Pamiętniki

Jan Chryzostom Pasek

oprac. Władysław Czapliński, BN I 62, 2003

(tu: lata 1656-1660)

1656r.

• brak pierwszych 50 kart pamiętnika

• rozpoczyna się fragmentem wiersza do deresza - konia o maści białobrunatnej

• wspomina bitwę pod Gnieznem, Warszawą, Warką i Trzemesznem

• Polacy służyli Karolowi X Gustawowi ze względu na więzy krwi, albo dla zdobyczy

• opowieść o znajdowaniu monet w szwedzkich trupach (bebeszyli ich, a jak nic nie znaleźli, to „darowali zdrowiem”)

• pochwała Czarnieckiego

1657r.

• zaciąg z Filipem Piekarskim na wojnę z Węgrami

• Jerzy II Rakoczy pokonany przez Jerzego Lubomirskiego („wyprawił się na czosnek do Polski”)

1658r.

• król duński wszczyna wojnę ze Szwecją - Dania krajem przyjaznym Polsce

• król polski wysłał na pomoc Czarnieckiego i 6 tys., wojska

• Polacy uważają walkę za straconą; ojciec Paska pisze do niego list, aby walczył w imię Boże a włos mu z głowy nie spadnie bez woli Bożej

• podróż do granicy i przyjęcie w Prusach; uwaga o wielkiej karności wojska podczas przemarszu; za dobra wróżbę uznawano parskanie koni

• nazywa Czarnieckiego Wojewodą lub Regimentarzem

• opis jedzenia i nowości u Duńczyków, np. palenie torfem, obfite jedzenie

• tępienie wilków → nie ma wilków, więc zwierzęta są niepłochliwe; gdy ktoś zobaczy wilka, wszyscy wychodzą i gonią zwierza, a później zabijają

• Łowy jeleni - zaganiane są do dołów po wybranym torfie

• Obfitość w zwierzyne, różnorodność gatunków, ale nie hoduje się kuropatw, bo są głupie

• kobiety zbyt białe, chodzą w drewniakach

• Obyczaje:

• sypiają nago, bo cały dzień chodzą w ubraniu, więc po co jeszcze do łóżka iść z robakami, skoro bez jest wygodniej

• łoża zasuwane w ścianach

• nie wstydzą się swego ciała - rozbierają się jeden przy drugim i przy świetle

• rzadko jedzą cos ciepłego, bo gotują tylko raz na tydzień i później nie odgrzewają

• nie mają w domach pieców, ale szerokie kominy, a przy nich krzesła dla domowników

• łowi się tam wiele gatunków ryb, ale te, które Paskowi się podobają wyrzucają dla psów i ptaków, a szpetne ryby okazują się smaczne

• mają piękne kościoły i nabożeństwa - kazania po łacinie

• gdy podczas pewnego nabożeństwa „Niemcy” zasłaniali twarze i zwyczajowo chowali głowy pod ławki, Polacy ich okradali

• stacjonujący obok Prusacy podsyłali im żony na wyżywienie, niby jako szwaczki

• szturm na Koldyngę

• przytoczenie kazania ks. Piekarskiego do Paska i czeladzi przed wyruszeniem na bitwę

• podczas szturmu pachołkowie mieli tylko snopy słomy zamiast tarcz

• opis zdobycia twierdzy

• targowanie się między Paskiem a Adamowskim o to, kto miał zabić duńskiego oficera

• wysadzenie wieży przez dragona opisane bardzo obrazowo, podobno przesadzone + opis monologu św. Piotra

• odprawienie dziękczynnej mszy w lesie przez ks. Piekarskiego - specjalnie dla niego jechano po szaty liturgiczne

1659r.

• zdobycie wyspy Als (u Paska Alsen) - zwycięskie

• wysłali Paska z poselstwem do Koppenhagen w związku z podatkami

• udawał, że nie zna żadnego języka, na wszystko odpowiadał „gielt” (pieniędzy); przemówił, gdy dali mu pieniądze („tłumacze”)

• zachwyt nad rozmaitością gatunków ryb (patrz: obyczaje ↑ )

• o robieniu soli: wycinano morską trawę, suszono i palono, bądź płukano piasek, zalewano woda i czekano

• historia o tym, jak zgubili się na morzu jadąc na mszę w Niedzielę Wielkanocną

• Czarniecki zachorował, wyzdrowiał, wyzdrowiał dzięki granej muzyce

• atak szwedzkich okrętów podczas obiadu u Ebeltofta

• pojedynek (niedoszły) Czarnieckiego i Montecuccolego

• zdobycie Hedericji mocno podkoloryzowane przez Paska

• list Eleonory na Croes Dyvarne, która wyznaje Paskowi miłość

• chciał do niej jechać, ale przeszkodziły mu szwedzkie działania wojenne

• zwycięskie walki na wyspie Fionii

• opowieść o ślubie domowych duchów, które podarowały stangretowi kołacza

• gdy wracali, odwiedzili piękny klasztor, w którym miał przebywać Luter

1660r.

• uwagi Paska o modzie - że szybko się zmienia; do królów żołnierze występowali w stroju cudzoziemskim: żupan, kontusz, buty z wysokimi cholewami

• podarował ukochanej Teresie Krosnowskiej drewniaki lipowe w pięknej szkatule

• opis rozpisywania kwater dla szlachty w okolicznych wsiach

• przemowa Paska na pogrzebie Jana Rubieszowskiego i Wojnowskiego -długa i nudna

• gdy wojsko stanęło pod Kozieradami, na szałasie Paska uwił gniazdo drozd, który nie bał się ludzi

• pojedynek z pijanym Nuczyńskim (który go podjudzał), jego bratem (obaj zabici) i bratem ciotecznym Marcyjanem Jasińskim, który przeżył

• Pasek bronił się przed Nuczyńskim, że zabrania się pojedynkowania w obozie i na spotkanie towarzyskie nie zabrał przecież szabli - w końcu i tak dochodzi do walki pianych Sarmatów, a kładka na rzece jest dla nich barierą niemal nie do pokonania

• Jasiński za pojedynek otrzymał kare 600 zł i przez 3 msze stanie podczas pacierza z szablą w ręku; Paska obciążono kara 1200 zł.

• tchórzostwo Łukasza Wolskiego i mylna relacja o wybiciu całej chorągwi - przestraszył całe wojsko

• bitwa pod Mścibowiem z Rosjanami

• spali na martwym Moskalu

• w czasie bitwy Pasek zdobył piękny krzyż i konie

• Pasek podarował wolność młodemu Rosjaninowi, ale zabrał mu wysadzany drogimi kamieniami krzyż

• Kłótnia z Wołoszynem o konia, ale ten szybko ustąpił, bo wiedział, że to triumf Paska → dał konia pachołkowi za 10 talarów, żeby go wyprowadził, a ten go ukradł

• Gdy zakończyła się rzeź Pasek wziął i drugiego konia - płowego, którego postrzelono pod łopatkę i musiał go sprzedać szlachcicowi za 10 zł zamiast za 1000 czy 1800

• przywódca Moskali, Chowański, uciekł, a wojska polsko - litewskie zwyciężyły

• tryumf Czarnieckiego i Sapiehy (mniej entuzjastycznie witany) w fortecy w Lachowicach

• Dołgoruki bił się z naszym wojskiem

• chłopaczek („harcownik”) drażnił Moskali wygadując głupoty na cara

• wiersz Paska o zmienności Fortuny i łask Boga

• Bitwa Kmicica z Chowańskim w okolicach Drucka i Szkłowska - zaskoczyli Rosjan przeprawiając się rzeką Drucz

• Na rzece od strony Moskwy zrzucone były mosty i Polacy mieli za mało czasu, by je odbudować, więc przepłynęli

• Drozdowski - pierwszy towarzysz tonął, bo jego koń pływał na bok i woda go zniosła z konia

• Kmicic został pochwycony i związano mu ręce

• Rosjanie nie mogli uciec, bo ich konie były zmęczone, tłuste i ustawały w drodze, a ta była daleka…