Rewolucja agrarna

Rewolucja agrarna - całokształt przemian w rolnictwie w XVIII i I połowie XIX wieku prowadzący do przewrotu:

• agrotechnicznego tzw. nowe rolnictwo (wzrost produkcji dzięki zmianom i ulepszeniom techniki produkcji rolnej,

• społeczno-ekonomicznego (likwidacja na wsi stosunków feudalnych i stworzenie modelu rolnictwa kapitalistycznego, trwała zmiana organizacji produkcji rolnej (przekształcenie rolnictwa tradycyjnego w nowoczesne i towarowe).

Przeobrażenia techniczne w rolnictwie obejmowały:

• zwiększenie powierzchni uprawnej przez zastosowanie płodozmianu,

• mechanizację prac rolnych,

• upowszechnienia intensywnego nawożenia i melioracji,

• zmiany struktury upraw,

• intensyfikację hodowli,

• uprzemysłowienie rolnictwa.

Na przeobrażenia społeczno-ekonomiczne składały sie:

• likwidacja stosunków feudalnych,

• emancypacja ludności wiejskiej,

• powiązania rolnictwa z wieloma działami życia społeczno-gospodarczego (przemysł, nauka, oświata).

Aspekty agrotechniczne rewolucji agrarnej

• Płodozmian

- zastosowanie zmianowania, czyli następstwa roślin na polu uprawnym, bez ugoru,

- zwiększenie powierzchni uprawnej (o 1/3),

- wzrost wydajności ziemi (pełen system rotacyjny wymagał starannych zabiegów agrotechnicznych)

- wymagał dobrego nawożenia,

- wzrostu produkcji globalnej

• Mechanizacja

- początkowo ulepszanie tradycyjnych narzędzi (pług wieloskibowy, brona żelazna, kosa),

- nowe maszyny - były najczęściej adaptacją osiągnięć rewolucji przemysłowej na potrzeby rolnictwa:

• młyn parowy i młockarnia parowa

• sieczkarnia

• siewnik rzędowy

• żniwiarka

• koparka do ziemniaków

- powstawały zakłady produkujące maszyny rolnicze,

- mechanizacja była kosztowna - stąd też stosowano ją tylko w posiadłościach ziemskich i bogatych gospodarstwach chłopskich,

- najbardziej popularne urządzenie mechaniczne do poruszania młocarni, wialni, sieczkarni - kierat

• Nawożenie

- nawożenie naturalne obornikiem nie było wystarczające mimo rozwoju hodowli,

- sprowadzano nawóz naturalny (guano) z Ameryki Południowej, poprawiano urodzajność gleb stosowaniem szlamu ze stawów, torfu,

- owocem skojarzenia rolnictwa z nauką była produkcja nawozów sztucznych,

- pierwsze wytwarzane fabrycznie nawozy:

• mączki wapienno - fosforowe z kości zwierzęcych,

• sole potasowe z popiołu drzewnego,

• saletra preparowana z guana ptasiego sprowadzanego w wielkich ilościach z Ameryki Płd.

- nawozy sztuczne:

• II poł. XIX w. - produkcja nawozów fosforowych z żużla wielkopiecowego,

• 1912 r.- uzyskanie amoniaku z azotu zawartego w powietrzu metodą syntezy chemicznej - nawozy azotowe

- nowa gałąź nauki i przemysłu - AGROCHEMIA

• Melioracje

- przyczyniły się poważnie do zwiększenia produkcji rolnej,

- stosowane w celu poddania uprawie gruntów dotąd nieużytkowanych,

- pozwoliły rozszerzyć obszar uprawy i podnieść wydajność gruntów już wcześniej użytkowanych,

- dla zwiększenia areału upraw praktykowane były:

• osuszania gruntów,

• nawadnianie,

• karczowania lasów i zarośli,

• zaorywania obszarów stepowych

• Doskonalenie uprawy roślin

- w zmianowaniu ograniczenie powierzchni upraw zbożowych (max - 55%areału), a wprowadzenie roślin motylkowych (wyka, łubin, seradela, koniczyna - pasze i tzw. zielony nawóz),

- upowszechnienie się:

• uprawy ziemniaków i buraków cukrowych - ziemniaki stały się ważnym surowcem do produkcji spirytusu oraz pożywieniem,

• innych upraw przemysłowych - np. kukurydza

- wprowadzenie do upraw udoskonalonych odmian roślin użytkowych,

- bardziej racjonalna gospodarka surowcami roślinnymi

• Intensyfikacja hodowli

- postępowi w dziedzinie hodowli służyły:

• badania naukowe (przede wszystkim Pasteura), co zaowocowało odkryciem szczepionki przeciw wściekliźnie,

• wprowadzenie ochrony weterynaryjnej,

• chów nowych gatunków bydła, nierogacizny i drobiu,

• systematyczne ulepszanie i uszlachetnianie ras

- zwiększyła się wielkość zwierząt (waga) i mleczność krów,

- zwiększyła się produkcja mięsa i art. mlecznych, a hodowla stała się samodzielnym działem produkcji

Ulepszenie rasy trzody chlewnej - przykłady okazów hodowlanych

Społeczno-ekonomiczne aspekty rewolucji agrarnej

Rolnictwo i przemysł

- wsparcie specjalistycznych gałęzi przemysłu: maszynowego i chemicznego (fabryki maszyn rolniczych - najwcześniej w Anglii i Stanach Zjednoczonych, nawozów sztucznych, środków ochrony roślin, pasz, szczepionek),

- rozwój przemysłu rolno-spożywczego (cukrownictwo, gorzelnictwo, piwowarstwo, itd..); przechodzenie od domowej produkcji nabiału, piwa, do produkcji masowej,

- mechanizacja piekarni, mleczarni, rzeźni itp.

Nauka i oświata rolnicza

- badania naukowe (agrochemia, weterynaria, itd.), towarzystwa naukowe, czasopisma fachowe,

- oświata rolnicza (szkoły zawodowe, prasa, kursy podnoszenia kwalifikacji, wydawnictwa popularne)

Rozwój kapitalizmu w rolnictwie

Francuska droga do kapitalizmu	Pruska droga do kapitalizmu
rewolucyjna	ewolucyjna
oddolna (inicjatywa ludu)	odgórna (inicjatywa rządu)
brak obciążeń chłopów	duże obciążenia chłopów
brak przeżytków feudalnych (nadano chłopom ziemię przez nich użytkowaną)	wiele przeżytków stosunków feudalnych
Belgia, Dania, Hiszpania	Prusy, Rosja, Austria Ziemie polskie

Konsekwencje rewolucji agrarnej

• powstanie rolnictwa kapitalistycznego,

• własność indywidualna (obszarnicza i chłopska) w miejsce podzielonej własności feudalnej ziemi,

• w sferze ekonomicznej => wzrost produkcji rolnej,

• przełom w produkcji żywności,

• produkcja towarowa dla miast i przemysłu,

• poprawa położenia prawnego i materialnego ludności chłopskiej, chociaż w Europie Wsch. - pauperyzacja wsi nadal ogromna,

• mniejszy odsetek ludności utrzymującej się z rolnictwa - im mniejszy odsetek ludności utrzymującej się z rolnictwa, tym wyższy poziom rozwoju ekonomicznego i nowocześniejsza struktura ekonomiczno-społeczna kraju

---