znaniecki socjologia wychowania

OBOWIĄZEK PRZECHOWYWANIA KULTURY DUCHOWEJ

Wartości duchowe - przedmioty, których znaczenie dla działalności ludzkiej wiąże się nie tylko z ich treścią zmysłową, z tym ,co jest dane w postrzeżeniu, lecz z tym, co ta treść zmysłowa wyraża, symbolizuje czyli z wyobrażeniową lub pojęciową ich istotą.
Wartości materialne przeciwstawiają się duchowym o tyle właśnie, o ile istotą ich w oczach ludzi , mających z nimi do czynienia , polega na ich treści zmysłowej rozpatrywanej w odniesieniu do ludzkiego ciała, które jest w naszym doświadczeniu podstawą wszelkiej materialności. Trudno zakreślić dokładną granice między nimi. Np. pieniądz
Wartości duchowe - dzieła sztuki (kontemplacja estetyczna), sztuka, wiedza, mowa, obrzędy i przedmioty religijne, literatura , obyczaj, moralność, prawo.
Wartości duchowe, które członkowie danej grupy uważają za wspólne stanowią kulturę tej grupy. Często grupa podziela pewną część kultury duchowej z innymi grupami, mimo to kultura duchowa posiada pewną odrębność, gdyż każda grupa odbiera je inaczej, ma inne znaczenia, wiąże się z innymi kompleksami np. znaczenie instytucji kościoła.
Nie wszystkie wartości duchowe jednostki wchodzą w skład wartości duchowej grupy i na odwrót. Wartości duchowe przechowywane przez specjalistów , muszą być przynajmniej potencjalne dostępne innym członkom. Kultura duchowa w większej miedze niż dobytek materialny zależy od ciągłości społecznej pokoleń, od przekazywania tradycji kulturalnej nowym członkom , toteż łatwiej upada i trudniej ją po upadku odbudować. Dla jej trwania wyrabia się naprzód przyzwyczajeniowe, potem obyczajowo uregulowane, wreszcie racjonalnie planowe udzielenie tradycyjnych wartości młodzieży przez starszych. Instytucje wychowawcze.
Przekazywanie kultury duchowej. Dokonuje się spontanicznie. Do samorzutnego, bezrefleksyjnego przekazywania wcześniej dołączają się czynniki, rozwijające zastanowienie i planowość. Np. walki grup w różnych kulturach - w konflikcie z obcymi własne wartości nabierają głębszego sensu i bardziej świadomego znaczenia. Gdy kulturze grozi zagłada lub roztopienie w kulturze obcej, wtedy przekazywanie tradycji kult. jest pierwszorzędnym obowiązkiem starszego pokolenia.
Sprawa udzielania młodzieży wartości duchowych staje się przedmiotem planowanej, metodycznej pedagogiki naprzód wtedy, gdy wartości należą do kultury już zamarłej lub zamierającej, lub też chodzi o i udzielanie członkom obcych grup.
Mowa - najwcześniejsza kategoria wd , pierwotne wychowanie, nauczyć kogoś wyrazu lub zdania , to znaczy dać mu narzędzie do modyfikowania rzeczywistości. Nauczanie języka specjalności idzie w parze z nauczaniem samej specjalności. Dzięki humanizmowi po raz pierwszy rozwinęło się planowane nauczanie języka. (nauka języków starożytnych). Język stanowi ważne narzędzie wychowawcze.
Tak jak wierzenia i obrzędy religijne. Z religią wiążą się początki szkolnictwa w postaci szkół kapłańskich. Z systemu tradycji religijnych , przechowywanych w kolegiach kapłańskich i przekazywanym z pokolenia na pokolenie dały początek filozofii i nauce. Główna idea wychowania w ciągu całej tej ewolucji aż do czasów najnowszych pozostaje ta sama. Szkoła filozoficzna i naukowa, tak samo jak szkoła kapłańsko-religijna, ma przekazać pewnym jednostkom młodego pokolenia - wybrańcom duchowym- cały nagromadzony przez przeszłość zasób kultury intelektualnej. Różnią się tym od szkół zawodowych, którym zadaniem jest przygotowanie młodzieży do uczestnictwa w podtrzymywaniu materialnego bytu grupy, szkoły elementarne- minimum kultury intelektualnej , które jest niezbędne do normalnego współżycia z grupą., szkoły elementarne są zjawiskiem wtórnym.
Granice między wychowaniem zawodowym a intelektualnym zacierały się często. Medycyna, prawo, pedagogika - między kult. intelektualną a społeczną lub materialną.
Dążenie do utrwalenia nagromadzonych wartości poznawczych warunkuje zasadniczo cały ustrój teoretycznego kształcenia młodzieży.
Kultura estetyczna:
- raczej tworzenie niż przekazywanie.
-pierwiastek zabawy, swoboda inicjatywy indywidualnej
- o ile sztuki plastyczne, muzyka, poezją, tańcem były związane z systemem religijnym, niezmienne przechowywanie tradycji było regułą, ale odstępstwa od niej były nieuniknione. Z ewolucją kultury technicznej i społecznej przed sztuką stawały nowe zadania.
To co w dziedzinie wychowania nazywa się wykształceniem ogólnym- udzielenie mowy, religii, wiedzy, sztuki- wypływa ostatecznie z usiłowań starszego pokolenia, zdążającego ku temu ,aby pomimo zmiany składu osobistego grupy kultura duchowa pozostała niezmienioną. Pewna część wychowania zawodowego również w tych usiłowaniach ma swoje źródło. Nie wszystko, co służy podtrzymywaniu k. materialnej , opiera się wyłącznie na dążeniu grupy do zachowania swego byty fizycznego, lecz są tam i takie pierwiastki , które grupa ceni nie tyle dla pożytku, jaki przynoszą, ile dla ich tradycyjnych skojarzeń duchowych, Nie tylko praktyka ale i teoria.
Genetycznie rzecz biorąc , przekazywanie kultury duchowej z pokolenia na pokolenie opiera się pierwotnie na społecznym wartościowaniu tek kultury jako własności duchowej grupy. Grupa uważa w. za ważne i drogie, dlatego ,ze są jej wartościami. Dla wychowawców przynależnym grupie jest ważne ,aby wychowankowie przyswoili sobie tą wiedzę. Wartościowanie kultury duchowej po części uniezależnia się od względów społecznych, a w następstwie dobro społeczne przestaje być jedynym, przeważającym motywem działalności wychowawczej. Ale względy społeczne są jej źródłem. Działalność wychowawcza jest społeczna ponieważ skierowana jest na ludzi jako na swe przedmioty Uniezależnienie się k.d od względów społecznych jest pośrednio wynikiem wielkiego rozrostu poszczególnych dziedzin kultury. (rozrost-> specjalizacja zawodowa jednostek i łączenie wartości stanowiących daną dziedzinę w systemy-> odrębny charakter wartości)
Przykład : specjalista może dojść do tego, że prawdziwość wiedzy stawia wyżej od tradycji, którą uprawia jako członek grupy społecznej. Traktuje wiedzę jako dziedzinę ściśle obiektywną .
W podobny sposób dziedziny religii, sztuki , oprócz swej strony jako składników kultury duchowej społeczeństwa, posiadają specyficzną ponadspołeczną istotę, stanowią odrębne sfery zainteresowania, podlegają własnym wewnętrznym sprawdzianom ważności, często stającym w konflikcie ze sprawdzianami społecznymi. Żyjemy nie tylko w przyrodzie i społeczeństwie , lecz także w świecie obiektywnych systemów o niematerialnym i niespołecznym charakterze, w świecie idealnym. Świat ten nie jest w całości odosobniony od rzeczywistości materialnej, gdyż wymaga symbolów zmysłowych, nie jest oderwany od życia społ. gdyż jest zależny od ludzi, ale jest od przyrody i społ. zasadniczo odmienny i niezależny.
Idealna ponadspołeczna funkcja wychowania- wprowadzenie wychowanków do świata nadzmysłowego i nadspołecznego. Jako adept czystej wiedzy, sztuki , religii wychowanek staje się czymś więcej niż członkiem społ. zaczyna żyć życiem samoistnym. Jednakże ta funkcja podlega pozytywnej lub negatywnej sankcji społecznej. W szkolnictwie dzisiejszym będącym pod wpływem różnych krzyżujących się społeczeństw: kościelnego, państwowego(u), narodowego(i), klasowego(u) zwalczają się prądy utylitarno-realistyczne z idealistycznymi.

WYCHOWANIE A REFLEKSJA PEDAGOGICZNA
Proces wychowawczy- przebieg wychowania.
Socjologia, której częścią (choć nie odrębnym logicznie działem) jest socjologia wychowania, zaliczamy do nauk humanistycznych, wraz z takimi naukami, jak ekonomika , językoznawstwo, teoria literatury i sztuki, teoria religii itd. Główny swój materiał czerpią te nauki z życia kulturalnego ludzi, a co najważniejsze, ujmują one ten materiał w sposób zasadniczo odmienny niż to czynią nauki przyrodnicze z przedmiotami i faktami natury.
Przedmioty i fakty przyrodnicze są dane badaczowi jako samoistne składniki obiektywnego świata przyrody- jako „niczyje” .Przedmioty i fakty istnieją niezależne od ludzkiego działania i doświadczenia, mają te lub owe właściwości nie, dlatego, ze ludzie nadają im te właściwości w swych czynnościach i doznaniach, lecz dlatego ,że taka jest ich własna obiektywna natura.
Tymczasem najistotniejszą ogólną cechą przedmiotów i faktów, badanych przez humanistę, jest właśnie to ,ze są one czyjeś, czyli ,ze istnieją w działaniu i doświadczeniu pewnych ludzi i posiadają te właściwości , które im owi działający i doświadczający ludzie nadają w swych czynnościach i doznaniach.
Tę zasadniczą cechę nazywamy współczynnikiem humanistycznym przedmiotów i faktów, które humanista bada. Składają się nań ludzkie działanie i doświadczenie. Ale ten sam przedmiot czy fakt posiada rozmaite właściwości zależnie od tego, z czyjego punktu widzenia go rozpatrujemy. To które z tych różnorodnych właściwości badacz ma uznać za istotne?
Ceteris paribus najważniejszy jest ten , gdzie oba składniki współczynnika humanistycznego występują w nierozerwalnym związku: punkt widzenia podmiotu działającego a zarazem doświadczającego przedmioty i fakty, którymi w swym działaniu operuje. Przemioty i fakty są naprzód i zasadniczo tym ,czym są dla tegoż człowieka , który się nimi posługuje czy je powoduje.
Doświadczenie jako doznanie psychiczne nie są przedmiotem i faktem humanistycznym.
Nabierają tego znaczenia dopiero wtedy , gdy zostaną włączone do jakiegoś czynnego przebiegu, gdy występują jako materiały, narzędzia, zamierzony wynik lub proces wychowawczy jakiejś czynności, którą doświadczający przedmiot wykonał, wykonywał lub pragnie wykonać.
Dla działającego podmiotu , gdy działa a nie zajmuje się psychologią, jego doświadczenia nie są procesami jego nieświadomości, ani subiektywne jego doznania, ale właśnie dane mu w przebiegu działania podmioty i fakty obiektywne.
Doświadczenie podmiotu we własnych jego oczach , to doświadczenie obiektywnej rzeczywistości , działanie jego, to modyfikowanie obiektywnej rzeczywistości. A ta obiektywna rzeczywistość wspólna jest jemu i wielu innym działającym podmiotom. Obiektywna rzeczywistość nie istnieje niezależnie od doświadczeń i czynności wszystkich tych ludzi razem, którzy ją doświadczają w niej działają, jest ona wspólnym ich wytworem, podtrzymywanym przy istnieniu, rozwijanym i przekształcanym w procesie, w którym każdy z nich czynne bierze udział. Pole badań kończy się tam, gdzie znikają ślady aktywnej roli człowieka w tworzeniu i utrzymywania rzeczywistości.
Ostatecznym źródłem niezgodności doświadczeń ludzkich , niezgodności między punktem widzenia wykonującego czynność podmiotu a obserwującego czynność badacza, jest nierównomierny poziom umysłowy ludzi i nierównomierny udział pierwiastków intelektualnych w różnych czynnościach wykonywanych przez tego samego człowieka.
Refleksja pojawia się wtedy, gdy przynajmniej porównujemy dwa (lub więcej) możliwe zamiary w odniesieniu do danego przedmiotu, albo dwa (lub więcej) możliwe przedmioty w odniesieniu do danego zamiaru, np. gdy stolarz się zastanawia czy daną deskę zheblować z obu stron, czy tylko z jednej , lub gdy rozważa czy ta czy inna deska będzie sięlepiej nadawała do wyrobu stołka.
Refleksyjna czynność jest celowa, gdy refleksja rozciąga się zarazem na przedmiot (materiał) i na narzędzia, zachodzi bowiem wtedy , gdy zamierzony wynik zostaje od początku ustalony jako niezmienny cel czynności i w odniesieniu do tego celu , przez porównawcze zastanowienie, wyznaczone zostaję środki tj. z możliwych materiałów i narzędzi wybrane te, które uważamy za najodpowiedniejsze do osiągnięcia ustalonego z góry wyniku. Celowa czynność jest planowa jeśli nie tylko materiał i narzędzia ale i przebieg wykonawczy zostaje obmyślony, Refleksyjna czynność jest utylitarnie racjonalna, jeżeli z góry rozmyślnie wybrana pośród innych możliwych dlatego, że w przekonaniu podmiotu najlepiej spełni jakieś z góry określone zadanie tj. ze jej wynik dostarczy narzędzia lub pomocy w procesie wykonawczym. Jest etycznie racjonalną, jeżeli z góry rozmyślnie wybrana , dlatego ze w przekonaniu podmiotu najlepiej uczyni zadość wymaganiom sprawdzianu ważności i dodatniości- jakieś normy lub ideału.
Rozwój umysłowy często wkracza w sferę działania możliwości błędu. Rozwój umożliwia jednak tworzenie obszernych systemów czynności i podporządkowanie czynności bezrefleksyjnych lub mniej refleksyjnych takimi, które stoją wyżej pod względem intelektualnym.
Nie ma wychowania całkowicie bezrefleksyjnego tj. takiego , które nie byłoby inicjowane i przynajmniej od czasu do czasu modyfikowane przy udziale refleksji.
Behawioryzm amerykański- odrzucenie świadomości czynnego i doświadczającego podmiotu jako źródło informacji dla badacza, ignorują jego doświadczenia i zadowalają się badaniem procesu działania jako szeregu zmian, wychodzących od działającego osobnika i dokonujących się w danym obserwatorowi obiektywnym świecie.
Dążność do wyniku- brak jej naturze martwej i technice. Istnienie dążności dowodzi, że dany nam obiektywnie proces jest czynnością ,a nie prostym skutkiem przyczyn fizycznych lub chemicznych. Dziedzina czynność jest szersza od świadomości, działanie szersze od doświadczenia. Spełniamy czynności, którym nie towarzyszy świadomość. Życie podświadome jest czynne. Tam gdzie kończy się świadomość m gdzie czynność jest wprawdzie dążeniem do określonego wyniku lecz nie urzeczywistnianiem zamiaru, gdzie nie ma doświadczeń działającego podmiotu lub doświadczenia te są nam niedostępne, tam wiedza humanistyczna nie ma co badać.
Rzeczywistość humanistyczna jest w znacznej mierze duchową rzeczywistością , jest możliwa tylko przy udziale świadomości, przedmioty wyrastają i żyją z doświadczeń ludzkich. Doświadczenia, które nie znajdują urzeczywistnienia, nie wchodzą w skład czynów, zmieniających rzeczywistość (dążności), nie objawiają się w dokonanych czynnościach, lecz tylko w pragnieniach, marzeniach, nieziszczalnych i nie szukających ziszczenia projektach i snach itd, interesują humanistę o tyle o ile przekształcają się w inne, aktywne dążności. Całe życie podświadome interesuje humanistę o tyle właśnie, o ile można empirycznie stwierdzić, że wyniki jego objawiają się w świadomości i modyfikują działalność świadomą.