydzielony dodatkowo pododdział w sile 96 muszkieterów,

-ulepszono uzbrojenie piechoty:

1.zmniejszono wagę muszkietów,

2.ładunki prochowe,

3.zmiana stosunku muszkieterów do pikinierów ,2/3 muszkieterów,

4.wspieranie pik przez muszkiety,

5.szybkostrzelność pozwoliła zrezygnować z karakolu - muszkieterów szykowano do walki płytko. Ogień prowadzono szeregami lub plutonami. Maksymalne wykorzystanie siły ogniowej.

-w XVI wieku wobec rozwoju broni palnej pikinierzy mieli osłaniać muszkieterów przed kawalerią nieprzyjaciela,

-główny ciężar walki zaczepnej spadł teraz na kawalerię - jej sposoby walki polegały na czołowych atakach w galopie przy czym zupełnie rezygnowano z walki na białą broń , natomiast prowadzono walkę ogniową i -kawalerię uwolniono od zbroi płytowych co zwiększyło ich ruchliwość,

-w 1699 roku wprowadzono bagnet we Francji,

-jednolity kaliber muszkietów,

-zamek skałkowy,

-pika stała się zbędna i uciążliwa.

W końcu XVI wieku organizacja piechoty przyjęła stałe, określone formy. Jednostką taktyczną był batalion , który liczył od 500 do700 żołnierzy

2. Zmiany w szykach bojowych wojsk

 

Wiek XV - siły zbrojne opierają się na trzech systemach

- feudalne rycerstwo /pospolite ruszenie feudałów/

- czasowego mobilizowania /pospolite ruszenie miejskie/

- zaciągu.

W pierwszej połowie XV w pojawia się ruch narodowowyzwoleńczy w Czechach przeciwko feudałom zwany husytyzmem. Wywarł on duży wpływ na wojskowość tego okresu gdyż wprowadził nową organizację wojsk i nowy sposób prowadzenia walki. Wojsko składało się przeważnie z biednej piechoty i nielicznej konnicy. Trzon stanowiły hufce ludowe, później wojska polne. Czołowe miejsce zajmowała armia taborytów /ich bazą było miasto Tabor/. Na czele armii stał naczelny hetman /Jan Żiżka /, przy boku miał radę starszych /zajmowała się życiem wojskowym i operacjami wojennymi/. Wojska dzieliły się na miejskie i polne.

Najmniejszą jednostką organizacyjną był wóz bojowy /2 strzelców z rusznicami, 4-8 strzelców z kuszami, 2-4 cepników, 4 suliczników z kopiami z hakami, 2 pawężników i 2 woźniców /. 10 wozów tworzyło jednostkę pod dowództwem dziesiętnika. Sami wojownicy tworzyli roty pod dowództwem rotmistrzów lub pięćdziesiętników. W bitwie jednostki łączyły się w hufce pod dowództwem setników. Całością piechoty dowodził hetman. Oprócz jazdy i konnicy była artyleria, która podlegała innemu hetmanowi. Posiadali również pododdziały do budowy mostów i dróg. Husyci stosowali bardzo szeroko broń palną. Artyleria to taraśnice / 40-100mm /, hufnice / 160-230mm/, bombardy /850mm /. Ręczna broń palna to rusznice i hakownice / 20-30mm/. Częścią uzbrojenia były wozy bojowe i transportowe. Z osłonami i łańcuchami do spinania kół. Tabor do bitwy ustawiany był czworobok lub okrąg w kilku pierścieniach. Bitwa składała się z dwóch faz - defensywnej i ofensywnej /bitwy pod WITKOWĄ GÓRĄ, MALESZOWEM, UŚCIEM, LIPANAMI /.

Rozwój miast i wzrost znaczenia piechoty był wynikiem konkretnych potrzeb i możliwości obrony tych miast. Piechota powstała przede wszystkim w miastach flandryjskich.

Piechota flamandzka stawała do walki w zwartym, głębokim szyku. Łucznicy na przemian z pikinierami stawali w pierwszym rzędzie.

Szwajcarzy, chłopi, górale , rozbójnicy z kantonów leśnych stali w głębokich ugrupowaniach zwanych batalią w kształcie czworoboku /100 x 100 żołnierzy/, najeżonych pikami i halabardami. Walczyli w 3 rzutach - awangarda, siły główne, ariergarda ustawionych schodami co dawało możliwość ruchu i przegrupowania sił /bitwy pod HERICOURT, GRANSON, NANCY /.

W Niemczech za cesarza Maksymiliana powstaje piechota zwana lancknechtami - są to najemnicy z bardzo długimi pikami i ciężkimi dwuręcznymi mieczami. Stawali oni do boju w kształcie głębokiego czworoboku. Poprzednicy ich to piechota flamandzka /bitwa pod GUINEGATE /.

XVI w to taktyka kolumn pikinierów. Wpierw piechota miała odpierać ataki ciężkiej jazdy rycerskiej, później musiała walczyć z podobną piechotą przeciwnika. Zaczęto wydłużać piki, a wśród pikinierów umieszczano mieczników , strzelców z kuszami, aby zapobiec ogólnemu motłochowi w walce tylko długą bronią.

Najbardziej typowy czworobok do walki to 45 rzędów x 135 szeregów /6000 żołnierzy/. Odstąpiono od trzech kolumn, a uzależniono ich ilość od konkretnej sytuacji bojowej /walki pod RAWENNĄ/.

W XV w Hiszpanii na bazie milicji miejskich powstaje piechota hiszpańska. Składała się z kompanii po 500 żołnierzy /200 pikinierów, 100 arkebuzerów, 200 lekkozbrojnych/, które łączono po 12 w tzw. koronelie /bitwy pod RAWENNĄ, PAWIĄ/. W XVI w utworzono zamiast koronelii mniejsze tercios, lecz z większą liczbą muszkieterów.

Włosi posiadali piechotę znakomitych kuszników z Genui i Lombardii. Stworzyli także kondotierów dobrze opłacanych, a unikających walki.

Wojska zaciężne zorganizowane były w regimenty, którymi dowodził pułkownik, a w ich skład wchodziły kompanie dowodzone przez kapitanów /ok. 400 ludzi/. Porządkiem w kompanii zajmował się podoficer. Za żołnierzami jechały tabory /1 wóz na 6-10 żołnierzy/ z żonami i pomocnikami co znacznie ograniczało przegrupowanie.

Pojawiają się pierwsze zalążki armii stałych /Francja - kompanie ordynansowe/ - ciężkozbrojna jazda wraz z łucznikami konnymi i pieszymi kusznikami.

Wzrost znaczenia broni palnej pociąga za sobą zmianę w szykach i w taktyce walki. Pojawiają się ugrupowania węgierskie, hiszpańskie i niderlandzkie.

Zaczyna zmieniać się taktyka walki od powolnego niszczenia do taktyki rozstrzygającej, bardziej krwawej bez zasad /zabijanie rannych i jeńców/, a dalej taktyki głębokich szyków, aż w końcu taktyki linearnej.

Węgierski szyk bojowy składał się z batalii pikinierów /ok.8000 ludzi/, pomiędzy bataliami stała jazda. Przed szykiem ustawiano działa, a za nimi w pięciu szeregach muszkieterów /WIEDEŃ 1532/.

Ugrupowanie hiszpańskie to zwarte czworoboki zwane tercios. Każdy składał się z 1600 pikinierów i mieczowników otoczonych przez 900 strzelców w 5 szeregach. Na rogach tercios było jeszcze 200 strzelców w 4 szeregach. Dodatkowo 500 muszkieterów walczyło przed szykiem w rozproszeniu. Tercios ustawione były w szachownicę w trzech rzutach.

Brygada niderlandzka /Maurycy Orański/ składała się z 6 batalionów, gdzie w każdym w centrum byli pikinierzy, a na skrzydłach było 120 muszkieterów w 10 szeregach. Brygada stała w 2-3 liniach.

Szyk szwedzki to regiment, który składał się z 4-5 batalionów /525 ludzi/ z 5 kompaniami po 105 ludzi. 3 kompanie tworzyły czworobok pikinierów /15 x 15 żołnierzy/, osłaniany przez dwie kolumny muszkieterów /3 x 15 szeregów/. Pozostałe dwie kompanie głównie z bronią palną walczyły przed szykiem bojowym lub tworzyły odwód.

Pojawia się tendencja zmniejszania głębokości pododdziału, a zwiększanie głębokości szyku poprzez dalsze rzuty. Liczba muszkieterów osiąga liczbę pikinierów. Zwiększa się manewrowość szyków. Ciężką jazdę zastąpiła rajtaria, która stawała do walki w 5-8 szeregach i wyposażona została w broń palną /dragonia we Francji/. Piechota jest bardziej zróżnicowana i musi ze sobą współdziałać jak również z artylerią.

Reformy Gustawa Adolfa przyczyniły się do reorganizacji jednostek szwedzkich. Batalion posiadał 418 ludzi, w tym 216 pikinierów w 6 szeregach osłanianych na skrzydłach przez 192 muszkieterów w 6 szeregach plus dodatkowych 96 muszkieterów do wsparcia. Następnie zamienił regimenty na brygady w składzie 3-4 bataliony ustawiające się w 2 liniach, w pierwszej jeden, a w drugiej dwa, a jazda na skrzydłach /rajtaria i kirasjerzy/ ustawieni w 3-4 szeregach. Działa lekkie zajmowały stanowiska w ugrupowaniu bojowym, a ciężkie w ramach baterii przed frontem, na skrzydłach lub z tyłu ugrupowania.

Zwiększona szybkostrzelność muszkietów i lepsze wyszkolenie żołnierzy pozwoliło na zmniejszenie głębokości szyku do 3-6 szeregów. Wraz ze zwiększeniem siły ognia /duże nasycenie bronią palną plus artyleria/ kształtuje się taktyka linearna /wojna trzydziestoletnia/.

Koniec XVII w najlepiej wyszkolona jest piechota pruska /Leopold Dessauski/, która prowadzi ogień w marszu. Zacieśniono odstępy między żołnierzami /broń skałkowa/, zastosowano walkę na bagnety. Za czasów Fryderyka Wilhelma wprowadzono dożywotnią służbę wojskową i bardzo ciężką dyscyplinę. Żołnierze oddawali 2-3 salwy na minutę. Do walki piechota szła w trzech szeregach z karabinem skałkowym z bagnetem.

Piechota wchodziła w skład plutonów, a 8 plutonów tworzyło batalion, te z kolei tworzyły brygady, a dalej dywizje. Jazda uszykowana była w dwóch szeregach na skrzydłach. Artyleria w lukach między batalionami na przedzie frontu. W taktyce linearnej prusacy utworzyli szyk skośny z mocnym prawym skrzydłem i do natarcia szli schodami. Stosowali też manewr skrzydłowy /bitwa pod LUTYNIĄ/.

W Rosji Piotr I przystępuje do reorganizacji armii. Tworzy pułki piechoty /1238 żołnierzy / złożone z 10 rot /9 fizylierów, 1 grenadierów/. Później utworzył dywizje złożone z brygad, te z 2-3 pułków, te z batalionów - każdy z 4 rot. Piechota ustawiała się w 6 szeregów, a jazda w 3. XVIII w przynosi zwycięstwa armii rosyjskiej nad szwedzką /bitwa pod LEŚNĄ /. Końcówka wojny siedmioletniej przynosi zwycięstwo nad armią pruską bo taktyka linearna była mocno uzależniona od terenu /bitwa pod KUNERSDORFEM/

 

3. 3.   Przeobrażenia w taktyce na przykładach bitew pod : Rawenną (1512), Pawią (1525), Nieuport ( 1600), Breitenfeld (1631), Lutynią (1757), Saratogą (1777).

 

Bitwa pod Rawenną (11 kwietnia 1512r.)

Siły Hiszpanów ok. 16 tys., armia francuska ok.23 tys. (w tym ok. 5 tys. niemieckich lancknechtów). Francuzi posiadali dużą przewagę w artylerii (50 dział przeciwko 24).

Bitwa rozpoczęła się obustronnym ogniem artyleryjskim. Początkowo hiszpańska artyleria odpowiadała skutecznie z umocnionej pozycji. Wówczas dowodzący artylerią francuską przesunął część dział z frontu piechoty na wzgórze na prawym skrzydle i stamtąd otworzył silny ogień. Piechota zaległa i uniknęła ciężkich strat. Natomiast ciężka jazda rycerstwa hiszpańskiego poważnie się wykrwawiła. Jej dowódca chcąc wyprowadzić chorągwie z pola rażenia i dał rozkaz do zaatakowania prawego skrzydła francuskiego. Francuzi użyli odwodu - 400 koni i rozbili jazdę hiszpańską. Na drugim skrzydle lekka jazda włosko-hiszpańska zaatakowała stanowiska francuskie, ale i ten załamał się pod ogniem artylerii francuskiej. Za to w centrum piechota hiszpańska początkowo odniosła sukces, jednakże wkrótce jazda francuska wyszła na tyły po uderzeniu z obu skrzydeł. Francuzi odnieśli zwycięstwo.

Z taktycznego punktu widzenia bitwa ta ma duże znaczenie ze względu na rolę artylerii.

Przesunięcie na początku bitwy części dział na wzgórze miało na celu nie tylko zadanie strat kawalerii hiszpańskiej ale także wyciągnięcie przeciwnika z silnie umocnionej pozycji. Przyczyną klęski Francuzów był także fakt że natarcie jazdy hiszpańskiej na skrzydłach i piechoty w centrum były nieznane.

 

BITWA POD PAWIĄ (24.II. 1525.)

Wojna o północne Włochy między królem francuskim Franciszkiem II a cesarzem niemieckim Karolem V. W armii francuskiej najemnicy szwajcarscy, w armii cesarskiej oddziały piechoty hiszpańskiej i niemieccy knechci. Siły wyrównane po około 16000 żołnierzy. W nocy, wojska cesarza podzielone na pięć kolumn, osłaniane jazdą docierają do muru otaczającego obóz Franciszka, którego wojska zostały całkowicie zaskoczone przeciwnika. Zdobyto setki namiotów. Franciszek ściąga posiłki, jednocześnie uderzył jazda na tylną straż i lewe skrzydło przeciwnika. Odnieśli początkowo sukces, ale niemieccy strzelcy uzbrojeni w muszkiety, z ukrytych stanowisk razili francuską jazdę, hamując jej natarcie. Jednocześnie jazda i piechota cesarska zaatakowała piechotę francuską, oskrzydliła ją i rozbiła. Podchodzące wojska rozbijano częściami. Franciszek I dostał się do niewoli.

Wnioski:

1. 1. walka nie zaplanowana, przebiegała żywiołowo;

2. 2. słabe dowodzenie u Francuzów;

3. 3. o zwycięstwie cesarza zadecydowało użycie broni palnej - muszkiety zdziesiątkowały Francuzów.

 

BITWA POD NIEUPORT 2.07.1600

Wojska hiszpańskie-arcyksiąże Albert-12000 żołnierzy

Wojska niderlandzkie-Maurycy Orański-15000 żołnierzy.

Przyczyną konieczność opanowania portów Nieuport i Dunkierka będących w rękach korsarzy. Opanowanie tych portów przyczyni się do osłabienia arcyksięcia Alberta namiestnika Belgii. Podział wojsk niderlandzkich na dwie grupy do czasu przybycia wojak hiszpańskich.

Ugrupowanie do walki wojsk niderlandzkich:

•   Awangarda 9 kornetów kawalerii,43 kompanie, 8 dział ugrupowane w trzy linie, czołowy oddział -dwie kompanie, cztery oddziały muszkieterów, 6 dział, kawaleria prawe skrzydło.

•   Siły główne-6 kornetów jazdy 25 kompanii, piechota ustawiona w dwie linie na prawym skrzydle jazda;

•   Ariergarda-3 kornety jazdy, 28 kompanii w trzech liniach, jazda za piechotą.

Zgrupowanie do walki wojsk hiszpańskich:”brygada hiszpańska”:

•   jazda na lewym skrzydle;

Bitwę rozpoczynają Hiszpanie, próba obejścia lewego skrzydła niderlandzkiego udaremniona przez ogień artylerii okrętowej Wprowadzenie przez Maurycego drugich linii straży przedniej i sił głównych. Na prawym skrzydle uderzenie Hiszpanów uzyskuje powodzenie lecz wejście do walki dwóch kornetów jazdy sił głównych załamuje natarcie. W środku ugrupowanie następuje przesunięcie piechoty i artylerii, wojska niderlandzkie odnoszą sukces.

WNIOSKI

•   Decydująca rola w końcowej fazie-odwód;

•   Umiejętność manewrowania i dowodzenia;

•   Współdziałanie trzech rodzajów wojsk lądowych /piechota, jazda i artyleria/;

•   Wykorzystanie artylerii okrętowej do ostrzału przeciwnika;

•   Wykorzystanie terenu i przypływu.

Ugrupowanie hiszpańskie „tercio” kwadrat 1600 pikinierów i mieczowników otoczonych przez 900 strzelców rozmieszczonych na głębokość 5 żołnierzy. Na rogach 200 strzelców ustawionych w prostokąt po 50 żołnierzy. 500 muszkieterów walczyło przed tym szykiem w rozproszeniu. „Tercie” ustawione w szachownice tworzyły brygadę.

Brygada niderlandzka-6 batalionów w centrum pikinierzy od czoła muszkieterzy, 12 szeregów, w głąb 10-brygada ustawiona w trzy linie.

 

 

 

BITWA POD BREITENFELD / 17.09.1631/.

Wojna trzydziestoletnia /1618-1648/ rozpoczęła się wojną domową w Niemczech. Dania, Szwecja, Francja przystępowały kolejno do wojny walcząc o opanowanie terenów leżących przy ujściach większych niemieckich rzek do Bałtyku. Wojna rozpoczęła się w 1618 roku interwencją cesarza Fryderyka II Habsburga w Czechach, które nie chciały uznać władzy cesarza i wybrały swojego monarchę Fryderyk II nie miał stałej armii i zwrócił się do Ligi Katolickiej o pomoc. Unia Protestancka natomiast nie posiadała swoich sił zbrojnych i wkrótce okazała się niezdolna do zorganizowania zbrojnego oporu przeciw Lidze Katolickiej.

W 1620 wojska cesarskie rozbiły wojska czeskie pod Białą Górą w pobliżu Pragi. Czechy zostały pobite a ziemie szlachty protestanckiej i części ziem chłopskich zostały się w ręce katolickiej szlachty. W ten sposób Unia Protestancka poniosła klęskę

W 1625 północnoniemieccy książęta wezwali na pomoc króla Danii, Christiana IV, którego wspierała Anglia, Holandia i Francja. Tymczasem Ferdynand organizując stała armie w Czechach rozpoczyna działania na północy zmuszając Danię do wycofania się ze spraw niemieckich.

Pod pozorem obrony praw religijnych protestantów Gustaw Adolf postanowił ostatecznie umocnić panowanie Szwecji w basenie morza Bałtyckiego. W 1630 na terytorium Niemiec wylądowały główne siły szwedzkie liczące 12 500 piechoty i 2000 jazdy. Po opanowaniu Pomorza Gustaw Adolf rozlokował swe główne siły w Mieszkowicach z zamiarem opanowania Gorzowa. Wojska cesarskie pod dowództwem Tilly'ego wyruszają w kierunku Gorzowa z zamiarem stoczenia ze Szwedami decydującej bitwy.

Po połączeniu z wojskami saskimi /armia Gustawa Adolfa liczyła 40 000 żołnierzy.

Dochodzi 17.09.1631 do bitwy pod Breintenfeld. W bitwie tej Gustaw Adolf zastosował nowe ugrupowanie-linearne, które okazało się skuteczniejsze od szyków głębokich kolumn Kawaleria szwedzka szykowała się do walki w trzy szeregi. W czasie ataku pierwszy szereg strzelał z pistoletów, a następnie atakujący przechodzili w galop. Gustaw Adolf rozwiązał to zagadnienie już w początku wojny trzydziestoletniej, przez przydzielenie muszkietów do kawalerii. Byli oni rozmieszczeni albo między szwadronem kawalerii, albo przydzieleni do jednostek kawalerii wydzielonych do walki wręcz. Zadaniem ich było utworzenie ogniem wyłomu w szeregach przeciwnika, w który następnie wdzierała się kawaleria. Po salwie muszkietów ponownie nabijali broń i gdy kawaleria wycofywała się z ataku, byli znów gotowi do następnej salwy.

Początkowo szwedzcy muszkieterzy stosowali rodzaj kontrmarszu, z tym tylko, że dwa szeregi strzelały jednocześnie, podczas gdy przy normalnym kontrmarszu strzelał na raz tylko jeden szereg Charakterystyczne było również to, że wykonujące kontrmarsz szeregi zawsze posuwały się do przodu, zamiast pozostawać w miejscu.

Pod Breitenfeld pierwszy zaatakował Tilly. Po wstępnym ogniu artylerii natarcie rozpoczęły tercje piechoty cesarskiej kierując swój atak na centrum sił przeciwnika. W pewnej chwili tercje przeciwnikom zmieniły kierunek ataku i wyszły wprost na wojska saskie stosując na lewym skrzydle. W tym samym czasie na obydwu skrzydłach rozgorzała walka kawalerii. Na lewym skrzydle wojska Ligi zmiotły z pola walki jazdę saską. Wojska saskie zostały rozbite i zmuszone do ucieczki. Ogień prowadzony przez Horna poczynił spustoszenie w cesarskich tercjach. Tymczasem Szwedzi stosując taką samą taktykę na prawym skrzydle, zepchnęli Papenheima przy pomocy muszkietów i kawalerii, a następnie zataczając łuk prawym skrzydłem, zagarnęli artylerię Tilly”ego, odnosząc sukces.

 

Bitwa pod Lutynią 5 grudnia 1757 w czasie wojny siedmioletniej

- armia austriacka 59000 piechoty, 15000 kawalerii, 300 dział

- armia pruska dow. Fryderyk II 21000 piechoty, 11000 kawalerii, 167 dział

Awangarda pruska uderzyła w prawe skrzydło Austriaków co wprowadziło w błąd ich dowództwo, które przerzuciło na to skrzydło odwody i kawalerie. Tym czasem główne siły Fryderyka II wykonały manewr skrzydłowy i uderzyły w lewe skrzydło. Armia pruska rozwinęła się w trzy linie przyjmując szyk skośny bitwa zakończyła się klęską Austriaków.

Wnioski

- szyk skołny;

- skrycie przeprowadzony manewr skrzydłowy, którego celem było zmuszenie Austriaków do zmiany frontu, co w warunkach stosowania taktyki linearnej równało się rozerwaniu ugrupowania.

Zasady

- ekonomia sił - szyk skośny, uzyskanie przewagi w określonym miejscu i czasie;

- zaskoczenie - poprzez manewr i uderzenie na lewe skrzydło;

- manewrowość- wiązanie wojsk austriackich częścią sił od czoła i manewr oskrzydlający.

 

VII. STAROPOLSKA SZTUKA WOJENNA

 

1. Zmiany w organizacji sił zbrojnych i środków walki.

XVI w.

•    przejście od systemu feudalnego pospolitego ruszenia do wojsk zaciężnych

•    wojska zaciężne organizowane systemem towarzyskim /dca przyszłej chorągwi jazdy lub roty pieszej ogłaszał zaciąg na podstawie „ listu przepowiedniego „wydanego przez króla gromadząc „towarzyszy „ z pocztami

•    w wojsku polskim jazda przewyższała znacznie liczebnie piechotę , była zorganizowana w chorągwie mieszane składające się z kopijników i strzelców

•    zaczęto wyodrębniać chorągwie kopijnicze i strzelcze jako oddziały jazdy ciężkiej i lekkiej ,w pierwszych latach XVI w. Pojawił się trzeci typ jazdy chorągwie rackie albo husarskie / początkowo jako jazda lekka dopiero w drugiej poł.XVI w. przekształca się w jazdę ciężką zastępując kopijników

•    uzbrojenie zaczepne jazdy : początkowo broń biała - kopie ,miecze , szable ,koncerze , później doszła broń palna uzbrojenie ochronne :półpancerze i szyszaki / husaria /,kolczugi ,misiurki /jazda pancerna /

•    znacznie rozwija się piechota , na pocz. XVI w. zmiany w uzbrojeniu - miejsce strzelców uzbrojonych w kusze i łuki zajęli żołnierze wyposażeni w broń palną / rusznice /,organizowana w roty

•    w drugiej poł. XVI w. przyjął się typ zaciężnej piechoty węgierskiej uzbrojonej w rusznice , siekierki i szable oraz rozpoczęto formowanie piechoty wybranieckiej / stanowili ją chłopi z majątków królewskich , których wybierano po jednym z 20 łanów uprawnej ziemi /

•    wybrańcy tworzyli roty liczące przeważnie po 200 ludzi / od 80 do 500 / nazywane rotami strzeleckimi ,które w razie potrzeby spełniały czynności dzisiejszych saperów

•    w XVI w. w Polsce rozwija się artyleria i inżynieria wojskowa /działa burzące zastąpiono lżejszymi kolubrynami , od Batorego masowa produkcja armatnich kul lanych , oddziały inżynieryjne / szancmistrzów oraz podległych szancchłopów / wykonywali prace związane z budową mostów , dróg oraz prace oblężnicze /

•    w pocz . XVI w. powołano stały urząd hetmański / był naczelnym dowódcą wojska zaciężnego - pospolitym ruszeniem dowodził król / ,który następnie otrzymał do pomocy hetmana polnego / on przeprowadzał popis wojsk wypłacał żołd rotmistrzom , dokonywał lustracji zamków / oraz tzw. strażnika polnego / sprawował dowództwo nad wysuniętymi placówkami granicznymi obrony potocznej /

• XVII w.

•    w I poł. XVII w. wyraźne zróżnicowanie rodzajów wojsk , jazda dzieli się na : ciężkozbrojną / husarię /, która nacierała w płytkim szyku czteroszeregowym oraz jazdę lekką , którą stanowiły chorągwie kozackie /w Polsce / oraz petyhorskie i tatarskie / na Litwie /

•    uzbrojenie husarzy stanowiły pancerze lub półpancerze , hełmy z grzebieniem i karwasze /ochrona łokci /, uzbrojenie zaczepne : kopia , szabla , koncerz / do kłucia / i dwa pistolety

•    uzbrojenie jazdy lekkiej: szable , łuki i broń palna

•    pojawia się nowy typ wojska - dragonia / w I poł. XVII w. za Zygmunta III / będąca konną piechotą na wzór zach. posiadającą jednolite mundury / kolety / uzbrojoną jedynie w broń zaczepną : szable , muszkiety i toporki i stanowiącą jak gdyby ruchomy odwód ogniowy , przerzucany z miejsca na miejsce / w razie potrzeby nacierali w szyku rozproszonym /

•    organizowano również wXVII w. chorągwie rajtarów uzbrojonych w muszkiety i rapiery i walczących na koniach / ten typ jazdy nie przyjął się jednak /

•    obok jazdy regularnej pojawiają się tzw. lisowczycy stanowiący lekką jazdę składającą się z różnego rodzaju awanturniczych elementów / które szły na służę do tego kto więcej płacił /

•    w jeździe XVII w. służyła przede wszystkim szlachta oraz chłopi jako tzw. pocztowi / wchodzili w skład pocztów jazdy ciężkiej oraz dominowali w lekkiej /

•    jednostką organizacyjną jazdy była chorągiew licząca od 100 do 200 koni /najmniejszą jednostką -poczet /

•    piechota organizowana jest tzw. typu polsko-węgierskiego , składająca się wyłącznie z Polaków , ale uzbrojona i zorganizowana według wzorów wprowadzonych przez Batorego , występowały również nieliczne oddziały najemnej piechoty niemieckiej i szkockiej

•    bronią zaczepną piechoty była w dalszym ciągu rusznica / ale coraz bardziej zaczyna się rozpowszechniać muszkiet/ oraz szabla i topór, jednostką organizacyjną była rota / 80 do 300 ludzi / - pułk oznaczał doraźny związek kilku rot

•    na przeł.XVI i XVII w.artyleria przeżywa kryzys / brak funduszy / , sprzęt jest przestarzały , problemy z amunicją

•    oblężenia warownych miast przyczynia się do wzrostu znaczenia oddziałów inżynieryjnych

•    okresowo przeprowadza się „ popisy „ / przeglądy wojsk / ,żołnierze obowiązani są do samodzielnego uczenia się władania bronią , artylerzyści i inżynierowie kształcą się za granicą /brak szkół wojskowych w Polsce /

•    zaopatrzenie w żywność realizują sami żołnierze, szlachta często posiada własne wozy z zaopatrzeniem .

 

2. Szyk „stare urządzenie polskie” i jego użycie w bitwach pod Orszą ( 1514 ) i Obertynem ( 1531 ).

 

Ugrupowanie wojsk według „starego urządzenia polskiego” wyglądało następująco: w środku szyku umieszczano dwa hufy ciężkozbrojne (czelny i walny). Na obu skrzydłach hufów ciężkozbrojnych rozmieszczano po trzy hufy lekkozbrojne, mniejsze: posiłkowy, który wspomagał huf czelny, czarny i stracenica, która była rzucana do walki w krytycznym momencie walki. Piechota i artyleria nie ustawiały się w szyku, ale walczyły przy taborze.

 

Bitwa pod ORSZĄ 8 września 1514 r.

Siły polsko - litewskie (hetman Ostrogski) - 35 tys. ludzi

Siły moskiewskie - około 80 tys. ludzi

Wojska polsko - litewskie stanęły w szyku „stare urządzenie polskie” z podwójnymi hufami czelnymi i walnymi. W środku i na prawym skrzydle stanęła piechota i artyleria. Wojska moskiewski stanęły w typowym ugrupowaniu: Pułk Prawej i Lewej Ręki, Wielki Pułk, Pułk Straży Przedniej i Tylnej.

Wojska polsko - litewskie uderzeniem lewego skrzydła - 2 hufów walnych rozbiły Pułk Prawej Ręki. Prawe skrzydło polskie wytrzymały uderzenie lewego skrzydła wojsk moskiewskich, ogień polskiej piechoty i artylerii z lasku na prawym skrzydle wywołał wśród nich popłoch. Jednocześnie hufiec Ostrogskiego zwrócił się przeciwko Wielkiemu Pułkowi, który następnie został rozbity mimo rzucenia na pomoc pułków Straży Przedniej i Tylnej.

WNIOSKI:

- wystąpiło wyraźne współdziałanie piechoty, artylerii i jazdy

- szeroko wykorzystano manewrowanie hufcami na polu walki (manewrowość)

- nie szukano rozwiązania w jednym decydującym starciu czołowym, ale starano się zachować jak najwięcej chorągwi do posiłkowania walki (ekonomia sił)

 

Bitwa pod OBERTYNEM 22 sierpnia 1531 r.

Wojska polskie (hetman Tarnowski) - 6 tys. ludzi i 12 dział

Wojska wołoskie (hospodar mołdawski Piotr Raresz) - ok. 17 tys. ludzi i 50 dział

Wojska polskie stanęły na wzgórzu, wozy ustawiono w czworobok i spięto je łańcuchami zostawiając dwie bramy, przy wozach uszykowano piechotę. W środku obozu ustawiono jazdę, z tym że ciężkozbrojna (huf czelny i walny) stanęła przy bramach, a lekkozbrojna w środku. Po pięciogodzinnym ostrzale artyleryjskim prowadzonym przez Wołochów, część jazdy polskiej, wyjeżdżając przez tylną bramę, zaatakowała wojska wołoskie odciągając część sił od głównego hufu. Wówczas przez drugą bramę hetman Ostrogski rzucił do ataku jazdę ciężkozbrojną i posiłkową, która nacierając rozbiła szyki nieprzyjacielskie.

WNIOSKI:

•   jest to klasyczny przykład walki w oparciu o tabor

•   wypad polski przez bramę przednią wyszedł na drogę odwrotową Wołochów, co było bezpośrednią przyczyną ich klęski

•   umiejętnie podzielono siły nieprzyjacielskie

 

3.Taktyka zwalczania najazdów tatarskich . Bitwy pod : Kleckiem ( 1506 ), opuszaną ( 1512 ), Martnowem (1624).

1. 1. Jazda tatarska atakowała przeciwnika całą masą, całym szykiem bojowym. Jeżeli nie udało się zaskoczenie lub napotkali znaczne siły przeciwnika, który obsadził dogodny dla siebie teren, uchylali się od bitwy i obchodzili przeciwnika lub pozorowali odwrót, aby zmusić wroga do opuszczenia zajmowanej pozycji i podjęcia pościgu, po czym przechodzili do kontrataku.

2. 2. W bitwach stosowano na szeroką skalę manewr i zasadzki;

3. 3. Szybkość jazdy do 180 km/godz.;

4. 4. W bitwie dążyli do zaskoczenia przeciwnika, uchwycenia inicjatywy, okrążenia i rozbicia jego sił częściami. Okrążając duże zgrupowania pozostawiali „ujście”, dla umożliwienia przeciwnikowi wycofania się, by rozbijać później uciekające wojska częściami.

5. 5. Zawsze prowadzono pościg;

6. 6. Zastosowanie przez Polaków szyku „stare urządzenie polskie” pod Obertynem i Łopuszną;

7. 7. Polacy: - atakują przeciwnika częściami;

•   wykorzystują słabą odporność Tatarów na ogień broni palnej;

•   pościg za przeciwnikiem pod Martynowem;

•   duża rola piechoty i lekkiej jazdy do osłony, pościgu i rozpoznania;

•   słabe siły osłonowe terenu Polski.

8. 8. Pod Martynowem hetman Koniecpolski zmusił Tatarów do bitwy, mimo, że jej nie chcieli (ich cel - splądrować kraj). Wykorzystał siłę ogniową wojsk i słabą odporność ordy na salwy broni palnej. Wykorzystano walory lekkiej jazdy kozackiej, jej szybkość, elastyczność, umiejętność walki wręcz. Pościg prowadzono przerwano po 26 godzinach.

8. 9. Zasady walki z Tatarami - w wypadku napadu ordy wysyłano jej śladem straż przednią, mającą ustalić miejsce rozbicia kosza. Za nią maszerowały siły główne i likwidowały go. Następnie zwalczano czambuły, wchodząc między ich drogi, działając z położenia wewnętrznego. Atak na kosz lub czambuł przeprowadzano w dwóch rzutach - zawsze z wykorzystaniem zaskoczenia. Pierwszy rzut atakował w szyku rozproszonym, próbując przeniknąć na tyły Tatarów. jego zadaniem było zdezorganizowanie i rozproszenie obrony. Drugi rzut atakował już w szyku zwartym, likwidując rozproszonych koczowników. Często maszerowano nocą.

 

4. 4. Sposoby zdobywania twierdz na przykładzie oblężenia : Połocka ( 1579), Wielkich Łuków (1580), Pskowa (1581), Smoleńska (1609-1611)

KAMPANIE MOSKIEWSKIE BATOREGO 1579 - 1582 r.

Stefan Batory - dokonał reorganizacji jazdy (stworzył typ ciężkozbrojnej husarii oraz lekką jazdę „kozacką”), wzmocnił piechotę wprowadzając w 1578 r. piechotę wybraniecką. Sporo wysiłku położył w rozwój artylerii. Położył podwaliny pod rozwój kartografii wojskowej.

1579 r. - I wyprawa przeciw wojskom I. Groźnego, który najechał na Inflanty. Główna armia polska - 40 tys. . Armia pod d-ctwem króla rusza na Połock, przeprawa przez Dźwinę. 11.08. pod Połockiem. Połock - silna twierdza na płaskowyżu pomiędzy Połotą i Dźwiną. Drewniane fortyfikacje (ściany, wież) obłożono kamieniami, gliną i ziemią. Przed miastem głęboka fosa z wodą. Załoga (6000) dobrze zaopatrzona w żywność, broń palną i amunicję.

Wojska polskie rozłożyły się obozem po obu stronach Połoty, gdyż od strony płn.-zach nie było podejścia ani dla jazdy ani dla piechoty. Rozpoczyna się oblężenie. Padający od dwóch tygodni deszcz nie s[sprzyjał oblegającym. Szturm poprzedzany ostrzeliwaniem przy pomocy pocisków zapalających mokrych murów nie przynosi sukcesu. Dopiero, gdy się rozpogodziło udało się podpalić mury i przypuszczono decydujący szturm zakończony zdobyciem twierdzy.

Polacy zdobyli 38 armat, 300 hakownic, 600 długich rusznic, 2500 cetnarów prochu, dużą ilość amunicji i zapasów prochu. Batory zostawia wybór pokonanym żołnierzom: mogą wrócić do cara lub pozostać na służbie króla. Po kapitulacji i oczyszczeniu przedpola naprawiono fortyfikacje i obsadzono polską załogą ( 500 piechoty i 400 jazdy). Po zdobyciu Połocka wszystkie twierdze na polskim brzegu Dźwiny poddały się.

1580 r. II wyprawa skierowana na Wielki Łuki. Na rejon koncentracji S.B. wyznacza Czaśniki (miasto na drodze do Smoleńska i Wielkich Łuków - po to , aby do ostatniej chwili zachować swobodę w wyborze kierunku działania). Po naradzie wojennej S.B. rusza na Wielkie Łuki natomiast Jan Zamojski ma zdobyć leżący na drodze marszu silnie ufortyfikowany Wieliż

04.08. Zamojski dociera pod Wieliż. Po podpaleniu umocnień i ostrzale artyleryjskim załoga kapituluje. Zamojski wychodzi na drogę Smoleńską, łączy się z wojskami królewskimi i 25.08. stają pod Wielkimi Łukami. 27.08. S.B. dokonuje przeglądu wojsk, które liczyły 8270 jazdy polskiej, 870 jazdy węgierskiej, wojska litewskie 12 700 żołnierzy i 30 armat. Szturm poprzedzono silnym ostrzałem artyleryjskim pociskami zapalającymi silny wiatr pomaga w rozprzestrzenianiu pożaru. Ogień przedostaje się do prochowni i zamek wylatuje w powietrze. Król pozostawia wojska na zimowe leże, architektom włoskim poleca odbudowanie zamku i miasta a sam udaje się do Warszawy z J.Z. aby po raz trzeci prze4konać sejm o potrzebie podatków na dalsze działanie.

1851 - III wyprawa. Sejm po raz czwarty uchwala podatek na potrzeby dalszych działań zbrojnych (po raz czwarty i ostatni). Zaciąg nowych wojsk m.in. węgierskich, niemieckich a nawet szkockich. 13.08 przegląd wszystkich wojsk pod Worońcem - wydanie przepisów o karności wojsk i mianowanie Zamojskiego hetmanem wielkim koronnym. Po przeglądzie armia rusza pod Psków i rozbija obóz nad rzeką Promierzycą ok. 4 km od miasta. Psków - to silnie umocniona twierdza opasana wysokim murem ciągnącym się 8,5 km, załoga 7000 tys. jazdy oraz ludność miejska. Po długotrwałym szturmie, podkopach i wyłomach w murach nie osiągnięto większych rezultatów. Zaczyna brakować prochu i amunicji. S. B. przekazuje dowodzenie J.Z. i wyjeżdża do Wilna. W międzyczasie Rosjanie próbują przeciwdziałać ale skierowana przeciwko nim jazda pod dowództwem Krzysztofa Radziwiłła uderza na tyły nieprzyjaciela i ogromnym zagonem dociera aż za wołgę w okolice Rżewa i Stanicy i po odniesieniu wielu zwycięstw dociera do S.B. pod Pskowem. Mimo ciężkiej zimy i wyczerpania wojsk oblężenie trwa nadal. 15.01. 1583 r. podpisano rozejm w Kiwerowej Horce, który wojnę zakończył. Inflanty zostały odzyskane.

 

5. Zasady użycia jazdy, piechoty i artylerii. Bitwy pod Kircholmem (1605), Chocimiem (1673).

Wojska polskie składały się głównie z :

•    wojsk zaciężnych

•    prywatnych wojsk magnackich

•    pospolitego ruszenia

Jazda polska :

•   ciężkozbrojna ( głównie husaria )

•   jazda lekka ( kozacy , petyhorcy , tatarzy )

•   dragoni ( konna piechota ułożona na wzór zachodni )

•   rajtarzy ( uzbrojeni w muszkiety, rapiery i walczyli na koniach )

•   lisowczycy ( lekka jazda składająca się z różnego rodzaju awanturników )

Jednostką organizacyjną jazdy była chorągiew ok. 100-200 koni, najmniejsza jednostka to poczet.

Piechota :

•   polsko - węgierska

•   niemiecka i szkocka

Jednostka organizacyjna piechoty to rota 80-300 ludzi. Pułk był doraźnie organizowanym związkiem kilku rot.

Artyleria :

Na przełomie XVI i XVII w artyleria polska przeżywała głęboki kryzys głównie ze względów ekonomicznych. Zmianę w tym zakresie przyniosły dopiero reformy wojskowe króla Władysława IV.

•   ustanowiono urząd „starszego nad armatą”

•   uchwalono nową kwartę w sejmie na opłacenie rozwoju artylerii

•   stworzenie odrębnych regulaminów i organizacji

•   pod koniec panowania Władysława IV - było ponad 300 dział

•   kartauna - 48 funtów, półkartauna - 24 funty, ćwierćkartauna - 12 funtów, oktawa - 6 funtów, działa regimentowe - 6 i 3 funtowe

Pozostałe reformy to :

•   podział wojsk na autorament narodowy i cudzoziemski

•   autorament narodowy : husaria, kozacy, lekka jazda tatarska, piechota typu polskiego i węgierskiego, piechota dymowa

•   autorament cudzoziemski : rajtarzy, arkabuzerzy, dragoni, piechota niemiecka, artyleria i oddz. Inżynieryjne

•   rozwój kartografii wojskowej

•   utworzenie floty królewskiej i powołanie Komisji Morskiej

 

 

Bitwa pod Kircholmem - 27. IX. 1605r.

Hetman J.K. Chodkiewicz przybywszy z 3110 jazdy i 1040 piechoty, 7 działami, na odsiecz obleganej przez Szwedów Rygi, stanął obozem pod Kircholmem, nad Dźwiną, w pobliżu Rygi. Ze względu na liczebną przewagę Szwedów ( 2425 rajtarów, 8300 piechoty i 11 dział ) dowodzonych przez króla Karola IX, Chodkiewicz zdecydował się stoczyć bitwę obronno-zaczepną. Ustawił wojsko na wzgórzu, w trzech rzutach : centrum, w I rzucie 2 roty piechoty, 5 dział i 300 husarzy pod dowództwem por. w. Wojny, w II rzucie 300 rajtarów, w III rzucie 400 husarzy pod dowództwem T.Lackiego, na lewym skrzydle 350 Tatarów pod dowództwem T.Dąbrowy, 300 husarzy, 400 kozaków, 100 wolontariuszy ; na prawym skrzydle, pod dowództwem J.P Sapiehy, w trzech rzutach 650 husarzy i 100 wolontariuszy. Lewe skrzydło polskie osłaniała rz. Dźwina i rozłożony nad nią otaborowany obóz, przy którym stały 4 lekkie chorągwie T.Dąbrowy i 2 działa.

Karol IX, który przybył po całonocnym marszu w ulewnej burzy, szykował się na przeciwległym wzgórzu, odległym o ok. 1 km, również z zamiarem stoczenia bitwy obronno-zaczepnej ; w I rzucie ustawił 7 regimentów piechoty w linii opartej prawym skrzydłem o zabudowania Kircholmu, a za nią, w lukach- 6 regimentów piechoty, 1 regiment rajtarii i za nimi 5 regimentów rajtarii jako odwód.

Chodkiewicz chcąc sprowokować Szwedów do natarcia, rozpoczął bitwę harcami. Chorągwie Dąbrowy wdały się w bój i po 3 godzinach walki rzuciły się do pozorowanej ucieczki, a wówczas cały I rzut szwedzki gwałtownie natarł, oddalając się o 1km od II rzutu. Zmieszany nagłym ogniem dział i piechoty, rozbity został kontratakiem Woyny i rajtarii Kurlandzkiej, zanim II rzut przyszedł z pomocą. Jednocześnie, osłonięta kurzawą, uderzyła husaria Dąbrowy; po rozbiciu rajtarów wpadła na II rzut piechoty i zmusiła go do ucieczki. Karol IX zaczął organizować obronę w zabudowaniach Kircholmu, a dla osłony przegrupowania rzucił na skrzydło Sapiehy pozostałe 5 kornetów. Chodkiewicz uruchomił odwód, który dwiema szarżami rozbił lewe skrzydło szwedzkie i wyszedł na tyły piechoty, wywołując panikę. Nastąpiło ogólne natarcie i pościg. Zginęło ok. 6000 Szwedów, wielu utonęło, wielu dostało się do niewoli, a rozproszonych wymordowała ludność. Karol IX, ranny, uszedł z kilkuset jeźdźcami. Straty polskie wyniosły ok. 100 zabitych i wielu rannych. Bitwa ta była przykładem mistrzowskiego dowodzenia, wykorzystania terenu do walki i bicia wroga częściami .

 

Bitwa pod Kłuszynem - 4 VII 1610r.

Wojsko polskie - 7500 jazdy, 1000 piechoty i 4000 kozaków, pod wodzą hetmana St.Żółkiewskiego - blokowały w Carewom Zajmiszczu wojewodę I. Wałujewa ( 8000 ), który usiłował dać odsiecz Smoleńskowi, obleganemu przez króla Zygmunta III. Z Kaługi wyruszył na pomoc Wałujewowi Dymitr Szujski z 30000 Żołnierzy oraz z posiłkami szwedzkimi Pontusa de la Gardie i E. Horna, 5000 żołnierzy szkockich.

Żółkiewski zostawił 700 jazdy, 800 piechoty, Kozaków i działa, by 3 VII z 6800 jazdy, 200 piechoty i dwoma działami wyruszyć po kryjomu naprzeciw nadciągającej odsieczy. Maszerując nocą spotkał niespodziewanie pod Kłuszynem ( 150 km na zachód od Moskwy ) wojska Szujskiego. Wojska moskiewskie i szwedzkie biwakowały w dwóch oddalonych od siebie obozach, za opłotkami wsi Prieczystoje.

Żółkiewski postanowił pobić wpierw słabo uzbrojone wojska moskiewskie, a po sprowadzeniu dział i piechoty- szwedzkie. Naprzeciw obozu rosyjskiego ustawił centrum - 2 pułki ciężkiej jazdy w dwóch rzutach, prawe skrzydło- chorągwie kozackie, również w dwóch rzutach, a na przeciw obozu Szwedów lewe skrzydło - własny pułk jazdy , pod wodzą ks.J. Poryckiego i w lewo od niego piechotę kozacką ; w tyle stanął silny odwód. Szykując drogę do natarcia hetman kazał podpalić Prieczystoje i płoty. Na widok ognia Szujski i Szwedzi wyprowadzili wojsko z obozów. Szujski po odparciu wielu szarż, po trzech godzinach walki zmuszony został do odwrotu pod Kłuszyn. Jazda ks. Poryckiego wiążąca w tym czasie Szwedów poniosła ciężkie straty i dopiero gdy sprowadzono działa i piechotę, zmuszono Szwedów do odwrotu. Tymczasem Szujski wrócił, umocnił się w obozie we wsi Pirniewo i na nowo podjął walkę, broniła się też część Szwedów, ale bez dowódców i wkrótce skapitulowała. Osamotniony Szujski wycofał się w stronę Kaługi, a Żółkiewski powrócił pod Carewo Zajmiszcze i skłonił Wałujewa do kapitulacji. Bitwa ta jest przykładem działania po liniach wewnętrznych, zaskoczenia i zastosowania ekonomii sił.

 

Bitwa pod Beresteczkiem - 28-30 VI 1651r.

W początkach VI 1651 r. armia polska w sile 57 300 żołnierzy ( w tym 30 000 pospolitego ruszenia ) pod wodzą króla Jana Kazimierza stanęła w obozie warownym pod Sokalem. Chmielnicki z ok. 100 000 powstańców stał w okolicach Zbaraża i Tarnopola, oczekując przybycia Tatarów. W połowie VI 1651r. król podjął marsz na wschód, aby zamknąć Chmielnickiemu drogę odwrotu na Kijów; pierwszym etapem marszu było Beresteczko. 21-24 VI armia polska przeprawiła się przez Styr i założyła obóz. Król sądząc, że Chmielnicki wycofał się na Ukrainę- zarządził marsz na Dubno, tymczasem Chmielnicki połączył się 23 VI z ok. 25 000 Tatarami i ruszył na Dubno. Król , w porę powiadomiony, cofnął wysunięte oddziały i skoncentrował całą armię w obozie. 29 VI nadciągnęła jazda kozacko-tatarska ; hetman koronny M.Potocki wysunął się z jazdą daleko przed obóz i poniósł wielkie straty w walce i pościgu.

30 VI wystąpiła cała armia polska : w centrum stanęła w przedzie artyleria pod wodzą króla, pod osłoną dragoni, a za nią trzy linie piechoty z rajtarami. Na skrzydłach jazda w 6 liniach, wsparta pospolitym ruszeniem. Skraj prawego skrzydła osłaniał stojący w lesie oddział piechoty z kilkoma działkami. Lewym skrzydłem dowodził hetman M.Kalinowski ( faktycznie J.Wiśniowiecki ), prawym - S.Lanckoroński. Na lewym skrzydle wojsk Chmielnickiego stanęli Tatarzy, na prawym jazda kozacka, osłaniająca nadciągająca piechotę i tabory. Król widząc, że kozacy okopują się - dał rozkaz do natarcia. 18 chorągwi księcia Wiśniowieckiego spędziło jazdę kozacką i zaczęło rozrywać tabor, a równocześnie na Tatarów uderzyło centrum, zmuszając ich do ucieczki

( w zamęcie odwrotu uprowadzili Chmielnickiego ). Wówczas ruszyło do walki prawe skrzydło i rozbiło straż Tatarów ; Kozakom udało się ponownie zamknąć tabor. Centrum polskie zwróciło się w lewo, spychając Kozaków na bagna rz. Płaszówki, gdzie nocą Kozacy okopali się. Dowództwo przejął płk. I.Bohun, usypano groblę przez rzeczkę i 8 VII Kozacy z wielkimi stratami przebili się przez grupę Lanckorońskiego. Polacy, osłabieni stratami i odejściem pospolitego ruszenia, nie byli w stanie wykorzystać zwycięstwa.

 

Bitwa pod Chocimiem - 10/11 XI 1673 r.

9 listopada 1673 r. Wojska koronne i litewskie pod naczelnym dowództwem hetmana wielkiego koronnego Sobieskiego dotarły pod Chocim i zajęły pozycje naprzeciw obozu tureckiego.Na prawym skrzydle, niedaleko brzegu Dniestru, zajęły pozycje wojska dowodzone przez strażnika

koronnego Bidzińskiego, na lewo od niego - wojska wojewody ruskiego Jabłonowskiego, tu znajdowała się jazda Sobieskiego.Centrum zajmowały oddziały hetmana polnego Wiśniowieckiego i Potockiego.Na lewym skrzydle uszykowały się wojska litewskie pod dowództwem dwóch hetmanów Paca i Radziwiłła.Ponadto na skrzydłach umieścił Sobieski wojska mołdawskie i wołoskie, które przeszły na stronę polską. Wzdłuż całego frontu przed jazdą wysunięta była piechota i artyleria.

W nocy z 10 na 11 listopada Sobieski rozpoczął przygotowania do szturmu.Rozkazał on piechocie zbliżyć się do okopów tureckich na odległość strzału z muszkietu.Artylerię przesunął również bliż ej okopów wroga.Całe wojsko stało w gotowości bojowej.

Rankiem 11 listopada nastąpiło uderzenie wojsk polskich.Piechota polska wdarła się na wały , a następnie do obozu wroga, gdzie rozgorzała bitwa.Szczególnie zacięty opór stawiali janczarowie, którzy starali się wyprzeć wdzierające się do obozu regimenty.Wzdłuż całej linii umocnień obozu walczyła piechota, ale gdy Turcy rzucili do boju część swojej jazdy, linia polskiej piechoty zaczęła się załamywać.Sobieski, chcąc wprowadzić do walki jazdę polską, nakazał rozwalić w upatrzonym miejscu okop i zasypać fosę. W tym jednak momencie przez południową bramę wypadła jazda turecka i rozbijając po drodze piechotę pędziła na pozycje polskie . Widząc to strażnik koronny Bidziński uderzył kilkunastoma chorągwiami jazdy na Turków i na chwilę powstrzymał impet natarcia.Ten moment wykorzystał wojewoda Jabłonowski i poprowadził do walki husarię . Natarcie ciężkiej jazdy polskiej było tak silne , rozerwało zmieszało szyki tureckie.Rozbici Turcy rzucili się do ucieczki i tą samą bramą , która wypadli, wracali do swego obozu.Za nimi runęła już husaria. Za Jabłonowskim wdarła się do obozu reszta jazdy Sobieskiego.Janczarowie bronili się dzielnie ,lecz nie mogli powstrzymać

potężnego natarcia Polaków.

Hussein - Basza widząc klęskę swych wojsk opuścił z dużym oddziałem jazdy pole walki, przez most przedostał się na drugi brzeg Dniestru i uciekł do Kamieńca.

Drugi natomiast dowódca wojsk tureckich basza Soliman postanowił przebić się przez wojska polskie w kierunku Jass. Na czele kilku tysięcy jazdy wypadł za umocnienia i uderzył na chorągwie Wiśniowieckiego.Natrafiwszy jednak na gwałtowny opór, zawrócił do obozu.

Teraz dopiero zaczął się pogrom w samym obozie tureckim.Pozostała jazda turecka, która stanowiła jeszcze dużą siłę, nie podejmowała już walki, lecz szukała ratunku na drugim brzegu Dniestru.

Turcy rzucili się ku mostowi, ale tu zagrodził drogę hetman polny litewski Radziwiłł.Tych zaś, którzy przedtem zdążyli się dostać na most, przywitał silny ogień artylerii polskiej.

Pod gradem pocisków most nie wytrzymał ciężaru masy ludzi i koni i załamał się.

W nurtach wezbranego Dniestru znalazły śmierć tysiące Turków.Tych zaś , którzy uciekli do Kamieńca , dopadła jazda polska i wycięła do nogi.

Zwycięstwo polskie było całkowite.Z całej armii tureckiej zaledwie 3000 jazdy prowadzonej przez Husseina - baszę uszło śmierci. Reszta legła na polu walki lub utonęła w Dniestrze.Niewielka część dostała się do niewoli .W walce padło 8000 janczarów.Polacy zdobyli 66 dział ,wszystkie sztandary, wiele koni, wielbłądów i zapasy żywności.

Bitwa pod Chocimiem wykazała :

•    przewagę husarii nad jazdą turecką

•    skuteczne działanie artylerii polskiej chociaż mniejszej liczebnie

•    wielki talent dowódczy Sobieskiego

 

6. Odsiecz wiedeńska 1683r.

Odsiecz wiedeńska to ostatnie polskie zwycięstwo przed rozbiorami .

W 1682 r Turcja otwarcie wsparła powstanie węgierskie przeciw Habsburgom. Wiosną 1683 r wojska tureckie poprzez Węgry wyruszyły na Austrię . Siłami tureckimi dowodził Wielki Wezyr Kara Mustafa . Jego siły skierowane na Wiedeń liczyły około 100 tysięcy żołnierzy . Wojska cesarskie wraz z posiłkami z Niemiec liczyły około 30 tysięcy żołnierzy i dowodzone były przez Karola Lotaryńskiego . Wiedząc że nie ma możliwości powstrzymać sił tureckich przekazał on swoją piechotę komendantowi Wiednia , a sam wraz z pozostałą częścią armii wycofał się za Dunaj by bronić Austrii w oparciu o rzekę .

Jan III Sobieski zdawał sobie sprawę z zagrożenia jakie dla Polski niosła ta sytuacja tzn. ekspansja wojsk tureckich - odsłonięcie całej południowej granicy . W związku z tym , od kilku lat sugerował cesarzowi przymierze zaczepno-obronne przeciw Turcji . Cesarz Leopold zdecydował się na zawarcie takiego sojuszu dopiero 01 kwietnia 1683 roku . W myśl jego postanowień każde państwo miało prowadzić działania wojenne na własnym terytorium i dopiero zagrożenie Krakowa lub Wiednia miało spowodować interwencję sojusznika

Siły tureckie przybywają pod Wiedeń 14 lipca i rozpoczynają tym samym jego oblężenie . Informacja o tym fakcie , poprzez posłańca dociera do Sobieskiego wraz z prośbą o wywiązanie się z postanowień umowy . 16 lipca Sobieski nakazuje Hetmanom Koronnym : Polnemu Sieniawskiemu i Wielkiemu Jabłonowskiemu ; sprowadzić wszystkie wojska do rejonu koncentracji wyznaczonemu w Krakowie .

Jan III Sobieski miał już skrystalizowaną koncepcję działania . Zakładała ona koncentrację większości sił obu państw , stworzenia jednej armii i skierowanie jej tam gdzie Turcy sami podejmą działania zaczepne . Zakładał on że w ten sposób będzie można doprowadzić do jednej walnej bitwy , w której dojdzie do rozstrzygnięcia całej wojny ( w tym czasie było to bardzo trudne tzn. doprowadzenie do walnej bitwy ).

W Krakowie zebranych zostało około 27 tysięcy żołnierzy , którzy wyruszają na południe , do miejsca koncentracji znajdującego się na południowym brzegu Dunaju pod Krems i Tulln . Wojska polskie spotykają się tam z wojskami austryjackimi i książąt Rzeszy .

Naczelnym dowódcą sił sprzymierzonych został Jan III Sobieski .

Bitwa pod Wiedniem stoczona została 12 września 1683 roku.

Stosunek sił wyglądał następująco : siły sprzymierzonych zgromadziły około 70000 żołnierzy i 140 dział ; siły tureckie liczyły 85000 żołnierzy w polu oraz około 25000 żołnierzy oblegających Wiedeń .

Jan III Sobieski dążył do zniszczenia armii tureckiej poprzez przeprowadzenie głównego natarcia wysuniętym prawym skrzydłem zagrażając przecięciem dróg odwrotowych a w razie powodzenia manewru odrzucenie przeciwnika na Wiedeń i Dunaj . Sobieski , wbrew zwyczajom , postanowił już w czasie marszu zbliżania rozczłonkować armię ( marsz jedną drogą 70-tysięcznej armii wykonywany byłby kilkudziesięcio kilometrową kolumnę i samo rozwinięcie w ugrupowanie bojowe zajęłoby około 2-3 dni ).

Wojska sprzymierzonych zajęły stanowiska na północ od Lasu Wiedeńskiego . Na prawym skrzydle - wojska polskie ; w centrum - wojska elektora bawarskiego i księcia Waldecka ; na lewym skrzydle - wojska elektora saskiego i Karola Lotaryńskiego .

12 września o godzinie 06,00 rozpoczęło natarcie lewe skrzydło wojsk sprzymierzonych . Piechota ruszyła ku stanowiskom tureckim . Posuwająca się za nią artyleria zatrzymywała się co chwila , by ogniem dział razić nieprzyjaciela . Piechota zatrzymywała się również , czekając aż artylerzyści nabiją ponownie swoje działa . Wojska rozmieszczone w centrum i na prawym skrzydle ruszają jednocześnie . Przez cały dzień w bardzo trudnym terenie Lasu Wiedeńskiego toczą się zażarte walki o wyjście na równinę .

W tym okresie walki pierwsze skrzypce gra piechota wspierana przez artylerię , jazda posuwa się za walczącymi wojskami nie angażując się w walki . Około godziny 17.00 wojska tureckie zostają wyparte na równinę . Po rozpoznaniu terenu , około godziny 18,00 , Sobieski nakazał formować do ataku wszystkie chorągwie husarskie i pancerne . Tymczasem Kara Mustafa zgromadził 75% swoich sił przeciwko Polakom oraz umocnił główny obóz turecki .

Sobieski osobiście poprowadził 20000 jazdy do ataku , który miał rozstrzygnąć bitwę i zdecydować o losie Wiednia . Atakując po lekkiej pochyłości terenu , husaria nabierała coraz większego rozpędu . Za husarią ruszyła kawaleria lewego skrzydła i centrum wojsk sprzymierzonych . W starciu czołowym ściana jeźdźców tureckich legła pokotem , a husaria rozbiła kolejne szeregi obrońców . Wojska tureckie ogarnął popłoch i w panicznej ucieczce rzuciły w kierunku przeprawy na rzece . Potężna armia turecka została całkowicie rozbita .

Bitwa ta jest ciekawym przykładem umiejętnego przystosowania działań do terenu ze strony sprzymierzonych .W pierwszej fazie walki działała skutecznie piechota wspierana przez artylerię . Dopiero po wyparciu wroga na równinę można było użyć kawalerii.

 

VIII. JOMINI I CLAUSEWITZ

 

2. Poglądy Clausevitza i Jominiego na istotę wojny.

CLAUSEVITZ

Zgodnie z myślą zawartą w „ O wojnie” strategia stwarza ogólne ramy prowadzenia wojny jej zadaniem jest

•    nakreślenie celów wojny

•    zapewnienie sił i środków do jej prowadzenia

•    wybór czasu i miejsca jej rozpoczęcia

•    nakreślenie ogólnego planu wojny oraz planów poszczególnych kampanii

Wymaga to od kierujących wojną daleko posuniętego realizmu i nie stawianie zadań, których nie można by wykonać. Środkiem do realizacji zadań strategii jest zawsze bitwa i zniszczenie w nich sił zbrojnych przeciwnika.

Plany wojny stanowią tylko, ogólne, wstępne założenia. Mogą one być modyfikowane w toku działań bojowych
Elementy strategii które warunkują sukces

•    czynniki moralne

•    fizyczne

•    matematyczne

•    geograficzne

•    statystyczne

oraz

•    podstęp, czyli wprowadzanie w błąd przeciwnika

•    skupienie sił w przestrzeni

•    połączenie sił w czasie

Podstawowym celem wojny jest pokonanie przeciwnika. Czynniki decydujące o tym to:

1. 1. zniszczenie armii przeciwnika

2. 2. zajęcie stolicy nieprzyjacielskiej

3. 3. skuteczne uderzenie na najważniejszego sojusznika

W wojnie z nieprzyjacielską koalicją działania należy sprowadzić do jednego uderzenia. Pokonać wszystkich przeciwników w jednym uderzeniu, to cel wojny . Teorię Clausevitza o celu wojny skrytykował Liddell Hart. Uważał on, Clausevitz wyłożył swą teorię zbyt filozoficznie dla oficerów przywykłych do konkretnego sposobu myślenia. Clausevitz traktując bitwę jako najważniejszą wojenną działalność odbiera wagę strategii i redukuje wojnę do mechanicznej rzezi. Takie myślenie zachęca dowódców do rozpoczęcia walki z byle okazji, a nie do stwarzania dogodnych okolicznościLiddell Hart twierdził , że Clausevitz przyczynił się do upadku sztuki wojennej twierdząc , Ze niemożliwe jest sztuczne rozbrojenie lub powalenie go bez zadania mu strat.

Myśl Clausevitza, że wojna jest atakiem przemocy, przy zastosowaniu której nie ma granic, została wykorzystana jako podstawa szaleńczego absurdu nowoczesnej wojny totalnej polegającej na stosowaniu siły bez granic, bez oglądania się na koszty. Jest to zaprzeczeniem mądrej strategii, która pomaga polityce w osiągnięciu jej celów. Jeżeli wojna ma być kontynuacją polityki, musi być prowadzona z myślą o korzyściach , które wynikną po wojnie. Liddell Hart ostatecznie doszedł do wniosku , że Clausevitz nie wniósł do strategii żadnych nowych i naprawdę postępowych idei. Wg Niego było był on myślicielem systematyzującym a nie twórczym. Dążąc do gruntownej analizy doświadczeń z wojen napoleońskich, uwypuklił jedynie pewne zacofane rysy, co przyczyniło się do rewolucji wstecznej.

HENRI JOMINI

Podniósł do rangi zasad napoleońskie koncepcje prowadzenia działań wojennych i nadał im teoretyczne znaczenie. Strategia wg Niego jest składową sztuko wojennej obok wyższej taktyki, taktyki elementarnej i sztuki inżynieryjnej. Strategia to wszystkie działania jakie toczą się na teatrze wojny. Zawierają się w niej :

1. 1. sprawy dotyczące teatru działań wojennych

2. 2. wybór i urządzenie stałej bazy oraz strefy operacyjnej

3. 3. określenie charakteru działań

4. 4. określenie decydujących punktów wojny

5. 5. fronty operacyjne i linie obrony

6. 6. manewr w różnych kombinacjach

Wszystkie powyższe zagadnienia powinny być ujęte w planach kompanii

Podstawowa zasada wojny kieruje wszystkimi kombinacjami, które mają dać dowódcy pomyślny wynik wojny. Polega ona na;

•   kierowaniu głównych sił armii na decydujące punkty teatru wojny lub pola bitwy

•   działania w taki sposób , żeby masy wojsk nie znalazły się decydującym punkcie

Główną tezą jest stwierdzenie - strategia obejmuje szereg warstw niezmiennych tworzących zasady prowadzenia wojny .Technika ulega zmianom dokonując ewolucji w organizacji, uzbrojeniu a nawet taktyceRodzaje wojen

•    wojny zaczepne prowadzone w celu dochodzenia praw

•    wojny obronne

•    wojny podejmowane przy nadarzających okazjach

•    wojny interwencyjne

•    wojny inwazyjne

•    wojny na tle przekonań

•    wojny religijne

Jeśli wojna została zdecydowana należy ją prowadzić według zasad sztuki wojennej.

 

3 . Zagadnienia strategii i taktyki w pracach Clausewitza i Jominiego

 

Według poglądów Jominiego

Jomoni był pierwszym teoretykiem, który przedstawił analizę sztuki dowodzenia Napoleona. W swoich pracach poruszał istotne zagadnienia strategii.

Jaka więc była strategia? Bonaparte był święcie przekonany, że kluczem do każdego podboju jest zniszczenie armii nieprzyjaciela. Państwo zaś pozbawione zorganizowanej siły militarnej powinno poddać się samo. „Jest wielu dobrych generałów w Europie - mówił - ale chcą oni widzieć za wiele rzeczy na raz : ja zaś widzę jedno - masy / nieprzyjaciela / i dążę do zniszczenia ich”. Zmierzając konsekwentnie do realizacji tego celu Napoleon we wszystkich okolicznościach stosował podstawową zasadę koncentracji w odpowiednim czasie i miejscu sił większych od tych jakie w tym samym czasie i miejscu posiadał przeciwnik. Zdobycie wiadomości o ruchach i położeniu nieprzyjaciela, błyskawiczne kolejne uderzenie na zgrupowanie jego wojsk, okrążenie ich i odcięcie od połączeń z krajem, a następnie pościg bez wytchnienia, aż do pełnego rozproszenia lub zniszczenia sił przeciwnika - oto system, jaki Napoleon uważał za najlepszy i jaki stosował z powodzeniem w większości swoich kampanii. System ten zawiódł co prawda na olbrzymich obszarach Rosji, zawiódł też w Hiszpanii, gdzie cały naród stanowił armię zwalczającą nienawistnego okupanta. Jednakże absolutna większość napoleońskich wypraw zawdzięcza swoje powodzenie takim właśnie metodą prowadzenia operacji.

Unowocześniając metody prowadzenia walki, Napoleon obalił suworowski mit bagnetu; udowodnił on, że nie walka wręcz, lecz ogień decyduje o wynikach bitew. Linie atakujących strzelców wsparte silnym ogniem artylerii, a następnie wprowadzenie do bitwy szturmujących kolumn piechoty - to jeden z podstawowych systemów pokonywania nieprzyjacielskiej obrony. Jomini próbował udowodnić istnienie kilku fundamentalnych zasad wojny, z których najważniejszą uważał zmasowanie wojsk w odpowiednim miejscu i czasie. W zasadzie tej chodziło o skierowanie głównych sił armii na decydujące punkty teatru wojny lub pole bitwy, oraz aby siły te weszły sprawnie wszystkie razem do walki /punkty teatru działań wojennych to centra linii komunikacyjnych, fortyfikacje wojskowe, stolice państw, zgrupowania wojsk przeciwnika - czyli takie, które miały istotny wpływ na przebieg kampanii lub bitwy. Jomini bowiem podniósł do rangi zasad napoleońskie koncepcje prowadzenia działań wojennych, nadając im teoretycznie uzasadnioną zakończoną formę. Napoleon stosując taktykę głębokiego obchodzenia wykazał, jak wielkie znaczenie ma w bitwie wyjście na tyły wroga i przejęcie jego komunikacji. Uważał również, że najlepszym zakończeniem obejścia jest doprowadzenie do decydującego starcia oskrzydlających wojsk z nieprzyjacielem. Stosując tę zasadę liczył się równocześnie z możliwością dokonania takiego samego manewru przez przeciwnika i w związku z tym - w czasie gigantycznych wypraw wojennych - kierował znaczne siły do obrony swoich komunikacji.

Zarys sztuki wojennej - to zbiór ujętych w artykuły i punkty prawideł z dziedziny strategii i sztuki operacyjnej, nazywanej przez Jominiego wyższą taktyką.. Najistotniejsze jednak są dwie, które nazwał teoria reguł i teoria linii. Zacznijmy od teorii reguł. Otóż główną tezą Jominiego jest stwierdzenie , że strategia składa się z wartości niezmiennych, tworzących niezmienne zasady prowadzenia wojen. Nie zmieniają się tylko zasady strategii, które były jednakie zarówno za Scypionów i Cezara, jak i za Fryderyka, piotra Wielkiego i Napoleona, one bowiem nie zależą od rodzaju uzbrojenia ani organizacji wojsk”. Zasad tych jest co prawda według Jominiego niewiele, ale obowiązują one we wszystkich okolicznościach. Wśród nich - dwie uważa Jomini za decydujące o powodzeniu każdych działań: - wykorzystanie sił dla kolejnych uderzeń na poszczególne zgrupowania wojsk nieprzyjaciela; - dokonanie wyboru głównego kierunku uderzenia ze skoncentrowaniem na nim największej masy wojsk. Kwestia druga, w pracy Jominiego - to oryginalne ujecie autora struktury do form geometrycznych. Nazwa się to „teoria linii”, bowiem układ operacyjny sprowadza się - zdaniem Jominiego - do linii, oznaczających zarówno kierunek uderzenia, jak i pas marszu, rubież rozmieszczenia baz zaopatrywania i pas obrony oddziałów pierwszego rzutu, drogi łączące różne elementy ugrupowania wojsk i kierunki manewrowania wojskami. Odpowiednio do tych pojęć Jomini wprowadza terminy zasadnicze: linie strategiczne / łączące decydujące punkty teatru wojny /, proste linie operacyjne / kierunek działania jednej armii /, linie podwójne / kierunki działań dwóch dużych zgrupowań podległych jednemu dowódcy /, linie manewrowe, linie komunikacyjne i szereg innych. Uzupełnieniem zaś są odmiany linii operacyjnych: wewnętrzne i zewnętrzne, zbieżne i rozbieżne, głębokie, pomocnicze, przypadkowe, tymczasowe i wreszcie - linie ostateczne. Posługując się tego typu terminologią Jomini uważał, że o wygraniu kampanii decyduje odpowiedni układ linii, obejmujący wszystkie elementy obszaru działań / kierunki uderzeń, ugrupowanie wojsk, układ komunikacji, bazy zaopatrywania itp. /. Ten system towarzyszy wszystkim rozważaniom autora - zarówno przy omawianiu posunięć strategicznych, jak i taktycznych. Jomini uważał że zasady wojny odnoszą się przede wszystkim do strategii i wyrażały się odpowiednim skierowaniem lini /kierunek działania wojsk/ albo na kraniec strategicznego frontu, albo do centrum strategicznego frontu, a zależało to od wzajemnych pozycji armii. Zgodnie z duchem czasu poświęca też Jomini stosunkowo wiele miejsca roli, jaką może odegrać naród w walce z armią regularną. Pisze o ogromnych trudnościach, jakie musiałaby przezwyciężać armia, która oprócz regularnych sił zbrojnych miałaby jeszcze do pokonania zbiorowy opór narodu. Jomini uważa co prawda wojnę narodową za funkcję niższego rzędu, za żenujące odstępstwo od prawideł działań prowadzonych przez armie regularne, jednakże w epoce napoleońskiej nie można już było pominąć roli mas. Następną zasadą jest manewr, czyli uderzenie na flanki przeciwnika lub centrum jeśli jest rozciągnięty, aby odciąć go od bazy i wspierających sił. Preferował manewr jednoskrzydłowy. Zasadę współdziałania wojsk widział w zaczepnym charakterze walki, kiedy najpierw strzela artyleria, potem następuje szarża kawalerii, a następnie piechota wraz ze strzelcami uderza na przeciwnika wywołując zniszczenia w jego szykach i rozbija go doszczętnie. Współdziałanie objawiało się również gdy atakowały główne siły od frontu, a jednocześnie dokonywany był manewr okrążenia, a wszystkie rodzaje wojsk powinny się wspierać wzajemnie i pomagać sobie. Pisze Jomini o zasadzie zaskoczenia wyrażającej się w rannym uderzeniu na obóz przeciwnika, dokładnym poznaniu terenu i miejscowości, nagłym ataku z jednoczesnym okrążeniem jednego ze skrzydeł, oraz przedsięwzięciem środków zabezpieczających przed zaskoczeniem ze strony wroga. Zasada jedności dowodzenia ma wtedy miejsce, gdy dowódca ma wolną rękę, aby wykazać swój geniusz i nie jest ograniczany decyzjami rządu. W swoich rozważaniach nie zapomina o takich czynnikach jak morale, dyscyplina i porządek. Z zakresu logistyki pisze o kombinowanym systemie zaopatrywania, a cała logistyka wg niego to sztuka przemieszczania armii, a także rozpoznanie i ubezpieczenie wojsk. Twierdził, że walka zbrojna powinna mieć zdecydowanie charakter zaczepny, a słuszna obrona to tylko obrona aktywna.

 

Według poglądów Clausewitza

Clausewitz w odróżnieniu od Jominiego, uważał, że na wojnie wszystko jest nieokreślone, a każda decyzja opiera się na wielkościach zmiennych. Twierdził, że wojna jest dalszym ciągiem polityki prowadzonej innymi środkami. Natomiast strategia polega na zręcznym manipulowaniu ważnością poszczególnych walk. Głównym celem bitwy miało być unicestwienie przeciwnika. Jedną z zasad wojennych była jedność dowodzenia wyrażająca się geniuszem wojennym dowódcy, a w tym odwadze, odpowiedzialności, odporności psychicznej i fizycznej, wnikliwym umyśle i podejmowaniu odpowiednich decyzji, oraz koncentracji władzy. Niezbędnym warunkiem odniesienia zwycięstwa było współdziałanie pomiędzy rodzajami wojsk i poszczególnymi oddziałami. Obrona jest silniejszą formą walki niż atak, ale nie może być bierna i jej istotą powinien być kontratak. Szybkie rozstrzygnięcie wojny powinno się odbyć w generalnej bitwie. Należy wymijać twierdze, a pozycje wroga atakować głównymi siłami ze skrzydeł przy jednoczesnym wiązaniu czołowym. Po zadaniu poważnych strat przeciwnikowi i rozstrzygnięciu bitwy natychmiast przejść do zdecydowanego pościgu celem dopełnienia jego klęski. Zasada zaskoczenia w strategii ma małe szanse powodzenia, ale na szczeblu taktycznym może zdecydować o zwycięstwie. Jedną z form zaskoczenia był podstęp /fałszywe wiadomości, działania pozorne, czynnik psychologiczny czy natarcie nocne/. Niezbędnym czynnikiem zasady manewru była ruchliwość wojsk, a najbardziej skuteczną formą manewru był manewr oskrzydlający. Rozpoznanie wojsk przeciwnika stanowiło podstawę do wypracowania własnej koncepcji działań i pozwalało na zabezpieczenie tyłów i dróg odwrotu. Dużą uwagę zwraca na zabezpieczenie logistyczne w żywienie, broń, amunicję i ludzi.

Ostrzegał przed niebezpieczeństwem doprowadzenia do bitwy walnej. Zasadę ekonomii sił wyrażał w u życiu wszystkich posiadanych sił, nawet wtedy gdy wydają się nie przynosić strat przeciwnikowi. Wiązała się ona ściśle z zasadą zmasowania wojsk czyli bycia silniejszym w decydującym punkcie i uzyskania przewagi względnej. Uwzględniał również zasadę działania po liniach wewnętrznych.

JOMINI - zmasowanie wojsk, manewr, ekonomia sił, zaskoczenie i współdziałanie

CLAUSEWITZ - zmasowanie, cel, ekonomia sił, prostota, zaskoczenie, jedność dowodzenia, ubezpieczenie, natarcie, manewr

 

4. Poglądy na organizacje sił zbrojnych i użycie ich na polu walki.

 

STRUKTURA

•    Podstawowa jednostka korpus w składzie 2-3 dywizji,

•    elementy ugrupowania : -skrzydła, środek i odwód w dyspozycji,

•    ostatecznie korpus to 3 dywizje piechoty, dywizja kawalerii lekkiej, 36-40 dział i saperzy,

•    Odwód : - 2 dywizje kirasjerów, 4 dywizje dragonów, 1 dywizja kawalerii lekkiej.

•    występowały 3 rodzaje wojsk , celem pokonania armii przeciwnika.

•    brak jednoznacznego określenia stopnia wartości poszczególnych rodzajów wojsk.

•    elementy niezbędne do organizacji sił zbrojnych : doskonały dowódca i sprawna armia,

•    właściwy dobór kadry oficerskiej i systemu awansowania, * (szkolnictwo ),

•    właściwy dobór ludzi na stanowiska dowódcy i szefa sztabu.

 

UŻYCIE SIŁ ZBROJNYCH

BITWY

•    obronne,

•    zaczepne na przeciwnika znajdującego się na rozpoznanej pozycji ,

•    nieprzewidziane.

ZNACZENIE

•    strategiczne / działanie na mapie /,

•    taktyczne / doprowadzić do walki (odcinek 3-4 km) /

ODWÓD STRATEGICZNY / RODZAJE /

•    Przebywa na linii bojowej i jest gotowy do użycia ,

•    cofnięty przeznaczony do uzupełnienia.

LINIE OPERACYJNE / RODZAJE /.( ZARYS SZTUKI WOJENNEJ STR. 96.)

•    zwykłe,

•    podwójne i wielokrotne,

•    wewnętrzne

•    głębokie,

•    koncentryczne/ rozbieżne/,

•    pomocnicze i przypadkowe.

DZIAŁANIA MANEWROWE / DZIAŁANIA OPERACYJNE /

•    w/g Napoleona 10 mil dziennie bitwa, rozmieszczenie na odpoczynek.

UŻYCIE WOJSK DO OBRONY GRANIC

•    trzy linie twierdz od granicy do stolicy - utworzenie czterech frontów z uwzględnieniem rzeźby terenu i roli strategicznej.

DYWERSJE I ODDZIAŁY WYDZIELONE

•    OW - duże głębokości wsparcie lub oblężenie, zabezpieczenie linii operacyjnych .

•    dywersja - w oparciu o ludność cywilną w strefie operacyjnej ( korpus )

DESANT

•    najtrudniejszy rodzaj działań wymagający wsparcia okrętów wojennych.

•    wykonywany przeciw koloniom, państwom drugorzędnym ( nie mogą otrzymać wsparcia )

•    połączenie z prowadzeniem dywersji.

 

W/G CLAUSEWITZA

ORGANIZACJA- elementem decydującym czynnik niszczenia,/ broń palna, artyleria /

•    dowództwo z odpowiednim stopniem samodzielności,

•    trzy rodzaje sił zbrojnych / korpus[ , dywizja /

•  piechota najbardziej samodzielny rodzaj broni

•  artyleria brak możliwości samodzielnego działania

•  kawaleria, mały stopień znaczenia jednak manewrowość decyduje o jej znaczeniu.

TAKTYKA - nauka o użyciu sił zbrojnych w bitwie.

STRATEGIA - nauka o użyciu bitew do celów wojny.

ODWÓD STRATEGICZNY .

•    Przedłużenie i wznowienie walki

•    użycie w razie nieprzewidzianych wypadków

BITWA WALNA - punkt ciężkości w czasie wojny.

OBRONA STRATEGICZNA ( element silniejszy ) - NATARCIE STRATEGICZNE.

•    zadaniem obrony strategicznej jest wykonanie przeciwuderzenia po wyczerpaniu się sił przeciwnika.

•    dwa elementy obrony strategicznej ( wyczekiwanie i działanie ) , stąd się biorą cztery rodzaje obrony:

1. 1. natarcie na przeciwnika po przekroczeniu przez niego granicy

2. 2. zajęcie pozycji w pobliżu granicy i wyczekiwanie na przeciwnika

3. 3. wyczekiwanie na tej pozycji, nie tylko na pojawienie się lecz zaatakowanie.

4. 4. odsunięcie pozycji oporu w głąb kraju i wyczekiwanie na osłabnięcie przeciwnika.

NATARCIE STRATEGICZNE - ciągłe przeplatanie się natarcia z obroną i łączenie się tych form walki.

UZUPEŁNIENIE

•    mobilizacja,

•    pospolite ruszenie,

•    powstanie ludowe na terenach zajętych przez przeciwnika,

•    ścisłe współdziałanie społeczeństwa z wojskiem / wywiad , zaopatrzenie /.

CEL WOJNY

•    zniszczenie armii,

•    opanowanie stolicy,

•    uderzenie na najsilniejszego sprzymierzeńca

 

IX. POLSKA SZTUKA WOJENNA W DOBIE POWSTAŃ NARODOWYCH

 

1. Sztuka wojenna konfederacji barskiej ( 1768-1772 ) i w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 : bitwy pod Dubienką i Zieleńcami.

 

Konfederacja skierowana była przeciwko Rosji, występowała w obronie niepodległości Polski i dawnych swobód szlacheckich. Została zawiązana w Barze 28 lutego 1768 r. Na czele stanęli A., M. Krasińscy i J. Pułaski. Konfederacja objęła Podole i część Ukrainy naddniestrzańskiej.

Wojska konfederackie powstawały w drodze improwizacji i miały tylko niewiele wyszkolonych kadr. Głównym, często jedynym, rodzajem wojsk była jazda. Gorzej było z piechotą, wymagającą dłuższego szkolenia i karabinów, o które bywało trudno. Artyleria, nieraz dość liczna, miała sprzęt przestarzały, zbyt ciężki. Konfederaci nie mieli pod bronią nigdy więcej niż dwadzieścia kilka tys. żołnierzy, zwykle raczej kilkanaście ty. W sumie przez 4 lata przez ich szeregi przeszło ok. 100 tys. żołnierzy.

Niejednoczesność rozpoczęcia walk w różnych częściach kraju, brak ośrodka koordynującego działania poszczególnych grup konfederackich umożliwiły Rosjanom kolejne skupienie sił przeciwko poszczególnym ośrodkom konfederackim. Po paromiesięcznych walkach (rozpoczęte 23 IV) Rosjanie pod dowództwem Kretecznikowa pokonali konfederatów (13 VI kapitulacja w Berdyczowie K. Pułaskiego, 20 VI zdobycie Baru). Nowo powstałe ośrodki konfederackie w Krakowskim, na Litwie i Białorusi zostały szybko zlikwidowane (22 VIII kapitulacja Krakowa, 26 X kapitulacja Nieświeża).

Konfederacja odrodziła się w pasie Wielkopolskie - Krakowskie (grudzień 1768 - marzec 1769). W maju ruszyła z Krakowskiego wyprawa J. Bierzyńskiego i K.F.A. Pułaskich na Litwę. Polacy odnieśli sukcesy pod Kukiełkami i Słonimiem (umiejętne zastosowanie zasadzki na skrzydło nieprzyjacielskie), zostali jednak pobici przez Suworowa pod Orzechowem. 22 stycznia 1770 Drewicz rozproszył pod Dobrą (brak współdziałania pomiędzy różnymi polskimi rodzajami broni) grupę Szaniewskiego, a 12 lutego 1770 Wielkopolanie doznali porażki pod Błoniem. Konfederacki okres zaczepny skończył się.

Konfederacja ograniczona została w zasadzie do obszaru Krakowsko - Sieradzko - Wielkopolskiego, poza tym obszarem działały wychodzące z niego niewielkie oddziały prowadzące działania partyzanckie. 31 X 1769 r. w Białej powstała centralna władza konfederacji - Generalność. W jej ramach podjęto próby zorganizowania naczelnego dowództwa pod kierownictwem Dumouvieza (sierpień 1770 - maj 1771), ale w dużej mierze zawiodły. Dumouviez stworzył jednak bazę dla wojsk konfederackich zajmując Jasną Górę, obwarowując Lanckoronę i Tyniec. W maju 1771 r. Dumouviez poniósł klęskę pod Lanckoroną, Pułaski poniósł klęskę pod Skoryszewem (31 X). Rozbiór Polski zdławił ruch konfederacki.

Wśród dowódców konfederackich wyróżniał się J. Pułaski. Słabe wyszkolenie wojska próbował zrekompensować oparciem wojsk w terenie, zajmował pozycje za bagnami, rzeką, przy cieśninie, bronił przeprawy ogniem artylerii i piechoty (Chmielnik, Orzechów, Zamość), bronił się również w twierdzach (Berdyczów, Jasna Góra), stosował walki odwrotowe straży tylnej(Orzechów, Zamość), prowadził bitwy odporno - zaczepne z zastosowaniem zasadzek, celował też w działaniach typu zagonowego.

 

Bitwa pod Zieleńcami - 17 - 18 VI 1792

Armia polska pod dowództwem ks. J. Poniatowskiego ( 24 000 ) zagrożona okrążeniem przez większe siły rosyjskie pod dowództwem M.Kachowskiego wycofała się z Połonnego w kierunku Szepietówki. W pobliskim Zasławiu stanęła kilkutysięczna dywizja księcia M.Lubomirskiego ; dla ubezpieczenia marszu Poniatowskiego część jej pod dowództwem gen. Trokina i gen. Zajączka ( 3000 ) skierowana została z Zasławia pod Zieleńce. Kachowski kontynuując pościg za wojskami Poniatowskiego wysłał jednocześnie dywizję gen. Markowa ( 11 500 ludzi, 24 działa ) , by wyprzedziła wojska polskie i odcięła im odwrót. Pod Zieleńcami Markow natknął się na oddziały Trokina I Zajączka. Z pobliskiej Szepetówki przybył na pomoc Poniatowski, osłaniając się jednocześnie ariergardą ( T. Kościuszki ) od strony głównych sił rosyjskich. Poniatowski pobił Makarowa i zmusił go do odwrotu, ale nie wykorzystał sukcesu do całkowitego rozbicia jego dywizji ; nie czekając na nadejście Kościuszki pomaszerował do Zasławia. Markow tymczasem wrócił na pole bitwy i odciął odwrót nadciągającej polskiej ariergardzie ; Kościuszko ( 4000 ), słabszy liczebnie od Markowa, nie zdołał przebić się przez Rosjan i po walce wycofał się do Zasławia.

 

Bitwa pod Dubienką - 18 VII 1792 r.

Strona polska - ok. 5 000 żołnierzy ( 7 batalionów piechoty, 2 brygady kawalerii, pułk straży przedniej, 10 dział polowych , 14 batalionowych ) - dowodzi Kościuszko

Strona rosyjska - ok. 42 000 ( 4 korpusy - w tym dwa prowadziły działania demonstracyjne nad środkowym Bugiem ) - dowodzi Kachowski

Wnioski :

•    długotrwały opór umożliwił bezpieczne odejście znad Bugu pozostałych dywizji

•    załamanie się rosyjskiego planu wyprzedzenia armii koronnej w drodze do Warszawy

•    bitwa pod Dubienką stanowi nowy sposób organizowania obrony - skupianie wysiłku na kierunku największego zagrożenia

•    obrona w oparciu o przeszkodę terenową - rzekę

•    mistrzowskie wybranie terenu do prowadzenia działań

•    organizacja współdziałania pomiędzy artylerią a piechotą

•    wykazanie wysokich walorów bojowych przez piechotę i artylerię

•    umiejętne oderwanie się od przeciwnika i wyjście z walki

 

2. Sztuka wojenna w insurekcji kościuszkowskiej 1794 ( Obrona Warszawy i bitwa pod Maciejowicami ).

 

Organizacja i uzbrojenie armii kościuszkowskiej

Siły powstańcze składają się z :

- wojsk regularnych zaliczali się do nich żołnierze dawnej armii z okresu Sejmu Czteroletniego i nowo powoływanymi, dezerterzy z wojsk przeciwnika

- formacji nieregularnych - milicje ruchome, oddziały ochotnicze

- pospolite ruszenie.

Całość sił zbrojnych 12 brygad kawalerii, 2 regimenty gwardii konnej, 28 regimentów piechoty, 1 pułku artylerii konnej

Uzbrojenie

- armaty kalibru 12, 6, 3 funtowe razem 250 dział

- zaczęto tworzyć przemysł zbrojeniowy - Warszawa

- broń biała wyrabiana na terenie całego kraju

- brakowało karabinów, żywności, furażu , umundurowania , pieniędzy.

Działania Kościuszki cechowała ruchliwość i manewrowość w skali strategicznej. Strategię Kościuszki cechowało nieunikanie bitew właściwy wybór głównego kierunku uderzenia oraz likwidowanie poszczególnych oddziałów wroga.

Taktyka

- piechota liniowa walczyła w szykach linearnych, oddziały kosynierów nacierały w kolumnach w biegu

- strzelcy w szyku rozproszonym

- pod osłoną strzelców rozwijały się do walki oddziały liniowe ( uzupełnianie się rodzajów piechoty )

- Kościuszko zerwał z tendencjami prowadzenia wyłącznie walki ogniowej, kładąc nacisk na walkę na broń białą

- ujednolicenie uzbrojenia w kawalerii

- wykorzystywanie zapału bojowego żołnierzy wynikającego ze szlachetnych wyzwoleńczych celów wojny

- rozwój inżynierii wojskowej ( obrona Warszawy )

Obrona Warszawy 12 lipca - 6 września 1794 r.

- armia Kościuszki 23000 żołnierzy, 140 dział, 18000 milicji municypalnej

- siły rosyjsko-pruskie :- Rosjanie 16000 żołnierzy, 74 działa,dow. gen. Fersen; Prusacy- 25000 żołnierzy 179 dział, dow. Fryderyk Wilhelm.

Armia rosyjska tworzyła prawe skrzydło otaczając Warszawę od południa. Armia pruska centrum i lewe skrzydło otaczając Warszawę od zachodu i północy. Długość lini frontu ponad 10 km. Przez dwa tygodnie blokady nie stoczono większych walk. Początek sierpnia wzmożone działania artylerii pruskiej i wojsk od strony Woli. Przygotowywanie sił do generalnego szturmu 2 września. Wieść o wybuchu powstania w Wielkopolsce 1 września spowodowała odwrót wojsk rosyjsko-pruskich.

Wnioski

-nieszablonowa taktyka polegająca na szybkim grupowaniu wojsk na kierunkach uderzenia wroga (ekonomia sił, manewrowość, aktywność);

-rozwój inżynierii wojskowej, według planów kopano rowy, baterie i szańce;

-przed linią szańców wilcze doły stanowiące trudną do przebycia przeszkodę (zaskoczenie);

-umiejętne wykorzystanie terenu przy budowie fortyfikacji;

-aktywizacja obrony poprzez nocne wypady aktywność).

 

Bitwa pod Maciejowicami 10 października 1794 r.

- Siły Kościuszki bez dywizji Ponińskiego 7500 żołnierzy, 23 działa

- siły rosyjskie dow. gen. Fersen około 14000 żołnierzy, 56 dział

Wojska polskie zajęły pozycje na wzgórzu. Rosjanie uderzyli w lewe skrzydło przy jednoczesnym wysłaniu kawalerii w celu obejścia i uderzenia na tyły wojsk polskich. Poniński nie dotarł ze swoją dywizją na miejsce i nie uderzył na tyły wojsk rosyjskich. Klęska Polaków, ciężko ranny Kościuszko, wszyscy generałowie i około 2000 żołnierzy dostało się do niewoli.

Wnioski

- następstwem klęski był_ upadek całego powstania

- charakter bitwy obronno - zaczepny, plan przewidywał połączenie bitwy obronnej z manewrem dywizji gen. Ponińskiego na skrzydła npla. Manewr nie został zrealizowany wskutek nie dokładności map bądź złej kalkulacji czasu

- wykorzystanie bojowego zapału żołnierzy

- taktyka wiązania sił wroga z równoczesnym uderzeniem na jego tyły (manewrowość, aktywność, zaskoczenie)

 

3. Sztuka wojenna w wojnie polsko-rosyjskiej 1831 ( Bitwy pod Grochowem, Ostrołęką i obrona Warszawy ).

 

•    wybuch powstania 29 11 1830 r. wystąpieniem Szkoły Podchorążych w Warszawie, do powstańców przyłącza się ludność stolicy;

•    biedota warszawska opanowywuje Arsenał;

•    w wyniku działań spiskowców Rosjanie wycofują się z miasta;

•    część wojsk polskich z chwilą pojawienia się na ulicach uzbrojonych spiskowców przyłącza się do powstania;

•    spiskowcy nie potrafią stworzyć silnego ośrodka kierowniczego (brak programu społecznego ani planu dalszej walki;

•    po opanowaniu Warszawy władzę przejmują przedstawiciele obozu magnackiego - Rada Administracyjna - stoi na gruncie biernego wyczekiwania i ustępstw wobec caratu;

•    5 XII gen. Chłopicki ogłasza się dyktatorem powstania;

•    Chłopicki stoi na gruncie porozumienia z caratem, traci inicjatywę i dwa miesiące czasu, nie godzi się na powołanie pod broń chłopstwa jest przeciwnikiem prowadzenia działań zaczepnych;

•    w chwili gdy car Mikołaj pierwszy odrzuca propozycje kompromisu Chłopicki składa dyktat;

•    25 stycznia 1831 r. sejm pod naciskiem ludu Warszawy uchwala detronizację cara Mikołaja I i rodziny Romanowów;

•    wojsko polskie przed wybuchem powstania liczy ok. 27 000 tys. ;

•    3. XII 1830 r. powołano do wojska wszystkich żołnierzy uprzednio zwolnionych, we wsiach i miastach ustanowiono straż bezpieczeństwa (mężczyźni 18 - 45 l);

•    w celu zwiększenia siły armii regularnej utworzono w grudniu 1830r. w istniejących pułkach piechoty - „trzecie i czwarte bataliony”, w kawalerii „czwarte i piąte bataliony”, ponadto w styczniu utworzono 16 nowych pułków piechoty liniowej (po 3 bataliony każdy), zwiększono zaciąg do kawalerii, rozbudowano artylerię o 40 dział, w chwili rozpoczęcia działań armia liczyła 57 000 tys.;

•    wojska rosyjskie 2 korpusy piechoty, dwa korpusy kawalerii, jeden korpus grenadierów - łącznie 127 000 i 348 dział (d- ca Dybicz), ponadto car kieruje do królestwa gwardię i drugi korpus nad którymi to oddziałami Dybicz nie sprawował kontroli;

•    5 i 6 lutego AR z 11 kolumnami wkracza do Królestwa (cel strategiczny W - wa);

pod Wyszkowem Dybicz planuje zawężenie frontu działania i tam też zaplanował przeprawę

przez Bug, odwilż oraz wystąpienie rzek z brzegów krzyżują te plany;

•    w wyniku takich działań Dybicz zwołuje radę wojenną na której zmienia dotychczasowy plan działania i rozpoczyna marsz skrzydłowy nad rzeką Liwiec, 1 korpus skierowano na Nur, 6 korpus na Brok;

•    15 II AR przeprawia się przez Liwiec i zajmuje Siedlce;

•    WP wycofują się w rejon Kałuszyn, Dobre, Stanisławów, Radzymin odwód Dębe Wielkie i Praga;

•    w poczynaniach strony polskiej wyraźnie zarysowywuje się nieudolność;

•    14 II pod Stoczkiem gen. Dworecki rozbija grupę gen. Geismara - jest to zwycięstwo nie mające znaczenia strategicznego natomiast ma znaczenie propagandowe dla wojsk polskich;

•    19 - 25 II 1831r. bitwy pod Wawrem, Białołęką i Grochowem;

•    w wyniku działań pod Wawrem 19 II wynik nie zostaje rozstrzygnięty -błędy w dowodzeniu Chłopickiego przekreślają szanse na sukces;

•    w wyniku działań pod Olszynką 20 II i Białołęką 24 II Dybicz postanawia uderzyć na pozycje polskie pod Grochowem;

•    stosunek sił Rosjanie 59 tys.; 178 dział, Polacy 36 tys. ;114 dział;

•    wojska polskie z powodzeniem odpierały ataki rosyjskie i kontratakując odzyskały Olszynkę, jednak Dybicz rzuca do walki świeże siły tj. 34 bataliony piechoty i następnie 28 szwadronów kawalerii rosyjskiej z lewego skrzydła i 30 szwadronów kawalerii z prawego skrzydła;

•    wojska polskie nie dysponujące odwodami i wsparciem wycofały się na Pragę;

•    straty po stronie rosyjskiej - 9400 zabitych, rannych i wziętych do niewoli - po stronie polskiej 7350 w tym 1054 dostało się do niewoli;

•    bitwa wykazała błędy dowództwa polskiego szczególnie bierność i brak działań o charakterze zaczepnym;

•    podsumowując można stwierdzić, iż w bitwie grochowskiej dużą odwagą wykazali się zarówno oficerowie jak i żołnierze a szczególnie oddział dowodzony przez Ludwiką Bogusławskiego „czwartacy”

•    wojska rosyjskie odniosły wiele strat w wyniku prowadzonych bitew oraz trudności związanych z zaopatrzeniem oraz chorób epidemiologicznych ( w Brześciu pojawiła się cholera);

•    po bitwie Grochowskiej Dybicz cofa się by rozlokować wojska w rejonie Miłosny, Mińska Mazowieckiego ;

•    po miesięcznej przerwie Dybicz postanawia ruszyć na południe nad Wieprz pozostawiając na drodze siedleckiej oddziały osłonowe wraz z wkraczającymi w rejon Królestwa oddziałami gwardii;

•    nie przewidywał aby Polacy zdecydowali się uderzyć na te oddziały;

•    wojska polskie natomiast rozpoczęły działania zaczepne wzdłuż szosy Siedleckiej

•    gen. Pradzyński - najbardziej wartościowy dowódca wojny 1831 r. - opracował szczegółowy plan uderzenia na wojska rosyjskie Skrzynecki jednak nie zdecydował się na takie rozwiązanie - drugi plan opracowany przez Prądzynskiego został w końcu zaakceptowany;

•    w wyniku działań strony polskiej doszło do walk pod Dębem Wielkim a następnie pod Iganiami;

•    brak powodzeń w prowadzonych operacjach wynikał przede wszystkim z nieudolnego dowodzenia przez Skrzyneckiego, który wiele razy zaprzepaścił szanse osiągnięcia znaczących sukcesów w walce i rozbicia wojsk Dybicza;

•    14 V w Serocku zbierają się siły polskie (44 tys.,108 dział) do uderzenia na gwardię rosyjską;

•    w wyniku prowadzonych działań gwardia rosyjska znalazła się w niekorzystnym położeniu jednak brak zdecydowania ze strony Skrzyneckiego ponownie pozwolił Rosjanom uniknąć klęski;

•    prowadząc opóźniony pościg za wojskami rosyjskimi oddziały polskie wdarły się zbyt daleko w ugrupowanie wojsk rosyjskich a następnie po zorientowaniu się w sytuacji rozpoczęły odwrót oraz umocniły się w rejone Ostrołęki (26 V 1831 r. );

•    wojska polskie rozwinęły się na prawym brzegu rzeki Narew pozostawiając na lewym jej brzegu oddział Łubieńskiego z zadaniem opóźniania działań wojsk rosyjskich;

•    wraz z podejściem do Ostrołęki wojsk rosyjskich oddział ten wycofał się;

•    w zaistniałej sytuacji wystąpiła groźba zdobycia przez Rosjan mostu w Ostrołęce Skrzynecki rzuca pośpiesznie do walki oddział Bogusławskiego ten jednak bardzo szybko zostaje rozbity i Rosjanie uchwycają przyczółki na prawym brzegu;

•    Rosjanie próbowali rozbudować przyczółek Polacy kontratakowali lecz zostali zatrzymani przez morderczy ogień artylerii rosyjskiej;

•    ok godz 19 Skrzynecki obawiając się kolejnego kontrataku Rosjan poleca Bemowi otworzyć ogień do oddziałów rosyjskich w rejonie przyczółka, po mistrzowsku wykonany manewr umożliwia odwrót Polaków w stronę Pragi;

•    25 czerwca do Pułtuska przybywa nowy dowódca gen Paskiewicz;

•    postanawia szybko zakończyć wojnę i w tym celu planuje udać się z częścią swoich sił nad dolną Wisłę w rejon Osieka gdzie Paskiewicz planował przekroczenie Wisły i uderzenie na Warszawę od zachodu;

•    pomimo sprzyjającej okazji Polacy nie poczynili żadnych kroków, Rosjanie przekroczyli rzekę zajęli Łowicz i Gąbin i posuwali się w stronę stolicy;

•    w tym czasie wzburzona ludność W -wy wymogła usunięcie Skrzyneckiego ale i te przedsięwzięcia nie były w stanie poprawić sytuacji;

•    6 IX Rosjanie zajmują pozycje do ataku na Warszawę w pierwszym dniu walk udaje im się zdobyć stosunkowo duży obszar terenu pomimo heroicznych aktów męstwa i odwagi ( śmierć gen. Sowińskiego, wysadzenie się kpt. Ordona na swej reducie)

•    następnego dnia po przygotowaniu artyleryjskim Rosjanie uderzają ponownie i po odniesieniu znacznych sukcesów w wyniku kapitulacji zdobywają stolicę;

•    reasumując powstanie listopadowe było najlepiej przygotowanym polskim powstaniem szczególnie pod względem wojskowym, najbardziej wyrośli ponad przeciętność Prądzyński i Bem, dzięki ich wysokiej wiedzy armia polska była w stanie prowadzić szeroko zakrojone działania, jednak z uwagi na nieudolność naczelnego wodza szanse te zostały zaprzepaszczone.

 

4. Teoria wojny partyzanckiej w powstaniu styczniowym. Bitwy pod Opatowem, Iłżą i Węgrowem.

 

Teoria bitwy partyzanckiej.

Prekursorem teorii bitwy partyzanckiej był Giuseppe Mazzini, który wskazywał, że najskuteczniejszą formą walki powstańczej narodów jest walka z ukrycia drobnymi oddziałami partyzanckimi, że łatwiej jest rozpocząć organizację siły zbrojnej od partyzantki, niż od razu improwizować armię regularną.

W 1844 ukazują się dwie prace, zawierające najbardziej dojrzałą teorię wojny partyzanckiej. Ich autorami byli K.B.Stolzman i H.Kamieński. Książki te miały wpływ na ostateczną koncepcję powstania styczniowego. Uwidoczniło się to później w „Instrukcji powstańczej” L.Mirosławskiego, opracowanej w okresie przygotowawczym i rozpowszechnianej wśród spiskowców, jak i w decyzji rozpoczęcia powstania metodą wojny partyzanckiej.

Partyzantka- / mała wojna /-uprawiana na tyłach wroga, nie obejmuje głównych działań wojennych. Jest ona podporządkowana ogólnym celom strategicznym, realizowanym przez armię regularną. W stosunku do partyzantki zaborca używa tylko lokalnych sił policyjnych i oddziałów rezerwowych, Główną zaś jego uwagę skupia front, na którym znajdują się podstawowe siły armii regularnej.

Wojna partyzancka- oddziały partyzanckiej stanowią samodzielną siłę zbrojną. W wojnie partyzanckiej przeciwnik wystawia przeciw powstańcom całą armię regularną i wszystkie siły policyjne, a sztaby i ośrodki kierownicze koncentrują uwagę wyłącznie na walce z powstańcami.

 

BITWA POD OPATOWEM /25.11.1863/

Celem bitwy opatowskiej było rozbicie kompanii piechoty znajdującej się w Opatowie oraz rozbicia kasy powiatowej.

Gen.Bosak postanowił jednoczesnym atakiem trzech kolumn uderzyć na ratusz, komendę żandarmerii i kasę powiatową. Oddział rtm Turskiego miał zaatakować miasto od północnego wschodu i zabrać kasę powiatową, oddział rtm.Prędowskiego - uderzyć na komendę żandarmerii, a jazda Rudowskiego pod dowództwem rtm.Solbachaotrzymała zadanie zaatakowanie od strony zachodniej i obezwładnienia piechoty rosyjskiej przebywającej w ratuszu. Atak powiódł się całkowicie dzięki zaskoczeniu. Zabrano całą zawartość kasy, do niewoli dostało się 5 żandarmów.

 

BITWA POD IŁŻĄ

Po poniesieniu znacznych strat w lasach iłżeckich pododdziały rosyjskie wycofały się do Iłży.

Po dwóch godzinach powstańcy wyszli z lasu i zajęli wieś Błaziny pod Iłżą. Stąd Rębajło wysłał dwie kompanie pod dowództwem kpt.Płachetki w celu obejścia Iłży od wschodu i zajęcia szosy prowadzącej z Iłży do Radomia, odcinając w ren sposób dalszą drogę odwrotu wojsk przeciwnika.

Samo miasto położone jest na wzgórzu i z tego powodu nadaje się świetnie do obrony. Jednakże Rębajło nie musiał zdobywać go z zewnątrz, ponieważ wpadł do miasta, zanim wojska Suchonina zdążały zorganizować obronę. Rozpoczęła się walka o każdy dom. Po zapadnięciu zmroku pododdziały powstańcze wycofują się. Odniesione zwycięstwo odbiło się szerokim echem po okolicznych wsiach. Potwierdziła się kolejna zasada osiągnięci przewagi poprzez szybkie i zdecydowane działanie.

 

X. OPERACYJNY WYMIAR WALKI - KAMPANIE NAPOLEOŃSKIE I WOJNY II POŁOWY XIX W

 

1. Charakterystyka strategii : manewrowej, zniszczenia, liniowej

• liniowa

CEL: rozbicie przeciwnika nie przeciwnika nie przez stoczenie bitwy generalnej, a szeregu walk i bitew.

TREŚĆ: manewr oskrzydlający prowadzący do rozstrzygającej bitwy.

Zjawiska warunkujące rozwój strategii liniowej:

1. 1. nowy sposób strategicznego rozwijania wojsk, które następowało po mobilizacyjnym rozwinięciu sił zbrojnych. Po wojnie francusko - pruskiej (1870-1871) wszystkie państwa opracowały plany mobilizacyjne rozwinięcie wojsk.

2. 2. po osiągnięciu pełnej gotowości bojowej następowało operacyjne rozwiniecie wojsk. Przegrupowanie ZO sił zbrojnych w rejony wyjściowe i przyjęcie przez nie ugrupowania bojowego.

3. 3. angażowanie w wojnach wielomilionowych armii oraz rozwijanie ich wzdłuż granic państwowych. Doprowadziło to tego, że wzrósł front prowadzonych działań. Przed wojną francusko-pruską (1870-1871) ugrupowanie wojsk francuskich rozciągnęło się na szerokości 265 km. gdzie ześrodkowano 275 tysięcy żołnierzy. Wojska pruskie w pasie szerokości 160 km.- 490 tysięcy żołnierzy. Ugrupowanie z obu stron miało charakter linearny, świadczący o zamiarze wykonania operacji okrążającej. W pierwszej bitwie granicznej pomiędzy wojskami francuskimi i niemieckimi (21-25.08.1914) ugrupowanie wojsk rozciągnięto na szerokości 250 kilometrach.. Do listopada 1914r. front działań rozciągnął się do Morza Północnego. Rozpoczęły się działania pozycyjne, gdyż nie istniała już możliwość obejścia skrzydeł.

4. 4. na poszczególnych TDW prowadziły działania wojenne samodzielne zgrupowania operacyjne, od połowy XIX w. armie, a od I wojny światowej grupy armii i fronty.

5. 5. wzrósł rozmach czasowy i przestrzenny prowadzonych działań. Duże znaczenie uzbrojenia, rozwój techniki.

6. 6. zmieniła się treść i charakter bitwy, wojska przeciwnych stron nie skupiają się do stoczenia bitwy, przebiega ona na szerokim froncie, nie dochodzi do zniszczenia siły żywej przeciwnika.

Nie potrafiono oderwać się od napoleońskich wzorców, nie wyobrażano sobie, by siłę żywą można było zniszczyć inaczej niż przez okrążenie. Od 1915r. sytuacja skomplikowała się jeszcze bardziej, stałe dążenie do obejścia skrzydeł przeciwnika, rozciągnęło linearne ugrupowanie do tego stopnia, że zostały zamknięte wszelkie przestrzenie między przeszkodami naturalnymi. Kształtowały się pozycyjne formy walki.

•   zniszczenia

Strategia zniszczenia zrodziła się w sposobie wojowania wodzów azjatyckich (wiele ewolucji przeprowadził w niej Hannibal), jednak z czasem uległa zapomnieniu. Zasadniczą myślą tej strategii było przybranie luźnego szyku, pozbawionego skupienia sił. W bitwie pod Kannami zastosował taką taktykę Hannibal, tzn. okrążył mniejszymi siłami przeciwnika w celu jego zniszczenia.

Stosunek sił:

Hannibal	Rzymianie
piechota ciężka 32 tys. piechota lekka 8 tys. konnica 10 tys.	55 tys. 8-9 tys. 6 tys.

Rozwój strategii zniszczenia nastąpił w okresie koalicji przeciwnapoleońskiej, a przede wszystkim w niemieckiej myśli operacyjnej. Głównymi propagatorami tej strategii byli Gneisenau i Scharnhorst.

 

Napoleon - jego celem było, nie opanowanie obiektów, ale zniszczenie przeciwnika poprzez manewr oskrzydlający, mający na celu zmuszenie przeciwnika do walki z odwróconym frontem. Przeprowadził on 11 kampanii kierując się zasadami sztuki wojennej:

•    manewrowością (manewr jednostronny);

•    ekonomią sił ;

•    zaskoczeniem.

Istota napoleońskich zasad sztuki wojennej :

•    zmasowanie siły ;

•    wykrycie przybliżonej pozycji nieprzyjaciela;

•    uderzenie w jego centrum lub na skrzydła;

•    przecięcie jego linii, ściganie go do końca, rozproszenie i zniszczenie jego siły.

Bitwy:

1. 1. Castiglione 1796r - kampania włoska;

2. 2. Austerlitz 1805r ;

3. 3. Jena - 1806r.

 

Castiglione - 5 sierpnia 1796r - jest przykładem działań położenia środkowego po liniach wewnętrznych, polegających na kolejnym rzucaniu własnych sił głównych przeciwko rozdzielonym w terenie zgrupowaniom nieprzyjaciela. Licząca 30 tys. żołnierzy armia Napoleona znalazła się między dwoma zgrupowaniami przeciwnika. Z jednej strony armia gen. Wurmsera (25 tys. żołn.) maszerująca spod Mentui w kierunku Castiglione, druga strona, to korpus gen. Quosdanowina (17,6 tys.). Napoleon najpierw osłonił się dywizją przed Wurmserem, a potem pod Lonato rozbił korpus Quosdanowina. Wygrała tu szybkość ruchów wojsk francuskich.

Austerlitz - 2 grudnia 1805r - Napoleon zastosował w niej uderzenie skrzydłowe koncentrując maksimum sił w kierunku głównego uderzenia. Stosunek sił: Rosjanie i Austriacy - 95 tys. żołn. - Francuzi - ok. 75 tys. Napoleon zastosował tu zasadę ekonomii sił; przygotował na skrzydle 50 tys. żołn. co stanowiło przewagę dwukrotną w stosunku do skrzydła przeciwnika dodatkowo spotęgowaną zaskoczeniem.

Jena - 1806r - arcydzieło napoleońskiej sztuki. Napoleon nie miał nawet dokładnych danych o przeciwniku, ale zaskoczył go szybkością działań.

Kampania rosyjska - 1812r (Rosja w początkowej fazie miała dwukrotnie mniej wojsk od przeciwnika)

29 sierpnia dowództwo armii rosyjskiej objął Kutuzow.

•    niezbędny cel: Moskwa.

•    ekonomia sił;

•    aktywność (obrona aktywna);

•    manewr;

•    zaskoczenie;

•    współdziałanie - max wykorzystanie materialnych i moralnych możliwości wojska do organizacji działań zbrojnych, które przy jak najmniejszych stratach powinny zniszczyć i obezwładnić npla.

Kutuzow - postanowił na przedpolach Moskwy stoczyć decydującą bitwę i powstrzymać marsz p-nika wgłąb państwa.

Stosunek sił: Napoleon - 135 tys. żołn. i 587 dział; Rosjanie - 120 tys. żołn. i 640 dział.

 

Lipsk - 1813r (Francuzi - wojska sprzymierzone)

W pierwszym dniu Napoleon odniósł sukces odrzucając wojska carskie, używając swego odwodu - gwardii Następnego dnia mógł przeciwstawić 300-tysięcznej armii - 160 tys.

17 października podczas zaciętej walki na północ od Lipska z gen. Blucherem (1 B), Napoleon rozpoczął pertraktacje o zawieszenie broni. Nie przyniosły skutku ponieważ 18 paźdz. nadciągały armie Beningsena (2 B) i Bernadottego (3 B), i zamknęły pierścień wokół jego armii. Z 18-go na 19-go w nocy, Napoleon rozpoczął odwrót przez most na Elsterze. Odwrót osłaniały resztki 4-ech korpusów, w tym Polacy, pod wodzą ks. Józefa Poniatowskiego. Kiedy korpusy straży tylnej walczyły jeszcze w Lipsku, piechota rosyjska dotarła do mostu. Wysadzili go w powietrze. Zginął tu ks. Józef. Straty Napoleona - 50 tys. żołn., resztki wycofały się za Ren.

Cechy strategii zniszczenia

•   korpusy w jednym miejscu i czasie;

•   zniszczenie siły żywej;

•   wywiad taktyczny i strategiczny;

•   działania na terytorium przeciwnika;

•   linearne ugrupowanie;

•   masowe użycie artylerii /manewr, koncentracja/;

•   bicie częściami;

•   pościg;

•   odwody kawaleria;

•   uderzenie na tyły;

•   dążność do walnej bitwy;

•   uderzenia z położenia środkowego;

•   dobór terenu;

•   przemarsze + zabezpieczenie logistyczne;

 

Model bitwy napoleońskiej wg.Camona /Mossor-„Sztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojny”/.

•   przygotowanie natarcia głównego;

•   natarcie główne;

•   wykorzystanie natarcia głównego.

 

•    manewrowa

Wojna 7 - letnia

W wojnie tej Fryderyk II posiadał 200 tys. armię lecz nie angażował całości sił. Zawsze wyodrębniał samodzielne zgrupowania (korpusy), którymi operował na danym teatrze działań wojennych. Było to wymuszone niewydajnością taktyki linearnej.

Taktyka linearna - ugrupowanie statyczne i jedynie skrzydła mogły wykonać manewr

Szyk ukośny - twórcą jest Fryderyk Wielki, istota sprowadza się do takiego manewrowania wojskami przed bitwą by przyjąć ugrupowanie ukośne do jednego skrzydła i na tym skrzydle uzyskać przewagę ilości (tzw. punkt ciężkości całej operacji).

Zastosowanie szyku ukośnego przez Fryderyka II przeciw Austriakom pod Lutynią w 1757 r.

Pomimo dwukrotnej przewagi przeciwnika Fryderyk II stosując szyk ukośny oraz skryty manewr na lewe skrzydło zmusza przeciwnika do zmiany szyku co w taktyce linearnej równa się rozerwaniem szyku i niemożliwością stawiania dalszego oporu.

Strategia manewrowa kładzie kres przegrupowaniom armii całą kolumną (całym ugrupowaniem), a rozpoczyna manewrowanie poszczególnymi częściami.

Kampanię Fryderyka II wnikliwie analizował Napoleon i wysuwa następujące wnioski - manewr przed bitwą należy prowadzić tak by zmusić przeciwnika do walki z „odwróconym szykiem” (nazwał to zmianą linii operacyjnej na polu bitwy).

Napoleon szedł dalej w kierunku dalszego rozczłonkowania zgrupowań korpuśnych wprowadzając dywizje. Napoleon uczynił też jako zasadę z doświadczeń Fryderyka II z odrzuceniem taborów i kwatermistrzostwa „na leżach w miejscowościach”.

Podział na dywizje umożliwiał szybsze tempo marszu, giętkość manewru, korzystanie z miejscowych zasobów na drodze marszu.

Strategia manewrowa znalazła uogólnienie w teoriach wojennych gen. Lloyda i gen. Bullowa.

Wg poglądów Lloyda dowódca broniący się powinien stosować manewr odwrotowy z dążeniem do uniknięcia decydującej bitwy i odciągnięciem przeciwnika od jego baz zaopatrzeniowych i wtedy wykonać manewr zaczepny na głęboki tyły i skrzydła.

Poglądy Lloyda rozwinął pruski gen. Bullow (Duch nowego systemu wojny). Bullow rozwinął teorię manewrów operacyjnych wg której zasadniczym obiektem każdej operacji nie są siły żywe przeciwnika lecz jego tabory i bazy zaopatrzenia, linie komunikacyjne.

W wypadku przewagi polecał dzielić siły na dwie grupy:

•   pierwsza prowadzi działania opóźniające (wiążące przeciwnika)

•   druga wykonuje uderzenia na skrzydła i tyły przeciwnika oraz jego linie komunikacyjne

Wg Bullowa prowadząc działania zaczepne należy wybrać obiekt operacji oraz skupić siły główne w celu zdobycia go.

 

2. Przestrzenny i czasowy rozmach działań wojennych w kampaniach napoleońskich.

Wskutek ukształtowania się nowej materialno-technicznej bazy wojennej nastąpiły głębokie przeobrażenia w sztuce wojennej. Były one konsekwencją oddziaływania czynników materialnych na formy i sposoby wykorzystania sił zbrojnych. Wyznacznikiem tych przemian są w głównej mierze przestrzenny i czasowy rozmach działań wojennych oraz niemożliwość osiągnięcia strategicznych celów wojny w jednej generalnej bitwie. Przestrzenny i czasowy rozmach działań wojennych wynika przede wszystkim ze wzrostu stanu ilościowego sił zbrojnych oraz zasięgu rażenia przeciwnika (40% strat w sile żywej w kampaniach napoleońskich było rażone artylerią i bronią strzelecką).

Powszechny obowiązek służby wojskowej najwcześniej zastosowała Francja, w której obowiązywał on od 23.08.1793r. Wprowadzenie powszechnego obowiązku służby wojskowej stanowiło główną zmianę jakościową na drodze do powstania masowych, wielomilionowych armii, które cechowały się:

•    odbywanie służby wojskowej, zarówno w czasie pokoju jak i wojny;

•    jednolitością struktur organizacyjnych wojsk i ich uzbrojenia (organizacja dywizyjna i korpuśna);

•    jednolitym systemem uzupełniania stanów osobowych;

•    jednolitym systemem szkolenia wojsk i ich bojowego wykorzystania;

•    scentralizowanym systemem dowodzenia i zaopatrywania.

I tak np. wówczas stan liczebny wojsk we Francji wzrósł z 300 tys. do 700 tys. żołnierzy. Z kolei rozmach czasowy działań wojennych był funkcją możliwości uzupełniania strat w sile żywej. I tak w ciągu 20-tu lat samodzielnej działalności wojskowej w latach 1796-1815 Napoleon przeprowadził 11 kampanii o zasięgu strategicznym. Do zasadniczych kampanii Napoleona o zasięgu strategicznym zaliczamy: kampanię włoską (1796-97); podbój Egiptu (1798); kampanię włoską (1800); kampanię 1805-go roku w Niemczech i Austrii; kampanię pruską (1806); kampanię polską (1806-07); kampanię naddunajską (1809); kampanie 1812-go roku w Rosji; kampanie saską (1813); kampanie francuską (1814) oraz kampanię 1815-go roku, której wynik wywarł bezpośredni wpływ na losy Francji i Europy. W największych bitwach okresu napoleońskiego obszar pola bitwy oraz ilość zaangażowanych sił przedstawia się następująco:

 

OBSZAR BITWY ORAZ ILOŚĆ ZAANGAŻOWANYCH SIŁ

 

Lp.	Bitwa	Uczestnicy	Stosunek sił (tys.)	Obszar bitwy (w km^2)
1.	Austerlitz 1805r	R - F	95 / 75	150
2.	Wagram 1809r	F - A	180 / 135	70
3.	Borodino 1812r	F - R	135 / 120	112
4.	Waterloo 1815r	A, H, Pr - F	250 / 200	150

 

Na początku XIX w. aktywne działania wojenne ograniczały się tylko do pola bitwy, gdyż marsz i manewr odbywał się w zasadzie bez oddziaływania przeciwnika. Po za polem bitwy dokonywano tylko manewrów tylko w celu spotęgowania uderzenia lub przeniesienia wysiłku w inny rejon. W poniższym zestawieniu przedstawiono z jakich odległości od pola bitwy następowało ześrodkowanie wojsk i jakie uzyskiwano średnie tempo przegrupowania. Odległość ta wynosiła od 110-ciu do 1010-ciu km, a ześrodkowanie następowało przy nieprzekraczającym 23-km średnim tempie na dobę.

 

Lp.	Kampania	Zasięg działania (km)	Ilość dni	Tempo działań (km/doba)
1.	Marengo 1800r	250	31	8
2.	Ulm 1806r	475	22	22
3.	Jena 1806r	140	6	23
4.	Fridland 1807r	210	9	23
5.	Rosja 1812r	680	57	12

 

Przestrzenny i czasowy charakter działań Napoleona wyraża się w skali taktycznej i operacyjnej, konsekwentnie stosowaną przez Napoleona zasadą wyznaczania jednego głównego kierunku działań, któremu podporządkowane były wszystkie kierunki pomocnicze. Następnie Napoleon stosował zasadę bicia przeciwnika kolejno częściami, wiązania przeciwnika uderzeniem czołowym z jednoczesnym wykonaniem manewru na skrzydła i tyły, stosował w mistrzowski sposób zasadę masowania sił i środków na wybranym kierunku głównego uderzenia przy ekonomicznym wykorzystaniu wojsk i stałej dążności do zaskoczenia przeciwnika. W większości bitew i kampanii i napoleońskich o znaczeniu historycznym mniejsze lub niewiele większe liczebnie wojska pokonywały w walce przeciwnika. Zwyciężając uzyskiwały przewagę względną w zaplanowanej przestrzeni i czasie. Powodowało to ekonomiczną możliwość kolejnego niszczenia poszczególnych części sił przeciwnika. Do połowy XIX w. zakładano, że istnieją ścisłe granice określające rozmiar armii i możliwości ich przestrzennego manewrowania. Tę granicę wyznaczały możliwości zaopatrzeniowe.

Napoleon zerwał z wprowadzonym przez Louves'a tzw. magazynowym systemem zaopatrzenia wojsk. Sposób ten nie odpowiadał rozmiarom prowadzonych kampanii na dużych przestrzeniach w stosunkowo krótkim czasie. Jego miejsce zajął rozwinięty na szeroką skalę system rekwizycyjny, związany z nakładaniem wysokich kontrybucji na mieszkańców zajętych terenów co gwarantowało ogromną przestrzenną ruchliwość wojsk. Historycy uważają, że katastrofa, która była udziałem ponad 600-tysięcznej armii Napoleona w Rosji w 1812r obnażyła improwizację w tym zakresie, zwłaszcza, że w Rosji Kutuzow stosował taktykę oddawania „spalonej ziemi” wciągając Napoleona w głąb Rosji.

Wnioski:

1. 1. Na powyższym przykładzie widoczny jest ogromny przestrzenny i czasowy rozmach działań strategicznych, gdzie Kutuzow, wydaje mi się, doskonale wykorzystał przestrzeń i czas do osiągnięcia strategicznego celu wojny.

2. 2. Napoleon, wykorzystując przestrzeń, czas, manewr oraz zaskoczenie w postaci nagłej koncentracji, która jest z kolei manewru i czasu bardzo często zaskakiwał przeciwnika w wybranym przez siebie miejscu. Napoleon szybkością działania uniemożliwiał współdziałanie rozdzielonych sił nieprzyjacielskich, uprzedzał ich zejście się do bitwy i wykorzystując to, bił je częściami, wykorzystując manewr po liniach wewnętrznych lub z położenia środkowego.

 

3. Działania operacyjne w wojnach: austriacko-pruskiej 1866 i francusko-pruskiej 1870/71.

PRZEBIEG WOJNY AUSTRIACKO - PRUSKIEJ 1866 r. Armia pruska - zasadnicze zmiany i odnowienie pod wpływem szefa sztabu wojska gen.MOLTKEGO

•   użycie nowych środków technicznych do celów wojny

•   wychowanie dowódców i sztabów

•   doskonale działająca machina mobilizacyjna ok. 3.5% ludności

•   przemyślany system rekrutacji i służby wojskowej

•   Moltke twórca nowoczesnej operacji i dowodzenia operacyjnego

Armia austriacka

•    słaby system mobilizacji

•    służba wojskowa kontraktowa

•    słabe i nie nowoczesne wyposażenie

Początek kampanii. Armia pruska zajmuje Saksonię i trzema armiami rozwija ugrupowanie operacyjne na przedpolu Gór Czeskich i Sudetów. Każda z armii kończyła własną koncentrację. Moltke stoi przed podjęciem decyzji ogólnego planu operacyjnego w sytuacji kiedy armii austriackiej udało się przeprowadzić mobilizację szybciej. Trzy warianty. 1.Zastisować ulubiony wariant Napoleona - jednoskrzydłowy - uderzyć na wschodnie skrzydło Austriaków. Manewr wymagał zbyt uciążliwego przegrupowania armii i długiego czasu. Przeciwnik zdążyłby zablokować wszystkie przejścia w Sudetach.

2.Przekroczyć góry każdą armią na swoim kierunku a następnie połączyć się ruchem flankowym połączyć je w północnych Czechach- doprowadzało to do położenia czołowego w stosunku do przeciwnika. 3.Rozpoczęcie szerokiego manewru jeszcze przed nawiązaniem styczności z przeciwnikiem. Manewr dwustronny zbliżony do Cann. Przebieg operacji. Dwie armie pruskie wkraczają do Czech. - 1 Armia i Armia Elby od zach. Pod dowództwem ks. Fryderyka- 2 Armia od wsch. Pod dowództwem gen .MoltkegoKoncentracja miała odbyć się pod Iczynem przed bitwą. Marsz obu armii odbywał się z początku bez styczności z przeciwnikiem. WNIOSKI

- brak zablokowania przejść górskich przez armię austriacką- oddanie swobody działań armii pruskiej na początku działań- trafna decyzja dowództwa austriackiego o podjęciu działań po liniach wewnętrznych - próba osłonięcia się od dalekiego jeszcze zgrupowania Fryderyka i pobicie armię bliższą 2.

Dalsze działania. Od samego początku bardzo złe dowodzenie w armii austriackiej

•   brak zdecydowania

•   brak jednomyślnej koncepcji i celu działania

•   zbyt niejasne i niedokładne stawianie rozkazów

Prusacy działają dośrodkowo Von Benedek czuje się osaczony z obu stron - moralnie pobity rezygnuje z działania po liniach wewnętrznych- wydaję rozkaz odwrotu. Postanawia przejść do działań zaczepnych na zachodnim brzegu Elby. Prusacy orientują się w jego odejściu i przechodzą do pościgu. Nie doszło do bitwy niszczącej. Błędne działania Fryderyka zmuszają do zmian planu przez Moltkego. Przeciwnik zachowuje całkowitą swobodę wycofania.

WNIOSKI

- trudności dowodzenia i mała zwrotność dużych zgrupowań- operacja opierała się na inicjatywie ( prawidłowej) podwładnych

- ciężkie mało manewrowe armie

- brak rozpoznania - kawaleria trzymana cały czas w odwodzie i niewykorzystana- mało wydajne użycie czynnika siły ograniczone tylko do skupiania się, natomiast brak działania na wydajnych kierunkach.

•    brak manewrów oskrzydleń - na kierunku 2 armii drobne wysunięcie sił dałoby efekt oskrzydlenia, na kierunku 1 armii można było przedłużyć

zasięg armii Elby kawalerią strategiczną.

 

 

4. Rozwój taktyki na przykładzie bitew pod : Austerlitz, Borodino, Sadową, Saint Privat i Gravelotte.

 

W roku 1805 Napoleon jako cesarz Francji prowadził operacje przeciwko Austryjakom i Rosjanom zmuszając do kapitulacji Austryjaków pod Ulm, a następnie rozbijając armię rosyjską i austryjacką pod Austerlitz.

W latach 1806 - 1807 wojska napoleońskie rozbiły armię pruską pod Jeną i Auerstadt, stoczyły bitwy z Rosjanami pod Pułtuskiem i Pruską Iławą, odnosząc zdecydowane zwycięstwo pod Frydlandem. W roku 1808 Napoleon prowadził wojnę w Hiszpanii. W roku 1809 kontynuował działania przeciwko Austriakom, zajmując Wiedeń i odnosząc zwycięstwo w bitwie pod Wagram. Rok 1812 przyniósł wojnę z Rosją, która zakończyła się zagładą Wielkiej Armii. Był to moment przełomowy w historii wojen napoleońskich. W roku 1813 Napoleon w toku kampanii niemieckiej rozbił armię pruską i rosyjską w bitwach pod Lutzen i pod Budziszynem. W dniach 16 - 19 października 1813 r. pod Lipskiem poniósł klęskę. Prowadzona w roku 1814 kampania francuska, mimo wielu sukcesów, wobec przewagi sił koalicji, zakończyła się upadkiem Paryża i abdykacją Napoleona. Wreszcie w 1815 r. po początkowych sukcesach w kampanii belgijskiej armia napoleońska ponosi klęskę w bitwie pod Waterloo. Jej następstwem jest ponowna abdykacja Napoleona i upadek cesarstwa.

 

Austerlitz 2 grudnia 1805 r.

Wojska francuskie (Napoleon) - około 75 tys. ludzi

Wojska rosyjsko - austryjackie - około 95 tys. ludzi

Napoleon skoncentrował większość swoich sił na swoim lewym skrzydle. Siły rosyjsko - austryjackie stanęły podobnie, koncentrując siły na lewym skrzydle. Austryjacy zaatakowali większością swoich sił na swoim lewym skrzydle, ale Francuzi wytrzymali to uderzenie. Ponadto odrzucili natarcie Rosjan na swoim lewym skrzydle. Około południa Francuzi przełamali austryjackie pozycje w centrum i uderzyli z tyłu na lewe skrzydło austryjackie, zepchnęli je na bagna i doszczętnie rozbili.

WNIOSKI:

•   Napoleon wybrał miejsce bitwy i swoimi działaniami skłonił wojska rosyjsko - austryjackie do jej przyjęcia

•   zastosował zasadę ekonomii sił, koncentrując maksimum sił na kierunku głównego uderzenia

•   miał bardzo dobre rozpoznanie co pozwoliło mu przewidzieć ruchy przeciwnika

 

Bitwa pod Borodino 23 czerwca 1812.

Armia napoleońska rozpoczęła działania zaczepne 23 czerwca 1812 roku, forsując Niemen koło Poniemonia na kierunku kowieńskim i rozpoczynając obchodzenie prawego skrzydła 1 armii rosyjskiej. Gen. Barcalay de Tolly, zaskoczony pojawieniem się przeważających sił Napoleona przed frontem swojej armii, rozpoczął odwrót w kierunku warownego obozu w Dryssie. Równocześnie zaczęła się wycofywać również 2 armia gen. Bagrationa. 28 czerwca Napoleon zajął Wilno.

Ostatecznie nie doszło do generalnej bitwy granicznej i w ten sposób operacja wileńska w pojęciu strategicznym zakończyła się niepomyślnie dla Napoleona, gdyż nie udało mu się zniszczyć armii przeciwnika na obranym uprzednio kierunku. Dlatego też starał się on powetować niepowodzenie pod Wilnem przez osaczenie i zniszczenie armii Bagrationa. Zadanie to miał wykonać 1 korpus marszałka Davouta. Jednakże Bagration wycofał się dalej na wschód w kierunku Mińska, skręcając później na Bobrujsk. Również 1 armia rosyjska nie zatrzymała się w warownym obozie pod Dryssą, lecz cofała się w dalszym ciągu. Ostatecznie obie armie rosyjskie połączyły się pod Smoleńskiem i odtąd już razem cofały się na wschód, osiągając w końcu sierpnia rejon Carowe Zajmiszcze koło Dorohobuża. Tutaj na miejsce generała Barcalaya de Tolly przybył nowo mianowany naczelny dowódca gen. Michaił Kutuzow.

Kutuzow postanowił stoczyć na przedpolach Moskwy decydująca bitwę z wojskami francuskimi i powstrzymać ich marsz w głąb państwa rosyjskiego. 7 września 1812 r. rozgorzała bitwa pod Borodino.

Siły Napoleona :

•    135 000 żołnierzy

•    587 dział

( 1 K - marsz. Davouta, 3 K - marsz. Neya, 4 K - gen. Beauharnais, 5 K - ks. Józefa Poniatowskiego, 8 K - gen. Junota, jazda - marsz. Murata )

Siły Kutuzowa :

•    120 000 żołnierzy

•    640 dział

( 1 Armia - feldmarsz. Barclay de Tollyego / 2 K - gen. Baggovouta, 6 K - gen. Dochturowa, 7 K - gen. Rajewskiego / , 2 Armia - gen. Bagrationa / 3 K - gen. Tuczkowa, 8 K - gen. Borozdina /, jazda - gen. Płatowa i Uwarowa. )

Już 5 września rozgorzały zacięte walki o redutę Szwardyńską, ale decydujące starcie rozegrało się w dwa dni później. Nad ranem 7 września główne siły francuskie rozpoczęły natarcie na pozycje 2 Armii rosyjskiej. Po kilku godzinach zaciekłej walki lewe skrzydło Napoleona sforsowało rzekę Kołoczę i przystąpiło do szturmu „ baterii Rajewskiego „. Na prawym skrzydle korpus polski księcia Józefa Poniatowskiego rozpoczął pomocnicze uderzenie na wojska Bagrationa od południa , spod Uticy. Pod naporem Polaków i Francuzów 2 Armia rosyjska zaczęła się wycofywać. W tym krytycznym momencie bitwy grupa kawalerii rosyjskiej Płatowa i Uwarowa wykonała manewr na lewe skrzydło francuskie w kierunku Borodino, gdzie znajdował się 4 Korpus Beauharnaisa. To zdezorientowało Napoleona, który nie wprowadził do walki odwodu i zanim wszystko się wyjaśniło , upłynęły 2 cenne godziny. Czas ten pozwolił Kutuzowowi na przegrupowanie swych sił i obsadzenie ostatniej pozycji obronnej. W nowym natarciu po południu Francuzi opanowali „ baterię Rajewskiego „, ale zapadający zmrok przerwał dalszą walkę. Nocą armia rosyjska rozpoczęła dalszy odwrót na Możajsk.

Bitwa pod Borodino była jedną z najbardziej krwawych bitew, jakie zna historia wojen.

Straty wojsk napoleońskich :

•   59 tyś. zabitych i rannych ( ok. 44% stanu )w tym 1 marszałek i 46 generałów

Straty wojsk rosyjskich :

•   48 tyś. zabitych i rannych ( ok. 40 % stanu ) w tym 1 dowódca armii, 1 dowódca korpusu, 22 generałów

Wnioski :

 

•    przejęcie inicjatywy przez stronę rosyjską

•    zmuszenie Napoleona do prowadzenia natarcia czołowego w terenie dla niego niekorzystnym

•    wykorzystanie przez Rosjan dodatkowych umocnień ( reduta Szewardyńska, flesze Bagrationa )

•    doskonałe wykorzystanie artylerii rosyjskiej strzelającej na wprost

•    uniemożliwienie Napoleonowi zastosowania manewru skrzydłami

•    śmiały manewr konnicy rosyjskiej wprowadzający w błąd Napoleona co do faktycznego celu działania

•    sprawne wyjście z walki wojsk Kutuzowa pod osłoną nocy

•    nie osiągnięcie celu działania zarówno przez Francuzów jak i przez Rosjan

 

Bitwa pod Sadową 3 lipca 1866

- Austriacy oraz Węgrzy dow. Benedekt 220.000 - 770 dział

- Prusacy dow. Moltke podobne siły

Austriacy zajęli pozycje obronne na 8 kilometrowym froncie. Prusacy nacierali na trzech kierunkach trzema armiami / armia Łaby, 1A. Pruska, w centrum 2A. Pruska /. Natarcie rozpoczęła 1 A. Pruska, po godzinnej walce opanowała Sadową. Ogień artylerii austriackiej zahamował natarcie. Nastąpiło przeciwuderzenie Austriaków i odrzucenie 1A. Nadciągnięcie na pole bitwy armii Łaby i jej uderzenie na prawe skrzydło Austriaków powiązane z równoczesnym ściągnięciem na pole walki 2A. pruskiej i jej uderzenie na lewe skrzydło Austriaków. W wyniku uderzeń ze skrzydeł grożących odcięciem Austriaków od Hradec Kralowe Benedek nakazuje odwrót wycofanie to kończy się całkowitą klęską

Wnioski

- nieudolność naczelnego dowódcy gen. Benedeka;

- piechota austriacka nacierała w kolumnach kompanijnych ponosząc przez to znaczne straty;

- istotną rolę w walce odegrała piechota pruska (walka wręcz);

Zasady

- ekonomia sił - zmasowanie sił pruskich w odpowiednim miejscu i czasie;

- manewrowość- uderzenie na skrzydła. Moltke wykorzystał kolej żelazną do przegrupowania wojsk, usprawniając tym samym realizację manewru.

Bitwa pod Saint-Privat i Gravelotte.

Bitwa pod Saint-Privat i Gravelotte (18 sierpnia 1870r.). Bitwa ta stoczona na 12-kilometrowym froncie rozpadła się na dwie bitwy Gravelotte, w której dwa francuskie korpusy (2 i 3) walczyły z 1 armią pruską, na lewym skrzydle pozycji obronnej Armii Metzu, i bitwę pod Saint-Privat, w której 4 i 6 korpusy francuskie walczyły z 2 armią pruską na prawym skrzydle pozycji Armii Metzu. 18 sierpnia obie armie pruskie przeszły do natarcia. 1 armia napotkała silny opór piechoty i artylerii francuskiej. Prusacy mimo przewagi w artylerii nie mogli przełamać obrony piechoty francuskiej. Armia pruska nie potrafiła pokonać silnego ognia 2 korpusu francuskiego, który używał szybkostrzelnych „Chasepotów” i kartaczownic. Siły pruskie zostały mocno osłabione, co stwarzało dogodną sytuację do wykonania kontrofensywy. Francuzi dysponowali bowiem silnymi odwodami - korpusy gwardii i dwie dywizje kawalerii. Nie wykonali jednak kontruderzenia, co często jest podawane jako przykład błędu militarnego.

Saint-Privat - 4 i 6 korpusy francuskie zajęły silne pozycje obronne. 2 armia pruska zdołała opanować Saint-Marie ale nie potrafiła rozwinąć powodzenia. Dwa ataki pruskiego korpusu gwardii na pozycje francuskie zakończyły się porażką Prusaków.

Niewątpliwie przyczyną tak wielkich strat były szyki bojowe (kompanijne kolumny szturmowe), które nie odpowiadały ówczesnemu rozwojowi broni palnej.

Bitwa ta wykazała ogromną siłę ognia piechoty, zaopatrzonej w gwintowane karabiny odtylcowe, a co za tym idzie konieczność zmiany szyków. Francuskie „Chassepoty” dziesiątkowały pruskie kolumny szturmowe. W związku z tym żołnierze z własnej inicjatywy zaczęli stosować szyki bardziej odpowiadające warunkom pola walki - tworzyli rzadkie linie tyralierskie. W bitwach pod Saint-Privat i Gravelotte zastosowano po raz pierwszy nowe formy natarcia piechoty - piechota pod ogniem nieprzyjaciela nacierała skokami w rzadkich tyralierach, a uderzenie na bagnety rozpoczynała z podstawy szturmowej położonej blisko nieprzyjaciela

W bitwach pod Saint-Privat i Gravellote zastosowano ucieczkę do przodu - żołnierze pruscy starali się jak najszybciej znaleźć w takiej odległości by móc razić swoim mniej donośnymi karabinkami.

 

XI. SZTUKA WOJENNA I WOJNY ŚWIATOWEJ

 

1. Plany wojny Niemiec, Austro - Węgier, Francji i Rosji

NIEMIECKI PLAN PROWADZENIA WOJNY 1914 r.

Istota niemieckiego planu wojny opracowanego pod kierownictwem Schliffena i uaktualnionego później przez Moltkego „ młodszego „ , polegała na dążeniu do bicia swych przeciwników kolejno :

•    bronić się na wschodzie

•    uderzyć na Francję

•    rozbić jej armię w jednej bitwie walnej

•    przerzucić główne siły na wschód i rozgromić armię rosyjską

 

W obu przypadkach stawiano na wojnę krótkotrwałą. Okoliczność ta zadecydowała o wyborze strategicznej formy natarcia.

Niemiecki plan wojny przewidywał manewr oskrzydlający w celu obejścia armii francuskiej i zrealizowania olbrzymich „ Kann „.

Uderzenie główne zamierzano wykonać przez Belgię w celu obejścia z północy głównych sił armii francuskiej dla ich okrążenia.

Na wschodzie planowano rozwinąć tylko 15 - 16 dywizji, które miały osłonić Prusy Wschodnie przed ewentualnym wtargnięciem wojsk rosyjskich. Przeciwko Rosji zamierzano wykorzystać gros sił Austro-Węgier.

Zasadniczą wadą planu niemieckiego było :

•    przecenienie sił własnych i niedocenienie sił przeciwnika

•    dążenie do rozstrzygnięcia wyniku zmagań na każdym z frontów w jednej bitwie walnej

•    wykorzystywanie przestarzałych form i sposobów prowadzenia wojny

Zamierzony wielki manewr w celu obejścia lewego skrzydła całej armii francuskiej nie został należycie przemyślany ani zabezpieczony. Skład wszystkich armii był jednakowy. W warunkach, gdy jednostki obchodzące musiały posuwać się dwa razy szybciej, manewr obchodzący na głębokość 400 km był niewykonalny, ponieważ prawoskrzydłowe armie zgrupowania uderzeniowego musiały albo pozostać w tyle, albo samowolnie zmienić kierunek natarcia. Nie wydzielono również niezbędnych do takiej operacji odwodów.

 

AUSTRO - WĘGIERSKI PLAN PROWADZENIA WOJNY 1914r.

Na opracowany przez Austro - Węgry plan wielki wpływ wywarł niemiecki Sztab Generalny, który dążył do wykorzystania wojsk austriackich do związania armii rosyjskich w okresie wykonywania przez Niemcy głównego uderzenia we Francji. Austriacko - Węgierski Sztab Generalny musiał wobec tego zaplanować równoczesne działania aktywne przeciwko Rosji, Serbii i Czarnogórze. Prócz tego przychylenie się orientacji Rumunii na stronę Ententy wymagały posiadania silnych odwodów na wypadek konieczności podjęcia działań również przeciwko tym państwom.

Przeciwko Rosji planowano rozwinąć cztery armie z następującymi zadaniami :

•    2 i 3 armie miały nacierać w kierunku wschodnim i północno - wschodnim w celu opanowania rejonu Dubno-Równe-Łuck oraz działać aktywnie na kierunku Płoskirowa

•    1 i 4 armie miały podjąć działania zaczepne przeciwko wojskom rosyjskim w kierunku północnym między Bohem a Wisłą

Taki kierunek działania wojsk austriacko-węgierskich wynikał z dążenia do zapewnienia współdziałania z wojskami niemieckimi, które , zgodnie z obietnicą Moltkego, miały nacierać z Prus Wschodnich w kierunku południowym.

Na granicy z Serbią zamierzano rozwinąć :

•    5 i 6 armie z zadaniem natarcia w głąb Serbii

Grupa odwodowa ( rzut B ) w składzie :

•    12 dywizji piechoty

•    1 dywizja kawalerii

•    6 brygad land szturmu i rezerwowych

Grupa ta była przewidziana do wzmocnienia bądź grupy wojsk, rozwiniętych przeciwko Rosji, bądź 5 i 6 armii, na wypadek wojny tylko z Serbią i Czarnogórą.

Wadą planu Austriacko-węgierskiego było :

•    skonstruowanie go bez uwzględnienia realnych ekonomicznych i moralnych możliwości kraju

•    posiadane siły i środki nie mogły sprostać postawionemu zadaniu

•    planowanie prowadzenia natarcia w dwóch rozbieżnych ze sobą kierunkach prowadziło w sposób nieuchronny do rozdzielenia i odizolowania nacierających armii i narażało je na rozbicie z osobna.

 

FRANCUSKI PLAN PROWADZENIA WOJNY 1914R r. posiadał dwie tendencje

- obronną, jako że Francja posiada mniejsze od Niemiec rezerwy ludzkie i materiałowe i brak wiary w swoje siły po klęsce 1871 roku.

- zaczepną, wypływająca z dążeń burżuazji do rewanżu za klęskę 1871 roku.

Dowództwo francuskie pod naciskiem Anglii zostało zmuszone do opracowania planów aktywnej obrony w pn. Francji i planowania kontrmanewru strategicznego przeciw północnej grupie wojsk niemieckich. Ostatecznie przyjęto siedemnasty - kompromisowy wariant, w myśl którego część sił miała prowadzić działania zaczepne w Alzacji i Lotaryngii, a główne siły, skoncentrowane na granicy Luksemburga, w razie wtargnięcia Niemców przez Belgię miały prowadzić działania obronne lub w innym przypadku przejść do działań w Luksemburgu. Plan z góry uzależniał posunięci wojsk własnych od działań przeciwnika.

Plan przewidywał rozwinięcie pięciu armii polowych. Na prawym skrzydle na odcinku 110 km miały działać dwie armie z zadaniem głównego uderzenia na Lotaryngię i pomocniczego na Alzację. Na lewym skrzydle na odcinku 50 km miała obsadzać jedna armia polowa z zadaniem przystąpienia do działań w wypadku naruszenia neutralności Belgii w kierunku na Luksemburg. W rejonie Verdun miała rozwinąć się jedna armia polowa, która w zależności od sytuacji powinna nacierać lub bronić się i jednocześnie łączyła dwa zgrupowania uderzeniowe, działające na skrzydłach. W odwodzie była jedna armia, która w chwili wybuchu wojny weszła do działań w pierwszym rzucie nie spełniając zamierzonej roli.

W sumie plan pozostawiał inicjatywę w pierwszym okresie w ręku przeciwnika.

 

ROSYJSKI PLAN PROWADZENIA WOJNY 1914 r.

Sztab generalny pod naciskiem Francji musiał opracować plan jednoczesnego uderzenia przeciwko Niemcom i Austro - Węgrom.

Przeciwko Niemcom miał działać Front Północno - Zachodni w składzie dwóch armii, którego zadaniem było rozgromienie 8 armii niemieckiej w Prusach Wschodnich. Przeciwko Austro - Węgrom miał działać Front Południowo - Zachodni w składzie czterech armii. Wojska prawego skrzydła Frontu ( 4 i 5 armia ) miały nacierać między Wisłą i Bugiem w kierunku południowym. Lewe skrzydło Frontu ( 3 i 8 armia ) miało uderzyć w kierunku zachodnim na tereny Wschodniej Galicji, odciąć od Krakowa i Śląska główne siły przeciwnika znajdujące się na wschód od Sanu i zniszczyć je. Dalej planowano rozwinąć ofensywę na Berlin, Wiedeń i Budapeszt.

W sumie plan posiadał braki takie jak przecenianie swoich możliwości i rozpraszanie wysiłków na dwóch kierunkach strategicznych. Nie uwzględniał głównego celu nakreślonego przez carat - rozbicia Austro - Węgier.

 

Angielskie zamierzenia wojenne

Sztab generalny brytyjski nie posiadał planu wojny na kontynencie europejskim, a jedynie wysadzenie armii ekspedycyjnej w rejonie Le Chateau i Maubeuge

 

Belgijski plan obrony

Dowództwo belgijskie przewidywało obronę wzdłuż Mozy między miastem Namour i granicą holenderską, a w wypadku przełamania obrony przez wojska niemieckie bronić się w twierdzach Antwarpia i Liege aż do nadejścia wojsk sojuszniczych.

 

2. Zmiany organizacji i uzbrojenia wojsk mocarstw.

ARMIA FRANCUSKA

W 1913 r przedłużono służbę czynną z dwóch do trzech lat , w rezultacie tego liczebność armii kadrowej zwiększyła się o 1/3.

Żołnierze i oficerowie armii francuskiej byli dobrze wyszkoleni i przygotowani do wojny. Doktryna taktyczna i operacyjna armii francuskiej była przed wybuchem wojny wybitnie zaczepna ,o czym może świadczyć usunięcie z regulaminów tematu „obrona „

Zakładano ,że zdecydowane działania zaczepne zostaną dopiero po wyjaśnieniu zamiaru przeciwnika.

Dodatkowo ujemnymi stronami armii była mała ilość artylerii ciężkiej , zupełny brak artylerii stromotorowej.Mimo tych braków armia francuska była dobrze przygotowana.

W przededniu wybuchu wojny liczyła ok. 900 000 żołnierzy, miała na wyposażeniu ok. 4000 lekkich i ok.700 ciężkich dział oraz ok. 160 samolotów.

 

ARMIA ROSYJSKA

W Rosji w 1913 r pod wpływem doświadczeń wojny rosyjsko - japońskiej 1904 - 1905r podjęto zakrojoną na szeroką skalę akcję przezbrajania i reorganizowania armii.

Akcja ta zgodnie z planem miała być zakończona w 1917r.

W szkoleniu wiele uwagi poświęcano problemowi przygotowania żołnierzy do prowadzenia działań zaczepnych . Dużą uwagę przywiązywano do wyszkolenia pojedynczego strzelca oraz kadr podoficerskich i oficerów młodszych.

W wyniku takiej polityki szkoleniowej , kadra dowódcza niższego szczebla była lepiej przygotowana do prowadzenia działań od wyższych szczebli.

Niewykorzystano prawie do samego wybuchu wojny wniosków z poprzedniej szczególnie na poziomie operacyjnym.

Dowództwo rosyjskie nie miało własnej do końca sprecyzowanej doktryny wojennej.

Powodowało to duży chaos w przygotowaniach wojennych , szczególnie w tworzeniu jej struktur.

Armia rosyjska odczuwała poważne braki w dostawach sprzętu bojowego oraz zaopatrzenia.Wynikało to z ogólnego zacofania gospodarczego państwa.

Rosyjska armia kadrowa liczyła w przeddzień wybuchu wojny ok. 1.300 000 żołnierzy,

na wyposażeniu miała ok.6800 dział lekkich i zaledwie ok. 240 ciężkich i ok. 200 samolotów.

 

ARMIA NIEMIECKA

W przededniu wybuchu I wojny światowej armia niemiecka była najpotężniejszą , najlepiej wyszkoloną armią w Europie. Dowództwo niemieckie zwróciło szczególną uwagę na liczebny i jakościowy rozwój kadry oficerskiej i podoficerskiej oraz na należyte wyszkolenie rezerw. Dzięki temu, w wypadku mobilizacji równocześnie z rozwinięciem korpusów I rzutu armii niemieckiej, można było zmobilizować taką samą liczbę korpusów rezerwowych, równie dobrze wyszkolonych. W toku szkolenia poświęcono wiele uwagi przygotowaniu żołnierzy do działań zaczepnych i wpojeniu im zasad wzajemnej pomocy w walce. Stan dyscypliny bardzo wysoki. Głównym tematem w programie szkolenia było organizowanie boju spotkaniowego, nie pomijano jednakże zagadnienia organizowania i prowadzenia obrony na szczeblach taktycznych.

Armia niemiecka w okresie poprzedzającym wybuch wojny liczyła około 800 000

żołnierzy, posiadała na wyposażeniu 7300 lekkich i 2000 ciężkich dział oraz około 230 samolotów. Niemieckie koncepcje strategiczne miały kilka braków dotyczyły głównie nastawienia sztabu generalnego na wojnę krótkotrwałą, wpajania kadrze dowódczej szablonowości i schematyzmu w działaniu czego wyrazem było dążenie dowództwa niemieckiego do okrążenia i zniszczenia przeciwnika w każdej sytuacji i za wszelką cenę.

 

ARMIA AUSTRO-WĘGIERSKA

Wśród uczestników pierwszego okresu wojny armia ta była najsłabsza. Posiadała ona nieliczne i źle wyszkolone rezerwy oraz słabo przygotowane pod względem operacyjnym wyższe dowództwo Poważnym źródłem słabości był jej wielonarodowy skład.

Armia kadrowa w przededniu wybuchu wojny liczyła około 500 000 żołnierzy i posiadała na wyposażeniu 4000 lekkich, 170 ciężkich dział i około 80 samolotów.

WNIOSKI

W sumie w przededniu wybuchu I wojny państwa Ententy dysponowały liczebną przewagą sił. Przewaga ta równoważona była lepszym wyposażeniem technicznym i wyszkoleniem operacyjnym armii niemieckiej. Do wojny najlepiej przygotowana pod każdym względem była armia niemiecka, a niewiele jej ustępowała armia francuska.Najpoteżniejszym mocarstwem morskim latem 1914 była Anglia. Posiadała ona ponad 200 nawodnych okrętów najnowszej konstrukcji /bez konstrukcji starszych/ i 47 okrętów podwodnych przeciwko 190 nawodnym i 24 podwodnym okrętom, którymi dysponowały Niemcy i Austro-Węgry.

Zaopatrzenie wojsk w broń i wszystko co jest niezbędne do prowadzenia wojny było najgorsze w armii rosyjskiej.

Najsłabiej przygotowana pod każdym względem do prowadzenia działań wojennych była armia austro-węgierska. W przededniu wybuchu wojny na uwagę zasługuje organizacja armii niemieckiej. Najwyższym związkiem organizacyjnym wojsk niemieckich była armia. Składała się ona z 4-6 korpusów armijnych. Korpus armijny posiadał w swoim składzie dwie dywizje piechoty, pułk kawalerii i artylerię korpuśną / od pułku do brygady/. Dywizja piechoty z dwóch brygad piechoty po dwa pułki i brygady lub pułku artylerii. Dywizja piechoty liczyła 12-16 000 żołnierzy. Posiadała na swym wyposażeniu od36-72 dział oraz 32-48 ciężkich karabinów maszynowych.

Pułk piechoty składa się z 3 bat. strzeleckich , a każdy batalion z 4 kompanii po 3 plutony. Ponadto w pułku piechoty znajdowała się kompania km /6-8 ciężkich km/ oraz pododdziały saperów i łączności

Organizacja wojsk rosyjskich- pułk miał cztery bataliony piechoty. Km w armii rosyjskiej znajdowały się dopiero na szczeblu brygady. Dywizja piechoty posiadała tylko jeden pułk artylerii /36 dział tj. dwukrotnie mniej niż niemiecka DP/.

Główną rolę w walce miała spełniać piechota. Stanowiła ona 75% stanu sił zbrojnych, 15% stanu stanowiła artyleria, 8% stanu kawaleria, 2% inne rodzaje wojsk.

 

STAN LICZEBNY WOJSK LĄDOWYCH STRON WALCZĄCYCH W SIERPNIU 1914 r.

	STAN ARMII KADROWEJ	WYSZKOLONE REZERWY	STAN ARMII ZMOBILIZOWANYCH	DP	DKaw	DZIAŁ C. I L.	SAMOLOTÓW
NIEMCY AUSTRO- - WĘGRY	768 000   478 000	4 900 000   3 034 000	3 823 000   2 500 000	96   52	11   11	9 388   4 088	232   79
RAZEM	1 246 000	7 934 000	6 232 000	148	22	13 476	311
FRANCJA ROSJA	884 000   1 284 000	4 980 000   6 300 000	3 580 000   4 800 000	83   114,5	10   28	4 648   7 903	156   263
RAZEM	2 168 000	11 280 000	8 380 000	197,5	38	12 551	419

 

ZMIANY W ORGANIZACJI I UZBROJENIU WOJSK PAŃSTW CENRALNYCH I ENTENTY.

Wojnę światową cechował duży zasięg i masowy charakter. Wojna toczyła się niemal na wszystkich kontynentach i morzach, głównie działania prowadzono w Europie. Rozpoczęło ją 8 państw, a zakończyły 33 państwa liczące 1,5 mld. Ludzi tj. 2/3 ludności kuli ziemskiej. Na frontach ciągnących się tysiące kilometrów walczyły wielomilionowe armie. W 1914 r. państwa Ententy miały pod bronią 6 mln. Zaś ich przeciwnicy 4mln. Żołnierzy natomiast w 1918 r. odpowiednio 48 mln. I 25 mln. żołnierzy. W czasie wojny poległo od ran około 9,5 mln. ludzi, rannych zostało około 20 mln. a kalekami pozostało 3,5 mln. W czasie wojny nastąpił ilościowy i jakościowy rozwój techniki wojskowej. W głównych państwach stron walczących wyprodukowano 27,6 mln karabinów, 850 000 ciężkich karabinów maszynowych, 151 700 dział, ponad 18 000 moździerzy, 181 900 samolotów, 9 200 czołgów, 340 000 samochodów, 1 050 mln sztuk pocisków artyleryjskich, 47 700 mln sztuk amunicji karabinowej. Osiągnięciem technicznym było wyprodukowanie i udoskonalenie czołgów i samolotów, o różnym przeznaczeniu, dział wielkiej mocy, przeciwpancernych i przeciwlotniczych karabinów maszynowych, moździerzy oraz innych rodzajów uzbrojenia i sprzętu.

Rozwój technicznych środków walki doprowadził do zasadniczych zmian w strukturze i organizacji wojsk. Powstały nowe rodzaje broni /lotnictwo, wojska pancerne, chemiczne/ . Zasadnicze przesunięcie wojsk w stosunku procentowym dokonano kosztem piechoty, mimo to piechota pozostawała nadal głównym rodzajem wojsk. Na początku wojny podstawowym ZO była armia w składzie 4-6 korpusów piechoty, korpus posiadał 2-4 dywizje piechoty, pułk kawalerii oraz artylerię korpuśną. Dywizja piechoty składała się z dwóch brygad piechoty, po 2 pułki piechoty, a pułk z czterech batalionów po 4 komp. Strzelców Istniejącą na początku wojny czteroczłonową organizacje zastąpiono trójczłonową. Mimo poważnego zmniejszenia stanów liczebnych DP siła jej ognia, dzięki wyposażeniu w broń maszynową i artylerie wzrosła w ciągu prowadzenia wojny od 2,3-3 razy. Wprowadzone na pole walki czołgi przeszły od 1916 drogę dużego rozwoju. Początkowo ze względu na niskie walory techniczne nie spełniały większej roli. Już jednak w 1917 zostały znacznie udoskonalone i użyte masowo. W 1918 istniały już liczne bataliony i brygady czołgów. Szczytowym osiągnięciem rozwoju organizacji wojsk pancernych w I wojnie było utworzenie korpusu zmechanizowanego w składzie 2 brygad czołgów. Czołgi z okresu I wojny nawet mimo udoskonaleń nie były jednak zdolne do samodzielnego działania i dlatego aż do końca wojny używane były wyłącznie jako czołgi bezpośredniego wsparcia piechoty Szybko rozwinęło się lotnictwo. Na początku wojny istniało jedynie lotnictwo rozpoznawcze. Latem 1915 wydzielono lotnictwo piechoty, służące do obserwacji pola walki i korygowania ognia artylerii.

W 1916 zorganizowano lotnictwo szturmowe do bezpośredniego wsparcia wojsk na polu walki oraz lotnictwo bombowe lekkie i ciężki Początkowo lotnictwo zorganizowane było w samodzielne eskadry /15-20 samolotów/. Później eskadry łączono w grupy i floty powietrzne. W 1918 we Francji utworzono pierwszą w świeci dywizję lotniczą, liczącą ok. 600 samolotów.

W czasie wojny poważnie udoskonalone zostały sposoby wykorzystania lotnictwa. Zależnie od stojących przed nim zadań dzieliło się na kilka rodzajów.

Rozwijały się także wojska chemiczne: oddziały miotaczy ognia, miotaczy gazów, obrony przeciwchemicznej i oddziały zadymiania. Zostały one zorganizowane w kompanie, bataliony a nawet w brygady wojsk chemicznych.

Rozbudowane zostały wojska inżynieryjne, kolejowe, samochodowe i służby tyłów.

Kawaleria ze względu na jej ograniczone możliwości nie była powiększana, a w niektórych państwach przestała odgrywać rolę jednego z głównych rodzajów wojsk.

W dziedzinie sztuki operacyjnej I wojna wykazała, że cele strategiczne można osiągnąć wyłącznie w wyniku kolejno następujących po sobie lub równolegle prowadzonych operacji, na które składa się określona liczba walk taktycznych. Początkowo armie stron walczących szkolone na wzorach napoleońskich, dążyły do osiągnięcia sukcesu w wyniku uderzenia w skrzydło przeciwnika. Tą ideą przeniknięte były wszystkie operacje kampanii 1914 i częściowo 1915. Interesującym tego przykładem był strategiczny manewr oskrzydlający wykonany w 1914 we Francji przez pięć armii niemieckich na froncie 200 km. i głębokości ponad 400 km. W 1915 z chwilą rozwinięcia się obrony pozycyjnej manewr oskrzydlający ustąpił na rzecz czołowego natarcia mającego na celu przełamanie i przejście do działań oskrzydlających i manewrowych w głębi operacyjnej. Przełamania i rozwinięcia powodzenia w skali operacyjnej nie osiągnęła w zasadzie żadna ze stron walczących głównie z powodu bardzo wolnego tempa przełamywania, braku sił i środków nizbędnych dla rozwinięcia powodzenia i wykonywania go w zasadzie na jednym wąskim kilkunasto kilometrowym odcinku. Rozwój taktyki w I wojnie został uwarunkowany masowym zastosowaniem karabinów maszynowych, dział, czołgów, samolotów, i innych technicznych środków walki. Wzrost siły ognia i stałe wzmacnianie się obrony zmusiły już w pierwszych tygodniach wojny do odrzucenia zasad natarcia w gęstej tylarierze i w płytkim ugrupowaniu bojowym. W 1915 nastąpiło zwężenie pasów natarcia DP z 4-12 do 1,5-2 km. na rzecz głębokości ugrupowania bojowego. Od wiosny 1915 stosowano natarcie „falami tyralier”, które nie przyniosły dodatnich rezultatów. W 1916 wprowadzono nową metodę natarcia „metodycznego”, w którym główną role spełniała artyleria. Charakteryzowało się ono wybitnie powolnym tempem i nie mogło doprowadzić do przełamania głębokiej obrony przeciwnika.

Wprowadzenie na pole walki czołgów spowodowało narodzenie się „taktyki grupowej” / pod Cambrai/. Nacierająca za czołgami piechota brytyjska odrzuciła powszechnie stosowane sztywne tyraliery strzelców, i rozpoczęła działania zaczepne drobnymi grupami, które nacierały wykorzystując osłonę czołgów oraz artylerii, oraz lotnictwa szturmowego..

Taktykę grupową stosowano do końca wojny, a w okresie powojennym przyjęto w szkoleniu wojsk.

W taktyce obrony w 1914 w miejsce oddzielnych punktów oporu rozbudowywano ciągła pozycję składającą się z trzech transzei w odległości 100 m jedna od drugiej.

W następnych latach wojny budowano nowe pozycje i pasy obrony na głębokość 100 km i więcej..

W 1917 obrona została znacznie udoskonalona przez rozbudowanie w jej ramach punktów oporu, co ograniczyło skutki ognia artylerii przeciwnika, a wojskom własnym umożliwiło prowadzenie obrony nawet w okrążeniu.

Na początku wojny wojska dysponujące mała siłą ognia broniły stosunkowo wąskich odcinków frontu / DP 3-4 km/ . W późniejszych latach wraz ze wzrostem siły ognia piechoty wzrosły odcinki obrony DP 6-8 km i więcej . Jednocześnie GWO przeniesiony został z przedniego skraju wgłąb, wzrosła więc rola odwodów, które obok artylerii i karabinów maszynowych, a później także artylerii ppanc stały się podstawą obrony.

Poważnie wzrosła rola artylerii. W pierwszych miesiącach wojny używana była w stosunkowo małych ilościach. Nasycenie w natarciu około 20 dział na 1 km. frontu. W późniejszych latach wzrosło około 120-150 dział na 1 km frontu. Długotrwałe artyleryjskie przygotowanie natarcia stosowane w 1915-1916 zaczęto skracać do kilku godzin, a pod koniec wojny rozpoczynano natarcie bez niego. Początkowo artyleria wspierała natarcie piechoty prowadząc ogień powierzchniowy, już od 1916 stosowano wsparcie piechoty i czołgów wałem ogniowym lub kzo, które wykonywały specjalne grupy artylerii. Od 1915 walczące strony zaczęły stosować chemiczne środki walki. Wykorzystywano w tym celu artylerie i lotnictwo. Szybko rozwinęły się środki i sposoby obrony pchem.

Kawaleria w porównaniu z innymi rodzajami wojsk nie rozwijała się z powodu masowego zastosowania technicznych środków walki. Stan jej znacznie się zmniejszył. Wykorzystywano ją do wykonywania drugorzędnych zadań, rozpoznania i zabezpieczania skrzydeł.

 

3. Charakterystyka początkowego okresu wojny. Bitwy nad Marną i pod Tannenbergiem.

 

Termin ten pojawił się po pierwszej wojnie światowej. Pojęciem tym w teorii i praktyce sztuki wojennej określano czas od chwili wypowiedzenia wojny do momentu zmobilizowania, ześrodkowania i rozwinięcia sił zbrojnych w gotowości do prowadzenia operacji strategicznych. Na froncie zachodnim realizacja tych czynności mobilizacyjnych trwała dwa, a na wschodzie około trzy tygodnie. Tyle bowiem czasu zajmowała sił zbrojnych oraz przewozy operacyjne i rozwijanie wojsk w określone zgrupowania. Trzeba jednak zaznaczyć, że w czasie tych dwóch-trzech tygodni wojska osłony-utrzymywane jeszcze w czasie pokoju w pełnej gotowości bojowej, lub do takiej gotowości doprowadzone prowadziły różnorodne działania bojowe.

Czerwiec 1914 zamordowanie arcyksięcia Ferdynanda.

28.07.1914-austro-węgry pod naciskiem Niemiec wypowiadają wojnę Serbii.

28.07.1914-Rosja ogłasza mobilizację.

01.08.1914-Niemcy wypowiadają wojnę Rosji.

02.08.1914-Niemcy wypowiadają wojnę Francji.

04.08.1914-Anglia wypowiada wojnę Niemcom.

Mobilizacja kilkumilionowych armii-Ententa 6000 000, koalicja niemiecka 4000000. Koncentracja mas wojska nad granicami w celu przeprowadzenia zdecydowanych działań zaczepnych z zamiarem uzyskania zwycięstwa w krótkotrwałej wojnie.

Front zachodni-02.08.1914 Niemcy wkraczają do Luxemburga

04.08.1914-wkroczenie do Belgii, natarcie zatrzymane przez dwa tygodnie, jednak uzyskane powodzenie powoduje wycofanie wojsk belgijskich w kierunku Antwerpii, 20.08 dochodzi do styczności wojsk francuskich i niemieckich. Francuzi wzmacniają lewe skrzydło, próba działań zaczepnych przez 1 i 2 armie /Lotaryngia/ zatrzymane przez 6 i 7 armię niemiecką.

Od 20.08 koncentracja wysiłku na północy przez obie strony. 21.08 /bitwa graniczna/ front długości 220 km od Verdun do rzeki Skaldy.

Niemcy 1, 2, 3, 4, 5 ponad milion żołnierzy 3500 dział.

Francuzi 3, 4, 5 armie, armia angielska 800 tys. , 2700 dział.

Bitwa graniczna była szeregiem operacji armijnych o charakterze bitew spotkaniowych, efektem natarcia jednej i drugiej strony.

8. 25.8 odwrót wojsk francuskich i angielskich efektem zmasowania sił niemieckich na prawym skrzydle, stosunek sił 2,5-1. Niemcy wykonują pościg za wycofującymi się wojskami. 28.08 próba zatrzymania na rubieży Verdun-St.Quentin-brak powodzenia.

Dalszy etap bitwa nad Marną.

Front wschodni-połowa sierpnia, wkroczenie do Prus z północy 1 armii, z południa 2 armii-Tannenberg, wycofanie pozostałości rosyjskich za rzekę Niemen i przejście do obrony.

Galicja 23.08 rozpoczęcie działań zaczepnych przez obie strony-opanowanie Lwowa przez armię rosyjską, próba ofensywy austriackiej brak powodzenia-wycofanie się. Rosja opanowuje całą Galicje zagraża Śląskowi i Węgrom, przygotowuje się do uderzenia na Berlin.

WNIOSKI

Szybkie zakończenie działań / listopad/ charakter manewrowy, boje i bitwy spotkaniowe-odsłonięte skrzydła i brak umocnionych frontów, próby uchwycenia skrzydeł i okrążenia.

 

Bitwa nad Marną 3-11.09.1914 Przeciwnatarcie wojsk francuskich i angielskich Cel armii niemieckiej- kontynuując pościg zepchnąć przeciwnika do granicy szwajcarskiej poprzez głębokie obejście jej lewego skrzydła i zająć Paryż. Wojska francuskie na rubieży Paryż-Werdun prowadzą działania przeciwko 1, 2, 3 armii niemieckiej mając do dyspozycji 6 armię, armię angielską, 5 i 9 armię fracuską-posiadają przewagę liczebną. 2.09 Moltke wydaje rozkaz zaniechania oskrzydlenia Paryża i nakazuje zaatakować wojska francuskie na południe od rzeki Marny. 6 armia FR znajdująca się na północny wschód od Paryża stanowi zagrożenie dla 1 armii niemieckiej, której prawe skrzydło pozostaje osłonięte tylko 4 korpusem rezerwowym /część sił została odesłana do Prus-Tannerberg/. 5.09 6 armia FR uderza na prawe skrzydło armii niemieckiej efektem tego przerzucenie jednego korpusu, a 6.09 pozostałych korpusów 1 armii niemieckiej na jej prawe skrzydło. Powstaje luka około 50 km pomiędzy 1 i 2 armią niemiecką, która zostaje zmuszona do zagięcia swojego prawego skrzydła celem uniknięcia oskrzydlenia. 8.09 armia brytyjska i 5 armia FR wykonuje uderzenie pomiędzy 1 i 2 armie niemiecką. Brak odwodów powoduje wycofanie 1 i 2 armii niemieckiej 9.09, 10.09 3 i 4 armia niemiecka, 11.09 całe lewe skrzydła na linię rzeki Aisne. Niewykrycie wycofania się wojsk niemieckich oraz brak odwodów było przyczyną braku pościgu Niemcy odrywają się od Francuzów, organizują ciągły front /pozycje składające się z trzech transzei odległych od siebie 100 m/ odniesiony sukces przez Francuzów nie jest w pełni wykorzystany.

Przyczyny porażki Niemców- brak odwodów, konieczność przerzucenia sił na front wschodni, prowadzenie natarcia bez przegrupowania podciągania tyłów i odwodów nie umacnianie się na odwodach. Koniec bitwy nad Marną początkiem wyścigu do morza.

Bitwa nad Marną-front długości 260 km. Niemcy 1, 2 , 3, 4, 5 armia- 900 000, ponad 3000 dział. Francuzi-3,4, 5, 6, 9 armia FR , jedna armia angielska - 1100 000 żołnierzy około 3000 dział.

 

BITWA POD TANNENBERG/27-30.08.1914/

8 Armia Niemiecka-Prittwitz następnie Hindenburg

1 Armia Rosyjska -Renekampf

2 Armia-Samsonow

17.08.1914 1 Armia Rosyjska przekracza granice i dochodzi do starcia z 8 Armią /Stołupiany/, następnie pod Gąbiem i Gołdapem. Porażka wojsk niemieckich, zmiana dowództwa. W tym czasie 2 Armia wchodzi z kierunku południowego rozwijając natarcie na Olsztyn dążąc do wyjścia na tyły 8 Armii. Następuje odwrót 8 Armii, jednoczesnie z koncentracją siedmiu dywizji piechoty w rejonie Olsztynka w celu wykonania uderzenia na lewe skrzydło 2 Armii w celu wydostania się „z worka”. W związku z brakiem koordynacji działań 1i 2 Armii dowódca 8 Armii Niemieckiej postanawia nie zatrzymać lecz zniszczyć 2 Armie. Następuje wycofanie pięciu dywizji z przed frontu 1 Armii w rejon Biskupca, jest to prawe skrzydło 2 Armii. 26.08.1914 uderzenie dwóch zgrupowań na skrzydła 2 Armii, następuje okrążenie 100 tys. żołnierzy rosyjskich pod Tannenbergiem. Kapitulacja 31.08.1914-samobójstwo Samsonowa.

WNIOSKI

•   manewr po liniach wewnętrznych;

•   ekonomia sił;

•   bicie częściami;

•   pasywność 1 Armii;

•   brak współdziałania i koordynacji wysiłków przez dowódcę frontu Żylińskiego, skierowanie 1 Armii na Królewiec;

•   brak sprawnego dowodzenia 2 Armią, odległość sztabu od wojsk 100 km.;

•   zmęczenie wojsk 2 Armii, długie marsze dom rejonu działań;

•   oddalenie skrzydeł 1 i 2 Armii-110 km.

4. Pozycyjny okres wojny:

 

•   przeobrażenia w strukturze obrony

Wojna pozycyjna. Impas strategiczny i próby wyjścia z tego impasu.

Bitwy 1914 roku nie przyniosły rozstrzygnięć. Dowódcy i sztaby szkoleni całymi latami w poszukiwaniu zwycięstwa przy pomocy manewru i ognia stanęli nagle przed problemem, którego nie studiowali i nie znali - przed wojną pozycyjną. Była ona wyrazem bezsilności walczących stron w dążeniu do rozstrzygnięcia działań przez zmasowane czołowe uderzenia. Walczącym armiom brakowało wyszkolonych rezerw, a co za tym idzie poważniejszych strategicznych i operacyjnych odwodów, amunicji i innych środków walki, by podważyć ustabilizowany front. Cechy charakterystyczne wojny pozycyjnej - to bezruch i trwałość linii frontu. Wojna zastygła w setkach kilometrów w okopów strzeleckich z rozbudowanymi podziemnymi korytarzami i schronami, z polami minowymi i zaporami z drutu kolczastego, niejednokrotnie naelektryzowanego, stawiała dowódcom i sztabom nowe wymagania - konieczność dostosowania się do nowych okoliczności. Przez 1915 rok naczelny wódz armii francuskiej - gen. Joffre - rzuca do przełamania obrony niemieckiej od kilku do kilkunastu dywizji jednocześnie, a we wrześniu tegoż roku 66 dywizji piechoty, 14 dywizji kawalerii, 2780 dział lekkich, 1750 ciężkich, a więc prawie połowę armii francuskiej i 1/3 armii angielskiej. W dyrektywach naczelnego wodza brakuje wyraźnie sformułowanego celu strategicznego, który zastępuje się kierunkami geograficznymi ( wschód, północ ). W szczegółowych wytycznych pełno jest drobiazgowych przepisów dot. przygotowania podstaw wyjściowych do natarcia, rozmieszczenia środków ogniowych, współdziałania artylerii z piechotą itp. . Tym krępował inicjatywę dowódców wszystkich szczebli. Kładł wielki nacisk na zaskoczenie taktyczne pominął zupełnie potrzebę zaskoczenia strategicznego, które wyraża się przede wszystkim w zaskoczeniu nieprzyjacielskiego dowództwa. Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy są fakty stałego ponawiania prób przełamania obrony niemal w tych samych rejonach, tymi samymi metodami, po kilkudniowym przygotowaniu artyleryjskim. Tak długotrwałe przygotowanie artyleryjskie pozwalało przeciwnikowi podciągnąć w rejon przełamania odwody, które skutecznie przeciwdziałały sukcesom Francuzów i Anglików. W tych warunkach zdobycie kilkuset metrów terenu w głąb obrony przeciwnika lub wzgórza, o które walczyły całe dywizje, staje się wielkim sukcesem. W odpowiedzi na całodniowe przygotowania artyleryjskie przeciwnik opuszcza skrycie przedni skraj obrony i organizuje obronę na przeciwstokach, niewidocznych dla nacierającego, lub nieco w głębi osiągając w ten sposób zaskoczenie. Nacierające wojska napotykają silny ogień broni maszynowej i przeszkody z drutu kolczastego oraz żelbetowych umocnień i nie osiągają sukcesu.
W celu przełamania obrony podejmowano wiele prób, wykorzystując również nowe środki walki. Skuteczność tych wysiłków okazywała się jednak znikoma. 22 kwietnia 1915 r. pod Ypres Niemcy użyli gazów trujących wypuszczając chlor z 6000 butli rozstawionych na froncie 6 km, po czym przeszli do natarcia. Francuzi stracili 15 000 żołnierzy, w tym 5 000 zabitych i 2 470 wziętych do niewoli. Niemcy włamali się na odcinku 11 km na głębokość 2 km i zostali zatrzymani. Osiągnięto więc tylko krótkotrwały sukces taktyczny. Teoretycy widzą rozwiązanie w planowym zużyciu sił przeciwnika. Artyleria i nieograniczone ilości amunicji mają spowodować takie straty wśród obrońców, że stanie się możliwe uderzenie w wielu wybranych rejonach i swobodne przełamanie obrony. W tym tkwi istota wojny pozycyjnej obliczonej na wykrwawienie przeciwnika, na jego ekonomiczne wyczerpanie, „strategia wyczerpania”. Od 21 lutego do 29 sierpnia trwała wyniszczająca bitwa pod Verdun. Francuzi pod Verdun zużyli w ciągu dwóch tygodni 4 miliony pocisków artyleryjskich, Niemcy w tym czasie zużywali dziennie przeszło milion. Bitwa pochłonęła po stronie francuskiej ok. 317 000 ludzi, prawie tyle samo po stronie niemieckiej, a wyników wciąż nie było. Nie dała również wyników ofensywa sprzymierzonych nad Sommą rozpoczęta przygotowaniem artyleryjskim 29 czerwca 1916 roku i uderzeniem piechoty 1 lipca. Długotrwałe przygotowanie nie dało wyraźnych efektów . O jego rozmiarach świadczy fakt, że w samej 6 armii zgromadzono tyle pocisków, ile w 1914 roku wynosił zapas amunicji dla wszystkich armii francuskich na całą wojnę. W armii tej na 1 km frontu przypadało 120 dział i moździerzy. Operacja trwała 4 i pół miesiąca. Wzięły w niej udział po stronie Ententy 94 dywizje, użyto po raz pierwszy czołgów ( 49 sztuk ), Niemcy użyli 67 dywizji. Straty w ludziach 750 000 Franc. i Ang. , 500 000 Niemcy. Całym zyskiem sprzymierzonych było przesunięcie frontu o 10 km w głąb na 24 km odcinku.

Nowa metoda przełamania obrony. Ofensywa Brusiłowa. Brusiłow ( dowódca Frontu Południowo - Zachodniego ) zerwał z dotychczasowymi metodami przełamania obrony. U podstaw jego idei przełamania silnej, przygotowywanej przez kilka miesięcy obrony leżało zaskoczenie. Istotą planu Brusiłowa było natarcie Frontu nie z jednego obszaru i na jednym kierunku, jak to było dotychczas, lecz na kilku kierunkach armijnych.
Poprzednio sądzono, że zwycięstwa należało poszukiwać na skrzydłach, wiążąc przeciwnika ogniem od czoła, a odwody należało mieć na jednym lub obydwu skrzydłach, w zależności od sytuacji w celu uderzenia na jedno lub obydwa skrzydła i w wypadku powodzenia okrążenie jego sił. Wojna pozycyjna wykluczała stosowanie tych zasad. W pasie działań frontu Zachodniego i Północno-zachodniego poczyniono przygotowanie do natarcia na wybranym jednym kierunku. Brusiłow nakazał przygotować jeden rejon wyjściowy do natarcia, a ponadto w niektórych korpusach wybrać i przygotować rejony korpuśne i we wszystkich tych rejonach natychmiast przystąpić do prac ziemnych. W ten sposób na całym froncie były prowadzone prace w 20-30 rejonach co miało absolutnie zdezorientować przeciwnika, pozbawić go możliwości ściągnięcia swoich sił do jednego obszaru i określenia przez niego kierunku głównego uderzenia. Główne uderzenie zamierzał Brusiłow wykonać na kierunku ŁUCKA siłami 8 armii, gdzie ześrodkował swoje odwody. Pozostałe armie (7,9,11) mając zadanie pomocnicze - przygotować silne uderzenie, a ponadto każdy korpus otrzymał zadanie przygotowania krótkiego uderzenia, by wiązać siły przeciwnika i pozbawić go swobody dzialania. Zadanie bliższe polegało na rozbiciu wojsk zajmujących umocnione pozycje na głębokość 8-11 km. Dalszych celów natarcia armie nie otrzymały. Był to poważny błąd, za który odpowiadało naczelne dowództwo, nie dając Brusiłowi dodatkowych sił i środków potrzebnych do tego celu. Zwycięskie przełamanie obrony zaskoczyło nie tylko przeciwnika, ale także i naczelne dowództwo, które nie wiedziało co z tym fantem zrobić.

Operacja pod Cambrai przeprowadzona w dniach 20-30 listopada 1917 r. miał na celu sprawdzenie możliwości taktycznych broni pancernej. Skoncentrowano do niej na wąskim odcinku 8 dywizji piechoty, korpus kawalerii, ponad 1000 dział, 1000 samolotów i 377 czołgów. Nasycenie na jeden kilometr frontu wynosiło 8 batalionów, 85 dział i 32 czołgi. W pierwszym dniu, w ciągu 6 godz. natarcia Anglicy przerwali cały pas obrony niemieckiej na głębokość 11 km, ale nie mając odwodów nie mogli wykorzystać sukcesu i zostali zatrzymani. W sumie „bitwy techniczne” kończyły się tylko nieznacznymi sukcesami taktycznymi. Z pozytywnych doświadczeń zasługuje w nich na uwagę wypracowanie zasad współdziałania piechoty z artylerią i czołgami oraz wojsk lądowych z lotnictwem. Niemcy natomiast wypracowali taktykę zwalczania czołgów nową artylerią przeciwpancerną.

 

•   sposoby przełamywania obrony pozycyjnej. Verdun (1916) , Gorlice (1915).

VERDUN

Niemcy w 1916 r. przyjęli plan uderzenia na Verdun, które wg oceny dowództwa niemieckiego było podstawowym elementem obrony wojsk francuskich na ich prawym skrzydle, a opanowanie go mogło otworzyć drogę na Paryż, przecięłoby drogi rokadowe komunikacji wzdłuż frontu francuskiego.

Twierdza Verdun dobrze przygotowana do obrony, prócz fortów, cztery pozycje obronne (ogólna głębokość 8-10 km.), każda pozycja składała się z trzech linii umocnień. Siły francuskie: w pierwszym rzucie 8 dywizji piechoty, w odwodzie 3 dywizje.

Siły niemieckie 5 Armia w składzie sześciu korpusów. Przewaga w piechocie 3:1, w artylerii 4:1. Na kierunku głównego uderzenia przewaga 5:1 i 7:1.

Natarcie rozpoczęto po dziewięciogodzinnym przygotowaniu artyleryjskim. W ciągu dwóch dni zdobyto dwie pozycje obronne. Francuzi wprowadzili do walki trzy dywizje z odwodu oraz przerzucali odwody z głębi. Do 6 marca skierowano pod Verdun około 200 tysięcy żołnierzy, wojsko francuskie uzyskało przewagę w ludziach 1,5:1. Operacja ta przerodziła się w bitwę na wyniszczenie. Była dwukrotnie przerywana, gdyż część wojsk niemieckich przerzucono na wschód dla zatrzymania ofensywy rosyjskiej, natarcie niemieckie trwało z przerwami do 2 września. W październiku 1916 r. do natarcia przeszły wojska francuskie, które do grudnia odzyskały poprzednio utracone tereny.

Niemiecki plan bitwy: - kolejne zdobywanie pozycji obronnych przeciwnika;

- w pierwszej kolejności obezwładnienie obrony ogniem artylerii, a następnie opanowanie jej przez piechotę.

Na załamanie się niemieckiego planu wpłynęło:

•   Francuzi posiadali znaczne siły i środki w odwodzie którymi mogli nasycić front;

•   przełamywanie obrony francuskiej na zbyt wąskim odcinku;

•   brak uderzeń na kierunkach pomocniczych;

•   brak odwodów operacyjnych;

•   niskie tempo natarcia;

•   przeceniono możliwości własnej artylerii i piechoty;

•   niedocenianie przeciwnika;

•   walki w tym samym rejonie wykluczyły czynnik zaskoczenia.

Strony rozwiązały problem panowania w powietrzu. Początkowo przeważali Niemcy, później Francuzi. Walki w powietrzu toczono z reguły pojedynczymi samolotami. Lotnictwo bombowe w grupach 15 do 30 samolotów, główny cel - odwody. Lotnictwo nie potrafiło jeszcze wspierać walczących wojsk.

 

5. Rola i zadania nowych rodzajów wojsk oraz ich wpływ na zmiany w sztuce wojennej. Bitwy pod : Cambrai oraz o Mozę i Argonny.

Bitwa pod Cambrai- listopad 1917.

Bitwa pancerna - pierwsza bitwa techniczna

-zadanie to opanowanie miejscowości Cambrai otrzymała 3 armia angielska,

-zastosowano nową taktykę , a mianowicie chciano zaskoczyć Niemców ,

-nie użyto artylerii i przygotowań artyleryjskich ,

-postanowiono użyć masowo czołgi , które miały przełamać linie niemieckie i otworzyć drogę piechocie,

-wybrano spokojny odcinek frontu pod Cambrai umożliwiający przeprowadzenie przygotowań bez zwracania uwagi nie tylko przeciwnika , ale i wojsk własnych,

-koncentracji dokonano w ostatniej chwili tuż przed rozpoczęciem walk.

Siły użyte w pierwszej bitwie to:

-2 korpusy (6 dywizji piechoty ),

-1 korpus jazdy (3 dywizja ),

-1000 dział,

-1 korpus czołgów ( 9 batalionów 378 czołgów).

Przeciwko 2 armii niemieckiej na odcinku 54 dywizji i skrzydłach sąsiednich dywizji.

Siły te miały przełamać „ linię Hindenburga” na odcinku 12 km.

W ten sposób rankiem 20 listopada na odcinku przełamania na 1 km przypadało 40 czołgów i 85 dział. Czołgi poruszały się gęstą ławą 30 m jeden od drugiego . W piechocie Anglicy mieli czterokrotną przewagę . Piechota zastosowała nowe ugrupowanie bojowe , składające się z drobnych grup piechoty -dwie , trzy drużyny piechoty , które rozwijały się w tyralierę tylko w razie potrzeby .

To zmasowanie doprowadziło do przerwania obrony na głębokości 7 km:

-piechota poruszała się niepewnie marnując skutki zwycięstwa ,

-czołgi ze względu na możliwości taktyczno - techniczne nie mogły dalej wspierać piechoty , która zaległa pod ogniem niemieckich karabinów maszynowych.
Sytuację tę wykorzystało dowództwo niemieckie: -ściągnięto 11 dywizji piechoty i 30 listopada przeszli do kontrofensywy w drugiej bitwie odebrali prawie wszystkie zdobycze, -pozycje angielskie wbijały się klinem - Niemcy zaatakowali, ten klin z północy i południa-wojska angielskie wycofały się.

Wnioski:
-ofensywa angielska była przedwczesna,-nie przemyślane dokładnie sytuacje przez sztaby,

-czołg nie spełnił w pełni swego zadania

-wypracowano zasady współdziałania piechoty z czołgami -brak szybkiej interwencji artylerii ,dzięki której można było otworzyć szeroki wyłam. Po raz pierwszy zastosowano obronę przeciwpancerną , jako ważny element zabezpieczenia bojowego. Piechota niemiecka organizując obronę , rozbudowała liczne zapory przeciwczołgowe oraz powiększyła szerokość pierwszej transzei do 3,5 m zamieniając ją w rów przeciwczołgowy, -w szykach piechoty rozmieszczono część dział , które ogniem na wprost niszczyły czołgi,

-na szczeblu dywizji piechoty utworzono artyleryjskie odwody przeciwpancerne złożone z dział umieszczonych na samochodach.

 

BITWA O MOZĘ I ARGONY 26 IX - 11 XI 1918

- 25 września 1918 r. linia walk na Froncie Zachodnim, od Ostendy nad Morzem Północnym do granicy Szwajcarskiej;

- na północy pomiędzy St Quentin a Lens - 57dywizji niemieckich miało przeciwko sobie 40 dywizji brytyjskich i amerykańskie;

- w rejonie Mozy i Argonów - 20 dywizji niemieckich musiało stawić czoła 31 francuskim i 13 amerykańskim;

- po czterech latach wojny dywizje francuskie, brytyjskie i niemieckie liczyły mniej żołnierzy niż wcześniej natomiast amerykańskie liczyły po 27 000 i były w pełni ukompletowane;

- marszałek Foch - twórca planu wielkiej ofensywy polegającej na jednoczesnych atakach w kilku sektorach frontu:

- 26 IX Amerykanie mają atakować w rejonie Mozy i Aragonów ;

- Francuzi w rejonie Szampanii;

- 27 - 29 IX brytyjska ofensywa w rejonie Cambrai, brytyjsko-belgijski atak we Flandrii oraz francuski szturm na St Quentin (w ciągu czterech dni walki miały ogarnąć cały front)

- celem operacji było wyparcie Niemców z klina rozciągającego się od Ypres do Verdun, przełamanie linii Zygfryda i doprowadzenie do upadku Niemiec;

- zwarty system umocnień niemieckich na południowym odcinku frontu miał za zadanie utrzymanie dwóch ważnych linii kolejowych biegnących na północ od Metz równolegle do linii frontu. Był to najlepszy system komunikacyjny, którego odcięcie mogło przerwać łączność między prawym i lewym skrzydłem przeciwnika (Niemcy z powodu braku paliwa i opon musieli zrezygnować z transportu samochodowego);

- w wielkiej tajemnicy pod osłoną nocy Francuzi zostali zluzowani przez 12 dywizji amerykańskich;

- 26 IX o godz. 5.00 w gęstej mgle po ostrzale z 2700 dział rusza do ataku pierwsza armia amerykańska z:

- 3 Korpusem na prawym skrzydle;

- 5 Korpusem w centrum;

- 1 Korpusem na lewym skrzydle;

- d-cą całości gen Pershing;

- z prawej strony amerykanów 17 Korpus francuski, z lewej 4 Armia francuska;

- na przeciw broniła się 5 Armia Niemiecka pod dowództwem gen Georga von der Marwiza - plan wymagał błyskawicznego natarcia na głębokość 16 km. okrążając silnie ufortyfikowane miasteczko Montfaukon które miał zdobyć 5 Korpus wspierany przez 3 Korpus, atakując od wschodu;

- 1 korpus przedarł się przez las argoński wzdłuż rzeki Aire. Niemcy błyskawicznie wzmacniali pozycje , i 27 września amerykanie poczynili nieznaczne postępy;

- 28 września po otrzymaniu silnego wsparcia czołgów i artylerii piechota posunęła się na całym froncie o 3,2 km.;

- 3 i 5 korpus znalazły się na przedpolach Linii Zygfryda jednak silny opór niemiecki zmusił 1 armię do przegrupowania i przygotowania się do natarcia.

- 4 października naczelne dowództwo niemieckie zażądało od kanclerza wystąpienia z ofertą zawarcia pokoju;

- 4 października amerykanie podjęli atak który spotkał się ze zdecydowanym oporem najbardziej doświadczonych wojsk niemieckich;

- 10 października amerykanom udaje się pokonać Argony;

- 14 października kolejny atak amerykanów który nie przyniósł jednak korzyści;

- w tym czasie Brytyjczycy przełamują Linię Zygfryda;

- 1 listopada Pershing zakłada rzucenie do walki najpierw lewego a potem prawego skrzydła jednak Hunter Liggett który 16 października objął dowodzenie 1 armią doradzał uczynienie wyłomu w niemieckim centrum a następnie wraz z 4 armią okrążenie nieprzyjaciela.

- plan wdrożono ale wysunięte placówki niemieckie zdołały wycofać się na całym froncie ;

- lewa flanka wojsk niemieckich została odwrócona i klęska stała się pewna.

- ostatnia ofensywa amerykanów była finalnym natarciem sprzymierzonych i zakończyła

wojnę.

”Siła wojsk, jak ilość ruchu w mechanice, mierzy się iloczynem masy i szybkości, a czas jest wielkim czynnikiem pomiędzy masą i porzestrzenią” (Napoleon)

 

XII WALKA ZBROJNA O ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI W LATACH 1914-1918.

 

1. Sprawa Polski w dyplomacji wielkich mocarstw podczas I wojny światowej

Ziemie polskie ze względu na swoje geograficzne położenie miały być terenem na którym przewidywane były działania zbrojne. Ten fakt zmuszał władze zaborcze do podjęcia kroków w celu pozyskania ludności polskiej w poszczególnych zaborach.

- sierpień 1914 r. wydanie odezw przez Niemcy, Austro - Węgry, Rosję. Były to odezwy do ludności polskiej, poza pustymi słowami nic nie znaczyły, przeszły bez żadnego oddźwięku.

- 1915 r. wojska państw centralnych wyparły Rosjan z Królestwa. Rząd niemiecki i austriacki uzyskał okazję do wykorzystania kwestii polskiej w swoich celach

- 5 listopad 1916 r. " Manifest dwóch cesarzy " ( Niemiec, Austro - Węgier ). Głosił on utworzenie państwa polskiego z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem na terenach zaboru rosyjskiego.

- dzięki manifestowi car Rosji Mikołaj II w noworocznym rozkazie do armii i floty 1916 r. zapowiedział że jedynym z celów dalszych wysiłków wojennych Rosji jest stworzenie Polski wolnej złożonej ze wszystkich trzech części

- marzec 1917 obalenie caratu - okres dwuwładzy. Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w swojej uchwale stwierdziła iż Polska ma prawo do całkowitej niepodległości. Podobnego zdania był także Rząd Tymczasowy. stanowiska Rady i Rządu Tymczasowego spowodowały że sprawa polska przestała być wewnetrzną sprawą Rosji dla jej zachodnich sprzymierzeńców

- Rewolucja październikowa 7 listopad 1917 r. miała duże znaczenie w kwestii polskiej ponieważ:

* nowy rząd mówiąc o samostanowieniu narodów rosyjskich nic nie wspominał o jakimkolwiek uzależnieniu min. Polski od Piotrogrodu

* kolejna zmiana w Rosji podkopała jej mocarstwowość

* zwycięstwo bolszewików zapewniło odradzającej się Polsce przychylność Ententy decydującej o nowej mapie kontynentu

- 1918 r. w orędziu do kongresu prezydent USA Willson przedstawił 14 punktowy program zawarcia pokoju, w punkcie 13 zaakcentował potrzebę utworzenia państwa polskiego z dostępem do morza

- 3 marca 1918 r. II traktat pokojowy w Brześciu. Rząd radziecki został zmuszony do zrzeczenia się rozległych obszarów K.P. Ziemie polskie pozostawały odtąd pod władzą już tylko dwóch zaborców

- 3 czerwiec 1918 r. konferencja w Wersalu ( Francja, Wielka Brytania, Włochy ) Koalicja opowiedziała się za Polską niepodległą. Podkreśliła że dojść musi do likwidacji zaborów dokonanych przez Prusy i Austrie

- 1918 r. ostateczny rozpad Austro - Węgier i bliska kapitulacja Niemiec pozwoliły siłom wewnętrznym przystąpić do odbudowy państwa polskiego. Ostatecznie ustalenie ustroju i granic państwa polskiego trwało jeszcze kilka lat.

 

2. Polskie koncepcje niepodległościowe.

Rozpoczęcie działań wojennych przeciw Niemcom i Austrii w 1914 r. przy pominięciu spraw związanych z Polską byłoby politycznym szaleństwem . Toteż w Rosji grupa poważnych naukowców i działaczy społecznych w wydanej rezolucji między innymi głoszą : „Spośród narodów słowiańskich w walce tej Polsce sądzone jest znosić najcięższe następstwa . Jest nieodzowne aby spadające ciosy na Polskę były ocenione przez społeczeństwo Rosji i rząd rosyjski . I mimo iż początkowo miała być to tylko sprawa wewnętrzną Rosji to jednak już w pierwszych dniach wojny poruszono kwestię polski .

W sierpniu / 14 / naczelny wódz armii rosyjskiej w. ks. Mikołaj Mikołajewicz , wydał odezwę do narodu polskiego : „Przed półtora wiekiem żywe ciało Polski rozszarpano na kawały , ale dusza jej nie umarła . Nadejdzie godzina zmartwychwstania dla Narodu Polskiego . Rosja wierzy że nie zardzewiał miecz , który poraził wroga pod Grunwaldem . Wojna toczyła się na ziemiach Polski i dlatego Rosja w maksymalnym stopniu Rosja chciała zyskać sympatię Polaków .

Pozytywnie miedzy innymi odnosi się do wydanej odezwy - wielki działacz Dmowski który mówił iż za zjednoczenie ziem polskich naród nasz będzie walczył ze wszystkich sił .Dodatkowym pozytywnym objawem było , iż wydana odezwa dotyczyła także Niemiec i Austrii . Jednak były to tylko obietnice mające na celu zyskać przychylność Polaków ale nie traktowane z taką powagą przez Rosję .

W krótce po odezwie M . Mikołajewicza naczelne dowództwo „ Niemieckich i Austro-Wegierskich Armii Frontu Wschodniego „ zapowiadało w specjalnie wydanej proklamacji „ oswobodzenie spod jarzma moskiewskiego „ . Niemcy i Austria przyjdą jako przyjaciele i azjatyckie hordy zostaną wspólnie wypędzone z granic Polski „Z naszymi sztandarami przychodzi do was wolność i niepodległość . Jednak i ta proklamacja były to tylko złudzenia Polaków na odzyskanie niepodległości . Od połowy 1915 r. Królestwo uległo podziałowi między Austrię i Niemcy z odrębnymi władzami wojskowymi i organami administracji .

Tak więc wyłoniły się dwie koncepcje walki o niepodległość po stronie Niemiec tzw. aktywiści i po stronie Rosji tzw. pasywiści .

I tak w Galicji ukształtował się pogląd pomocy czynu zbrojnego ,który polegał nie tyle na militarnej pomocy dla Austrii czy Niemiec -ile na takich działaniach które by mogły doprowadzić do powstania w królestwie przeciw Rosji.

Dlatego właśnie Austryjackie władze wojskowe 28 07 1914 wyraziły zgodę na utworzenie polskich oddziałów strzeleckich przy armii Austryjackiej-Piłsudski miał je poprowadzić do Królestwa i tam przygotować powstanie.Austria nic przy tym nie ryzykowała ,wyrażając zgodę na taką współpracę i pozostawiła oddziałom polskim jak gdyby zupełnie wolną rękę -sama nie udzielając żadnych wiążących zapewnień.

Wkrótce po wymarszu Piłsudskiego i wielu innych działaczy w Krakowie powstaje Naczelny Komitet Narodowy który to dążył do politycznego przedstawicielstwa całego narodu.Z jego to inicjatywy powstają dwa legiony :Wschodni i Zachodni .

Pierwszy z nich stosunkowo nie długo uległ likwidacji pozostałą część formacji podzielono na trzy brygady.

Po wkroczeniu w sierpniu przez Niemcy do Warszawy wcale nie oznaczało spełnienie wcześniejszych obietnic wobec narodu polskiego ,a wręcz przeciwnie Niemcy rozpatrywały sprawę Polski w dwóch kwestiach:

•    -zawarcie pokoju Niemiec z Rosją ,wówczas trzeba byłoby pozostawić Polskę Rosji ,po pewnych tylko korektach strategicznych na rzecz Niemiec.

•    -w wypadku klęski Rosji pozostawić Królestwo Polskie powiązane sojuszem i konwencją wojskową z Austro-Węgrami ,albo znaczna część Królestwa łącznie z Galicją stanowić będzie część monarchii austryjackiej.

Po stronie Rosji powstaje w listopadzie 1914 r. Komitet Narodowy Polski / Dmowski / , który głosi „Klęska Niemiec to nasze zwycięstwo .

Odmienny był pogląd Rosji która to sprawę polski pozostawiała po zakończeniu wojny , ale projekt Sazonowa zakładał , że przyszła Polska nie może w żadnym wypadku wykraczać poza granice etnograficzne i dlatego trzeba odciąć od Królestwa gubernię suwalską przewidywał pewnych zmian w zakresie stosunków wyznaniowych i administracyjnych.

Memoriał Wielkopolskiego wystosowany do cara w sprawie przyszłej Polski nie przyniósł konkretnych ustaleń. W marcu 1916 r. Dmowski wysyła kolejny memoriał do cara Rosji aby określił on przyszłą Polskę jako samodzielne państwo co również położy kres intrygom prowadzonym przez Niemcy którzy niby także skłaniają się do kompromisu co do przyszłej Polski . Jednak memoriał Dmowskiego z góry skazany na niepowodzenie

W 1916 r. rządy w Rosji objął nowy premier Sturmer który ponownie publicznie przypomniał o realizacji obietnic danych przez Rosję w 1914 r. Były to tylko obietnice nie możliwe do realizacji z prostej przyczyny gdyż w 1916 r. terytorium Królestwa leżało poza frontem .

W 1916 r. w Lozanie odbywają się zjazdy działaczy pod kierownictwem Dmowskiego w wyniku których , powstaje koncepcja

•    - interes Polski upatrywać w pokonaniu Niemiec

•    - uzyskanie gwarancji utworzenia Polski u Rosji , Wielkiej Brytani , Francji i Włoch jeszcze podczas wojny .

Niemcy potrzebowali silnego przemysłu zbrojeniowego dlatego jak pisał Hindenburg „nie wolno dłużej zwlekać z wykorzystaniem potencjału polskiego , ale bez manifestu o Królestwie nic u Polaków nie osiągniemy . konieczne jest także połączenie obu części /Niemieckiej i Austriackiej /w jedną całość.Utwożona proklamacja ogłoszona na przełomie października listopada głosiła o samodzielności polski i konieczności tworzenia armii która będzie walczyć u boku Niemiec , sprawę przyszłych granic pozostawiono na czas przyszły . Utworzenie państwa z jednej części Polski to tylko nowy jej rozbiór , próba wystawienia armii , która ma walczyć za obcą sprawę , jest obejściem prawa międzynarodowego - tak uważał Dmowski .

Niemcy i Austria 5 listopada przekazały proklamacje do państw neutralnych Rosja nie uznała proklamacji i przypomniała że jej stanowisko wobec sprawy polskiej to :Polska autonomiczna , złożona ze wszystkich ziem polskich , pod berłem cesarzy rosyjskich .Powyższy komunikat został wysłany do państw sprzymierzonych i neutralnych . W odpowiedzi na komunikat na naradzie w Paryżu 16 listopada W . Brytania i Francja a później Włochy potwierdziły swoją przychylność.Politycy polscy odrzucali akt z 6 listopada Niemiec i Austrii czyli utworzenie państwa polskiego bez zjednoczenia ziem polskich.Domagali się od Rosji i państw sprzymierzonych zapewnień o powstaniu niepodległej Polski . Jednak oficjalnych takich zapewnień nie otrzymują .

Rok 1917 to zwycięstwo rewolucji w Rosji , a jednocześnie Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wystąpiła jako pierwsza uchwalając 14 marca orędzie do narodu polskiego w którym to mówi że Polska ma prawo do całkowitej niepodległości pod względem państwowo-miedzynarodowym .

•    W marcu 1917 r. odbyły się dwie konferencje , w Wiedniu i w Berlinie . Niemcy i Austro-Węgry omawiały problemy przyjęcia warunków pokojowych i tam też rozpatrywano sprawę Polski i tak - przy niekorzystnym zakończeniu wojny Niemcy musieliby wycofać z obszarów przez armie państw centralnych Rosji , to znaczy z ziem Królestwa .

•    - na wypadek korzystnego zakończenia wojny rezerwowano sobie powiększenie obszarów obu mocarstw .

W jednym i drugim przypadku nie ma Polski jako suwerennego państwa .Mocarstwa centralne interesowały się kwestią polską tylko i wyłącznie w powiązaniu ze swoimi własnymi celami .

Na podkreślenie zasługuje memoriał Dmowskiego traktujący o przebudowie Europy . Na podkreślenie także zasługuje dekret prezydenta Francji z 4 czerwca 1917 r. o utworzeniu autonomicznej armii polskiej we Francji .

15 sierpnia 1917 r. powstaje Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu , który zostaje uznany przez Francję , W. Brytanię , USA , Włochy .

 

3. Polskie formacje zbrojne w latach I wojny światowej

LEGIONY POLSKIE

30 lipca 1914 Austro- Węgry i Serbia prowadziły działania wojenne. W tym dniu zostały wydane pierwsze rozkazy mobilizacyjne które były skierowane do związków i drużyn strzeleckich, które podporządkowały się Piłsudskiemu jako komendantowi głównemu.Koncentracja została wyznaczona w Krakowie w Oleandrach. W pierwszym tygodniu stawiło się 3000 ochotników.

3 sierpnia utworzono z nich kompanię kadrową , a następnie batalion strzelecki .

Siły te ruszyły na teren Królestwa Polskiego w kierunku na Kielce, gdzie dotarły po kilku dniach.

W Krakowie tworzono nowe kompanie marszowe , które połączyły się z batalionem.

18 sierpnia w rejonie Bolmin - Rykoszyn nastąpiła reorganizacja sił i powstał 1 pułk strzelców pod dowództwem Piłsudskiego.

Sytuacja pułku stawała się trudna ze względu na słabe wyposażenie oraz ze względu na brak entuzjazmu ze strony ludności Królestwa Polskiego.

Ważnym czynnikiem negatywnym była zapowiedz władz austriackich likwidacji jednostki Polskiej ze względu na zbyt śmiałe poczynania polskiego dowództwa.

Poprawa sytuacji nastąpiła po interwencji prezesa polskiego koła poselskiego w Wiedniu J. Leo, który zaproponował utworzenie regularnych polskich formacji wojskowych.

27 sierpnia 1914r powołano Legiony Polskie.

Do roli zwierzchniego organu politycznego nad legionami aspirował utworzony 16 sierpnia 1914r Naczelny Komitet Narodowy składający się z dwóch sekcji -wschodniej i zachodniej. Kierownikiem sekcji wschodniej ulokowanej we Lwowie został T.Cieński, natomiast zachodniej z siedzibą w Krakowie Wł.Jaworski.

W oparciu o te dwie sekcje Komenda Naczelna armii austro - węgierskiej postanowiła utworzyć dwie formacje legionowe. W poszczególnych legionach przewidziano utworzyć dwa pułki piechoty złożone z czterech batalionów po 1000 ochotników każdy oraz 2-3 szwadrony kawalerii. Legiony miały podlegać Komendzie Naczelnej armii austro-węgierskiej. Wbrew oczekiwaniom NKN nie otrzymał Żadnej władzy zwierzchniej nad legionami. Jego kompetencje wyrażały się jedynie w prawie do zgłaszania propozycji i życzeń dotyczących ukształtowania losów oddziałów polskich, a także w zabiegach o zapewnienie legionom środków zaopatrzenia i wyposażenia. Dowództwo w Legionach objęli generałowie austryjaccy pochodzenia polskiego.

Wschodni-gen. Pietraszkiewicz

Zachodni-gen. Baczyński.

Obowiązywała komenda w języku polskim, mundur wzór strzelecki bez sztandarów. Do legionów mogli wstępować ci polacy, którzy mieszkali na terytorium austro-węgier, ale nie podlegali służbie w armii austro-węgierskij, oraz z Królestwa Polskiego. Stanowiska w plutonach i kompaniach zajmowali oficerowie mianowani, powyżej szczebla dowódcy kompanii oficerów mianowały władze austriackie. Uzbrojenie i wyposażenie dostarczały terytorialne władze austryjackie, a na froncie dowództwa korpusów.

W związku ze stanowiskiem Ligi Narodowej /opinia prorosyjjska/ 21.09.1914 W Mszanie Dolnej rozwiązano Legion Wschodni / żołnierzy wcielono do armii austro-węrierskiej/. 800 żołnierzy utworzyło 3 pp /kpt.Józef Haller/ podporządkowany dowództwu Legionu Zachodniego, a po uzupełnieniu wyruszył na front w Karpatach Wschodnich.

W końcu września nastąpiła reorganizacja formacji legionowych, odwołano dowódców obu legionów . Zwierzchnikiem legionu zachodniego został gen.Trzaska-Durski, występujacy jako komendant Legionów Polskich / w rzeczywistości istniał jeden/.

Nieco później przestaje istnieć legion , najwyższym związkiem organizacyjnym miała stać się brygada.

15.11.1914 powstaje I Brygada Legionów-z I Pułku strzelców w składzie 3 pułków piechoty /dowodzili nimi min. Mjr E.Rydz-Śmigły, mjr M.Norwid-Neugebaur/, pułk kawalerii /rtm.Bylina-Prażmowski/, pułk artylerii polowej /kpt.Brzezina/, batalion zapasowy, oraz pododdziały służb.

II Brygada Legionów /płk.Kuttner/ utworzona w październiku 1914 w składzie- 2 pułki piechoty /2 i 3/, dywizjon kawalerii, dywizjon artylerii, batalion zapasowy, pododdziały służb.

Wiosną 1915 utworzenio III Brygady Legionów /płk.Grzesicki/. Pułki tworzono do września 1915. Pierwszy na front wyruszył 4pp /ppłk Roja/. Polski wysiłek zbrojny nie skłonił państw Centralnych do ustępstw na rzecz sprawy polskiej. J.Piłsudski zaczął oddziaływać w kierunku wstrzymania rozbudowy Legionów Polskich

Jesienią 1915 legiony liczyły około 20000 żołnierzy-szczytowy punkt rozwoju.

 

Legiony Polskie /jesień 1915-wisna 1917/

J.Piłsudski uważał, że NKN jako organizacja galicyjska, nie może odegrać roli czynnika politycznego, reprezentującego wobec państw Centralnych interesy polityczne Królestwa Polskiego. W tej sytuacji postanowił oprzec się na Komitecie Naczelnym Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych.

Komitet ten powołany, 5.08.1915 i przekształcony niebawem w Centralny Komitet Narodowy wysunął postulat niepodległości Polski, reprezentując stanowisko Piłsudskiego.

Sytuacja kryzysowa w legionach pogłębiała się coraz bardziej. Kształtowała się ona na tle odmiennych koncepcji rozwiązania sprawy polskiej i ukształtowania dalszych losów legionów. Obawiano się likwidacji legionów ze względu na fakt lekceważenia władz austriackiej komendy legionów przez Piłsudskiego. Powołano Radę Pułkowników /czerwiec 1916/, która skierowała do naczelnej komendy armii austro-węgierskiej postulat utworzenia samodzielnego Korpusu Polskiego, co doprowadziło do wydania patentu cesarza /20 września 1916/ zapowiadającego utworzenie dwudywizyjnego Polskiego korpusu posiłkowego.

Lato-jesień 1916 państwa centralne ponoszą olbrzymie straty, co spowodowało duże zapotrzebowanie na rezerwy ludzkie. W celu wykorzystania rezerw, państwa centralne zdecydowały się na podjęcie sprawy polskiej i wydały orędzie /akt 5.11.1916/, które zapowiadało utworzenie samodzielnego państwa polskiego z ziem zaboru rosyjskiego

6.12.1916 powołano tymczasową radę stanu, która miała reprezentować społeczeństwo polskie wobec władz niemieckich i austriackich. W radzie powołano komisje wojskową na czele, której stanął J.Piłsudski.

Kadrę przyszłego wojska polskiego miały stanowić istniejące brygady legionów.

14.11.1916 komendę legionów objął płk Szeptycki. Siły legionowe przewieźono na mazowsze.

1917. 10.04.1917 formalnie przestają istnieć Legiony Polskie.

 

Polska Siła Zbrojna /wiosna 1917-listopad 1917

10.04.1917 cesarz austriacki przekazał polski korpus posiłkowy do dyspozycji niemieckiej.Utworzono Polską Siła Zbrojna / Polnische Wehrmaht/-dowódca gen.Beseler.

23.04.1917 podjęto decyzje o utworzeniu aparatu władz zwierzchnich PSZ oraz o jej charakterze jako formacji kadrowej przyszłego wojska. Powołano inspekcje wyszkolenia przy naczelnym wodzu wojsk polskich.

Inspekcja dzieliła się na 7 referatów :

•   organizacyjno-wyszkoleniowy;

•   personalny kadry oficerskiej;

•   uzbrojenia i wyposażenia;

•   personalny kadry podoficerskiej i zaciągu szeregowców;

•   zwolnień i rent inwalidzkich;

•   prawno-sądowy;

•   tłumaczeń.

Inspekcja była namiastką sztabu Naczelnego Wodza PSZ. Inspekcji wyszkolenia podlegał inspektorat kursów wyszkolenia /płk Minkiewicz/. Planowano utworzyć 6 takich oddziałów /miały odpowiadać liczbie pp Polskiego korpusu posiłkowego/.

Oddziały PSZ zwane kursami wyszkolenia miały składać się z 12 kadrowych kp i kadrowej kompanii karabinów maszynowych.

W lipcu 1917 zmiany organizacyjne zostały przerwane ze względu na Kryzys Przysięgowy. Na apel Piłsudskiego legioniści I III brygady odmówili złożenia przysięgi. Doprowadziło to do ostatecznego rozwiązania legionów.

Żołnierze, którzy pochodzili z Królestwa Polskiego i złożyli przysięgę pozostali w oddziałach PSZ.

Z żołnierzy, którzy złożyli przysięgę a byli obywatelami austro-węgier w lipcu 1917 utworzono z nich ponownie PKP.

Królewiacy, którzy odmówili złożenia przysięgi zostali internowani. W nocy z 21/22.07.1917 aresztowano Piłsudskiego. W wyniku kryzysu przysięgowego w szeregach PSZ pozostało 100 oficerów, 2500 podoficerów i szeregowych. Jesienią utworzono z napływających ochotników dwa bataliony.

1.05.1918 w wyniku zabiegów Rady Regencyjnej utworzono brygadę w składzie dwóch pułków z kompanią saperów. Rozpoczęto również formowanie szwadronu kawalerii, baterii artylerii i szwadronów taborów.

12.10.1918 Rada Regencyjna zaprzysięgła żołnierzy wyłącznie władzy polskiej.

PSZ na dzień 2.11 liczyła 342 oficerów, 135 podchorążych, 1007 pdf, 7748 szer. Łącznie 9232, co pozwoliło na utworzenie DP. Rada regencyjna powołała w końcu października 1918 naczelne władze wojskowe.

 

WOJSKO POLSKIE W ROSJI

LEGION PUŁAWSKI / od listopada 1914 /

Powołany do zadań dywersyjnych , funkcjonujący pod egidą Komitetu Narodowego Polskiego. Nazwa pochodzi od Puławskiego Instytutu Agronomicznego i Leśnego. Otrzymują status oddziałów armii regularnej. Naczelnikiem legionu został gen. Świdziński.

W styczniu 1915 legion liczy ok. 950 oficerów i żołnierzy.

Następnie przekształcono legion w rosyjską formację pospolitego ruszenia i nadanie miana 739 drużyny nowoaleksandryjskiej. Od połowy marca 1915 wyrusza na front, walczy pod Pakosławiem /20.05/, Iłżą /czerwiec-lipiec/.

9. 11.9 po bitwie pod Zelwą wycofany z frontu. Stan osobowy około 120 żołnierzy.

Legion Lubelski

Formowany w Białej Podlaskiej, liczył około 800 ochotników. Nazwa od miejscowości leżącej w Guberni Lubelskiej, następnie przemianowany na 740 drużynę lubelską.

Szwadrony Ułańskie

Formowane pod Maciejowicami w majatkach: Krempa, Ksawerów. Następnie przemianowane w 115 i 116 sotnie konną. Biorą udział w walkach nad Bugiem od sierpnia 1915.

Po przekształceniu w formacje rosyjskiego pospolotego ruszenia. Skupione oddziały polskie w 104 brygadzie pospolitego ruszenia dowodzonej przez gen.Szymanowskiego. zabiegi dowódcy doprowadzaja do zgody cara na formowanie od 24.09.1915 Brygady Strzelców Polskich.

 

Brygada Strzelców Polskich

Formowana w Bobrujsku w składzie czterech batalionów , kompani saperów oraz dywizjonu ułanów. Brygada nie była traktowana jako polska formacja. Językiem urzędowym rosyjski-zezwolono na polskie komendy. Udział od czerwca 1916 do stycznia 1917 w pozycyjnych działaniach bojowych na północ od Baranowicz. Wycofana na tyły, rozwija się do dywizji.

 

Dywizja Strzelców Polskich

Organizowana od lutego 1917 w rejonie Kijowa w składzie 4 pułków piechoty, pułku jazdy i kompani saperów. Latem 1917 walczy na froncie nad Zbruczem. Dodatkowo sformowano pułk zapasowy w Biełgorodzie. W czerwcu 1917 dywizja liczy 12 000 w jednostkach liniowych, 16 000 w pułku zapasowym. W sierpniu dowództwo obejmuje gen.Dowbor-Muśnicki. Zaczyna występować jako I Dywizja Strzelców I Korpusu Polskiego.

 

I Korpus Polski

Utworzony rozkazem głównodowodzącego gen.Korniłowa. Składała się z trzech dywizji strzeleckich, trzech brygad artylerii lekkiej, dywizjonu moździerzy, dywizjonu artylerii ciężkiej, pułku kawalerii, pułku inżynieryjnego, brygady zapasowej. Liczył zgodnie z etatem około 68 tys. żołnierzy /rosyjski około 48 tys./. Miał być przeznaczony do działań przeciwko państwom centralnym, zorganizowany według wzorów rosyjskich.

W listopadzie 1917 osłaniał majątki ziemian polskich na Białorusi. W lutym 1918 w wyniku umowy z dowódcą niemieckim demobilizacja.

Na przełomie listopada-grudnia 1917 przystąpiono do formowania dwóch kolejnych Korpusów Polskich pod egidą Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego. Organizatorem korpusów miał być gen.Michaelis, który utworzył dwa obszary mobilizacyjne:

-południowy-II Korpus;

-północny-III Korpus ;

 

II Korpus Polski

Organizacja wzorowana na I Korpusie. Dowódca gen.Stankiewicz z centrum formowania nad Dniestrem. W połączeniu z II Brygadą Legionów korpus wyrusza na front. Zatrzymanie korpusu pod Kaniowem-bitwa z wojskami niemieckimi /11.05/ większość żołnierzy korpusu internowana

 

III Korpus Polski

Formowany na Ukrainie. Uwikłanie korpusu w walki z chłopami ukraińskimi Poszukiwano kontaktu z wojskami austro-węgierskimi-wymuszenie rozlokowania korpusu w rejonie Janowa, gdzie zostają internowani przez Austriaków. Przemianowanie na lekką brygadę III Korpusu Polskiego-dowódca płk. Juliusz Romel.

1918. 10.06.1918 brygada zostaje rozbrojona.

 

Oddziały Polskie w Dessie

Prace organizacyjne przerwane interwencją austro-węgierską, siły liczyły około 1000 żołnierzy

 

Brygada w Tbilisi

Formowane od września 1917do maja 1918. Siły liczyły około 450 żołnierzy.

 

Pułk Strzelców im. Bartosza Głowackiego

Organizowany w Moskwie, liczył 850 żołnierzy. W maju 1918 rozbrojony na polecenie władz radzieckich.

 

ARMIA POLSKA WE FRANCJI

Rzecznikiem tej idei byli działacze skupieni wokół tygodnika „Polonia” - Wacław Gąsiorowski. W 1914 roku powołano dwie ochotnicze kompanie wojskowe. Jedna szkolona w Bayonne jako 2 kompania batalionu „C” I pułku Legii Cudzoziemskiej, przetransportowana na front jesienią 1914. W wyniku poniesienia ogromnych strat przestaje istnieć. Druga szkolona pod Paryżem również weszła w skład legii. W czerwcu 1917 prezydent Francji wydał dekret o powołaniu Armii Polskiej. Powołano Komitet Narodowy Polski uznany jako oficjalny reprezentant Polski. Werbunek rozpoczęto od 800 ochotników. Następnie przystąpiono do formowania I Pułku Strzelców. Po uzupełnieniach armia liczyła ponad 10 tys. ochotników. W Mayenne rozpoczęto formowanie II Pułku Strzelców. Powstały 23 obozy formowania.

W połowie 1918 zakończono formowanie I Dywizji Strzelców Polskich. 17.10.1918 obsadzili odcinek frontu w rejonie Rambevilles. Dalsza rozbudowa armii zgodnie z planem Hallera-najwyższy ZT korpus.

Umowa podpisana 28.09.1918 dotycząca polskich jednostek utworzonych we Francji wzmacnia rolę Polski jako niepodległego państwa. Powołano naczelne Dowództwo /4.10.1918-gen.dyw.J.Haller/. W listopadzie 1918 armia liczyła 130 of. i około 17 tys. szer.

Obok I Dywizji Strzelców Polskich zorganizowano 2, 3, 7 DSP i Dywizje Instrukcyjną. W skład armii wchodziło ponadto 7 pułków arterii, 3 pułki kawalerii, 11 kompanii inżynieryjnych, 4 kompanie łączności, 2 kompanie kolejowe, 7 eskadr lotnictwa, oddział czołgów /114 wozów/.

Od kwietnia do czerwca przetransportowano armie do kraju i 01.09.1919 zespolono z wojskiem polskim.

 

4. Czyn zbrojny Legionów Polskich.

Działania bojowe I pułku

6.08.1914 I kompania kadrowa polskich oddziałów strzeleckich wyruszyła z Krakowa i wkroczyła do Królestwa Polskiego. Zapoczątkowało to wystąpienie polskich ochotniczych formacji wojskowych w działaniach wojennych.

Kompania kadrowa i postępujące za nią pododdziały batalionu strzeleckiego nie napotkały początkowo żadnych oddziałów rosyjskich. Armia rosyjska mobilizowała jeszcze swoje siły i koncentrowała je na wschód od Wisły. Dopiero pod Kielcami pododdziały I pułku strzelców natrafiły na 14 DK i 12.08.1914 stoczyły z nią pod Kielcami swój pierwszy bój. Zaatakowane przez przeważające siły przeciwnika, wycofały się one pod Bolmin i Rykoszyn, skąd po paru dniach wróciły do Kielc, opuszczonych przez wycofujące się wojska carskie.

W połowie września 1914 ! pułk strzelców, występujący już jako oddział Legionów Polskich, został skierowany do działań na froncie. Walcząc pod Szczucinem, Nowym Korczynem, Opatowcem i Winiarami, pułk uczestniczył w operacjach obronnych, pod których osłona przebiegało przegrupowanie wojsk austro-węgierskich, pokonanych na początku września pod Lwowem i Lublinem. 28.09

w działaniach odwrotowych armii niemieckiej i austro-węgierskiej uczestniczył również 1 pułk Legionów; w dniach od 21 do 26 października toczył on zacięte boje pod wsiami Laski i Anielin koło Dęblina, a następnie, podlegając 46 dywizji austriackiej Obrony Krajowej, walczył w dniach od 16 do 19 listopada pod Krzywopłotami, na północ od Olkusza. Przerzucony następnie na Podhale, uczestniczył od 3 do 14 grudnia w wielkiej bitwie pod Limanową.

PO kilku dniach 1 pułk Legionów został skierowany pod Tarnów , gdzie nastąpiło przełamanie frontu austriackiego. Podlegając dowództwu XI Korpusu austriackiego w dniach 22-26.12 toczył pod Łowczówkiem wyjątkowo zacięte boje. Zakończyły się one pomyślnie, ale przyniosły pułkowi stratę kilkuset żołnierzy. Po zakończeniu tych walk został on przesunięty w rejon Kęt gdzie nastąpiło rozwinięcie pułku w I Brygadę Legionów.

 

DZIAŁANI BOJOWE II BRYGADY

Zacięte boje toczyła również II brygada. Po zwycięstwach rosyjskich pod Lwowem i nad Wisłą /09-10.1914/ armia austro-węgierska znalazła się w ciężkim położeniu. Stanęła ona kilkakrotnie wobec groźby przełamania frontu, między innymi w Karpatach Wschodnich. Wytworzyła się tam sytuacja wyjątkowo niebezpieczna, ponieważ grupa dywizji kozackich przedarła się przez góry i usiłowała wtargnąć na Wielką Nizinę Węgierską. Od 10 brygada uczestniczyła w zaciętych walkach między innymi o przełęcz Pantyrską, Rafajłową. 29.10 stoczyła zaciętą i okupiona dużymi stratami walkę pod Mołotkową. W 11.1914 główne siły brygady /2 i 3 pułk/ zostały przerzucone na Węgry. W styczniu 1915 główne siły brygady przerzucono na Bukowine. W dniach 18-22.01 stoczyły zacięty bój pod Kirlibabą. Następnie połączone siły brygady zostały w 04.1915 skierowane na front bukowińsko-besarabski. Na początku czerwca toczyła zacięte boje pod Rarańczą. 13.06 w czasie tych walk 2 szwadron ułanów wykonał brawurową szarże na okopy rosyjskie porównywalną z szarżą pod Somosierrą

 

 

DZIAŁANIA BOJOWE I BRYGADY

w 03.1915 działania bojowe wznowiła I brygada. Zajęła ona pozycje nad Nidą i broniła odcinka frontu od Pawłowic do Sobowic. Na początku maja 1915 w czasie ofensywy armii austro-węgierskiej i niemieckiej doprowadziła do przerwania frontu pod Gorlicami, brygada toczyła kilka zwycięskich bojów /16-23.05 pod Konarami i w na początku 07 pod Józefowem nad Wisłą/.

 

 

DZIAŁANIA BOJOWE III BRYGADY

15.07.1915 wyruszył na front sformowany 4 pułk piechoty, który w dniach 30.07-1.08 wraz z I brygada stoczył bój pod Jazdkowem. Następnie brygada i przydzielony do niej 4 pułk uczestniczył w pościgu za wycofującymi się wojskami rosyjskimi. 09.1915 obie formacje zostały przerzucone na Wołyń i wzięły udział w kampanii wołyńskiej.

01.10.1915 na front wołyński przybył 6 pułk piechoty oraz II brygada. Doszło w ten sposób do bezpośredniego zetknięcia się wszystkich formacji legionowych. Zakończył się pierwszy okres ich istnienia.

 

DZIAŁANIA BOJOWE LEGIONÓW POLSKICH I ICH DALSZE LOSY

/październik 1915-10.04.1917/

Udział w walkach pozycyjnych i ofensywnych.

W październiku 1915 wszystkie polskie brygady legionowe znalazły się na Wołyniu i uczestniczyły w trwającej od 20.09.1915 ofensywie armii austro-węgierskij, która nacierała od Stochodu w kierunku na Łuck. W toku tych działań wojennych w drugiej połowie października doszło do dużej bitwy pod Czartoryskiem. I III brygady, uczestnicząc w tej bitwie, stoczyły kilka zwycięskich bojów min. Pod Jabłonką, Kuklą i Kamieniucha.

W końcu listopada 1915 front przesunął się nad rzekę Styr i znieruchomiał ponieważ obie walczące strony narazie nie miały sił umożliwiających odniesieni zwycięstwa. Działania wojenne przekształciły się w ospałą walkę pozycyjną. Uczestniczyły w niej pułki legionowe, zmieniające się nawzajem na stanowiskach bojowych pod Kostiuchnówką.

Boje pod Kostiuchnówką

Latem 1916 na froncie Wołyńskim nastąpiła gwałtowna ofensywa wojsk rosyjskich dowodzonych przez gen.Brusiłowa. Front armii austro-węgierskiej został częściowo przerwany. Uderzenia rosyjskiego nie wytrzymały min. Oddziały austriackie walczące po sąsiedzku z polskimi brygadami legionowymi, które broniły skutecznie swoich pozycji zmusiło to również pułki polskie do wycofania się nad rzekę Stochód. Bitwa pod Kostiuchnówką stoczona w dniach 4-7.07.1916 przyniosła pułkom legionowym ciężkie straty i duże uznanie zwłaszcza za obronę wzgórza, które nosiło nazwę Polska Góra. Postawa legionistów w tej bitwie pobudziła niemieckie czynniki wojskowe do wykorzystania rezerw ludzkich Królestwa Polskiego.

 

Po walkach nad Stochodem

Nad Stochodem brygady legionowe walczyły do października 1916. W końcu tego miesiąca zostały przewiezione do Baranowicz, ale tu już nie uczestniczyły w walkach. Wkrótce odjechały na Mazowsze gdzie zostały wyposażone w broń niemiecką, a następnie poddane procesowi intensywnego szkolenia bojowego, prowadzonego w/g wzorów niemieckich. Odbywało się ono z myślą o przekształceniu brygad w formacje kadrowe przyszłego WP, które miało być tworzone pod nadzorem niemieckim, jako tzw. Polska Siła Zbrojna /Polnische Wehrmacht/.

Czynniki warunkujące rozwój wojskowości na przestrzeni wieków.

* potencjał ekonomiczny państwa

* doktryna wojenna

* potencjał ludnościowy

* stan rozwoju rodzimej sztuki wojennej

* poziom wykształcenia i przygotowania kadry dowódcy

* poziom rozwoju sztuki wojennej potencjalnego przeciwnika

* własność teatru działań wojennych.

 

 

 

1

jazdę

---