sciaga 15


1.Periodyzacja historii administracji.

PERIODYZACJA- podział dziejów na okresy. Podstawowym kryterium periodyzacji są przemiany w stosunkach społeczno - gospodarczych ,zmiany polityczno i ustrojowo - prawne.

2.Pozycja monarchii w okresie wczesnofeudalnym.

MONARCHIA (król lub książę) - stał na czele państwa i sprawował pełnie władzy (stanowił ucieleśnienie państwa). Był właścicielem państwa,miał prawo je podzielić. Dziedziczenie państwa odbywało się na zasadach prawa prywatnego. Władzę monarcha sprawował osobiście. Organem doradczym monarchy była Rada. Członków Rady powoływał monarcha spośród najwyższych dostojników. W razie gdy monarcha nie przestrzegał praw,możnowładcom przysługiwało prawo oporu (IUS RESISTENDI) - możliwość usunięcia władzy siłą.

W ważnych sprawach zwołano WIEC - zgromadzenie wolnej ludności miasta i okolic.

Środki materialne monarcha pozyskiwał z własnej gospodarki myta (ceł) oraz regaliów: ziemi,łowieckie,rybołóstwo,górnicze,solne,grodowe,wodne,młynne,targu,karczmy.

Monarsze przysługiwało wyłączne prawo bicia i wymiany monety.

3.Zasada patrymonialna i jej skutki prawne.

Zasada polegała na uznaniu państwa za dziedziczoną własność monarchy. Władzę dziedziczyli synowie w linii prostej. Od dziedziczenia wyłączne były kobiety i synowie przeznaczeni do stanu duchowego.

Elekcja odbywała się w obrębie jednej dynastii. Częstą praktyką był podział państwa pomiędzy wszystkich synów uprawnionych do dziedziczenia, lub wydzielania dzielnic dla synów albo rodzeństwa.

4.Urzędy nadworne okresu monarchii wczesnofeudalnej. Wpływ monarchii karolińskiej.

W okresie wczesnofeudalnym nie odróżniano urzędów dworskich i państwowych. Dostojnicy dworscy byli równocześnie najwyższymi urzędnikami państwowymi. Wywodzili się oni z dawnej starszyzny plemiennej. Powstawały kolejne urzędy. Początkowo urzędnicy byli sobie równi. Dopiero później wytworzyła się hierarchia urzędów. Na jej kształt miały wpływ wzorce karolińskie. Urzędnicy nie mieli własnych kompetencji - zawsze występowali w imieniu monarchy.

URZĘDY NADWORNE

Komornicy -ogół dworzan, Komesi - zajmujący wyższe stanowiska niż komornicy

Urzędy dworskie: Dostojnicy -najwyżsi urzędnicy administracji państwowej: KOMES NADWORNY (wojewoda) zastępował panującego w różnych dziedzinach zarządu państwem oraz w sprawowaniu sadów, dowodził wojskiem panującego, KANCLERZ-kierował kancelaria, prowadził korespondencję, zajmował drugie stanowiska na dworze po wojewodzie, SKARBNIK-czuwał nad skarbem monarszym (kosztowności, klejnoty oraz dokumenty, zarządzał archiwum, MINCERZE -zarządzali zasobami mennicy, pod ich kontrola odbywała się wymiana pieniądza, posiadali jurysdykcję w tym zakresie Z czasem stracił charakter urzędnika dworskiego, stając się przedsiębiorcą zajmującym się biciem monet, CZEŚNIK- zajmował się zaopatrzeniem piwnic dworskich, STOLNIK-przygotowywał posiłki na dworze, ŁOWCZY-organizował polowania, KONIUSZY-miał piecze nad końmi. Z czasem wielu dostojników przestało pełnić funkcje zawarte w nazwie ich urzędu, na które powoływano tak zwanych poddostojników (podczaszy, podstoli, podłowczy). Dostojnicy natomiast zachowywali tytuł upoważniający do przebywania w otoczeniu władcy i zasiadania w radzie monarszej (elita władzy)

5.Zarząd lokalny monarchii patrymonialnej.

Podział administracyjny: PROWINCJE-zarządzane przez namiestników, OKRĘGI GRODOWE (kasztelańskie) -podlegały prowincjom, na czele stał kasztelan, OPOLA-kilka, kilkanaście wsi zarządzanych przez starostę

NAMIESTNIK prowincjonalny -najwyższe stanowisko spośród urzędów lokalnych, zanikało wraz z powstaniem państewek dzielnicowych, KOMES GRODOWY (kasztelan) stanowisko to zyskało na znaczeniu w okresie zaniku prowincji, kasztelan urzędujący w grodzie stał się najważniejszym urzędnikiem administracji terenowej, sprawował administrację gospodarczą i sądownictwo w powierzonym okręgu, ściągał daniny w naturze i świadczenia od podległej grodowi ludności służebnej, bronił swego terenu przed wrogami, swoje zadania wypełniał posługując się podległymi urzędnikami (chorąży-sprawił rycerstwo i prowadził je do kasztelana, Wojski- zastępował kasztelana w sprawach wojskowych, sędzia grodowy, włodarz -zajmował się sprawami gospodarczymi0. Uposażenie kasztelana i jego urzędników stanowił udział w daninach i posługach ludności, karach sądowych i regaliach. W okresie rozbicia dzielnicowego państewka dzielnicowe dzieliły się tylko na okręgi grodowe z kasztelanami na czele.

STAROSTA - został wprowadzony przez Wacława II, na wzór czeski. Urzędnik ten mianowany i odwoływany przez króla, stał się najważniejszym organem adm, terenowej w państwie, nie musiał pochodzić z danej ziemi, więc stał się sprawnym narzędziem w rękach władcy, dbającym o jego interesy (wojewoda i kasztelan - lokalni możnowładcy, często opozycja nie mieli nic do gadania od momentu pojawienia się kogoś wyżej)

6.Następstwo tronu w okresie patrymonialnym.

Monarcha w okresie patrymonialnym był „właścicielem” państwa. Miał prawo podzielić je według własnego uznania. Działo się to w obrębie jednej dynastii. Przeważnie na następcę tronu powoływany był najstarszy z synów panującego władcy. Działo się tak do Bolesława Krzywoustego. Ustanowił on nowe zasady obejmowania tronu. Każdy z jego synów otrzymał swoją dzielnicę dziedziczną. Najstarszy z rodu miał być princepsem (seniorem). Miała mu przysługiwać władza zwierzchnia nad juniorem ( młodszymi książętami)oraz dzielnica senioralna - wyłączona spod zasady patrymonialnej i w związku z tym nie podlegająca dziedziczeniu i podziałowi. Juniorzy byli wasalami seniora.

1177r - złamano zasadę testamentu - możni wprowadzili na tron księża zwierzchniego Kazimierza Sprawiedliwego. Kazimierz Sprawiedliwy został otruty w 1194r - po jego śmierci wprowadzono na tron jego syna Leszka Białego,co spowodowało wojnę domową.

7.Immunitety i przywileje ziemskie.

PRZYWILEJE - dodatkowe uprawnienie,które przysługuje uprzywilejowanemu a nie przysługuje pozostałym. Przywilej ziemski dotyczył wszystkich panów danej dzielnicy. Przywileje ziemskie stały się punktem wyjścia dla przywilejów generalnych.

IMMUNITET - zwolnienie od obowiązku ciążącego na pozostałych lub od podległości władzy Księcia w pewnych sprawach. Z chwilą nadania immunitetu prawa przysługujące władcy przechodziły na instytucję kościelną

PRZYWILEJE ZIEMSKIE

1228r - przywilej w Cieni (Wł. Laskonogi). Pierwszy przywilej ziemski wydany dla dzielnicy krakowskiej. Wł. Laskonogi zobowiązał się do przestrzegania immunitetów,rządzenia według rady biskupów oraz nienakładania nienależnych podatków.

1291r - przywilej w Lutomyślu (Wł. II Czeski) dla Małopolski. Wacław zobowiązał się do obsadzenia urzędów w porozumieniu z dostojnikami oraz zapewnił ludność wszystkich stanów,że nie będą od niej ściągane żadne nowe i nienależne świadczenia.

8.Skarbowość okresu patrymonialnego.

Daniny publiczne -wszelkie formy przywłaszczania dóbr przez państwo od mieszkańców w celu zaspokajania potrzeb aparatu władzy, danina z gospodarstwa chłopskiego (zwana poradlnym) uiszczana od obszaru ziemi,

Służebność -posługi związane z komunikacją, objazdami monarchy i urzędników, np. powóz -obowiązek dostarczania koni i wozów dla podróży monarszych po kraju, transportu jego rzeczy oraz ludzi dla ochrony i posług, podwoda -obowiązek dostarczania koni pod wierzch podróżującym urzędnikom, przewód zwykły (chłopski) oraz służebności łowieckie.

Regalia (uzupełnienie danin i służebności) czyli zaostrzone wyłącznie dla monarchy dziedziny działalności gospodarczej (regale ziemi, łowieckie, górnicze, solne, grodowe, wodne, targu oraz karczmy, mennicze, lokacyjne).

- 1221 - zezwolenie księcia Henryka I brodatego na lokowanie wsi na prawie niemieckim (Wrocław) - 1 miara pszenicy i 1 miara owsa

-1257 - przywilej lokacji m.Krakowa na prawie niemieckim - podatek od młynów (pół grzywny używalnego srebra od koła), dziesięcina z mennicy, czynsz ze sklepów i kramów (oprócz rzeźników, piekarzy, szewców)

- 1291 dokument lokacyjny wsi Radlina na prawie niemiecki - 2 miary pszenicy, 4 miary żyta, 6 miar owsa, wiardunek srebra

9.Osadnictwo na prawie polskim i niemieckim na ziemiach polskich.

Osadnictwo na prawie polskim rozwijało się samo lub też prowadzone było przez monarchię i wielkich właścicieli ziemskich już może w XI wieku ale jako zjawisko poświadczone źródłami historycznymi występuje dopiero w XII wieku zwłaszcza zaś w drugiej jego połowie. Istoty jego nie stanowi samo tylko określenie ciężarów równości wiejskiej na rzecz pana ziemi, a w każdym razie nie ma powodu jej tak zacieśniać, bo owszem bez trudności można wykazać, iż w drugiej połowie XII wieku rozwijało się osadnictwo w ścisłym słowa tego znaczeniu, mogące się poszczycić takimi wynikami jak szereg nowych wsi, a więc wydatne rozszerzenie przestrzeni uprawnej. Że zaś rozwijało się ono przed wszelkimi zaczątkami kolonizacji niemieckiej i prowadzone było przez rodziny, polski element osadniczy, nie można go więc trafniej nazwać, jak kolonizacja na prawie polskim. Wprowadził jak w szczególności Bolesław Wysoki.

10.Geneza i charakter urzędów ziemskich.

Urzędy ziemskie wywodziły się z : urzędów nadwornych poszczególnych dzielnic (np. wojewodowie), urzędów zarządu lokalnego np.: kasztelan

HIERARCHIA URZĘDÓW ZIEMSKICH

WOJEWODA - członek Rady Królewskiej (prowadził pospolite ruszenie z obszaru województwa, zwoływał zgromadzenia szlachty (sejmiki) i przewodniczył, wydawał glejty (listy żelazne) gwarantujące bezpieczeństwo, ustalał taksy wojewodzińskie, stał na czele rady panów województwa, sprawował nadzór nad miastami

KASZTELAN - członek Rady Królewskiej, pomocnik wojewody, w wyniku nadawania immunitetów urząd kasztelana stracił większość kompetencji na rzecz starosty

PODKOMORZY - sądził sprawy szlachty o rozgraniczenie dóbr szlacheckich

SEDZIA ZIEMSKI - sądził sprawy szlachty osiadłej

URZĘDY HONOROWE - chorąży, wojski, podstoli, Łowczy, cześnik, podczaszy, miesznik

Urzędy były nadawane dożywotnio. Przy obsadzie urzędów Dygnitarskich Król zobowiązany był zasięgnąć rady Panów Ziemi. Urzędnikiem terytorialnym będącym „ramieniem książęcym” i przeciwwaga dla urzędników ziemskich był starosta.

11.Organizacja stanów w okresie monarchii stanowej.

Monarchia Stanowa była wynikiem wyodrębniania się zróżnicowanych pod względem prawnym grup ludności (stanów) Przynależność do stanu była dziedziczona (istniały wyjątki np. poprzez małżeństwo). Istaniały 3 podstawowe wyróżniki stanów: *stosunek do ziemi, *posiadanie odrębnego systemu prawnego, *instytucje obrony praw stanu. W Polsce: *stan szlachecki (wywodził się z możnowładztwa oraz dawnej drużyny), *stan duchowy, *stan mieszczański, *chłopi. W Polsce dominującą pozycję posiadał stan szlechecki. Pozycję szlachty umacniała jej wysoka liczebność. Obronę pozycji szlachty gwarantował rozwój reprezentacji stanowej w postaci sejmików ziemskich, sejmów prowincjonalnych oraz Sejmu Walnego. Szlachta żądała od Króla coraz to nowych przywilejów umacniających jej dominację (w zamian za poparcie Króla). Również zmiany dynastyczne sprzyjały umocnieniu się szlachty (Ludwik Węgierski i Wł. Jagiełło musieli zapłacić przywilejami za poparcie szlachty). Kolejne przywileje ograniczały kompetencje Króla. Ostatnim przywilejem nadanym przez króla był Przywilej Nieszawski 1454 (Kazimierz Jagiellończyk). Później przywileje były nadawane w formie Konstytucji Sejmowych. Szlachcicem można było zostać przez Nobilitację (uszlachetnienie) lub indygent (uznanie obcego szlachcica w Polsce). Stan duchowy - posiadał odrębny system prawa (prawo kanoniczne) i sądownictwa. Stan mieszczański - powstał w wyniku kolonizacji na prawie niemieckim.

12.Przywileje stanowe szlachty - regulacje dotyczące urzędów.

1374 - Przywilej w Koszycach: *urzędy ziemskie są dożywotnio udzielane z nominacji monarszej szlachcie osiadłej, posiadającej włości w danym okręgu (nie obcokrajowcom i przybyszom), *urzędnik nie jest odpowiedzialny i jest nieusuwalny, *starostą nie może zostać Książę, *Starosta nie jest urzędem dożywotnim, może być odwołany

1388 - Przywilej Piotrkowski (Wł. Jagiełło): * monarcha zrzeka się prawa wydawania listów zapowiednich (ekspektatyw, obietnic objęcia urzędu), *obietnica zniesienia urzędu oprawcy

1422 - Przywilej Czerwiński: *zakaz łączenia urzędu starosty i sędziego ziemskiego, *Rada Królewska decyduje o systemie monetarnym

1423 - Status Warcki: *sprecyzowanie kompetencji starosty.

1454 - Przywileje nieszawskie: *zakaz łączenia urzędu starosty z urzędem wojewody lub kasztelana, *równy dostęp do urzędów centralnych dla szlachty z Małopolski i Wielkopolski, *wprowadzenie taksy wojewodzińskiej.

13.Urzędy dygnitarskie w monarchii stanowej.

Urzędy centralne - dzieliły się na nadworne i koronne

1. Kanclerz i podkanclerz (osoby duchowne, kierowali pracami kancelarii, prowadzili korespondencje dyplomatyczna, wydawali przywileje)

2. 2 podskarbich ( koronny- zarządzał skarbem państwowym, nadzorował mennice, archiwum), nadworny (rachunkowość państwa)

3. 3 marszałków - wielki koronny (zarządzał dworem, sprawował sądownictwo nad dworzanami, ustalał ceny żywności) nadworny (zastępca)

Podział administracyjny- województwa, ziemie. Stanowiły one równorzędne okręgi administracyjne.

Wojewoda - członek Rady Królewskiej z urzędu: *pospolite ruszenie z obszaru województwa, *zwoływał zgromadzenie szlachty (Sejmiki) i przewodniczył im, *stał na czele rady panów województwa, *sprawował nadzór nad miastami

Kasztelan - członek Rady Królewskiej z urzędu: *pomocnik wojewody, *utracił większość kompetencji na rzecz starosty lub w wyniku nadania immunitetów

Podkomorzy: * sądził sprawy o rozgraniczenie dóbr szlacheckich

Sędzia ziemski: * sądził sprawy szlachty osiadłej

14.Starostowie - ich rodzaje i kompetencje.

Urząd Starosty (wprowadzony przez Wacława II) miał być urzędem administracji lokalnej. Miał być to urząd którego celem było przeciwstawienie się opozycji możnych oraz zapewnienie spokoju i porządku wewnętrznego. Starosta był powoływany i odwoływany przez Monarchę. Musiał być Polakiem urodzonym w Królestwie. 4 starostwa generalne: *starosta wielkopolski (generalny), *ruski, *podolski, *krakowski. Starosta był namiestnikiem monarchy, początkowo wykonywał w jego imieniu wszystkie funkcje władcze z wyjątkiem przywilejów. Mógł zwołać pospolite ruszenie i dowodzić nim. Sprawował zwierzchnictwo nad zamkami i grodami. Sprawował zarząd majątkiem królewskim położonym w danej ziemi. Powoływał władze miast królewskich lub zatwierdzał je. Był egzekutorem wyroków sądowych.

W XVI-XVIIw starosta stał się urzędnikiem dożywotnim. Ewolucja tego urzędu doprowadziła w 1611 roku do uznania go za urząd ziemski. Starostwa dzieliły się na grodowe i niegrodowe. Starosta miał prawo sądzenia szlachty nieosiadłej oraz osiadłej w sprawach dotyczących: *napadu na dom szlachecki, *podpalanie, *rabunku na drodze publicznej, *gwałtu.

15.Geneza parlamentaryzmu w monarchii stanowej.

W okresie monarchii stanowej nastąpiła znacząca zmiana funkcji i organizacji wieców, co doprowadziło do powstania zgromadzeń stanowych. Rezultatem tego procesu było trwałe wyodrębnienie się u schyłku XV w. dwuizbowego parlamentu polskiego. Dawne wiece przybrały postać międzydzielnicowych i dzielnicowych zjazdów urzędniczych z udziałem książąt. Na tych zjazdach książę podejmował najważniejsze decyzje państwowe. Ponadto na wiecach książęta sprawowali sądy. Początki parlamentaryzmu polskiego łączyły się z jednej strony z procesem emancypacji politycznej szlachty, a z drugiej z kształtowaniem się dwuizbowego sejmu odzwierciedlającego układ polityczny pomiędzy Królem, urzędniczym możnowładztwem i średnią szlachtą. Uczestnictwo szlachty, reprezentantów miast i dostojników w zjazdach (wiecach) doprowadziło do określenia ich jako Sejmów, czyli zgromadzeń powszechnych. Więc rozbił się na: *sąd wiecowy , *radę dostojników - rada panów. Po 1320 roku Łokietek najważniejsze sprawy rozstrzygał na zjazdach ogólnopaństwowych nazywanych Sejmami Walnymi.

16.Powstanie sejmu walnego i jego struktura.

Sejm walny rozwinął się w XV w. Wywodził się z obrad monarchy z Radą Królewską, kiedy na posiedzenia zaczęli przybywać przedstawiciele szlachty oraz niektórych miast i kapituł. Rozwojowi sejmu sprzyjały elekcje oraz zasada, że Król nie może nakładać nowych podatków bez zgody stanów. 1493r reprezentacja szlachty obradowała osobno od Rady Królewskiej. Odrębne obrady Rady Królewskiej (wraz z Królem) i izby poselskiej stały się zwyczajem. Na koniec obie izby spotykały się, aby uzgodnić stanowisko i uchwalić Konstytucję (miasta bojkotowały zjazdy szlacheckie z powodu antymiejskiej polityki szlachty - stąd w izbie poselskiej zabrakło reprezentacji innych niż szlachta stanów). Monarcha posiadał inicjatywę ustawodawczą. Rada Królewska miała kompetencje prawodawcze jedynie w zakresie skarbowości, w pozostałych sprawach mogła jedynie radzić. 1505 r zasada, ze uchwały sejmowe muszą zapadać za zgodą 3 stanów sejmujących - Króla, Senatu i Izby Poselskiej (Konstytucja Nihil novi uchwalona na sejmie radomskim w 1505 r.)

Kompetencje Sejmu Walnego: *uchwalenie podatków, *uchwalenie nowych praw, *wyrażanie zgody na zwołanie pospolitego ruszenia, *nadawanie kierunku polityce zagranicznej, *kontrola podskarbich, *kontrola króla (senatorowie rezydenci), *zawieranie traktatów pokojowych i sojuszy.

17.Geneza i rozwój sejmików do 1764r.

Sejmiki ziemskie wykształciły się z dawnych wieców dzielnicowych. Wiec rozbił się na Sąd Wiecowy i Radę Dostojników Ziemskich (Radę Panów), która sprawowała administrację lokalną i stanowiła ustawodawstwo. W wyniku wzrostu znaczenia szlachty w obradach zaczął brać udział ogół szlachty. W XV w udało się szlachcie przekształcić sejmik tak, ze stał się on wyrazicielem woli ogółu. Uchwały sejmikowe (Lauda) podejmowane były jednomyślnie ( z wyjątkiem wyborów posłów - wybierano ich większością głosów). Sejmiki zwoływane były przez Króla - zbierały się w każdym województwie i w każdej ziemi.

Sejmiki: *kodyfikowały prawo zwyczajowe ziemi, *nadawały podatki lokalne, *sprawowały funkcje sądownicze (jako Sąd wyższy), *wybierały posłów na sejm walny i deputatów do Trybunału Koronnego, *wybierały kandydatów na urzędy miejskie.

Po 1454r (Przywileje nieszawskie) wzrosło znaczenie sejmików (wyrażały zgodę na zwołanie pospolitego ruszenia). Dalszy wzrost znaczenia sejmików był wynikiem upadku władz centralnych w XVII - XVIII w. Od XVII w sejmikowi przewodził Marszałek (wybierany spośród szlachty).

Rodzaje sejmików: *przedsejmowy: -wybierał posłów, -układał lustrację poselską, -wysłuchiwał legacji królewskiej o zwołaniu sejmu. *generalny: -zbierał się przed obradami sejmu, - posłowie i senatorowie każdej prowincji uzgadniali wspólne stanowisko, *relacyjny: -wysłuchiwał relacji posłów z obrad sejmowych. *elekcyjny: - wybór kandydatów na urząd ziemski (Król spośród nich wybierał tego kogo powoływał)

Sejm początkowo zwoływany był raz w roku, później przyjęto zasadę zwoływania sejmu raz na dwa lata. W razie potrzeby w każdym czasie można było zwołać sejm nadzwyczajny (nie dłużej niż dwa tygodnie). Sejmy najczęściej zwoływano w Piotrkowie. Po Unii Lubelskiej (1569) Sejm w Warszawie. Od 1673 co trzeci sejm zwoływano do Grodna. Sejmik ziemski: - zjazd całej szlachty z terenu danej ziemi lub województwa. Obradom Sejmiku przewodniczył Starosta (Wielkopolska), Wojewoda (Małopolska) lub najwyższy godnością urzędnik ziemski.

18.Elekcja jagiellońska w Polsce.

1370 - Złamana zasada dziedziczności tronu w Polsce - po śmierci Kazimierza Wielkiego, który nie pozostawił legalnego, męskiego potomka, tron po nim przejął Ludwik Węgierski (a Andegawenów). On również nie miał syna. Za cenę przywileju koszyckiego zapewnił poparcie Panów dla jednej ze swoich córek. Panowie Polscy wybrali na Króla Jadwigę a na jej męża księcia litewskiego Jagiełłę. Władysław Jagiełło w zamian za przywileje uzyskał zapewnienie, że po jego śmierci królem zostanie jeden z jego synów. Osobę kandydata ustaloną przez Radę Królewską obierał zjazd elekcyjny składający się z Rady Królewskiej, Szlachty i przedstawicieli miast. Mimo wprowadzenia elekcyjności, aż do śmierci Zygmunta Augusta (1572) korona nie wyszła poza obręb dynastii Jagiellonów - wynikało to z dążenia do zachowania ścisłego związku z Litwą.

19.Władza królewska w Rzeczpospolitej szlacheckiej.

Po przywróceniu Królestwa Polskiego w 1320r silnie podkreślono suwerenny charakter Państwa niezależnego. Sprawujący władze najwyższy Król był suwerenem. Praktyka wyboru Jagiellonów, mających dziedziczenie prawa do tronu na Litwie, na Elekcyjny tron polski utrzymała się do bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta. 1573 - Sejm w Warszawie - ustalenie zasad elekcji - elekcja przez szlachtę (Viritim) zasada ta umożliwiała magnatom uzyskanie wpływu na wybór odpowiadającego ich interesom kandydata do tronu. Na sejmie elekcyjnym w 1573r wybrano Henryka Walezego, uchwalono zbiór podstawowych zasad ustrojowych, określonych jako artykuły henrykowskie. Zawarto tez z nowym Królem Pacta - Convente. Zawierały one osobiste zobowiązania króla (Walezy w 1574 uciekł do Francji) po ucieczce Walezego Tron polski znowu opustoszał. W trakcie bezkrólewia doszło do podwójnego wyboru (Maksymilian II Habsburg i Stefan Batory) ostatecznie królem wybrany został Batory (1575). W wyniku zmieniającej się roli instytucji ustrojowych w szczególności sejmu od pierwszej połowy XVI w. następowało stopniowe ograniczenie samodzielności króla w zakresie: *ustawodawstwa, *naczelnego dowództwa, *sądownictwo. Król zachował uprawnienia do wydawania akt ustawodawczych wobec miast królewskich, żydów. W rękach króla pozostało wyłączne prawo mianowania urzędników (w tym urzędy senatorskie). Król kierował polityką zagraniczną i sprawował zwierzchnictwo na lennami. Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów z woli szlachty ustalono zasady ustrojowe, zawarte w artykułach henrykowskich. Odtąd władza Króla oparta była na umowie między elektem a szlachtą. Twórcy artykułów henrykowskich dążyli do osłabienia pozycji monarchy w RP.

20.Wolna elekcja w Polsce.

Wolne elekcje zaczęły się w Polsce po śmierci Zygmunta Augusta (1572). Od 1573r kiedy na króla wybrano Henryka Walezego przyjęto zasadę elekcji VIRITIUM - każdy szlachcic miał prawo przybyć i bezpośrednio uczestniczyć w wyborze króla. Przygotowanie elekcji należało do Prymasa, który jako INTERREX zastępował króla. Sejm konwokacyjny - zawiązywano konfederacje i powoływano sądy kapturowe. Sejm elekcyjny - przesłuchiwano kandydatów na króla. Elekcje odbywały się we wsi Wola pod Warszawą. Budowano tam namiot (szopa senatorska) w którym przesłuchiwano kandydatów. Głosowano zgodnie z zasadą jednomyślności. Na koniec wynik głosowania ogłaszał Prymas, któremu towarzyszył marszałek. Królowi elektowi przedstawiono do podpisu zobowiązanie przestrzegania zasad ustrojowych (artykuły henrykowskie) oraz osobiste zobowiązania elekta (PACTA CONVENTA)

Sejm koronacyjny: -odbierano do króla przysięgę koronacyjną, artykuły henrykowskie, pacta conventa i inne akty. Król zatwierdzał wyroki wydane w czasie bezkrólewia i odbierał insygnia.

21.Urzędy ministerialne w Rzeczpospolitej szlacheckiej.

MARSZAŁEK WIELKI KORONNY- zarządzał dworem, dokonywał sądownictwa karnego w miejscu pobytu króla, mistrz ceremonii

MARSZAŁEK NADWORNY - zastępca MWR

KANCLERZ (PODKANCLERZ) - szerokie kompetencje w zakresie spraw zagranicznych i wewnętrznych, prowadził księgi kanclerskie, posiadał kompetencje sądowe

SEKRETARZ

PODSKARBI koronny -zarządzał skarbem, REFERENDARZ -powoływany do prowadzenia spraw w sądach królewskich, HETRMAN WIELKI KORONNY - dowódca wojsk z ramienia króla, REGIMENTARZ - zastępca HWK

22.Zasada nie łączenia (incompatibilitas) urzędów (1422-1736) i jej przykłady.

Zakaz łączenia w jednym ręku niektórych urzędów.

1422-przywilej czerwieński -zakaz łączenia urzędu: *starosty, *sędziego ziemskiego

1454-Cerekwica przywileje dla szlachty Wielkopolskiej oraz statuty nieszawskie z wyjątkiem starosty Krakowskiego -zakaz łączenia urzędu: starosty, wojewody lub kasztelana

1504-zakaz piastowania urzędu kanclerza będąc jednocześnie starostą, wojewodą lub kasztelanem (jeśli kanclerz był duchownym to nie mógł być prymasem lub biskupem)

1538-z konstytucji sejmu piotrkowskiego - w tym samym okręgu starostą, wojewodą lub kasztelanem

1550-starosta i urząd grodzki, wojewoda i urząd grodzki

1565 - podskarbi z marszałkiem

1562/1563-urząd ziemski i starosta, urząd ziemski i wojewoda, kasztelan, marszałek i podskarbi koronny

23.Urzędy ziemskie i ich rozwój (XVI-XVIII w.).

Administracja była dziedziną, w której król mimo ograniczeń zachował do końca znaczną władzę. Król był zwierzchnikiem centralnego i lokalnego aparatu administracyjnego (urzędy w większości stawały się dożywotnie - nieusuwalność urzędników) zakaz łączenia przez jedną osobę niektórych urzędów został rozszerzony. Zarząd terytorialny sprawowały urzędy królewskie i ziemskie. Sejmiki z urzędami ziemskimi stanowiły samorząd szlachecki.

1611-konstytucja sejmowa - określała porządek starszeństwa urzędów ziemskich (zmiana pozycji starosty)

Urzędy ziemskie: wojewoda, kasztelan, podkomorzy, starosta (zmiana charakteru urzędu), sędzia ziemski, wojski. Rzeczywiste uprawnienia wśród urzędników ziemskich zachowali wojewodowie i kasztelanowie oraz urzędnicy sądowi. Jednocześnie w wyniku zwiększenia liczebności niższych urzędników ziemskich, obok województw i ziem, także powiaty (XVIIIw) uzyskały pełną hierarchię urzędów ziemskich.

24.Sejm szlachecki, rozwój i kompetencje (1493-1795).

Od końca XIV w. w Polsce zwoływano sejmiki ziemskie, które były zjazdem całej szlachty z terenu danej ziemi lub województwa. Sejmik ziemski wywodził się ze zjazdu urzędników ziemi, na który zaczęła przybywać szlachta. Obradom sejmiku przewodniczył Starosta (w Wielkopolsce) Wojewoda (w Małopolsce) lub najwyższy godnością urzędnik ziemski. Sejmik uchwalał lokalne podatki i tworzył sąd sejmikowy. Sejmiki ziemskie były równoprawne z sejmami prowincjonalnymi i sejmem walnym i król mógł zwołać którykolwiek z nich dla zatwierdzenia swych pozycji. Od połowy XV w. sejmiki zaczęły wysyłać swych przedstawicieli-posłów-na sejm walny. Z chwilą powstania izby poselskiej sejmu walnego zmalała rola ustawodawcza sejmików, zachowały one jednak pewne kompetencje. Zależnie od funkcji sejmiki przybierały różne nazwy:

*Przedsejmowy-wysłuchiwał legacji króla zwołującego sejm walny, wybierał posłów i sporządzał dla nich instrukcje

*relacyjny - wysłuchiwał relacji posłów z sejmu walnego i decydował o przyłączeniu się do jego decyzji, a także ustalał sposób rozdziału podatków uchwalonych na sejmie. Sejmiki relacyjne odbywały się od 1589 r.

*elekcyjny - wybierał w poczwórnej liczbie kandydatów na wakujące urzędy podkomorzego, sędziego ziemskiego, podsadka i pisarza ziemskiego a w Wielkim Księstwie Litewskim również na urząd marszałka sejmikowego

*kapturowy - zwoływany na czas bezkrólewia dla wybrania władz konfederacji i sądu kapturowego

*gospodarczy - w XVII w. w okresie „rządów sejmikowych” zajmował się sprawami gospodarczymi i po 1677 wybierał deputatów do Trybunału Skarbowego Radomskiego

*deputacki - wybierał deputata do Trybunału Koronnego i Litewskiego

Sejm instytucja trój stanowa. Interes państwa reprezentował król, duchowieństwa senat, szlachtę izba poselska. Sejm był dwuizbowy; Senat (izba wyższa) o izba poselska.

Izba poselska - posłów wybierano na sejmikach w województwach, reprezentowali region z którego pochodzili. Poseł był związany instrukcjami udzielonymi na sejmiku. Zdawał relację z tego czego dokonał na sejmie walnym. W przypadku nie wywiązania się nie był ponownie wybierany. Liczba posłów i senatorów była zmienna

Senat - rada królewska przekształciła się w senat. Skład senatu to wojewodowie, kasztelanie, arcybiskupi i biskupi. W późniejszym czasie dołączył do nich marszałek wielki koronny. Król stał na czele izby senatorskiej. Kompetencje senatu i izby poselskiej były wspólne. Zawarto je w konstytucji nihil novi (1505r.-Radom: *uchwalanie ustaw dot. Wydatków i dochodów państwa, podatków, liczebności wojska spraw wojna - pokój *wyrażanie zgody na pospolite ruszenie, *prawo łaski i nobilitacji, *zgoda sejmu na małżeństwo króla, *sejm stał na czele adm.

Król zwoływał sejm raz na 2 lata na sesję zwyczajną (trwała ona 6 tygodni, sejm nadzwyczajny trwał 2 tyg.)Ustawy podejmowane były jednogłośnie.

25.Rządy sejmikowe w Polsce (XVII-XVIII w).

W miarę osłabienia sejmu walnego i zanikania sejmików prowincjalnych wzrastało znaczenie sejmików ziemskich. Sejmiki uzyskały prawo do wybierania komisarza do trybunału skarbowego. Aby uniezależnić się od króla sejmiki coraz częściej stosowały praktykę odraczania obrad. Upadek znaczenia urzędu starosty sprawił, że sejmiki przejęły szereg jego kompetencji w zakresie zarządu lokalnego (wiele sejmików wprowadziło zasadę podejmowania uchwał większością). XVIIw - sejmiki zaczęły zaciągać żołnierza powiatowego. W okresie oligarchii magnackiej (1652-1764) i upadku znaczenia sejmu walnego sejmiki przejęły kompetencje ustawodawcze. Nastąpiła daleko posunięta decentralizacja państwa. Rządy sejmikowe formalnie zniosła konstytucja sejmowa z 1717r, która odebrała sejmikom kompetencje skarbowe i wojskowe, nakazała zlikwidowanie skarbów wojewódzkich oraz znacznie ograniczyła samorząd ziemski, ale nie wprowadziła nowych instytucji. Funkcjonowanie władz centralnych nie uległo poprawie. 1791 uchwalono ustawę o sejmikach - głos zapewniono szlachcie.

26.Unie Polski z Litwą 1385,1401,1413,1569.

1385 - unia w Krewie: *Władysław Jagiełło otrzymuje rękę Jadwigi oraz tron polski, *Jagiełło zobowiązuje się do przyjęcia wraz ze swoim dworem chrztu. *Jagiełło zobowiązuje się zapłacić księciu Habsburskiego Wilhelmowi odszkodowanie (200 tys florenów), *Jagiełło zobowiązuje się do zwolnienia jeńców polskich, *nastąpi przeniesienie skarbu WKL do Krakowa i połączenia go ze skarbem Polskim, *Jagiełło przyłączy do korony Królestwa Polskiego wszystkie swoje ziemie, *będzie realizował polski program ekspansji terytorialnej, *Litwa na czele z księciem Witoldem utrzymała odrębność.

1401 - Unia wileńsko - radomska: *Polska i Litwa pozostają suwerennymi i odrębnymi Państwami połączonymi jedynie osobą monarchy, *Jagiełło zostaję najwyższym księciem Litwy (dux supremus), na Litwie zastępuje go WKL Witold, *Witold nie mógł samodzielnie zawierać traktatów międzynarodowych i wypowiadać wojny, *stan taki miał trwać do śmierci Witolda później miał nastąpić powrót do zasad ustalonych w Krewie.

Unia ta została zawarta po tym jak Witold (obwołany samodzielnym władcą Litwy) doznał klęski w bitwie z Tatarami pod Worsklą (1399). Unia umożliwiła współpracę polski i litwy oraz pokonanie Krzyżaków w wojnie (1409-1411)

1413 - Unia w Horodle: *wprowadzono instytucję odrębnego WK na Litwie powoływanego przez Króla polskiego za zgodą Panów litewskich oraz Rady Koronnej, *Polska i Litwa zostały połączone unią personalną - wspólna monarcha, *elekcja monarchy miała następować za zgodą panów litewskich, *oba państwa zachowały odrębność i suwerenność, *wprowadzono wspólne zjazdy polsko-litewskie dla rozstrzygania we wspólnych sprawach, *przyjęcie przez szlachtę polską do swoich rodów herbowych rodzin panów i bojarów litewskich, *panowie i bojarzy litewscy wyznania katolickiego otrzymali przywilej ziemski - mogli bez zgody WKL dziedziczyć dobra ziemskie i dysponować nimi i wydawać córki za mąż, *wprowadzono na Litwie urzędy wojewodów i kasztelanów.

1569 - Unia lubelska: *Zygmunt August wprowadził szereg reform na Litwie. Ustrój litewski został upodobniony do polskiego między innymi przez wprowadzenie sejmików oraz sądów ziemskich i grodzkich. Bojarowie litewscy zostali zrównani w prawach ze szlachtą polską. Zjednoczeniu państw sprzyjał wysuwany przez ruch egzekucyjny postulat inkorporacji Litwy. 1569R na wspólnym sejmie w lublinie doszło do inkorporacji do polski należących uprzednio do Litwy ziem ukraińskich oraz do zawarcia pomiędzy polską a litwą unii realnej. Unia została zawarta na zasadzie równości. Polacy i Litwini mogli swobodnie przesiedlać się i nabywać od siebie dobra ziemskie, wspólne miały być osoba monarchy, sejm, elekcja i koronacja monarchy, polityka zagraniczna, moneta, naczelne dowództwo wojskowe. Polska i Litwa zachowały osobne: urzędy centralne, administrację, wojsko, skarb i sądownictwo.

27.Artykuły henrykowskie i pacta conventa.

Zostały po raz pierwszy sformułowane w I.1573 na konferencji warszawskiej. Ich celem było ograniczenie władzy króla - elekta, oraz zapewnienie poszanowania dla polskich zasad ustrojowych. Zostały one sformułowane pod wrażeniem programu hugenotów. Artykuły henrykowskie (nazwa od imienia pierwszego króla obronnego w wyniku wolnej elekcji - Henryka Walezego). Fundamentalne zasady ustrojowe państwa: w Polsce król będzie obierany w drodze wolnej elekcji, król nie może używać tytułu dziedzica ani uczynić nic co mogłoby prowadzić do dziedziczności tronu., zobowiązanie króla do zwoływania sejmu, do nie nakładania podatków, do nie zwoływania pospolitego ruszenia bez zgody sejmu, do niepodejmowania decyzji o wojnie i pokoju bez zgody senatu Pacta conventa były umową publiczną zawieraną przez szlachtę RP z królem-elektem. Układane były przez sejm elekcyjny. Za każdym razem miały inną treść zależnie od osoby elekta. Dotyczyły zobowiązań elekta, zawierały wytyczne polityki zagranicznej, spraw wojskowych, zobowiązań finansowych.

28.Senatorowie - rezydenci.

Byli stałym organem sejmowym powołanym do współpracy z królem w rządzeniu państwem. Instytucja Senatorów - rezydentów powołana została przez artykuły henrykowskie i miała działać w okresie między sejmami. S-R byli powoływani przez sejm w liczbie 16 zadaniem ich było dawanie rad i sprawowanie kontroli z czego musieli składać sprawozdanie na sejmie.

29.Oligarchia magnacka w Polsce.

Forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką grupę ludzi. Wywodzili się najczęściej z arystokracji. W Polsce występowała w XVII. Wtedy wzrosło znaczenie magnaterii. Posiadał ona olbrzymie majątki ziemskie (latyfundia). Szlachta zawiązała rokosz zmierzający do osłabienia władzy królewskiej (rokosz zebrzydowskiego 1606-1609). Skutkiem było osłabienie władzy monarszej i wzrost znaczenia magnaterii. Przełomowe wydarzenie - zerwanie sejmu przez liberum veto (1652 - poseł Siciński). Zasada Liberum Veto uniemożliwiła działalność sejmu, prowadziła do pełnej anarchii oraz rozprzężenia w stosunkach wewnętrznych. Do coraz większego znaczenia dochodziły sejmiki, które przyjęły f. Wojskowe, administracyjne i finansowe, co spowodowało decentralizację władzy państwowej. Przedstawiciele magnaterii posiadali bezpośrednią władzę piastując stanowisko senatorów i inne godności państwowe. Poprzez wpływa na wybór posłów, sejmików ziemskich uzyskali wielkie (nieformalne) możliwości kontroli polityki państwowej. W okresie rządów magnackich upadł autorytet władzy królewskiej. Zanikało zainteresowanie dla spraw ogólnopaństwowych. Magnateria stała się stanem pośrednim między królem a szlachtą. Aby ugruntować władzę grupy magnaterii wiązały się z państwami ościennymi (Prusy, Rosja) i korzystały z ich pomocy w osłabieniu władzy króla. Rządy oligarchii magnackiej świadczyły o słabości wewnętrznej państwa. Nastąpił rozkład aparatu państwowego, upadek gospodarczy. Wieloletnie wyczerpujące wojny, brak stabilnej władzy króla prowadziły do upadku państwowości polskiej.

30.Konfederacje i rokosze.

Od początku XVIIw. Konfederacje szlacheckie stały się istotnym elementem życia politycznego w RP. W zastępstwie władzy państwowej (konfederacje kapturowe w okresie bezkrólewia) lub w celu wymuszenia na niej realizacji określonych postulatów. Konfederacja była związkiem osób które do niej przystąpiły i zobowiązały się do solidarnych działań dla realizacji określonego celu. Konfederację zawiązano przy królu (dla poparcia zamierzeń monarchy) lub przeciw królowi (podstawą był jeden z artykułów henrykowskich). Konfederacje nie uznawane przez króla nazywano rokoszami. W odpowiedzi na rokosz monarcha zwykle powodował zawiązanie konfederacji przy królu. Mógł też uznać postulaty konfederacji przeciw niemu i zalegalizować jej działania przystępując do niej. Skuteczność konfederacji zależała od siły, liczebności i aktywności jej uczestników. Konfederację zwykle zawiązywano w jednym województwie a następnie przystępowały do nich inne województwa. Jeżeli do konfederacji przystąpiło większość województw, powoływano osobne dla Korony i Litwy konfederacje generalne. Podstawą konfederacji było dowolne przystąpienie poparte przysięgą uchwały konfederacji, podejmowano większością głosów co umożliwiło ominięcie zasady jednomyślności i liberum veto (w XVIIIw. Rozwiązywano konfederację w sejmie). Konfeder. Obierała swoją władzę (generalność) złożoną z marszałka konfeder oraz konsyliarzy, powoływała regimentarzy jako dowódców wojsk konfederackich. Walnej radzie przewodniczył marszałek. Konfederacje były elementem korygującym wady ustroju RP oraz przejawem bezpośredniej demokracji szlacheckiej.

31.Sejm niemy z 1717 r i jego reformy.

Jednodniowa sesja sejmu I Rzeczpospolitej, która miała miejsce 1 lutego 17171 w Warszawie, za panowania króla Augusta II Mocnego. Sejm ten został nazwany niemym z powodu niedopuszczenia posłów do głosu, w obawie przed zerwaniem obrad. Miał charakter sejmu pacyfikacyjnego kończącego czas walki króla ze szlachta. Zapoczątkował on okres zależności Rzeczposp. Od Rosji. August II Mocny dążył do ściślejszego powiązania polski i Saksonii, w której dziedzicznym elektorem. Polska była wówczas pod ogromnym wpływem Rosji a August II Mocny dążył do zmniejszenia jej ingerencji w sprawy Rzeczp. Po wprowadzeniu wojsk saskich na tereny Polski , część szlachty (wpieranej przez Rosję) zareagowała zawiązaniem konfederacji tarnogrodzkiej, czego skutkiem była wojna domowa.. Król wraz ze szlachta w celu rozwiązania konfliktu zwrócił się do cara Rosji - Piotra I. Skutkiem tego było wkroczenie wojsk rosyjskich na teren Litwy oraz układ między królem a szlachtą zawarty 3.11.1716 r. przy mediacji posła rosyjskiego Grzegorza Dołgorukiego. Z powodu obaw przed jego zerwaniem nikomu oprócz przewodniczącego obradom marszałka ST. Ledóchowskiego oraz odczytujących nowe uchwały posłów nie wolno było się odezwać.

Postanowienia sejmu niemego : zmniejszenie władzy hetmanów, wprowadzenie podatków na zawodową armię, ograniczenie władzy senatu, zabroniono królowi Augustowi II Mocnemu opuszczania terytorium Polski na dłuższy czas, wojska saskie z wyjątkiem gwardii królewskiej miały opuścić ziemie polskie, ministrom saskim odebrano prawo decydowania w sprawach polskich, a ministrom polskim w sprawach saskich, obydwa państwa Polskę i Saksonie miała łączyć tylko unia personalna, rozwiązanie niektórych formacji wojskowych

32.Reformy lat 1764 - 1768.

Sejm konwokacyjny (1764 r.) zlikwidowano cła prywatne, wprowadzono cło generalne do skarbu państwowego, zniesiono liberum veto w głosowaniu w sprawach skarbowych i wojskowych., zakaz przysięgania posłów na instrukcje poselskie, ujednolicenie systemu miar, zlikwidowano Sejm Czterech Ziem, gdyż nie był on w stanie uporać się ze ściąganiem podatków od Żydów , zreformowano kwartę i pogłówne żydowskie , na czas nieokreślony zawiązano konfederację generalną, co pozwalało na skuteczne przeprowadzenie sejmu elekcyjnego i koronacyjnego utworzenie, odrębnych jeszcze dla Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego, centralnych kolegialnych urzędów tj. Komisji Skarbowej Koronnej, Komisji Skarbowej Wielkiego Księstwa Litewskiego i Komisji Wojskowej., ograniczono władzę hetmanów, czyniąc ich przewodniczącymi Komisji Wojskowych z głosem stanowczym, uchwalono lustrację królewszczyzn , utworzono Komisje Dobrego Porządku (Komisje Boni Ordinis) - kolegialne instytucje administracji miejskiej, znoszących niektóre jurydyki miejskie i serwitoriaty. Do ich kompetencji należał nadzór nad finansami miejskimi, kontrola działalności cechów rzemieślniczych i gildii kupieckich. Komisje te wydawały ordynacje dla poszczególnych miast, decydując m. in. o planowaniu przestrzennym ich zabudowy, brukowaniu ulic, budowie kanałów itp.

Prawa kardynalne czyli ustawy przeforsowane w latach 1767-1768 w Warszawie na sejmie, zwanym „Repninowskim”, obejmowały podstawowe zasady ustroju demokracji szlacheckiej, gwarantujące szlachcie: wolną elekcję, utrzymanie liberum veto na sejmach, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, nietykalność osobistą (neminem captivabimus), przywileje w sprawowaniu rządów oraz posiadania ziemi i władzy nad chłopstwem. Gwarantowane przez Katarzynę II. Nawiązywały one duchem do artykułów henrykowskich i również miały charakter ustawy zasadniczej. Prawa te nie miały możliwości się zmienić - były stałe.

1768 - ułożono pierwszy budżet uchwalony przez Sejm, ujednolicenie miar i wag, reforma monetarna, rozwiązano problem transportu i komunikacji, rozwój handlu i przemysłu, ustanowiono sprawny aparat administracyjno-skarbowy, powołanie szkoły rycerskiej 1765 r.

33.Reformy sejmu rozbiorowego (1773-1775). Rada nieustająca i Komisja Edukacji Narodowej. Kształtowanie się pojęcia korpusu urzędniczego w XVIII wieku w Polsce.

Sejm rozbiorowy działający w latach 1773-1775, powołany został przez trzy ościenne mocarstwa zaborcze;Rosje, Prusy i Austrie w celu zatwierdzenia cesji terytorium Rzeczpospolitej w czasie I rozbioru. Zwołany 19 kwietnia 1773 na wcześniejsze żądanie ambasadora rosyjskiego Otto Magnusa von Stackelberga, posła pruskiego Gedeona Benito i austryjackiego króla Karla Reviczyego, którzy zamierzali przeprowadzić legalizację rozbiorów przez sejm.

.30 .09.1773 sejm zatwierdził traktat.podz.i wprowadził pewne zmiany ustrojowe, powołując Radę Nieustająca przy królu,jako pierwowzór gabinetu ministrów, a także Komisje Edukacji Narodowej. Ponadto ustalił jednolity podatek, przywrócił cła generalne, ograniczył znacznie władzę hetmanów i unowocześnił struktury wojska. Szlachta uzyskała prawo zajmowania się handlem, rzemiosłem i bankowością, wreszcie zapowiedziano ulżenie doli chłopa. W marcu 1775 podpisany został bardzo niekorzystny dla Rzeczpospolitej traktat handlowy z Prusami, który na wiele lat osłabił polski handel bałtycki.

Rada nieustająca - władza rządowo-administarcyjna , była najwyższym organem administr. w IRzeczp. W jej skład wchodził król i 36 konsyliarzy wyłanianych prze sejm spośród posłów i senatorów, kadencja trwała 2 lata , spośród przedstawicieli izby poselskiej wybierano marszałka RN, który mógł nawet królowi odebrać jej przewodnictwo. Rada dzieliła się na 5 departamentów złożonych z 4 do 8 członków:

*Departament Interesów Cudzoziemskich (spraw zagranicznych-na czele król)

*Departament Skarbu - nadzorował prace Komisji Skarbowej Koronnej i Komisji Skarbowej WKL, zajmował się rozwojem rzemiosła, handlu i przemysłu (na czele podskarbi)

*Departament Sprawiedliwości - nadzorował system sadowy, dbał o własciwą egzekucję wyroków, w razie potrzeby podejmował orzecznictwa prawa (na czele stał Kanclerz)

*Departament wojskowy od 1776 r. przejął bezpośrednia kontrole nad wojskami RZ. (naczelne stał hetman)

*Departament Policji, czyli Dobrego Porządku - nadzorował miasta królewskie (naczelestał Marszałek)

Powstanie RN było pierwszą próba utworzenia w RZ, odpowiedzialnej przed Sejmem nadrzędnej magistratury rządowej, nadzorującej prace poszczególnych organów władzy. Z momentem powołania RN król utracił prawo mianowania senetaorów, wydawania poleceń organom administracyjnym, mianowania marszałków, dysponowania królewszyznami i starostami. Uprawnienia króla: przewodnictwo RN i prawo podwójnego głosu w razie równości zdań.

Komisja Edukacji Narodowej - centralny organ władzy oświatowej w Polsce powołany przez sejm rozbiorowy 14.X.1773 na wniosek króla ST. Poniatowskiego.. Komisja była pierwszym ministerstwem oświaty publicznej i pierwsza tego typu inst.. w Europie. Została powołana głównie dlatego, że do 1773 edukacja podstawowa i średnia były w RZ organizowane i kontrolowane przez zakon jezuitów. System stworzony przez jezuitów cechował konserwatyzm i nietolerancja religijna. , KEN utworzyła zasady organizacji szkól, odebrała szkoły z rąk zakonu.

34.Wplyw ideologii oświecenia na reformy ustrojowe w II polowie XVIII w

Ideologia oświecenia-silna wladza powinna zapewniać bezpieczeństwo spoleczeństwu.Nastąpil podzial wladzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.W myśl tej zasady każdy czlowiek miał swoje prawa i nienaruszalną wolność.Hasla oświecenia znacząco wplynęly na sposób postępowania monarchów.Na tle przemian jakie zachodzily na świecie również w Polsce rozpoczęly się pierwsze dzialania o charakterze oświeceniowym.Po pierwszym rozbiorze w 1773r ustanowiono Komisję Edukacji Narodowej, pierwsze w Europie ministerstwo oświaty.Popularyzowano naukę i literaturę.Wladze Polski pod nadzorem carskim przeprowadzily reformy szkolnictwa , kultury oraz dążyly do zmiany polożenia chlopów i mieszczan -co natrafilo na opór sil zachowawczych.

Reforma oświaty(ST.KONARSKI)-który w 1740r zalożyl Colegium Nobilium .Jej glównym celem było ksztalcenie przyszlej elity politycznej.Jednocześnie ST.KONARSKI wyrażnie zaznaczyl przyjęcie zasady większości glosów przy podejmowaniu decyzji w sejmie.

Za panowania ST.A.PONIATOWSKIEGO nastąpil dynamiczny rozwój polskiej kultury, rozwijala się publicystyka, której autorzy dyskutowali nad reformą ustroju Rzeczypospolitej(St.Staszic, H.KOLLĄTAJ) ST.Augustwprowadzal w życie coraz to nowe reformy, zalożyl szkolę rycerską-sąsiadom a szczególnie Rosji nie podobal się tak szybki rozwój Polski.Owocem epoki oświecenia było dzielo Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 Maja.

Rzeczpospolita przeksztalcila się w monarchię konstytucyjną.Miala być ona monarchią dziedziczną.Po śmierci ST A PONIATOWSKIEGO wladza miala przejść w ręce dynastii Wettinów.Wprowadzono trójpodzial wladz państwowych.Wladza wykonawcza należala do dwuizbowego parlamentu, zniesiono w nim liberum veto i wprowadzono glosowanie większością.Wladzę ustawodawczą stanowila STRAŻ PRAW-twożyl ją król wraz z prymasem, marszalkiem sejmu i pięcioma ministrami.Straż zajmowala się administracją , polityką zagraniczną , sprawami wewnętrznymi i finansami.Trzecią częścia była wladza sądownicza-niezawisle sądy.Co 25 lat mialy się zbierac sejmy dla rewizji zalożeń konstytucji.

35.Sejm Wielki i jego reformy (1788-1792).

Sejm zwołany 6.X.1788 za zgodą Katarzyny II w Warszawie obradował do 29.V.1792

Przyjęto przez aklamacje projekt aukcji wojska do 100.000, skasowano Departament Wojskowy RN i powołano w jego miejsce Komisję Woskową Obojga Narodów, skasowano Departament Interesów Cudzoziemskich RN i w jego miejsce wprowadzono niezależna sejmowa Deputację Spraw Zagranicznych, 19.01.1789 sejm zniósł sama RN, wyłonił Deputację do Formy Rządu, kierowana przez A.S.Krasińskiego, do zadań, której należało opracowanie projektu zmian ustroju RZ.

Od 1790 główną role w sejmie sprawował król i powiązany z nim obóz reformatorski, powołał on liczne komisje, które zajęły się sprawami finansowymi, gospodarki i wojskowości. 26.03.1790 sejm uchwalił tzw. podatek dochodowy dziesiątego grosza na utrzymanie armii, płacony z dóbr szlacheckich i w podwójnej wysokości z dóbr kościelnych. 29.03.1790 podpisano sojusz z Prusami, które zobowiązały się przyjść z pomocą RZ w razie jej zaatakowania przez Rosję. 06.09.1790 sejm podjął uchwałę zakazująca jakiejkolwiek cesji terytorium RZ, 18.04.1791 sejm uchwalił prawo o miastach, przyznając prawa publiczne mieszkańcom miast królewskich.

Głównym dziełem było uchwalenie 3.V.1791 nowej Konstytucji ustrojowej. Zniosła ona podział państwa na Koronę i Litwę, wprowadzała podział władzy na ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza, zwiększyła uprawnienia mieszczan, zapowiadała poprawę doli warstwy chłopskiej, zlikwidowała konfederacje i liberum veto w Sejmie, ograniczyła prawa polityczne hołoty szlacheckiej

36.Komisje Porządkowe Cywilno - Wojskowe (1789r).

Komisje porządkowe cywilno-wojskowe, działające 1789-95 w Rzeczypospolitej

Sprawy terytorialne ziem i województw należały do komisji porządkowych cywilno - wojskowych , mających charakter organów samorządowych . Komisje składały się z 15 komisarzy , wybieranych przez sejm co 2 lata spośród szlachty osiadłej w danym okręgu , następnie do komisji wprowadzono jeszcze po 3 mieszczan powiększając jej stan personalny do 18 osób. Do komisji należały sprawy rekrutowania do wojska , kwaterunek urządzanie magazynów i dostarczanie podwód dla wojska , a także wydawanie paszportów i kontrola ruchu ludności . Komisja zajmowała się także prowadzeniem wykazów statystycznych , udzielaniem porad rolnictwu , podniesieniem rzemiosł i handlu , szkołami i opieką nad biednymi i chorymi .

37.Ustawa o sejmikach z 1791r.

24 kwietni 1791 r. sejm uchwalił ustawę o sejmikach, w której ustalono regulamin obrad sejmików, wprowadzono zasadę głosowania większością głosów, zniesiono instrukcje sejmikowe dla posłów, pozbawiono głosu na sejmikach szlachtę nie posiadającą ziemi (hołota) pozostawiając to prawo wyłącznie posesjonatom, Określono, że sejmik zbierał się będzie co dwa lata poczynając od 1792 r. , określono czas obrad, kto może być kandydatem do elekcji na urząd a kto nim być nie może, Zostały również określone kompetencje sejmików gospodarskich oraz sejmików relacyjnych

38.Konstytucja 3 Maja (charakter i główne założenia).

Głównym dziełem Sejmu Wielkiego było uchwalenie 3.V.1791 nowej Konstytucji ustrojowej. Zniosła ona podział państwa na Koronę i Litwę, wprowadzała podział władzy na ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza, zwiększyła uprawnienia mieszczan, zapowiadała poprawę doli warstwy chłopskiej, zlikwidowała konfederacje i liberum veto w Sejmie, ograniczyła prawa polityczne hołoty szlacheckiej. Nowa konstytucja zmieniła ustrój RZ z monarchii parlamentarnej na monarchie konstytucyjną. 2 maja dla poparcia reform, wprowadzonych przez nowa konstytucję powstało Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej, które zajęło się przeprowadzaniem w sejmie wielu przepisów szczegółowych, uzupełniających dokonana zmianę ustroju

39.Uchwały sejmu grodzieńskiego z 1793r.

Zwołany w Grodnie przez Rosję w 1793 Obradował od 17.06 do 23.11. 1793 . Był to ostatni sejm RZ szlacheckiej. Odbywał się on po przegranej w 1792 wojnie z Rosją i po zawiązaniu konfederacji targowickiej. Podpisano wieczysteprzymierze polskio-rosyjskie-Polska stała się ponownie protektoratem rosyjskim, Rosja miała prawo posiadać na teryt. RZ magazyny wojskowe i mogła wprowadzić swoje wojska, kiedy tylko uznała to za stosowne. Polska zobowiązała się nie zawierać sojuszy bez zgody Petersburga, przedstawicielstwa dyplomatyczne w państwach trzecich miały działać wspólnie, zatwierdzono II rozbiór Polski pomiędzy Rosję i Prusy., odrzucono Konstytucje 3 Maja i przywrócono Radę Nieustająca na czele której stał ambasador rosyjski, odrzucono prawa kardynalne (wolna elekcja, liberum veto, których gwarantka została Katarzyna II, zredukowano liczebność wojska polskiego do 15. tyś. Zatwierdzono prawa mieszczan, przywrócono Order Virtuti Militari, tron elekcyjny, rozwiązano konfederację Targowicką. Głosowanie odbyło się zwykła większością głosów.

40.Organy władzy w Insurekcji Kościuszkowskiej.

W obliczu utraty niepodległości oraz w walce z obozem Targowicy i Grodna Polacy przygotowali powstanie. Przygotowaniami do powstania zwanego „Insurekcją”, kierowało grono patriotów. Byli wśród nich Hugo Kołłątaj i Ignacy Potocki. Na wodza o funkcjach i uprawnieniach dyktatora powołano Tadeusza Kościuszkę, który wsławił się udziałem w wojnie o niepodległość Ameryki Północnej. Akt powstania ogłoszono 24.03.1794r. w Krakowie. Ustanawiał on władze tymczasowe, na których czele stanął Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. Powołana przez Naczelnika Rada Najwyższa Narodowa miała rekrutować żołnierza i wypełniać rozkazy Naczelnika. Rada Najwyższa Narodowa składała się z 8 radców, 32 zastępców oraz Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej. Dzieliła się na 8 wydziałów - porządku, bezpieczeństwa, sprawiedliwości, skarbu, żywności, potrzeb wojskowych i interesów zagranicznych instrukcji narodowej. Wydziałami kierowali stali członkowie Rady, a do pomocy mieli zastępców.

41.Rozbiory Polski (1772,1793,1795r). wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczpospolitej szlacheckiej w XVIII wieku.

Konfederacja barska (1768) została zawiązana, ponieważ wzrastało niezadowolenie szlachty po upadku obazu hetmańskiego, który to obóz nie osiągnął żadnego wyznaczonego celu. Wzrastała także niechęć do Rosji, ponieważ za bardzo walczyła ona o prawa dla desydentów.

-zawiązana przez twórców konfederacji w Radomiu;

-była skierowana przeciw Rosji, królowi, różnowiercom i reformom Czartoryskich;

-zawiązana "w obronie wiary i wolności";

-przedstawiciele: Józef Pułaski, Michał Krasiński, Józef Wybicki;

-konfederaci otrzymali pomoc Francji i Turcji, państwa te były zainteresowane osłabieniem Rosji; Turcja wypowiedziała wojnę Rosji, wojne tą przegrała, natomiast Rosja zdobyła duże tereny;

-wzrost potęgi Rosji nie spodobał się Prusom i Austrii, dlatego Katarzyna II poparła przedstawiony przez Prusy plan rozbiorowy Polski, który miał być rozwiązaniem wszystkich sprzeczności.

Za wyrażenie zgody na nabytki rosyjskie w Turcji, Prusy i Austria zostały wynagrodzone ziemiami polskimi.

W wyniku I rozbioru Prusy uzyskały: Warmię, województwo pomorskie, malborskie i chełmińskie (bez Gdańska i Torunia) oraz tereny położone nad Notecią i Gopłem, łącznie 36 tys. km2 i 580 tys. mieszkańców. Rosja zajęła tereny położone na wschód od Dźwiny, Drui i Dniepru, obejmujące 92 tys. km2 i 1 mln 300 tys. ludności. Austria - południową część województwa krakowskiego i sandomierskiego, księstwa oświęcimskie i zatorskie, województwo ruskie (bez ziemi chełmskiej) oraz część województwa bełskiego, razem 83 tys. km2 i 2 mln 600 tys. ludności.

Na żądanie zaborców traktat rozbiorowy musiał zatwierdzić sejm Rzeczypospolitej. Nie przyniosły skutku interwencje króla Stanisława Augusta Poniatowskiego na dworach europejskich i tragiczny protest Tadeusza Rejtana. Poza traktatem sejm musiał przyjąć niekorzystne uchwały gospodarcze i handlowe. Skonfederowany sejm podjął próbę reformy państwa, powołał Radę Nieustającą i Komisję Edukacji Narodowej, uchwalił zwiększenie armii do 30 tys. żołnierzy i jej reorganizację. Ponadto przeprowadził reformę skarbową.

Bezpośrednią przyczyną II rozbioru Polski była przegrana wojna polsko-rosyjska 1792, toczona w obronie Konstytucji 3 Maja. Król ugiął się przed żądaniami Katarzyny II i w lipcu 1792 przystąpił do konfederacji targowickiej. Przywódcy patriotycznego stronnictwa reform musieli opuścić kraj. 23 I 1793 Prusy i Rosja podpisały konwencję w sprawie II rozbioru Polski, który został zatwierdzony przez zdominowany przez targowiczan sejm grodzieński (1793). W wyniku II rozbioru Prusy zajęły: województwo poznańskie, kaliskie, gnieźnieńskie, sieradzkie, łęczyckie, inowrocławskie, brzesko-kujawskie, płockie, ziemię dobrzyńską, część województw rawskiego i mazowieckiego oraz Toruń i Gdańsk, razem 58 tys. km2 i ponad 1 mln mieszkańców. Zabór rosyjski objął ziemie ukraińskie i białoruskie na wschód od linii Druja-Pińsk-Zbrucz, razem 280 tys. km2 i 3 mln mieszkańców. Austria nie brała udziału

III rozbiór Polski - ostatni z trzech rozbiorów Polski, jakie miały miejsce pod koniec XVIII w.

Niecały rok po upadku insurekcji kościuszkowskiej, 24 października 1795, monarchowie Rosji, Prus i Austrii uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie z którym przeprowadzili ostatni, pełny, III rozbiór Rzeczypospolitej.

Trzeci rozbiór był rezultatem m.in. kryzysu wewnętrznego i ekspansywnych działań mocarstw ościennych, bezpośrednio jednak wynikiem nieudanego powstania kościuszkowskiego i przegranej wojny Polski z Rosją i Prusami.

Ziemie polskie po III rozbiorze

Rosji przypadły wszystkie ziemie na wschód od Niemna i Bugu (120 tys. km²). Na zabranych terenach utworzono gubernie: wołyńską ze stolicą w Izasławiu, grodzieńską, mińską oraz litewską z siedzibą w Wilnie. Otrzymała największy powierzchniowo obszar.

Austria jako główny inicjator trzeciego rozbioru a także w ramach rekompensaty za straty w wojnie z rewolucyjną Francją zajęła Lubelszczyznę. Zaanektowała także resztę Małopolski z Krakowem, część Podlasia i Mazowsza. Otrzymała tereny najliczniej zaludnione.

Prusom przypadła najmniejsza zdobycz. Musiały zadowolić się częścią Podlasia, Mazowsza z Warszawą i Żmudzi, za to były to tereny o rozwiniętej infrastrukturze.

Polska przestała istnieć.

42.Geneza Księstwa Warszawskiego.

Na zagarniętych w II i III rozbiorze zachodnich i środkowych ziemiach polskich, po pogromie Prus w 1806 r. przez Napoleona, objęła tymczasowo rządy, powołana przez władze francuskie, Komisja Rządząca pod przewodnictwem marszałka S. Małachowskiego, której podlegali dyrektorzy kierujący różnymi resortami. W ciągu kilku miesięcy rządów rozwinęła ona żywą działalność w zakresie wyżywienia i zaopatrzenia wojsk francuskich i polskich, a także rekrutacji wojska, w dziedzinie skarbowości, administracji kraju, szkolnictwa i sądownictwa. W niektórych dziedzinach nawiązała do tradycji polskich. I tak w zakresie prawa prywatnego na miejsce pruskiego Landrechtu z 1794 r. przywrócono moc obowiązującą dawnego prawa polskiego.

Księstwo Warszawskie powstało na mocy traktatu w Tylży, zawartego przez Napoleona z Prusami w 1807 r. i objęło ziemie zagarnięte przez Prusy w II i III rozbiorze Rzeczypospolitej, jednak bez dostępu do morza i bez obwodu białostockiego, który Napoleon przekazał cesarzowi Aleksandrowi I. Księstwo Warszawskie na obszarze 101,5 tys km2 liczyło wówczas 2,5 mln mieszkańców. W 1809 r. po zwycięskiej wojnie Francji z Austrią, w której wzięły udział także wojska polskie pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego, zostało powiększone przez przyłączenie tzw. Galicji Zachodniej z Krakowem. Ludność Księstwa Warszawskiego wzrosła wówczas do 4 mln na obszarze ok. 154 tys. km2.

43.Ustrój i administracja Księstwa Warszawskiego.

Na wzór francuski kraj podzielono na departamenty a departamenty na powiaty. Na czele departamentu stał prefekt, któremu podlegała administracja oraz policja porządkowa i polityczna. Prefektowi nie podlegały tylko sprawy sądownictwa i wojskowe. Powiatami kierowali podprefekci. Prefekci i podprefekci podlegali osobiście ministrowi spraw wewnętrznych. Głównymi miastami np. Warszawą, Poznaniem zarządzali burmistrzowie /prezydenci/ . Prezydenci byli mianowani przez króla, burmistrzowie byli mianowani przez ministra spraw wewnętrznych. Wójtowie we wsiach mianowali prefekci, zatwierdzał ich minister spraw wewnętrznych. Na stanowiska kierownicze i wykonawcze wprowadzono zawodowych urzędników. W departamentach utworzono rady prefekturalne złożone z 3-5 radców mianowanych przez króla. Były one organem doradczym prefekta oraz rozpatrywały odwołania w pierwszej instancji od zarządzeń i innych aktów administracyjnych prefektów o podprefektów.

44.Zasady państwa burżuazyjnego w ustroju Księstwa Warszawskiego.

Konstytucja Księstwa Warszawskiego nie znosiła podziału na stany, ale znacznie go ograniczyła, stwierdzając w art. IV: „Znosi się niewolę. Wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa. Stan osób zostaje pod opieką trybunałów”. Określenie „niewola” oznaczało tutaj stosunek poddaństwa. Według konstytucji Księstwa, prawa obywatelskie ogółu ludności stanowią: 1) wolność osobista w znaczeniu możności swobodnego przenoszenia się z miejsca na miejsce, 2) równość wobec prawa i sądu, podleganie więc wszystkich jednolitemu prawodawstwu i systemowi sądowemu. Zastrzegając w art. I, że religia rzymsko- katolicka jest religią państwową, w artykule następnym konstytucja gwarantowała wolność wyznania. Prawa polityczne obejmowały: 1) prawo piastowania urzędów, 2) czynne i bierne prawo wyborcze do sejmu, 3) prawo wyboru na obieralne urzędy samorządowe i sądowe. Mimo że konstytucja głosiła równość wobec prawa i sądu oraz zniesienie poddaństwa, to utrzymała znaczne uprzywilejowanie szlachty zarówno w dziedzinie stosunków polityczno- prawnych, jak i cywilnoprawnych. Właścicielom ziemskim, będącym szlachtą, zapewniano pierwszeństwo i przewagę w sejmie, w samorządzie i w pochodzących z wyboru sądach pokoju. W miastach uprzywilejowano politycznie i ekonomicznie (jak w stosunkach pracy) zamożne mieszczaństwo oraz inteligencję pochodzenia szlacheckiego i mieszczańskiego.

45.Rosyjskie rządy okupacyjne w Księstwie Warszawskim i sprawa polska na kongresie wiedeńskim.

Kongres, który zebrał się w Wiedniu w 1814r., dokonał nowego, czwartego rozbioru ziem polskich. Wytyczone wówczas granice miały się utrzymać aż do zakończenia I wojny światowej w 1918r. Sprawa polska napotkała licznych przeciwników, ale nie można jej było pominąć. I tak przedstawiciel Wielkiej Brytanii domagał się powrotu do stanu sprzed III rozbioru Rzeczypospolitej albo przynajmniej zbliżonego doń rozwiązania. Ostatecznie w decyzjach z 3 maja 1815r. Zgodzono się, że Austria odzyska część Galicji Wschodniej, utraconą w 1809r., oraz Zachodniej. Kraków z okręgiem ogłoszono Wolnym Miastem pod protektoratem trzech mocarstw z konstytucją przez nie oktrojowaną (nadaną z góry). Prusy odzyskały część zachodnią Księstwa Warszawskiego nazywaną Wielkim Księstwem Poznańskim. Z pozostałych ziem Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie. Miało być ono „załączone z Rosją nieodwołalnie przez konstytucję” w postaci unii dynastycznej. Każdorazowy cesarz Rosji miał być jednocześnie królem Polski. Królestwo Polskie miało być państwem o ograniczonej suwerenności. Na życzenie uprawiającego wówczas propolską politykę Aleksandra I zaznaczono w traktacie możliwość przyłączenia do Królestwa niektórych ziem dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Była to dla szlachty polskiej po obu stronach granicy obietnica o pierwszorzędnym znaczeniu. Zastrzeżono, że także ludność polska, znajdująca się na obszarze Galicji i Księstwa Poznańskiego, otrzyma „reprezentację i urządzenia narodowe”. Zapewniono dla całości ziem dawnej Rzeczypospolitej w granicach z 1772r. „zupełną” - co miało wkrótce okazać się w dużej mierze fikcją - swobodę żeglugi i handlu, wolną komunikację. Obszar Królestwa Polskiego objął ok. 127 700 km2 z ludnością zmniejszoną wskutek ostatnich wojen (urzędowo stratę zaniżano do 635 tys. Głów). Liczyła ona w 1815 3,2 mln, szybko wzrosła w okresie piętnastolecia, dochodząc w 1831 do 4,2 mln. Królestwo stanowiło mniej niż 1/6 powierzchni i ok. ¼ zaludnienia dawnych ziem Rzeczypospolitej. W 1815 Warszawa liczyła zaledwie 80 tys mieszkańców, w 1830r ponownie już 130 tysięcy.

46.Ustrój i administracja Królestwa Polskiego.

Centralnym kolegialnym organem władzy i administracji była Rada Stanu. Dzieliła się ona na: 1) Zgromadzenie Ogólne, 2) Radę Administracyjną. Zgromadzenie ogólne posiadało w zasadzie te same kompetencje co Rada Stanu w Księstwie. Konstytucja pomijała milczeniem sądownictwo administracyjne, niemniej utrzymano je w praktyce, a wkrótce usankcjonowano postanowieniem królewskim z 1817r. W pierwszej instancji sprawy te, głównie skarbowe, należały do komisji wojewódzkich. Rada Stanu przestała być natomiast sądem kasacyjnym. W skład ciała węższego, Rady Administracyjnej, wchodzili ministrowie oraz inni członkowie powołani przez monarchę. Był to organ doradczy wobec króla i namiestnika w sprawach, które przekraczały zakres funkcji poszczególnych ministrów. Rada wprowadzała też w życie postanowienia królewskie lub namiestnika. Po faktycznym zlikwidowaniu urzędu namiestnika w 1826r Rada Administracyjna zamieniła się w najwyższy organ rządowy. Zarząd kraju należał do komisji rządowych, podporządkowanych Radzie Administracyjnej. Nawrócono w ich organizacji oraz w administracji terytorialnej do zasady, niepełnej zresztą, kolegialności, łącząc ją z indywidualnym kierownictwem pracami komisji przez ministra. Utworzono 5 komisji: 1) Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 2) Sprawiedliwości, 3) Spraw Wewnętrznych i Policji (drugi człon nazwy określał policję porządkową i bezpieczeństwa), 4) Wojny, 5) Przychodów i Skarbu, a w praktyce także gospodarki narodowej. Komisja Wojny, wobec decydującej roli w. ks. Konstantego jako wodza naczelnego, odgrywała rolę podrzędną. Przy boku króla w Petersburgu urzędował minister - sekretarz stanu, który pośredniczył pomiędzy monarchą a organami władzy w Królestwie. Komisjom rządowym podległe były różnego rodzaju dyrekcje generalne (Poczt, Górnicza, Lasów i Dóbr Państwowych, zwanych narodowymi itd.) Doradcze i samorządowe funkcje spełniały rady - Budownictwa, Lekarska, Szpitali - o zasięgu ogólnopolskim lub lokalnym, izby handlowe i rękodzielnicze w liczbie 4 oraz Rada Ogólna Handlu i Rękodzielnictwa przy Komisji Spraw Wewnętrznych i Policji, rady dobroczynne. Z Księstwa Warszawskiego przejęto Izbę Obrachunkową. Według wstępnych projektów miała być ona zależna od senatu i spełniać także pewne funkcje kontroli politycznej, ale uczyniono ją zawisłą tylko od króla. W 8 województwach, na które podzielono Królestwo, zarząd spoczywał w rękach kolegialnych komisji wojewódzkich, które w różnych częściach kraju, jak w województwie mazowieckim, rozwinęły intensywną działalność ekonomiczną i społeczną przez popieranie dawnych i zakładanie nowych miast i osad, rozbudowę przemysłu i handlu, komunikacji. Organami komisji w obwodach (dawnych powiatach) byli komisarze obwodowi. W miastach organami zarządu byli burmistrzowie z ławnikami w paru największych prezydencji z członkami rady, wszyscy mianowani przez rząd; po wsiach wójtami z mocy prawa zostali właściciele ziemscy. Przywrócono więc faktycznie zwierzchnictwo dominialne, pokryte polorem administracji publicznej. Sejmiki i zgromadzenia gminne miały przedstawiać kandydatów na urzędy. Ale te postanowienia konstytucji nie weszły w ogóle w życie. Istniały także rady wojewódzkie, złożone z przedstawicieli sejmików i zgromadzeń gminnych (w stosunku 2 do 1), które miały prawo przedstawiania rządowi ogólnych uwag dotyczących dobra województwa oraz donoszenia o wykroczeniach urzędników. Była to namiastka kontroli publicznej. Cząstkowe reformy w położeniu chłopów objęły głównie tzw. Dobra narodowe, gdzie przeprowadzono redukcje powinności i masowe oczynszowanie. Surowemu nadzorowi, umożliwiającemu daleko posuniętą eksploatację siły robotę, poddano czeladź domową i pracowników przemysłu. Współcześni uważali to za normalne, głosząc ideologię pracowitości. Także Staszic, składając raport ze swego wyjazdu służbowego do Kalisza i proponując także w tym akcie rozwój przemysłu, nie zastanawiał się nad rozmiarami wyzysku robotników, w tym młodocianych.

47.Ustrój władz powstania listopadowego i styczniowego.

Ustrój władz powst. styczniowego: 22.01.1863r. Komitet Centralny ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym. Dwa dekrety rządu z tej dekady proklamowały uwłaszczenie wszystkich chłopów posiadających ziemię, chłopom zaś bezrolnym, którzy chcieli wziąć udział w powstaniu i innym ludziom, którzy by chcieli osiąść na roli przekazali po 3 morgi ziemi z dóbr narodowych. Romuald Traugutt pod koniec 1863r. ogłosił się dyktatorem. Powołał on 27.12.1863r. Osobną gałąź administracji do spraw chłopskich. Komisarze pełnomocni mieli dbać o bezwzględną realizację dekretów uwłaszczeniowych w krajów, delegaci zaś w powiatach mieli rozbudować sądownictwo doraźne z prawem wymiaru kary, aż do kary śmierci włącznie, w razie zmuszania chłopów do pańszczyzny. W organizacji władz powstania ścierały się różne stanowiska. 10.05.1863r. Tymczasowy Rząd Narodowy przyjął nazwę Rządu Narodowego. Powtórzono postanowienia z 22.01 w sprawie chłopskiej, ale tylko dekretu dotyczącego chłopów - gospodarzy, pominięto natomiast „bez gruntowców”. Dekret z 23.06.1863r. O uniezależnieniu naczelników cywilnych w powiatach od organów wojskowych głosił, że „władza wojskowa względem cywilnej jest wyzywającą (tj. do pomocy), a nie rozkazującą”. Dekrety z 02.06.1863r. Wydane przez czerwonych o ustanowieniu „trybunałów rewolucyjnych” i o stosowaniu przez nie surowych praw dotyczących przestępstw politycznych. W organizacji aparatu powstańczego trzeba podkreślić wzorową organizację skarbu i gospodarki finansowej.

Organizacja władzy powstania listopadowego: Najpierw władzę naczelną sprawowała Rada Administracyjna. Zmieniła ona dwukrotnie swój skład, uzupełniając się raz sześcioma członkami sejmu, drugi - czterema członkami Towarzystwa Patriotycznego. 04.12.1830r. przemieniła się w Rząd Tymczasowy. 05.12.1830r. Rząd, przy udziale Towarzystwa Patriotycznego, Joachima Lelewela powierzył dyktaturę gen. J. Chłopickiemu - nie uzyskał on pełnego zwierzchnictwa nad władzami cywilnymi. Miał sprawować naczelne dowództwo nad wojskiem. On oraz sejm mieli współdziałać w prowadzeniu wojny. Rząd zwołał sejm, który zatwierdził dyktaturę i 21.12.1830r. ogłosił powstanie narodowe. 25.01.1831r. ogłosił detronizację Mikołaja I i dynastii Romanowów oraz zniósł te artykuły konstytucji z 1815r. które dotyczyły unii z Rosją. Sejm zastrzegł sobie władzę najwyższą, decydując się po raz pierwszy oficjalnie jako barwy państwowe zestawić kolory biały i czerwony (na wniosek Lelewela). Uznano państwo nadal za monarchię konstytucyjną. Po ustąpieniu Chłopickiego ze stanowiska dyktatora, 18.01.1831r. kierowanie powstaniem sejm powierzył Rządowi Narodowemu i nowemu naczelnemu wodzowi - gen.Skrzyneckiemu. Po nim dyktaturę objął gen. J. Krukowiecki.

48.Królestwo Polskie w okresie międzypowstaniowym (1831-1863).

w organizacji administracyjnej Królestwa Wielopolski nawiązał się nie tylko do statutu z 1832 r ale częściowo również do konstytucji z 1815r. Nie doszło jednak do utworzenia odrębnej władzy ustawodawczej w postaci choćby surogatu sejmu i dlatego nie można,wbrew utartym sądom,mówić o autonomii Królestwa. Natomiast w 1861 r przywrócono odrębne organy rządowe,przede wszystkim Komisję Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Zarząd oświaty już przyjęty przez organy centralne w Petersburgu odzyskał charakter polski i pewną samodzielność. Przy Komisji powołano do życia Radę Duchowną Rzymskokatolicką,która miała służyć Wielopolskiemu do porozumienia z Kościołem i uznania poparcia z jego strony. Ustawa o szkolnictwie z 1862r powoływała szkoły ludowe,gimnazja,jak również szkoły wyższe z uniwersytetem w Warszawie,pod zapożyczoną z doby Oświecenia nazwą Szkoły Głównej. Szkoły ludowe miały być utrzymywane w części kosztem proboszczów,właścicieli dóbr i miast:na koszt skarbu miano ich utworzyć trzy tysiące. Poddawano je kierownictwu dozorów szkolnych,złożonych z wójta lub burmistrza,dwóch właścicieli nieruchomości pod przewodnictwem proboszcza. Szkoła ludowa miała dawać oświatę elementarną i kształtować światopogląd młodzieży. Drugim torem miało iść szkolnictwo średnie,zapewniające wykształcenie ogólne i przygotowujące do szkół wyższych. Liczbę gimnazjów podwyższono do trzynastu. Utworzono też obok Szkoły Głównej - która istniała z dużym pożytkiem dla Królestwa i z istotnym dorobkiem m.in. w zakresie nauk prawnych i historycznych w latach 1862-1869- Instytut Politechniczny i Rolniczo- Leśny w Puławach. Naczelnym organem władzy w Królestwie stała się w 1861 r utworzona na nowo,po raz trzeci,Rada Stanu,złożona- jak w latach 1815-1830- z Rady Administracyjnej i Ogólnego Zgromadzenia o rozległych kompetencjach. Weszła ona w miejsce Zgromadzenia Ogólnego Warszawskich Departamentów Senatu Rządzącego,które uległy likwidacji. Do Rady Stanu krajowego,przedkładanymi gubernatorów i naczelników powiatów,rad gubernialnych i rady miejskiej Warszawy. Rada Stanu miała rozstrzygać,jak uprzednio,spory kompetencyjne pomiędzy organami administracji i sądownictwem,sprawować kontrolę nad postępowaniem urzędników i ewentualnie oddawać ich pod sąd za nadużycie prawa i władzy. Przewodniczył Radzie Stanu namiestnik. Rada Stanu składać się miała z radców stanu oraz powoływanych na stałe lub czasowo członków Rady spośród członków rad gubernialnych oraz wyższego duchowieństwa,wszystkich mianowanych przez cesarza. Wchodziło też w skład Rady Stanu 6 referendarzy i 4 podreferendarzy. Ożywiła się Komisja Spraw Wewnętrznych,wznowiono odrębne zarządy poczty i komunikacji. W 1862r dodano namiestnikowi dwu zastępców,do spraw wojskowych i cywilnych. Ten drugi,którym był Wielopolski,przewodniczył Radzie Administracyjnej i był naczelnikiem Rządu Cywilnego. Pewnym ujściem dla dążeń i interesów społeczeństwa,a równocześnie instrumentem oddziaływania władzy państwowej miały stać się orany samorządowe,pochodzące z wyborów. I tak w powiatach powołano rady powiatowe,złożone z 15-18 członków,wybierane na 6 lat. Przewodniczący był mianowany. Wśród ich kompetencji znalazła się pomoc organów wykonawczych,znalazły się w zupełności w ręku naczelnika powiatu. Jeszcze szczuplejszy był zakres działalności rad gubernialnych,które rządowi opinie o stanie guberni. Charakterystyczne,ze posiedzenia rad powiatowych i gubernialnych miały być tajne. W 33 większych miastach wprowadzono samorząd. Rady miejskie wybierały e swojego grona magistrat,zatwierdzony przez rząd. Wszystkie ważniejsze uchwały,w tym natury finansowej,musiały uzyskać zgodę organów rządowych. Rada Administracyjna mogła je też w każdej chwili rozwiązać. I tu posiedzenia były niejawne,z wyjątkiem tego,na którym raz w roku magistrat składał sprawozdanie ze swoich czynności i stanu miasta. Cenzus wyborczy o charakterze majątkowym i dochodowym był wysoki,nieco niższy przy wyborach do rad miejskich. Ale i w tym ostatnim przypadku zdarzyło się,że liczba wyborców uprawnionych do głosowania niewiele przeważyła liczbę obieranych członków rady. W projekcie Wielopolskiego znalazło się także wprowadzenie po wsiach rad gminnych. Powoływać je miano w wyborach opartych na cenzusie majątkowym. W skład ich ponadto mieli wchodzić z urzędu jako wiryliści proboszczowie i nauczyciele. Wójtowie mieli być mianowani spośród trzech kandydatów zgłoszonych przez radę.

49.Królestwo Polskie w okresie popowstaniowym (1863-1918).

Królestwo Polskie po powstaniu styczniowym

Nazwę Królestwa Polskiego zastąpiła, w urzędowej terminologii, nazwa Kraj Przywiślański, z Królestwa Polskiego wyodrębniono gubernię chełmską, którą w kwietniu 1915 włączono do Rosji. Pod koniec XIX w. rozwinęły się w Królestwie Polskim pierwsze narodowo-demokratyczne i socjalistyczne ruchy patriotyczne. Po rewolucji 1905-1907 w Królestwie Polskim przywrócono w ograniczonym stopniu swobody obywatelskie i narodowe, dopuszczając prywatne szkolnictwo z językiem polskim, polskie przedstawicielstwo w rosyjskiej Dumie Państwowej.
W latach 1914-1916 Królestwo Polskie stało się terenem działalności Polskiej Organizacji Wojskowej i Legionów Polskich. Po wyparciu armii rosyjskiej, we wrześniu 1915, Królestwo Polskie dostało się pod okupację niemiecką i austriacką jako Generalne Gubernatorstwo Warszawskie i Lubelskie. 5 XI 1916 władze okupacyjne Austrii i Niemiec zapowiedziały utworzenie z ziem okupowanych samodzielnego państwa polskiego. Zorganizowano Polską Siłę Zbrojną, w grudniu 1916 powołano Tymczasową Radę Stanu, we wrześniu 1917 Radę Regencyjną. Rozbudowywano polski samorząd i szkolnictwo. W latach 1914-1916 Królestwo Polskie uległo poważnym zniszczeniom wskutek działań wojennych. W listopadzie 1918 ziemie Królestwa Polskiego weszły w skład niepodległego państwa polskiego - Rzeczpospolitej Polskiej.

50.Likwidacja odrębności ustrojowych królestwa po 1864r.

Represje po upadku powstania styczniowego były wyjątkowo ciężkie. Oprócz pacyfikacji i konfiskat przeprowadzonych w czasie trwania powstania, postanowiono zlikwidować wszelkie przejawy odrębności ziem polskich. Skonfiskowane dobra prywatne, kościelne i narodowe zostały rozdane zasłużonym w tłumieniu powstania Rosjanom. Trwały masowe aresztowania, zsyłki na Sybir, wyroki śmierci i konfiskata majątków uczestników powstania.
Zmieniono nazwę Królestwa na „Kraj Przywiślański”
Dekretem z 1865 roku wprowadzono język rosyjski do administracji; zlikwidowano centralne instytucje Autonomii: Sekretariat Stanu do spraw Królestwa, Radę Stanu i Radę Administracyjną - wszystkie sprawy Królestwa poddano bezpośrednio pod zarząd ministerstw w Petersburgu.
Zmieniono nazwy wielu miast. Rozpoczęto walkę z kościołem katolickim. Już od 1864 rozpoczęła się likwidacja klasztorów, a nielicznym które pozostały, odebrano majątki.
W 1864 wprowadzono naukę języka rosyjskiego jako obowiązkową dla szkół średnich, a po 4 latach uczono w nim wszystkich przedmiotów oprócz religii. Zamknięto szkoły prywatne. W 1869 zamknięto Szkołę Główną, która przekształcono w rosyjski uniwersytet. Stopniowo rusyfikowano szkolnictwo podstawowe.
W1872 rosyjski minister oświaty wprowadził całkowitą likwidację odrębności polskiego szkolnictwa. W szkołach Królestwa uczyli nauczyciele z Rosji, często o niższych kwalifikacjach lecz wiernie spełniające polecenia władzy. Zrusyfikowano również polskie sądownictwo. Od 1886 nie mianowano w ogóle sędziów - Polaków. Stanowiska w administracji i szkolnictwie były obsadzane przez urzędników przybyłych z Rosji.
System carski miał na celu sterroryzowanie społeczeństwa polskiego. Hamowano rozwój gospodarczy Królestwa, mnożyła się samowolo administracji, brutalnie łamano prawa jednostki i narodu. Unifikacyjna polityka caratu, poprzez zniesienie w 1850 granicy celnej, ściśle związała Królestwo z Rosją. Uwłaszczenie chłopów i zniesienie granicy celnej stworzyło korzystne warunki do rozbudowy polskiego przemysłu. Ziemiaństwo zaczęło lokować swe kapitały w przemyśle, budowie nowych fabryk, co przyciągało do królestwa liczny kapitał zagraniczny, wabiony możliwością dużych zysków. Przyczynił się to do rozwoju górnictwa, hutnictwa, przemysłu metalurgicznego i włókienniczego.
W latach 1870-1914 liczba ludność Królestwa wzrosła z 6 do 10 milionów. Przemysł tworzył dodatkowe miejsca pracy. Warszawa podwoiła liczbę mieszkańców (pod koniec wieku około 600 tys.); podobnie Łódź.

51.Wielkie Księstwo Poznańskie (1815-1830), Władze pruskie, namiestnik, landtag prowincjonalny.

Wielkie Księstwo Poznańskie, utworzone na mocy postanowienia kongresu wiedeńskiego w 1815. Obejmowało zachodnie obszary zlikwidowanego Księstwa Warszawskiego Objęło ono departamenty: poznański bydgoski (prawie w całości) Księstwa Warszawskiego oraz ułamek departamentu Kaliskiego. Miało uzyskać charakter autonomiczny Będąc integralną częścią Królestwa Prus miało otrzymać wg intencji jego twórców: odrębne instytucje zbliżone jak się spodziewano - po stronie polskiej - do instytucji Królestwa Polskiego

Odrębnościami tymi były: nazwa akcentująca organizacyjną odrębność („Wielkie Księstwo”) własny herb (orzeł pruski z orłem polskim pośrodku i z napisami w języki niemieckim i polskim) flaga

Status polityczny Wielkiego Księstwa Poznańskiego nie odbiegał od statusu innych prowincji, stanowiło ono integralną część Prus i podlegało władzy króla. Rząd pruski wprowadził jedynie pewne oznaki odrębności narodowej - namiestnikiem Wielkiego Księstwa Poznańskiego został (do 1831) spokrewniony z domem Hohenzollernów książę A. Radziwiłł.
Polski namiestnik praktycznie nie posiadał żadnych uprawnień, władzę państwową reprezentował niemiecki urzędnik nazywany naczelnym prezesem. Polacy mogli używać języka ojczystego na równi z językiem niemieckim. Pod względem administracyjnym Wielkie Księstwo Poznańskie podzielone było na dwie regencje (poznańską i toruńską), w których skład wchodziło 26 powiatów zarządzanych przez landratów. Początkowo dobrze rozwijało się szkolnictwo elementarne z językiem polskim jako wykładowym, jednak władze nie wyraziły zgody na utworzenie polskich szkół wyższych. 1824 powołano sejm prowincjonalny o charakterze stanowym dla obydwu regencji, w których liczniej reprezentowani byli Niemcy.

Namiestnik Królewski nie miały go inne prowincje pruskie, oraz prowincjonalny sejm postulatowy (od 1824r.), który przedkładał skargi i petycje w obronie społeczności polskiej.

Funkcje Namiestnika: głównie reprezentacyjne naprawdę władzę pełnił w dwu regencjach na które podzielono Wielkie Księstwo, nadprezydent prowincji

od strony administracyjnej Księstwo stanowiło jedną z prowincji Królestwa Pruskiego

trzecim nadprezydentem był germanizator Edward Heinrich Flottwell.

Od 1831r. urzędu namiestnika więcej nie obsadzano.

Kandydatów na starostów powiatowych w Prusach wybierały Sejmiki powiatowe. Od 1833 odstąpiono od tej zasady, by nie dopuścić do wysuwania polskich kandydatur.

Język niemiecki stał się od 1832 wyłącznie językiem administracji.

52.Administracja terytorialna na ziemiach zaboru pruskiego jako przykład klasycznych instytucji administracji burżuazyjnej. Biurokratyzm.

I.Ziemie zaboru Pruskiego wchodziły w skład następujących Prowincji:

W wyniku reform przeprowadzonych w latach 1815-1820 i następnych prowincje podzielono na rejencje, a te zaś na powiaty.

Prusy Wschodnie objęły:

W 1887 zwiększano liczbę powiatów w tej prowincji do 23.

Prusy Zachodnie podzielone były na rejencję:

W 1887 zwiększono liczbę powiatów w obu rejonach do 29.

Wielkie Księstwo dzieliło się na rejencje:

Pomorze Zachodnie obejmowało rejencje:

Śląsk obejmował rejencje:

Stosunek administracji do biurokracji.

Pojęcie biurokracji powstało we Francji. Sformułował je w 1747r fizjokrata Vincent de Gourany w prowadzonych rozmowach. Określany był mianem biuralizmu tzn. Oparciem administracji na biurach złożonych z urzędników. Zatrudnianie fachowych urzędników oraz wzrost ich liczby stały się zjawiskiem powszechnym. Pochwałę urzędników i „urzędniczenia” wygłoszono w Polsce jeden raz w Księstwie Warszawskim. Uczynili to:

52.Administracja terytorialna na ziemiach zaboru pruskiego jako przykład klasycznych instytucji administracji burżuazyjnej. Biurokratyzm.

W Prusach rozwinął się podział państwa na 4 hierarchicznie podporządkowane szczeble terytorialne. Na najwyższym piętrze były to prowincje znad prezydentami na czele. W jednej z nich, w Wielkim Księstwie Poznańskim, istniał do 1830r urząd namiestnika. Prowincje swoją rangą odpowiadały generał- gubernatorstwu - Galicji. Na czele Królestwa stał, po wznowieniu tego urzędu po powstaniu listopadowym, namiestnik, następnie od 1874r generał- gubernator, a to na wzór zarządu krajowego, istniejącego w Cesarstwie. W Galicji, wśród gubernatorów kierujących tym krajem koronnym pierwszym Polakiem był Wacław zaleski w latach 1848-1849. Okres autonomii Królestwa Galicji i Lodomerii otworzył hr. Agenor Głuchowski w 1866r. Jako namiestnik kraju. Odtąd, z małymi wyjątkami, wszyscy namiestnicy do 1915 byli Polakami, wśród nich hr. Alfred Potocki, następnie profesor prawa rzymskiego we Lwowie Leon Piniński i zasłużony dla Galicji profesor Uniwersytetu w Krakowie, historyk prawa Michał Bobrzyński. Piniński, skrajny konserwatysta, upamiętnił się wprowadzeniem w 1898r stanu wyjątkowego w 33 powiatach Galicji Zachodniej, wymierzonego przeciw ruchowi socjalistycznemu i ludowemu. Ostatni namiestnicy w latach I wojny światowej byli Austriakami. Stanowiska namiestników, generał- gubernator oraz nad prezydentów prowincji były najwyższe w hierarchii administracyjnej. Każdy z piastujących te urzędy reprezentował cesarza (króla Prus) i rząd na swoim terenie. Były to osoby wpływowe, zarówno ze względu na stanowisko, które w przypadku namiestnika uwydatniało odrębność kraju, jak i ze względu na zakres władzy. W Królestwie pozycja namiestnika, potem generał- gubernator, była tym większa, że on był równocześnie naczelnym dowódcą wojsk rosyjskich stacjonujących w kraju. W jego mocy leżało więc zastosowanie represji przez użycie wojska oraz poprzez sądy wojskowe. Generał- gubernatorzy mieli tez zastrzeżone, iż żadne przepisy prawne, ogólnopaństwowe i szczególne, nie będą wprowadzone na podległym im terytorium bez ich wstępnej opinii. Drugą z rzędu jednostką zarządu terytorialnego były w Prusach rejencje z prezydentami rejencji na czele, a w Królestwie - jak wiemy - wpierw województwa, następnie gubernie. Głównymi jednostkami zarządu lokalnego były we wszystkich zaborach powiaty ze starostami, jak w Prusach i Galicji, i naczelnikami powiatów, jak Królestwie, na czele. W różny sposób zorganizowano gminy wiejskie i miejskie. Jeśli idzie o pierwsze, to w Prusach i w Galicji charakterystycznym zjawiskiem było wydzielenie tzw. Obszaru dworskiego, na którym właścicielem ziemski sprawował władzę administracyjną nad służbą domową i czeladzią folwarczną. Wyłączenie to służyło interesom ziemiaństwa. W Królestwie zarząd gminny, ściśle związany z aparatem rosyjskiej władzy państwowej, był organem władzy także w stosunku do dworu polskiego.

53.Królestwo Galicji i Lodomerii w latach 1772-1859/60. Monarchia absolutna i absolutyzm oświecony oraz biurokratyzm na przykładzie monarchii austriackiej.

54.Wolne Miasto Kraków (1815-1846).

Powstała na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego 1815; pozostawała pod kontrolą tzw. rezydentów reprezentujących Rosję,Austrię i Prusy;Powierzchnia 1164 km2,ok. 100 tys. ludności;ustrój określała konstytucja nadana w 1818; władzą ustawodawczą było Zgromadzenie Reprezentantów; organem władzy wykonawczej był Senat Rządzący,który składał się z 12 osób i prezesa- S. Wodzickiego (do 1831); prawo wyborcze ograniczał cenzus majątkowy i wykształcenia; po upadku powstania listopadowego nastąpiły ograniczenia samorządności; po dwóch miesiącach okupacji przez wojska rosyjskie zmieniono konstytucję (1833); decydujący głos otrzymał rezydent , wzmocniono władzę Senatu Rządzącego kosztem Zgromadzenia Reprezentantów,wprowadzono cenzurę; w latach 1836-1841 stacjonowały w Krakowie wojska austriackie pod pretekstem walki z konspiracją; od 1844 parlament krakowski nazywano sejmem pracy ograniczonej; po klęsce powstania krakowskiego nastąpiło jej wcielenie do zaboru austriackiego 16.XI.1846.

55.Autonomia galicyjska (1859/60-1918)

w Galicji na wsi utrzymywały się stosunki o cechach patrymonialno - absolutystycznych:

w organizacji władzy dominalnej właścicieli ziemskich

w działaniach władzy państwowej

lata 60-te XIX były w monarchii Habsburgów czasem ostrych starć pomiędzy dążeniem centralistycznym i feoteralistycznymi

- w Galicji pojawiły się dążenia do rozszerzenia i utrwalenia autonomii a także do uzyskania pozycji równej Królestwa Węgier (po 1867). Był to postulat przekształcenia dualistycznej monarchii austro - węgierskiej w trialistyczną austro - węgiersko - galicyjską pod herbem Habsburgów.

Ziemiaństwo dopatrzyło się możliwości zabezpieczenia swoich interesów narodowych w sojuszu z monarchią. Było to powodem powstania adresu galicyjskiego sejmu krajowego (1866)do tronu,który zapewniał cesarza Franciszka Józefa I a

56.Koło polskie w parlamentach państw zaborczych.

KOŁO POLSKIE - polskie frakcje sejmowe zawiązywane w parlamentach państw zaborczych w celu ustalenia jednolitego stanowiska Polaków w tych parlamentach.

W SEJMIE PRUSKIM:

istniało w latach 1848 - 1918 (od 1871 w Reichstagu)

walczyło tylko o autonomię dla poznańskiego

żądało pełni praw dla języka polskiego w administracji przyzwolenia rządu na polskie instytucje kulturalne i gospodarcze.

W PARLAMENCIE AUSTRIACKIM:

utworzono w 1867

prezesami byli konserwatyści: hrabia Dzieduszycki i spolonizowany ormianin D. Abrahamowicz

po wyborach w 1907 najsilniejszym ugrupowaniem wiedeńskiego koła stała się Narodowa Demokracja

członkowie koła sympatyzowali z liberalną rosyjską partią kadetów, unikając wystąpień antycarskich.

57.Rozwój nauki prawa administracji w XIX wieku na ziemiach polskich.

A.- w I RP kompetencje i obsada organów rządu centralnego i lokalnego regulowane były prawnie jedynie w sposób ogólny.

wiek XIX przyniósł rozwój administracji,która działała w ramach prawa lub na podstawach prawnych.

Wprowadzono określony system uprawnień oraz zobowiązań organów administracji.

PRAWO ADMINISTRACJI wyróżnia się wielostronnie: szerokością zakresu, różnolitością obejmowanych materii.

B. GRANICE DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACYJNEJ W XIX W. OKREŚLAŁY DWIE ZASADY:

ZASADA LEGALNOŚCI- doprowadziła do rozwoju sądownictwa administracyjnego

ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI - nie tylko urzędnika ale także państwa za szkody wyrządzone obywatelom w czasie wykonywania funkcji państwowych (np.budowane dróg itp.)

C. PROBLEMY ORGANIZACJI ADMINISTRACJI

CENTRALIZACJA - skupienie decyzji w organach centralnych

DECENTRALIZACJA - podział decyzji pomiędzy organy centralne i terytorialne

Łączy się z nimi:

KONCETRACJA- czyli skupienie decyzji w jednych rękach np.: ministra, namiestnika, gubernatora, nadprezydenta prowincji i rejencji

DEKOWCENTRACJA - podział uprawnień decyzyjnych pomiędzy różne czynniki i osoby

D) NAUKA PRAWA ADMINISTRACYJNEGO.

W I trzech dziesiątkach XIX w. ich rozwój nastąpił w Królestwie i w Galicji (II połowa stulecia). Idee prawa administracyjnego rozwijał Antoni Okolski - prof. szkoły głównej: określał on prawo administracyjne jako „prawo ekologicznej strony narodu” Okolski był „ojcem polskich nauk administracji"

58.Sprawa polska w I wojnie światowej.

Polacy czekali na wojnę,która miała obalać system zbudowany w tej części Europy przez Kongres Wiedeński (1815)

jednak większość społeczeństwa była skłonna zadowolić się autonomią Królestwa po stronie rosyjskiej

odbudowę państwowości polskiej wiązano w kołach z orientacją na jedno z państw zaborczych albo na pomoc państw zaborczych

w sierpniu 1914 w Krakowie powstał powiązany z państwami centralnymi,zwłaszcza z Austrią NACZELNIK KOMITETU NARODOWEGO (NKW),w którym wyróżnił się konserwatysta (prof. prawa i administracji na Uniwersytecie Jagielońskim - Władysław Jaworski).

U boku Rosji,najpierw w Warszawie a później w Petersburgu działał POLSKI KOMITET NARODOWY (PKN),w którym przewodziła Narodowa Demokracja z Romanem Dmowskim na czele.

Naczelnik Komitetu Narodowego deklarował się w Związku z rozwiązaniem sprawy polskiej po stronie Austrii, tak PKN- po stronie Rosji.

Wyjątek stanowili niektórzy konserwatyści z zaboru pruskiego,którzy pokładali nadzieję w samych Niemczech,ponieważ wobec słabości Austrii ich siła ukazała się w czasie wojny bardziej wyraźna.

Po rewolucji lutowej w Rosji i przeniesieniu się ważnych przywódców na zachód,Polski Komitet Narodowy jesienią 1917 w Paryżu stanął po stronie koalicji zachodniej. Działał on samodzielnie przewodnictwem Dmowskiego aż do porozumienia się z rządem Polskie,który powstał w warszawie w listopadzie 1918r. Jego imieniu,w imieniu całej Polski występował w 1919r na konferencji pokojowej w Wersalu.

59.Odzyskanie niepodległości w 1918, Kształtowanie się centralnych organów państwa:

Wybuch rewolucji w Niemczech spowodował zwolnienie z więzienia w Magdeburgu Józefa Piłsudskiego, który w 10.11.1918r powrócił do Warszawy. Cieszył się on autorytetem zwłaszcza wśród polityków PPS i PSL.

Przejął on inicjatywę utworzenia centralnych organów państwowych

Piłsudskiemu swą władzę przekazała Rada Regencyjna

Tymczasowy Rząd w Lublinie rozwiązał się

Najważniejszą sprawą było utworzenie rządu oraz ustalenie organizacji tymczasowych organów Państwowych

w dekrecie z 14 listopada 1918r, który był odezwą skierowaną do narodu. J. Pisłudski występował jak Naczelny Dowódca Wojsk Polskich mianował prezydentem gabinetu J. Daszyńskiego, którego długoletnia praca patriotyczna i społeczna była gwarancją zgodniej współpracy z ugrupowania biorącymi udział w odbudowie ojczyzny.

J. Piłsudski zapowiedział, że Rząd będzie miał charakter tymczasowy.

Zabronił Rządowi przeprowadzenia reform społecznych ponieważ tworzenie prawa miało należeć tylko do Sejmu Ustawodawczego.

Rząd miał przeprowadzić wybory do sejmu w możliwie krótkim terminie.

Daszyńskiemu nie udało się utworzyć gabinetu głównie z powodu przeciwdziałania stronnictw prawicowych. Jego misję przejął Jędrzej Moraczewski również działacz socjalistyczny.

18.11.1918 gabinet ten, który formalnie nosił nazwę Tymczasowy Rząd Ludowej Republiki Polskiej został zatwierdzony przez J. Piłsudskiego.

60.Dekret z 22.XI.1918 o Tymczasowym Ustroju. Tymczasowy Naczelnik Państwa i Rząd (1918-1919)

Ustalenie organizacji tymczasowych organów państwowych nastąpiło w dekrecie z 22.11.1918 o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej.

Piłsudski (Tymczasowy Naczelnik Państwa) swoją władzę miał sprawować do czasu zwolnienia Sejmu Ustawodawczego

Tymczasowy Naczelnik Państwa był jednocześnie Naczelnym Dowódcą Wojsk Polskich.

28.11.1918r Tymczasowy Naczelnik Państwa zarządził przeprowadzenie wyborów do Sejmu Ustawodawczego na podstawie ogłoszonego w tym samym dniu dekretu, który zawierał ordynację wyborczą.

Oparła ona prawo wyborcze na głosowaniu: powszechnym, równym, tajnym, bezpośrednim, proporcjonalnym

Czynne i bierne prawo wyborcze przysługiwało obywatelom polskim od ukończenia 21 lat

Po raz pierwszy prawo wyborcze uzyskały kobiety

Wybory wyznaczono na 26.I.1919 r. I miały objąć wyzwolone ziemie wszystkich 3 zaborów, zamieszkane przez Polską Ludność

Z ziem jeszcze nie wyzwolonych dopuszczono do Sejmu Polaków, którzy w 1918 posiadali mandat poselski do parlamentu niemieckiego lub austriackiego.

60.Dekret z 22.XI.1918r o tymczasowym ustroju. Tymczasowy Naczelnik Państwa i rząd(1918-1919).

Dekret ten określał tymczasowy ustrój państwa na okres przejściowy do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego. Władzę najwyższą objął J. Piłsudski,który zajmował stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa. Rząd składający się z prezydenta ministrów i ministrów powołany był i odwoływany przez Tymczasowego Naczelnika Państwa. Władzę ustawodawczą wykonywała Rada Ministrów i Tymczasowy Naczelnik Państwa. Wydane przez Radę Ministrów i zatwierdzane przez Tymczasowego Naczelnika Państwa dekrety traciły moc obowiązującą w wypadku nieprzedstawiania ich do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego. 20 lutego 1919r Piłsudski,zgodnie z zapowiedzią dekretu z 22 listopada 1918r przekazał swą władzę Sejmowi Ustawodawczemu.

61.Mała Konstytucja z 20.II.1919r Naczelnik Państwa i Rząd.

Przyjęła do wiadomości rezygnację Piłsudskiego z urzędu Tymczasowego Naczelnika Państwa i powierzyła mu to stanowisko ponownie.

Określiła jego pozycję prawną wobec sejmu i rządu.

Legalizacja dotychczasowej struktury centralnych organów państwowych.

Wyposażenie sejmu we władzę suwerenną (nie określaniu jego kadencji, uzależnieniu od niego organów wykonawczych)

61.Mała konstytucja z 20.II.1919r. Naczelnik Państwa i rząd.

Mała konstytucja, powierzając stanowisko Naczelnika Państwa Józefowi Piłsudskiemu, stanęła na stanowisku koncentracji władzy państwowej w Sejmie Ustawodawczym. Wyrażało się to w wyposażeniu sejmu we władzę suwerenną, w nieokreśleniu jego kadencji i uzależnieniu od niego organów wykonawczych, Naczelnika Państwa i ministrów. Sejm Ustawodawczy stawał się w ten sposób źródłem wszelkiej władzy. Jego głównym zadaniem było uchwalenie ustawy zasadniczej - konstytucji (stąd nazwa Sejm Ustawodawczy, czyli Konstytuanta). Sejmowi przysługiwało wyłączne uprawnienie do uchwalania ustaw, które ogłaszał marszałek sejmu za kontrasygnatą prezydenta ministrów i właściwego ministra. Naczelnik Państwa i ministrowie zostali podporządkowani sejmowi. Naczelnik Państwa reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych i stał na czele administracji cywilnej i wojskowej. Za swą działalność ponosił odpowiedzialność przed sejmem. Każdy jego akt państwowy wymagał dla swej ważności kontrasygnaty właściwego ministra. Na podstawie porozumienia z sejmem Naczelnik Państwa powoływał rząd. Ministrowie indywidualnie, a rząd solidarnie odpowiadali za swą działalność przed sejmem. W chwili zagrożenia bytu państwowego, spowodowanego niepowodzeniami w wojnie z Rosją Radziecką, utworzona została ustawą z 1 lipca 1920r. Rada Obrony Państwa, specjalny organ rządowo- parlamentarny o charakterze przejściowym. Powołanie Rady Obrony Państwa spowodowało ograniczenie uprawnień sejmu. W jej skład weszli: Naczelnik Państwa jako przewodniczący, marszałek Sejmu Ustawodawczego, 10 posłów wybranych przez sejm i reprezentujących stronnictwa sejmowe, premier, 3 ministrów, 3 przedstawicieli wojska mianowanych przez Naczelnego Wodza. Rada decydowała o wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz zawarciem pokoju.

62.Ośrodki władzy w pierwszych latach po I wojnie światowej.

Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego w Cieszynie- istniała od 30.X.1918r prowadziła negocjacje z Czechami w sprawie podziału śląska cieszyńskiego,zapoczątkowała odbudowę gospodarczą.

Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie- istniała od 28.X.1918r reprezentowała władze polskie w Małopolsce zachodniej- powołana przez posłów polskich wybranych do austriackiej Rady Państwa- liczba 23 osoby wybrane wg klucza partyjnego- na czele stanął Wincenty Witos (PSL Piast)- zajęła się likwidacją związków z byłymi Austro- Węgrami i obroną interesów polskich pod Czechami.

Komisariat Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu - istniała od 3.XII.1918r

dążyła do oderwania ziem zaboru pruskiego od Niemiec

organ o charakterze kolegialnym

wpływy w radzie miała Endecja

Tymczasowy Komitet Rządzący we Lwowie- 25.XI.1918r

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie- istniał od 07.XI.1918r

z Ignacym Daszyńskim na czele

ogłosił manifest zbieżny z programem polskich socjologów ale jednocześnie wyraźnie odcinający się od bolszewizmu i rewolucji- przyszłe państwo ma być republiką

powstał w wyniku porozumienia zawartego 2.XI.1918r między PPS PSL- wyzwolenie i przedstawiciele inteligencji.

popierała Piłsudskiego- 11.IX.1918r rozwiązała się na jego polecenie

wszystkie rządy tymczasowe bez oporu podporządkowały się rządowi Moraczewskiego w Warszawie ( oprócz Rady Ludowej w Poznaniu ).

63.Ustrój państwa i administracja według Konstytucji marcowej.

Z chwilą ustalenia granic wysunęły się na plan pierwszy w życiu politycznym kraju liczne, dotąd nie rozwiązane problemy wewnętrzne. Czołowe miejsce wśród nich zajmowała sprawa uchwalenia przez Sejm Ustawodawczy konstytucji. Nastąpiło to 17 marca 1921 r. (stąd nazwa „konstytucja marcowa”). Powstała ona w toku wielomiesięcznych debat i sporów. Koncentrowały się one głównie wokół zagadnienia jedno czy dwuizbowości parlamentu polskiego, roli Kościoła katolickiego w życiu publicznym, sposobu wyboru prezydenta Rzeczypospolitej oraz jego kompetencji. We wszystkich tych sprawach górę wzięły postulaty prawicy, choć pod naciskiem lewicy mniej lub więcej złagodzone. Parlament miał być dwuizbowy (sejm i senat). Wszystkie wyznanie miały być w Polsce równoprawne, ale jednocześnie art. 114 konstytucji przyznawał Kościołowi rzymskokatolickiemu wśród „równoprawnych” wyznań „naczelne stanowisko”. Wybór prezydenta (na kadencję 7-letnią) miał być dokonywany przez Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone izby sejmu i senatu (kluby lewicowe żądały, by prezydent był wybierany przez cały naród). Kompetencje prezydenta były mocno ograniczone (prawica obawiała się wyboru Piłsudskiego na prezydenta). Konstytucja potwierdzała wszystkie podstawowe prawa demokratyczne obywateli, bez względu na narodowość, urodzenie, wyznanie i pochodzenie. Jednocześnie konstytucja proklamowała własność prywatną „jako jedną z najważniejszych podstaw ustroju społecznego i porządku prawnego”. W dziedzinie organizacji i kompetencji najwyższych władz państwowych konstytucja przyjmowała monteskiuszowską zasadę trójpodziału władz. Sejm i senat zajmowały stanowisko nadrzędne. Rada Ministrów, powoływana przez prezydenta, musiała mieć zaufanie większości sejmowej. Rząd był odpowiedzialny przed sejmem. Kadencja sejmu i senatu, wybieranych na podstawie pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej (czynne prawo wyborcze do sejmu przysługiwało po ukończonych lat 21, bierne od 25). trwała lat 5. Konstytucja gwarantowała niezawisłość sądów, zapewniała swobodę zachowania praw językowych i kulturalnych mniejszościom narodowym; przewidywała rozbudowę środków i instytucji ochrony racy i opieki społecznej, głosiła wolność zgromadzeń i stowarzyszania się, prawo koalicji. Prawa konstytucyjne były w praktyce niejednokrotnie łamane i gwałcone. Nierzadko ułatwiła to sama konstytucja przez swoje sformułowania nazbyt ogólnikowe i deklaratywne, dopuszczając ich dowolną interpretację. Konstytucja przewidywała np. w art. 124 szereg ograniczeń swobód obywatelskich w sytuacjach definiowanych nader nieprecyzyjnie („w razie rozruchów lub rozległych knowań o charakterze zdrady stanu”) i wieloznacznie. Mimo to stanowiła ona w sumie akt prawny doniosłej wagi umożliwiający w szerokiej mierze - w zależności od charakteru rządów - postęp na drodze rzeczywistej demokratyzacji życia publicznego w Polsce. Mogła się stać - i czasem rzeczywiście stała się - zaporą dla tendencji totalitarnych i faszystowskich w latach trzydziestych.

64.Skutki ustrojowe przewrotu majowego. Nowela sierpniowa z 1926r.

Przewrót majowy 12.V.1926 r. zapoczątkował 9 letnie autorytarne rządy Józefa Piłsudskiego i jego obozu sanacji (do 1935 r.). Celem Piłsudskiego było zwiększenie interwencjonizmu państwowego. Główną przyczyną była katastrofalna sytuacja gospodarcza (wzrastające bezrobocie, spadek produkcji przemysłowej, hiperinflacja, strajki i utrudniająca eksport polityka celna Niemiec) i niezaradni politycy u władzy (walki polityczne, brak większości parlamentarnej, częste zmiany gabinetu - 13 rządów w ciągu 8 lat niepodległej Polski). W latach 1926-1930, ekipa rządząca nie posiadała przewagi w sejmie. Starała się współpracować z różnymi grupami i zachować pozory legalizmu i liberalizmu. Równocześnie prowadziła wytrwałą walkę o stopniowe ograniczenie roli ciała przedstawicielskiego. Od 1929 r. nastąpił okres jawnych rządów autorytarnych, znacznie ograniczono role opozycji, obniżona została ranga sejmu. Piłsudski stworzył system, w którym na drodze zmian prawnych i poprzez praktykę polityczną ograniczona została znacznie rola parlamentu, wzrosło zaś znaczenie rządu, Prezydenta i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Piłsudski sterował wszystkimi trzema organami władzy (był członkiem rządu, szefem armii i miał wpływ na Mościckiego.

2.VIII.1926 r. została uchwalona tzw. „nowela sierpniowa”. Miała ograniczyć „sejmokrację” i bardziej uniezależnić rząd od parlamentu. Uprawniała ona Prezydenta do rozwiązania Sejmu i Senatu na wniosek rządu. Prezydent otrzymał prawo wydawania niektórych rozporządzeń z mocą ustawy, w okresie gdy Sejm był rozwiązany (między kadencjami) lub w okresie kadencji, na podstawie ustawowego pełnomocnictwa. Ustawa ta wzmacniała znacznie role rządu i prezydenta.

Drugim aktem-wzmacniającym autorytarną władzę Piłsudskiego był dekret z 6.VIII.1926r. „O organizacji najwyższych władz wojskowych”-. Powoływał on do życia instytucję Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, niezależnego od Sejmu i od rządu, podlegającego jedynie Prezydentowi. Generalnym Inspektorem a także zwierzchnikiem Sztabu Głównego został Piłsudski. On był tez nieprzerwanie ministrem sparw wojskowych od maja 1926 r. aż do śmierci w maju 1935 r. (w14 kolejnych gabinetach). Nowa władza przeprowadziła czystki nie tylko w wojsku ale także w administracji państwowej. Ważniejsze stanowiska (wojewodów, starostów, naczelników departamentów i szefów policji) obsadzono starymi piłsudczykami. W stosunku do osób niepokornych i niewygodnych dopuszczano się aktów przemocy. Instrumentem tłumienia krytyki skierowanej pod adresem rządu stał się „dekret prasowy”.

65.Ustrój państwa i administracji według Konstytucji kwietniowej z 23.IV.1935

Punktem wyjścia prac legislacyjnych stały się tezy konstytucyjne ,przygotowane przez posła BBWR Stanisława Cara. Tezy te odgrywały się całkowicie od zasady na jakich była zbudowana konstytucja marcowa i przyjmowały nowe założenia i rozwiązania ustrojowe. W dniu 26.01.1943r. na posiedzeniu sejmu złożone zostały tezy nowej konstytucji. Po przyjęciu projektu konstytucji przez senat 15.01.1931r. i aprobowaniu poprawek przez sejm,konstytucja została przez prezydenta 23.04.1935r. W wyniku przewrotu majowego stworzony został w Polsce nowy system rządzenia państwem. Istniały autorytarne metody sprawowania władzy. Koncepcja państwa totalnego stanowiła przeciwieństwo państwa demokratyczno - liberalnego. Państwo totalitarne obejmowało swą reglamentacją wszelkie przejawy życia zbiorowego,a także indywidualnego ingerując we wszystkie dziedziny życia politycznego,społecznego,kulturalnego przy pomocy zarządzeń odgórnych. Jednostka została podporządkowana państwu,które określało zasady jej postępowania i zachowania. Społeczeństwo stawało się przedmiotem działalności organów państwowych. Kierownictwo państwa skupiło się w rękach jednostki (wodza),będącej jednocześnie szefem jednej partii politycznej,która opanowała cały aparat państwowy i nadawała kierunek polityczny jego działalności. Konstytucja państwowa utrzymywała dotychczasową nazwę państwa Rzeczypospolita Polska,zachowała też zasadę w jednolitości państwa z ustępstwami na rzecz autonomii Śląska. Uznawała prymat interesów zbiorowych nad indywidualnymi. Akcent przenosił na obowiązki jednostki wobec państwa,a nie jej prawa. Uprawnienia obywatela do udziału w życiu politycznym uzależniała od zasług położonych dla dobra powszechnego. Państwu zapewniała stanowisko nadrzędne wobec społeczeństwa. Odrzucała zasadę zwierzchnictwa narodu,a w konsekwencji również zasadę podziału władzy. Konstytucja kwietniowa wyliczała jako organy państwa: rząd,senat,sejm,siły zbrojne,sądy,kontrolę państwową.

66.Autonomia województwa śląskiego (1922-1939)

67.Administracja rządowa (1921-1939). Struktury organizacyjne i kompetencje.

Organizację administracji rządowej cechowało zespolenie z organami administracji ogólnej większości działów administracji specjalnej:z pewnymi wyjątkami- przemysłu i handlu,rolnictwa,dróg,opieki społecznej oraz w całości- spraw wyznaniowych,sztuki i kultury. Pozostałe działy administracji specjalnej posiadały odrębną strukturę organów terytorialnych. Fakt zespolenia stanowił przesłankę nazywaną administracji ogólnej- zespoloną,a administracji specjalnej- niezespoloną. Dla celów administracji ogólnej obszar państwa podzielony został na województwa,powiaty,gminy miejskie i wiejskie. W 1939r istniało w Polsce 16 województw i jedno miasto wydzielone- Warszawa,264 powiaty ( w tym 23 grodzkie,nazywane też miejskimi ), 611 gmin miejskich i 3195 gmin wiejskich. W organizacji organów administracji ogólnej występowały w pierwszych latach znaczne odrębności. Szybko jednak nastąpiła unifikacja według jednolitego modelu strukturalnego. Przewidywał on następujące organy: w województwach- wojewodowie,jako organy II instancji,jedynie w Warszawie zamiast wojewody Komisarz Rządu,w powiatach miejskich i wiejskich nie istniały odrębne organy administracji ogólnej. Jej funkcje wykonywały organy wykonawcze samorządu terytorialnego. Utrzymanie przez część resorów odrębnych organów terytorialnych ,nie zespolonych z administracją ogólną,uzasadniono specyfikę ich działalności. Specjalną organizację administracji terytorialnej posiadały resorty: Spraw Wojskowych,Sprawiedliwości,Skarbu,Poczty i Telegrafów,do 1932r. Reform Rolnych ,a częściowo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Przemysłu i Handlu,Komunikacji,Opieki Społecznej. Podział kraju dla celów administracji specjalnej (niezespolonej)nie pokrywał się z podziałem dokonanych dla celów administracji ogólnej(okręgi sądowe,wojskowe,szkolne,kolejowe). Organy administracji rządowej zarówno ogólnej jak i specjalnej zbudowane były na zasadzie hierarchiczno- instytucyjnej, z której wynikało podporządkowanie organów niższych organom wyższym,wyrażające się w zależności osobowej i służbowej oraz w obowiązku wykonywania ich poleceń.

68.Administracja terytorialna (1918-1939)

Ustrój samorządu terytorialnego II Rzeczpospolitej wykazywała znaczne odrębności dzielnicowe będące wynikiem wcześniejszego podziału kraju miedzy zaborców

Byłe Królestwo Polskie

W miastach ustrój samorządu był regulowany przepisami wydanymi jeszcze w czasach Księstwa warszawskiego. Władzami samorządowymi byli burmistrz i zarząd miasta (burmistrz wraz z ławnikami). W gminach wiejskich samorząd został wprowadzony razem z uwłaszczeniem w 1864 r.. Organami samorządu było Zebranie Gminne, w którym mogli brać udział chłopi posiadający co najmniej 3 morgi ziemi oraz wójt o bardzo szerokich kompetencjach, również sądowych. W listopadzie 1918 r dekretem Tymczasowego Naczelnika Państwa nakazano wybór Rady Gminy w miejsce Zebrania Gminnego. Dekretem z 4.II.1919 Tymczasowy Naczelnik Państwa zmodyfikował zasady funkcjonowania samorządu miejskiego oraz wprowadził samorząd powiatowy.

Ziemie wschodnie (dawne gubernie zachodnie)

W miastach samorząd uregulowany prawem z 1892 r. zdominowany był przez posiadaczy nieruchomości. Zaznaczała się wyraźna przewaga administracji rząd i gubernialny wprowadzono w 1911 r. .Nie objął on guberni wileńskiej, kowieńskiej i grodzieńskiej. Od 1919 władze ustawodawczą na ziemiach wschodnich sprawował Komisarz Generalny. Rozporządzeniem z 14.VII.1919 wprowadził na ich obszarze ustawę miejską, a rozporządzeniem z 26.IX.1919 - ustawę o samorządzie gminnym. Rozporządzeniem Rady Ministrów z 10.VIII.1922 r. rozciągnięto na ziemie wschodnie obowiązywanie dekretu z 4.II.1919 r. o samorządzie powiatowym. W ten sposób dokonano unifikacji ustroju samorządu terytorialnego na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego

Były zabór pruski

Samorząd miejski regulowany był ustawa z 1853 r. a samorząd wiejski ustawą z 1891 r. Samorząd powiatowy regulowała ustawa z 19872 r, która na obszarze byłego Wielkiego Księstwa Poznańskiego zaczęła faktycznie obowiązywać dopiero po odzyskaniu niepodległości. Samorząd wojewódzki utworzono w oparciu o funkcjonujące pod zaborami stany prowincjale. W ich miejsce rozporządzeniem Ministra byłej Dzielnicy Pruskiej powołano sejmiki wojewódzkie

Była Galicja

Samorząd gminny funkcjonował na podstawie ustawy krajowej z 1866 r. Obejmował on zarówno wsie jak i miasta. Jedynie we Lwów (w 1870) i Kraków (w 1901) otrzymały odrębne statuty. Samorząd powiatowy zorganizowany był na podstawie ustawy z 1866 r.

Śląsk - Górny - samorząd terytorialny opierał się na regulacjach pruskich i był modyfikowany przez Sejm Śląski. W latach 1923-1924 zniesiono obszary dworskie i właczono je do gmin lub utworzono z nich nowe gminy. W 1922 r. rozwiązano sejmiki i wydziały powiatowe, w ich miejsce do czasu nowych wyborów wojewoda na wniosek starostów powoływał komisaryczne wydziały powiatowe

Śląsk Cieszyński - Ustrój samorządu gminnego regulowany był ustawa krajową dla Wielkiego Księstwa Cieszyńskiego z 1863 r.. Na Śłasku Cieszyńskim nie było samorządu powiatowego.

Unifikację samorządu terytorialnego przeprowadzono na podstawie ustawy z dnia 23.III.1933. Ustaw ta nie objęła województwa śląskiego. Nie regulowała też kwestii samorządu wojewódzkiego - istniał on tylko w województwach poznańskim i pomorskim.

69.Ustawa o służbie cywilnej z 1922r i jej zmiany.

polityka podlegała ministrowi spraw wew., wojewodzie i staroście, uregulowano w niej sytuację funkcjonariuszy z wyjątkiem:
*sędziów, prokuratorów, nauczycieli, prof. szkół akademickich, pracowników przedsiębiorstw, monopoli państwowych.

Podział na funkcjonariuszy niższych i urzędników, ich stosunek służbowy.

Powstawał na podstawie mianowania, czasami na podstawie umowy o pracę.

Urzędnika mianowanego na stałe można było zwolnić tylko na mocy orzeczenia komisji dyscyplinarnej lub po przeniesieniu go do tzw. stan nieczynny trwający co najmniej 6 miesięcy.

KONTROLA ZEWNĘTRZNA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ.

  1. kontrola parlamentarna - sprawował ją sejm i senat

  2. najwyższa izba kontroli

  3. kontrola sądowa (sprawowania przez sądy administracyjne).

70.Rozwój nauki prawa administracyjnego w okresie 1918-1939

Organizację, zakres i formy działania publicznej określały przepisy prawa administracyjnego. Wyróżniono 3 grupy przepisów:

  1. ustrojowe prawo administracyjne - normowało organizację aparatu administracyjnego państwa.

  2. Materialne prawo administracyjne - regulowało w oparciu o konkretne przesłanki: społeczne, polityczne oraz ekonomiczne różne dziedziny życia. Ustalało ono uprawnienia i obowiązki organów administracji publicznej oraz prawa i obowiązki obywatela.

  3. Proceduralne Prawo administracyjne - określało formy działania i tryb funkcjonowanie organów administracyjnych oraz system kontroli działalności administracji.

Główne zasady dla prawa administracyjnego zawierały przepisy konstytucyjne.

  1. Konstytucja Kwietniowa - pominięto w niej postanowienia dotyczące administracji, które miały zabarwienie demokratyczno - liberalne.

Źródła prawa administracyjnego w okresie II RP poddawano częstym zmianom związanym z likwidacją przepisów zaborczych, po roku 1926 z politycznych potrzeb.

71.Ustrój samorządu terytorialnego (1921-1939)

Ustawa z 17 marca 1921 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej - dla celów administracyjnych Państwo Polskie zostało podzielone na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, które zostały równocześnie jednostkami samorządy terytorialnego. Jednostki mogą łączyć się w związki dla przeprowadzenia zadań, wchodzących w zakres samorządu. Prawo stanowienia w sprawach, należących do zakresu działania samorządu, przysługuje radom obieralnym.

Na czele województwa stoi wojewoda mianowany prze Prezydenta RZ na wniosek RM jest na obszarze województwa przedstawicielem rządu, jest szefem administracji ogólnej, wykonuje swoje obowiązki przy pomocy urzędu wojewódzkiego, do współdziałania z wojewodą powołuje się czynnik obywatelski -Radę wojewódzka która jest organem opiniodawczym

Na czele powiatu stoi starosta powiatowy mianowany prze Ministra Spraw Wewnętrznych należą do niego wszystkie sprawy administracji ogólnej na obszarze powiatu wykonuje swoje obowiązki przy pomocy starostwa. Miasta liczące więcej niż 75 tyś. Mieszkańców tworzą odrębne powiaty miejskie dla celów administracji państwowej

Ustawa z 23 marca 1933 o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego

Organem stanowiącym i kontrolującym w gminach wiejskich jest rada gminna, w miastach -rada miejska, w powiatowych związkach samorządowych - rada powiatowa

Organem zarządzającym i wykonawczym w gminach wiejskich jest zarząd gminny, w miastach - zarząd miejski w powiatowych związkach samorządowych -wydział powiatowy

Na czele zarządu gminnego stoi wójt na czele zarządu miejskiego - burmistrz, w miastach wydzielonych z powiatowych związków samorządowych- prezydent miasta. Zastępca wójta jest podwójci,, burmistrza -wiceburmistrz, prezydenta -wiceprezydent. Członkowie rad (gminnych, miejskich i powiatowych - noszą nazwę radnych Władze nadzorcze dla gmin wiejskich i miast nie wydzielonych z powiatowych związków samorządowych - wydział powiatowy, dla miast pozostałych i powiatowych związków samorządowych - wojewoda

Do obszaru gminy wiejskiej wchodzi jedna lub więcej miejscowości (osad, miasteczek, wsi, siół, osiedli przysiółków, kolonii, zaścianków) Zarząd gminy składa się z wójta, pdwójciego oraz dwóch lub trzech ławników

Obszar gminy wiejskiej jeżeli nie stanowi jednej miejscowości dzieli się na gromady. Organem uchwalającym w gromadzie jest rada gromadzka albo zebranie gromadzkie (członami są sołtys, podsołtys oraz radni gromadzcy) organem wykonawczym gromady jest sołtys lub jego zastępca (podsołtys).

72.Generalne Gubernatorstwo (1939-1945)

utworzone dekretem z 12.X.1939 r

miało być osłoną niemieckiej okupacji

nazwę : „generalne gubernatorstwo” wzięło się od tworu istniejącego na ziemiach polskich podczas I wojny światowej

nie było częścią Rzeszy

między Rzeszą a Generalnym Gubernatorstwem istniała granica: celna, dewizowa, walutowa i policyjna

było pod zwierzchnią władzą Rzeszy

posiadało osobowość prawną pod względem majątkowym

posiadało własny system monetarany

Generalnym Gubernatorem był: Hans Frank

Wg. Hansa Frana Generalne Gubernatorstwo było krajem przybocznym Rzeszy Wielkoniemieckiej

Władza suwerenna spoczywała w ręku Fuhrera Rzeszy Wielkoniemieckiej

W Generalnym Gubernatorstwie zachowano prawo polskie jeśli nie zostało pozbawione mocy obowiązującej przez organy okupacyjne

Uchylenie mocy obowiązującej prawa polskiego nastąpiło, gdy prawo polskie było sprzeczne z administracją Rzeszy. Dotyczyło ono polskiego prawa państwowego, administracyjnego, finansowego, prawa pracy.

Nowe prawo do Generalnego Gubernatorstwa stanowił Kanclerz oraz upoważnione przez niego Centralne Organy Rzeszy: Generalny Gubernator, Wyższy Dowódca SS i policji w GG.

Akty normatywne ogłoszone były w „Dzienniku rozporządzeń Gubernatora Generalnego” w języku niemieckim i polskim.

ORGANIZACJA ADMINISTRACJI

-GG podzielone na 4 dystrykty: *krakowski, *radomski, *lubelski, *warszawski. W 1941 do GG przyłączono 5 dystrykt pod nazwą Galicji z siedzibą władz we Lwowie

-dystrykty dzieliły się na powiaty wiejskie i miejskie

-na czele całej administracji stał Generalny Gubernator. Podlegał on Kanclerzowi Rzeszy. Podporządkowano mu wszystkie działy administracji z administracją sądową włącznie.

-organem doradczym i wykonawczym GG był urząd doradczy Generalnego Gubernatora.

Od 1940r nosił nazwę rządu. Kierownikiem Rządu był sekretarz stanu a jego stałym zastępcą podsekretarz stanu.

-w skład urzędu wchodzili: *sekretarz stanu, *podsekretarz stanu, *wyższy dowódca SS i policji, *dowódcy policji bezpieczeństwa i policji porządkowej, *komisarz banku emisyjnego, *prezes Najwyższego Urzędu Kontroli, *kierownik dyrekcji Generalnej Monopoli, *kierownicy wydziałów administracji.

73.Ziemie wcielone do III Rzeczy niemieckiej i organizacja władz.

Podział ziem polskich 23.VIII.1939 wzdłuż linii Wisły. 25.IX.1939 linia okupacji niemieckiej przesunęła się do linii Bugu. Ziemie wcielone do Rzeszy to: pomorze, wielkopolska, Śląsk - edykty z października - do Rzeszy włączono dodatkowy pas ziemi okręgu Warszawskiego bez Warszawy, około ¾ łódzkiego z Łodzią, cały dawny Śląsk Austriacki, obszary woj. Kieleckiego i krakowskiego.

Zlikwidowano polską administrację Rozbudowano aparat tajnej policji i wojska Jego strukturę tworzyły: policja bezpieczna policja porządkowa, straż graniczna

Niemcy przywłaszczyli sobie własność państwa polskiego

Prowadzili gosp. rabunkową w polskim przemyśle i gosp. rolna.

74.Ziemie polskie wcielone do Związku Radzieckiego.

Po ataku wojsk niemieckich na ZSRR 22.VI.1941 wschodnie obszary Polski, anektowane we wrześniu 1939 przez Związek Radziecki trafiły pod okupację Niemiec .

Województwa: lwowskie, stanisławowskie, tarnopolskie przyłączono do generalnej guwerni.

Woj. wołyńskie i poleskie do Komisariatu Rzeszy Ukraińskiej z siedzibą w Równem.

Woj. nowogrodzkie i część wileńskiego włączono do Okręgu Generalnego Białorusi. Pozostała część woj. wileńskiego do Okręgu Generalnego Litwa.

75.Polskie władze państwowe na emigracji w latach II wojny światowej.

Klęska wrześniowa zmusiła główne polityczne siły Polski do rozwiązania problemu utrzymania ciągłości władzy państwowej. Wiązało się to z utworzeniem rządu na emigracji. Powołany został we wrześniu 1939r.

Generał W. Sikorski 30.IX.1939r przyjął z rąk Władysława Raczkiewicza prezydenta RP na uchodźstwie, nominację na stanowisko premiera polskiego rządu na emigracji.

W skład Rządu wchodzili politycy wywodzący się z dawnej opozycji oraz mniej skompromitowani członkowie SANKCJI. Francja, Wielka Brytania uznały polski rząd za legalne przedstawicielstwo polskiego narodu. Siedzibą rzędu miało być miasto Anders nieopodal Paryża.

na przełomie 1939 i 1940 roku rząd Polski przedstawił program swego działania

w XII 1939 rząd wystosował deklarację w sprawie powojennego społeczno - politycznego ustroju ( tzn. polskie państwo będzie demokratyczne)

kontrolę nad przyszłą Rzeczpospolitą miało przejąć narodowe przedstawicielstwo.

Utworzono we Francji Armię, która miała wziąć udział w Walkach z Niemcami

Po kapitulacji Francji Rząd polski przebywający w Londynie został zmuszony do określenia swojej dalszej polityki

4 lipca 1943 w katastrofie lotniczej zginął gen. Sikorski

14 lipca 1943 powołano rząd na czele ze Stanisławem Mikołajczykiem - przywódcą Stronnictwa Ludowego na emigracji

naczelnym wodzem został gen. broni Kazimierz Sosnowski (polityczny przeciwnik gen. Sikorskiego. Obaj panowie doprowadzili do zaostrzenia konfliktów i sporów w emigracyjnym rządzie)

w styczniu 1944 po wejściu Armii Czerwonej na tereny Polski wzrosły lewicowe siły kraju

Premier Mikołajczyk oświadczył, że rząd jest prawomocny i jedyny. Podkreślił, że nie uznaje radzieckich roszczenia do Kresów wschodnich II RP

Strona radziecka zaproponowała, żeby przyszła granica pomiędzy ZSRR a Polską biegła wzdłuż linii Puszona

W listopadzie 1944 premier Mikołajczyk podał się do dymisji, a nowym premierem został mianowany Tomasz Arciszewski, działający w prawicowym nurcie PPS

76.Struktury organizacyjne polskiego państwa podziemnego w czasie II wojny światowej.

Struktura organów podziemnych, która uznawała władzę rządu na emigracji oparta została na dualizmie 2 pionów.

a) cywilno - politycznej

b) wojskowego

W czasie wojny pion wojskowy miał przewagę i stawał się główną siłą kształtującą linię polityczną obozu londyńskiego razem z rządem na emigracji. Podziemne organy cywilne tworzyli: delegat rządu na kraj (nazywany także pełnomocnikiem rządu), 3 zastępców, delegaci okręgami, delegaci powiatami

Dekretem prezydenta z 26.IV.1944 delegatowi rządu przyznano rację ministra sprawującego na terenie kraju funkcję wicepremiera.

26.VII.1944 Delegat Rządu powołał KRAJOWĄ RADĘ MINISTRÓW (wchodzili do niej: on sam + 3 jego zastępców)

ARMIA KRAJOWA

utworzona z inicjatywy oficerów WP

zadania sprowadzały się do przygotowania sił zbrojnych w konspiracji

na czele AK stali: gen. Stefan Rowecki (GROT),gen. Tomasz Komorowski (BÓR), gen. Leopold Okulicki (NIEDŹWIADEK). Organem dowodzenia AK była KOMENDA GŁÓWWNA. Dzieliła się ona na wydziały np. biura informacji, propagandy (BIP),kierownictwo Dywersji (KEDYN) i inne.

AK powołała:

wojskowe sądy specjalne dla sądzenia osób popełniających przestępstwa (np. zdrady,szpiegostwa,itp.)

Na czele jednostek terytorialnych AK stali KOMENDANCI

AK udało jej się włączyć do AK Narodową Organizację Wojskową utworzoną przez Stronnictwo Ludowe „Bataliony Chłopskie:

19.I.1945 Armia Krajowa została rozwiązana.

8


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Finanse publiczne ściąga (15 stron) NEA2DPOKJPQGAACO7NBO3MUHQ5RGAAUFN6RVAYI
ŚCIĄGA 15, matura, matura ustna, maturag, tematyczne
sciaga (15)
eco sciaga, 15. Punkt Cournota, Prawo popytu - wraz ze wzrostem ceny danego dobra, zmaleje zapotrzeb
ŚCIĄGA (15)
sciaga 15
sciaga 15
sciaga 15
sciaga pair 1 15
Ściąga Widanka 15
sciaga fiz , 15
Finanse Sciaga z ekonomii (str 15) id
elektrotechnika 2 15 16 Kubeck, elektrotechnika kubecki sciąga
sciaga zadania 15
sciaga pair 1 15 male
ściąga egzamin B.K.15.11, Budownictwo PCz, Technologia betonów i zapraw, Ściągi
Rzepkoteka Równania Maxwella i?la płaska 15 16 (ściąga)
Sciąga pozary, r = P/Rz ×T \ T = 273,15 + ts \ Rz = Mr/Mz \ Mr = 8314,7 J/kmol×K \ Mz = 0,2×(2×16)+
sciaga horciowa 15 Kopia

więcej podobnych podstron