ZASTOSOWANIE PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH DO PRACY Z DZIEĆMI Z ZABURZENIAMI ROZWOJOWYMI
W ciągu ostatnich lat powszechność stosowania komputera we współczesnym życiu spowodowała, że umiejętność korzystania z niego staje się nieodzownym elementem wykształcenia każdego człowieka. Nauczanie wspomagane komputerem stwarza bardzo dobre warunki dla rozwoju myślowo- twórczego uczących się dzieci, nabywania przez nie różnorodnych umiejętności i oddziaływania na ich osobowość. Nauczyciele wykorzystują od kilku lat komputer w edukacji zintegrowanej. Jest on przydatny w indywidualizacji nauczania zarówno pod względem tempa, czasu pracy jak i stopnia wykonywanych ćwiczeń. Każda praca z komputerem stanowi doskonały sposób na usprawnianie koordynacji wzrokowo- ruchowej i orientacji przestrzennej uczniów.
Komputer z odpowiednim oprogramowaniem stanowi bardzo dobre narzędzie do pracy na lekcji. Program musi być ściśle powiązany z treściami nauczania. Aby prawidłowo wykorzystać komputer jako środek dydaktyczny nauczyciel musi wykazać się znajomością szeregu zasad, między innymi:
z komputera należy korzystać, wtedy, gdy potrzebny jest do spełnienia określonych funkcji dydaktyczno- wychowawczych, treści przekazywane lub utrwalane za pomocą komputera powinny wiązać się bezpośrednio z lekcją i jej celami
czas pracy z komputerem powinien być dokładnie zaplanowany, należy stosować programy mające wielopoziomową strukturę dostosowaną do różnych umiejętności intelektualnych uczących się dzieci (umożliwiając indywidualizację nauczania)
sprzęt komputerowy i zaplanowane do wykorzystania programy powinny być wcześniej sprawdzone, nauczyciel powinien znać budowę i zasadę obsługi komputera, jak i metodykę posługiwania się nim.
Komputer prawidłowo wykorzystywany w praktyce szkolnej spełnia następujące funkcje w procesie dydaktycznym:
aktywizująco - motywującą (wyzwala wszechstronną aktywność u uczniów i pobudza ich zainteresowania
poznawczo - twórczą (służy jako środek wiedzy do rozwiązywania sytuacji problemowych)
ćwiczeniową (zadania wykonywane samodzielnie przez uczniów służą utrwalaniu wiadomości)
kontrolną (podczas pracy z komputerem uczniowie poddawani są kontroli)
wychowawczą (stwarza dobre warunki oddziaływania na osobowość uczniów)
terapeutyczną (umożliwia usuwanie zaburzeń rozwojowych).
Rola placówek oświatowych sprowadza się często wyłącznie do przekazywania wiedzy, której uczniowie nie potrafią wykorzystać w praktyce. Dzieci funkcjonują nieprawidłowo, a ich rozwój nie przebiega w zgodzie z przyjętymi normami. Do takich uczniów należą między innymi dzieci dyslektyczne, mające problemy z nauką czytania i pisania. Do pomniejszania i zwalczania odchyleń, które utrudniają dziecku rozwój, a także do rozwijania prawidłowo działających funkcji percepcyjno- motorycznych, terapeuci wykorzystują różne metody pracy. Jedną z takich metod jest zastosowanie programów komputerowych w terapii pedagogicznej dzieci dyslektycznych. To narzędzie informatyki symuluje różnorodne sytuacje dydaktyczne, daje dzieciom możliwość samodzielnej, indywidualnej pracy i motywuje do rozwiązywania problemów, dostarczając mobilizujących bodźców.
Zastosowanie metod komputerowych we wstępnym wykrywaniu i diagnozie deficytów dziecka pozwala przygotować proces kształcenia dostosowany do jego możliwości. Programy stosowane w pedagogice specjalnej oraz w terapii pedagogicznej można pogrupować następująco:
programy specjalistyczne (logopedyczne, do terapii dysleksji, nauki mowy dzieci głuchych)
programy ogólnego zastosowania w terapii (wspomagające rozwój ogólny, uwrażliwiające słuch fonematyczny, stymulujące mowę)
programy testujące (sprawdzające słuch fonematyczny)
programy wspomagające rozwój- pomocnicze (doskonalące słuch, wspierające nabywanie podstawowych umiejętności szkolnych-czytania i pisania).
Wykorzystanie komputera umożliwia nauczanie polisensoryczne (korzystne dla dyslektyków, u których występują zaburzenia spostrzegania słuchowego i wzrokowego).Zaangażowanie wielu zmysłów w procesy poznawcze dzieci dyslektycznych prowadzi zazwyczaj do zminimalizowania trudności w czytaniu i pisaniu.
Programy komputerowe można stosować we wszystkich etapach terapii ( w fazie wstępnej, merytorycznej i końcowej.
Część wstępna zajęć terapeutycznych powinna obejmować ćwiczenia, które zapewniają dziecku komfort emocjonalny, mobilizują je i budzą wiarę we własne możliwości, oraz doskonalą koncentrację uwagi. Zaliczają się tu programy typu- gry, z którymi praca jest dla ucznia zabawą. Jednym z programów mogących znaleźć zastosowanie w tej fazie terapii dysleksji są „Puzzle”, stworzone przez P. Bauckinghama, funkcjonujące w środowisku Windows. Jest to układanka, składająca się z prostokątów. Na każdej z figur znajdują się kolejne litery alfabetu lub jako całość stanowią obrazek. Może być ich piętnaście, trzydzieści pięć lub sześćdziesiąt trzy ( w zależności od stopnia trudności). Dziecko za pomocą myszki przesuwa elementy (realizując zadanie we własnym tempie), tak by powstała prawidłowa układanka. Kiedy puzzle zostaną właściwie ułożone- grający otrzymuje pochwałę.
Program ten usprawnia pamięć obrazów graficznych, ćwiczy orientacje przestrzenną, które są niezbędne do nauki czytania i pisania. Ćwiczy w rozpoznawaniu kształt6ów wielkich i małych liter. Dzięki samodzielnemu wykonywaniu zadań dzieci nabierają wiary we własne możliwości, kształtują motywację do dalszej pracy.
Głównym etapem zajęć terapeutycznych są ćwiczenia, przygotowujące do nauki czytania i pisania, przeprowadzane w części merytorycznej terapii. Komputer może być bardzo przydatny do treningu zaburzonych funkcji wzrokowych i słuchowych dziecka. Przykładem programu, którego zastosowanie w terapii może zminimalizować problemy dziecka dysleksyjnego jest program „Literki”, opracowany przez A. Tokarskiego, A. Skrzypka, i m. Modzelewskiego. Program ten proponuje dwa rodzaje gry (z literami i z cyframi). Można określić tempo pracy, stopień trudności zadań i sposób wyboru liter (cyfr) do ćwiczeń. Zadaniem gracza jest strzelanie strzałami do wszystkich wielkich i małych liter (np. do litery b). Po celnym strzale literka przeskakuje do wydzielonej części lewej strony ekranu a dziecko otrzymuje nagrodę w postaci uśmiechniętego słonka (jeśli nie trafi dostaje zmartwione słonko). Program ten pomaga w rozpoznawaniu liter i cyfr i zapamiętywania ich kształtu graficznego. Doskonalenie tego przydaje się dyslektykom, ponieważ nie potrafią oni poprawnie odczytywać liter, wyrazów i zadań napisanych innymi niż znane im czcionkami.
Ostatnia grupą programów wykorzystywanych w terapii pedagogicznej to programy, które można zastosować w końcowej części zajęć terapeutycznych. Mają charakter zabawowy i relaksacyjny. Dają dziecku komfort psychiczny i zadowolenie z własnej pracy. Do tych programów należy „Mah-Jongg” stworzony przez N. Andersona. Gra polega na rozebraniu piramidy złożonej ze stu czterdziestu czterech klocków umieszczonych w różnych płaszczyznach. Klocki przedstawiają trzydzieści sześć różnych rysunków (cztery klocki z każdego rodzaju). Grający musi zaznaczać pary identycznych klocków (co powoduje ich znikanie). Obrazki na klockach przedstawiają różne symbole, a odszukiwanie jednakowych usprawnia funkcję analizatora wzrokowego dziecka. Analiza przestrzenna wybranych klocków ćwiczy znajomość orientacji przestrzennej.
Wymienione programy mogą znaleźć zastosowanie w terapii dzieci dyslektycznych, jeżeli przestrzegają określonych zasad. Są to:
Indywidualizacja programów komputerowych zastosowanych z uwzględnieniem potrzeb i możliwości dziecka.
Stopniowanie trudności od zadań prostych do złożonych.
Korekcja zaburzeń (minimalizowanie i usuwanie zaburzeń).
Kompensacja zaburzeń (łączenie ćwiczeń zaburzonych funkcji z niezaburzonymi).
Systematyczność (wykonywanie ćwiczeń na każdych zajęciach i powtarzanie ich kilkakrotnie).
Akceptacja przez dziecko procesu terapii z udziałem komputera.
Stosowanie wzmocnień (program komputerowy powinien zapewnić nagrodę za poprawnie wykonane działanie).
Interakcja (takie zaplanowanie pracy z komputerem, aby wybrana zaburzona funkcja była ćwiczona różnymi technikami i środkami w zmieniających się sytuacjach).
Adekwatność (polegająca na logicznym zaprojektowaniu terapii z udziałem komputera, korzystnym dla dziecka poprzez ciąg form, technik i treści).
Integracja (łączenie i wykorzystywanie wiedzy o potrzebach i możliwościach dziecka z wiedzą o optymalnych sposobach postępowania naprawczego w projektowaniu zajęć terapeutycznych z wykorzystaniem komputera).
Odpowiednio dobrane programy komputerowe spełniają zasady terapii pedagogicznej. Praca z tymi programami kompensuje niedobory rozwojowe dziecka i koryguje nieprawidłowości funkcjonowania percepcyjno- motorycznego. Dzięki nim następuje korekta postaw dziecka oraz usuwanie luk w jego umiejętnościach.
Sprzęt komputerowy z dodatkowymi urządzeniami i specjalistycznym oprogramowaniem staje się medium wielofunkcyjnym w procesie dydaktycznym. Dzięki temu, ze niweluje różnice w procesie przyswajania informacji pomiędzy osobami zdrowymi i niepełnosprawnymi. Niepełnosprawność utrudnia zaspokajanie zainteresowań i zdobywanie wiedzy przez osoby upośledzone, dlatego w pracy z osobami niepełnosprawnymi ważną rolę odgrywają cele rewalidacyjne. Opierają się one na przystosowaniu predyspozycji psychofizycznych osób niepełnosprawnych do tego, aby mogły one sprostać wymogom życia społecznego. Podstawowym zadaniem rewalidacji jest usprawnianie osoby niepełnosprawnej pod względem fizycznym, umysłowym, psychicznym lub społecznym oraz zapewnienie jej wykształcenia ogólnego odpowiednio do wieku i możliwości. Można to osiągnąć poprzez zintegrowane nauczanie młodzieży niepełnosprawnej razem z osobami sprawnymi.
Możliwość nauki i zabawy na komputerze osobom niepełnosprawnym stwarzają firmy komputerowe produkujące specjalistyczne oprogramowania graficzne. Szkoły specjalne czy klasy integracyjne stosują programy typu: Paintbrush, Neopaint, Paint, Kids Art. Center. Programy te maja na celu sprawić by dziecko zaczęło samodzielnie tworzyć i modyfikować obraz przy dostępnych na ekranie narzędziach.
Przedmiotem usprawnień są także ułatwienia związane ze zdobywaniem i wymiana informacji między użytkownikami różnych komputerów ( faks, e-mail, wideofon). Firma Apple produkująca komputery Macintosh na dysku twardym umieściła „Teczkę systemową” oraz „Tablice kontrolne”. Tablice umożliwiają ustawienie parametrów zgodnie z potrzebami użytkownika, np. klawiatura przystosowana do pracy jedną ręką lub za pomocą umieszczonego w ustach pręcika. Opcja „Powolne klawisze” chroni dziecko przed przypadkowym wciśnięciem klawisza. Opcja „Lepkie klawisze” pozwala na kombinacje klawiszy bez jednoczesnego ich naciskania, zaś opcja „Pod lupą” jest szczególnie pomocna dla osób słabo widzących, gdyż pozwala na powiększenie obrazów na ekranie komputera.
Komputery Macintosh posiadają dwa systemy dźwiękowe dla osób o upośledzeniu wzrokowym:
Macin Talk to program tłumaczący tekst pisany na czytany.
Plain Talk składa się z trzech modułów:
rozpoznawanie mowy (komunikacja z komputerem za pomocą głosu)
zamiana tekstu na mowę
zarządzanie głosami (pozwala na zmianę głosów w ramach tego samego tekstu dla różnych jego fragmentów).
Osoby o znacznym upośledzeniu wzroku komunikują się z komputerem za pomocą dotyku (klawiatura brajla). Komputer uzupełniony jest o syntezatory mowy, które umożliwiają kontrolę nad tekstem w czasie pisania. Programy dźwiękowe wykorzystywane w procesie kształcenia niewidomych to miedzy innymi:
QR- tekst dla DOS (edytor tekstu)
Gbase dla DOS (baza danych)
Program finansowy i Program księgowy dla DOS
Komputer dla niewidomych powinien być wyposażony w monitor brajlowski (tzw. linijkę brajlowską). Monitor brajlowski przedstawia treść znajdująca się na ekranie.
Dla osób o upośledzeniu słuchu ważną rolę odgrywa obraz, więc użytkowanie komputera ograniczone jest tylko w minimalnym stopniu, gdyż sygnały dźwiękowe pełnią zazwyczaj tylko rolę uzupełniającą. Dzięki animacji komputerowej nauka języka migowego staje się o wiele łatwiejsza. Program pozwala na obserwację, odczytywanie i przesuwanie istniejących w nim słów oraz na wprowadzanie tekstu, uzupełnianego ilustracjami pokazującymi układ dłoni (symbole liter).
Dla osób z upośledzeniem ruchowym konstruowane są specjalne układy klawiatury, składające się z dwóch lub trzech części, z możliwością regulacji połączeń. W przypadku braku możliwości sterowania klawiaturą wykorzystuje się mysz, której obraz znajduje się na ekranie monitora. Innymi urządzeniami, jakie skonstruowano, aby umożliwić jednostkom o różnych dysfunkcjach ruchowych są:
Mach II Joystick (pomaga w przypadku sprawnego ramienia lub nogi)
Kensington Tourbo Mouse (pomocny przy braku wykonywania obszernych ruchów kończyny)
Head Master (pomocne u osób z porażeniem całego ciała- wykorzystanie ust i głowy)
Edmark Touch Window (wskazywanie na ekranie funkcji za pomocą palca)
Voice Navigator SW (sterowanie za pomocą głosu).
Komputer posiadający odpowiednie oprogramowanie edukacyjne może być bardzo pomocny w pracy z osobami niepełnosprawnymi, gdyż praca z komputerem kształci koordynację wzrokowo- ruchową, analizę i syntezę słuchowa i dotykową, rozwija logiczne myślenie oraz pomaga w realizacji treści dydaktycznych z innych przedmiotów. Staje się elementem integrującym osobę niepełnosprawną z osobami zdrowymi.
BIBLIOGRAFIA
Juszczyk S. „Komunikacja człowieka z mediami”, Śląsk Sp. Z o.o., Katowice 1998
Siemieniecki B., Komputery w diagnostyce i terapii pedagogicznej „Wychowanie Na Co Dzień”, 1994, nr3
Siemieniecki B., Czy hypermedia stanowią przełom w oprogramowaniu edukacyjnym. „Komputer w szkole”, 1993, nr 3
Skrydalewicz M., Studium pedagogiczne „Komputer w kształceniu szkolnym”!!!!!!!!!!!!!!! ROCZNIK / MIASTO
4