EUFONIA- harmonijny, celowy dobór i nagromadzenie w wypowiedzi elementów brzmieniowych. Objawia się przede wszystkim w instrumentacji głoskowej, w układach akcentowych i intonacyjnych.
PARNASIZM- kierunek w poezji francuskiej; szczególny nacisk kładł on na doskonałość formy literackiej, faworyzował liryczną wirtuozerię oraz mistrzostwo lirycznej metaforyki.
WITALIZM- tendencja występująca w wielu kierunkach literackich i artystycznych I poł. XX w. Wywodzi się z filozofii średniowiecznej. Wpłynęła na niego myśl filozoficzna Nietzschego i Bergsona. Witalizm koncentrował się na portretowaniu ruchu, dynamiki zycia, pokazywał zmienność egzystencji, głosił radość istnienia i zachwyt chwilą. Program witalizmu był aintelektualny, skłaniał się ku biologicznym koncepcjom człowieka.
MINIATURA LIRYCZNA - maksymalnie zwięzły, zwykle żartobliwy utwór poetycki, zbliżony do fraszki epigramatycznej.
PUENTA - zamknięcie wypowiedzi poetyckiej dowcipnym, konceptystycznym sformułowaniem, często paradoksem kontrastującym z pozostałą częścią wypowiedzi.
MELORECYTACJA - wiersz estradowy po części śpiewany, po części mówiony (Hanka Ordonówna, Jadwiga Andrzejewska).
MONOLOG - gatunek kabaretowy, rodzaj felietonu, wyznania (Mira Zimińska, Adolf Dymsza).
PIOSENKA - krótki utwór poetycki z wyrazistym refrenem, przeznaczony do wykonywania przez solistę lub zespół, najczęściej przy akompaniamencie muzycznym.
SKECZ - gatunek kabaretowy; jednoaktówka o tematyce obyczajowej lub politycznej, z wyraźnie zarysowanymi postaciami, które mają śmieszyć i wzruszać.
SKECZ SZMONCESOWY - skecz, w którym stereotyp żydowskiego kupca ożywiony jest wymyślonym językiem: są w nim wyrazy zaczerpnięte z jidysz, słowa przekręcone oraz specyficzne naruszenia polskiej gramatyki, zwłaszcza w zakresie składni. Często dialog oparty jest na szybkim przerzucaniu się bohaterów błyskotliwymi kwestiami. Całość ma podtekst filozoficzny.
DADAIZM - kierunek poetycki, uznający twórczość za alogiczną i spontaniczną działalność człowieka, podważający tradycję kulturalną i wszelkie autorytety. Dominującą techniką dadaizmu było przypadkowe kojarzenie słów ze względu na ich formę brzmieniową, świadoma brutalność wypowiedzi albo jej infantylizm.
KALIGRAM - wiersz zapisany w taki sposób, że litery układają się na kształt danego przedmiotu.
EKWIWALENTYZACJA - sformułowanie przedstawiające stan emocjonalny podmiotu lirycznego, odpowiadające doktrynie „wstydu uczuć”, pośredniości przekazu poetyckiego. Odpowiada ona peryfrazie.
POEMAT ROZKWITAJĄCY - koncepcja zakładająca stopniowe doprecyzowanie i ukonkretnianie w kolejnych częściach poematu obrazów eliptycznie ukazanych w pierwszej strofie wiersza.
STROFOIDA - wyodrębniony graficznie zespół wersów nierealizujący ustalonego wzorca budowy stroficznej. Występuje współcześnie, zwłaszcza w wierszach wolnych.
WIERSZ SKUPIENIOWY - odmiana wiersza wolnego; wers wypełnia skupienie - część zdania będąca samodzielną jednostką znaczeniową. Wiersz taki nacechowany jest bardzo ekspresywnie.
KLAUZULA - koniec wersu. Wyznacznikiem klauzuli może być np. układ graficzny tekstu, rym, układ akcentowy.
AUTOBIOGRAFIZM - konwencja literacka wykorzystująca doświadczenia, przeżycia i przemyślenia autora tekstu; przejawia się w portretowaniu zdarzeń, czynów, przemyśleń pisarza. Taki charakter mają dzienniki, pamiętniki oraz dzieła posługujące się fikcją literacką.
INTROSPEKCJA - odmiana analizy psychologicznej polegająca na przedstawieniu stanów psychicznych bohatera z jego perspektywy; samoobserwacja, autoanaliza.
MONOLOG WEWNĘTRZNY - fragment tekstu polegający na przytoczeniu rozważań bohatera w formie mowy niezależnej lub pozornie zależnej. Jego celem jest ukazanie przeżyć psychicznych postaci, jej postrzegania świata przy ograniczeniu roli narratora obiektywnego.
PODŚWIADOMOŚĆ - nieuświadamiana dziedzina życia psychicznego, sfera niepoddana kontroli intelektu. Teoria działań podświadomych została stworzona na podstawie badań klinicznych przez Zygmunta Freuda.
INWERSJA CZASU FABUŁY - odwrócenie toku fabularnego, niechronologiczny układ zdarzeń.
PSYCHOANALIZA - koncepcja stworzona przez Zygmunta Freuda wyjaśniająca strukturę, funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka działaniem nieświadomych mechanizmów motywacyjnych, pozostających we wzajemnym konflikcie; także metoda terapeutyczna polegająca na odkrywaniu i interpretacji nieświadomych konfliktów emocjonalnych.
RETROSPEKCJA - przywoływanie przez bohatera wydarzeń wcześniejszych, zwykle poprzedzających właściwe rozpoczęcie fabuły.
POWIEŚĆ POLITYCZNA - typ powieści podejmującej bieżącą problematykę polityczną, w której komentowane są aktualne dylematy życia społecznego, stawiane są diagnozy oraz dokonywane są oceny. Bohaterowie takiej powieści często przypominają prawdziwych aktorów sceny politycznej, a fabuła nawiązuje do rzeczywistych wydarzeń.
CZYSTA FORMA - koncepcja estetyczna dotycząca sztuki, przede wszystkim muzyki i malarstwa, a także teatru. Miała zreformować teatr przez odejście od sytuacji prawdopodobnych oraz związków przyczynowo-skutkowych na rzecz atakowania widzów sekwencjami nonsensownych i absurdalnych z pozoru wydarzeń, na pierwszy rzut oka humorystycznych, a w toku akcji zmierzających ku grozie, makabrze i estetyce brzydoty.
ANTROPOLOGIA - ogólna nazwa nauki o człowieku, jego pochodzeniu i uwarunkowaniach. Wszystkie systemy filozoficzne, religie przedstawiają pewną koncepcję człowieka i jego spraw. Oprócz antropologii biologicznej wyróżnia się antropologię kulturową, filozoficzną, religijną.
POWIASTKA FILOZOFICZNA - gatunek prozy narracyjnej wyróżniający się pretekstowością fabuły, uproszczoną charakterystyką bohaterów, satyrycznym oglądem świata, humorystycznym przestawienie nawet poważnych wydarzeń i konfliktów. Fabuła zmierzała do przedstawienia treści filozoficznych.
ONIRYZM - zasada kompozycji odgrywająca rolę motywacji zdarzeń, podstawy fabularnej; zatarcie granic między realnością i fantastyką. Może łączyć się z rozluźnieniem kompozycji utworu, negacją arystotelesowskiej logiki w przedstawianiu kolejnych wydarzeń.
SURREALIZM (NADREALIZM) - kierunek artystyczny; nawiązywał do tradycji romantycznego irracjonalizmu, poezji symbolistycznej i futurystycznej. Odrzucał realność na rzecz swobodnych skojarzeń, zabawy, groteski. Utożsamiał tworzenie z uleganiem nieświadomym treściom psychiki, odtwarzaniem snów i marzeń.
MADE BY BOCIEK