Pieniądz-miernik wartości wszystkich towarów, spełniający w procesie kupna-sprzedaży funkcję środka wymiany; pieniądz zwalnia również od zobowiązań finansowych powstałych z tytułu zaciągniętego kredytu, należnego podatku lub nałożonej kary pieniężnej; może być środkiem gromadzenia (tezauryzacji), a także środkiem oszczędności. Pieniądz pojawił się 4-6 tys. lat temu jako wynik rozwoju wymiany towarowej; początkowo funkcję pieniądza pełnił towar najczęściej zbywany (np. sól, skóry, futra, zwierzęta gospodarskie), nieco później bryły kruszców (również współcześnie, w warunkach dużej destabilizacji stosunków pieniężnych, pewne towary lub kruszce, np. tytoń, spirytus, złoto, pełnią rolę pieniądza); tego rodzaju surogaty są czasem określane mianem płacideł. W połowie III w. p.n.e., najpierw w Egipcie, a wkrótce potem w Chinach zaczęto używać pieniądza w formie metalowych sztab, w razie potrzeby ciętych na mniejsze części. W VII w. p.n.e. pojawiła się w Lidii moneta (ze złota, srebra, później miedzi), rozpowszechniona w VI-V w. p.n.e. w Grecji i na Bliskim Wschodzie, od przełomu IV i III w. p.n.e. bita w Rzymie, od V w. — w państwach germańskich. W Polsce od ok. 980, na większą skalę od ok. 1070 bito srebrne denary, ok. 1367 — pierwsze grosze i ponownie (na stałe) od 1526-28, wtedy też pojawiła się moneta złota (dukaty, później talary). Pieniądz papierowy najwcześniej, bo już w IX w., znany był w Chinach. W końcu XVII w. banknoty pojawiły się w Anglii; w Polsce pierwsze banknoty (prócz banknotów państw zaborczych) emitowały władze powstania kościuszkowskiego (1794). Rodzaje pieniądza: pieniądz kruszcowy — pierwotnie system, w którym wartość kruszcu w monetach odpowiadała ich nominalnej wartości, a od XVIII-XIX w. system, w którym będące w obiegu banknoty na żądanie były wymienialne na kruszec, a więc rozmiary obiegu pieniężnego były limitowane przez zasoby kruszcu; pieniądz zdawkowy — każdy pieniądz w postaci monet lub biletów pieniężnych, reprezentujący określoną wartość jedynie symbolicznie, o sile nabywczej wynikającej nie z wartości materiału, z jakiego jest wykonany, a z prawnego przymusu przyjmowania w nim zapłaty; w węższym znaczeniu — drobny, nie oparty na kruszcu bilon; pieniądz bankowy — pieniądz zapisany na rachunkach bankowych, kreowany przez banki w formie udzielanych kredytów; pieniądz rozrachunkowy — pieniądz nie istniejący w sensie fizycznym, funkcjonujący jako umowna wartość rachunkowa (np. SDR, ECU, rubel transferowy); pieniądz Międzynarodowy — pieniądz akceptowany poza granicami kraju emitenta, używany w transakcjach międzynarodowych (do wielkiego kryzysu gospodarczego 1929-33 — złoto, po II wojnie światowej — dolar USA, a od lat 70. — SDR i ECU).
Kredyt
Pożyczka, odstąpienie określonej wartości w pieniądzu lub towarach na warunkach zwrotu równowartości w ustalonym terminie; kredyt bankowy, pieniężna, oprocentowana pożyczka udzielana przez bank na określony czas, a często i na określony cel; kredyt handlowy, odroczenie płatności przez dostawcę.
Oszczędności
Część rozporządzalnych dochodów gospodarstw domowych, pozostała po dokonaniu zakupu dóbr i usług, ulokowana w instytucjach bankowo-depozytowych lub w innym miejscu, np. w domu.
PIENIĄDZ BANKOWY (pieniądz bezgotówkowy, pieniądz żyrowy), pieniądz zapisany na rachunkach bankowych, kreowany przez banki poprzez udzielanie kredytów; ponieważ ekspansja kredytowa banków może przewyższać sumę ich kapitałów własnych oraz wkładów, banki posiadają zdolność kreacji pieniądza; zbyt duża ekspansja kredytowa działa inflacjogennie i zwiększa ryzyko kryzysu bankowego, stąd uprawnienia banku centr. do kontrolowania ekspansji kredytowej banków.
Pieniądz bezgotówkowy, pieniądz bankowy, pieniądz żyrowy, forma pieniądza występująca wyłącznie w postaci zapisów na bankowych rachunkach depozytowych, płatnych na żądanie, dokumentujących otrzymywanie należności lub regulowanie zobowiązań przez właścicieli tych rachunków. Uruchomienie pieniądza bezgotówkowego następuje za pomocą przelewu bankowego, czeku rozrachunkowego, akredytywy lub karty kredytowej i polega na bezpośrednim przenoszeniu płatności z rachunku jednego klienta na rachunek drugiego w tym samym lub innym banku. Podstawą funkcjonowania pieniądza bezgotówkowego może być depozyt pierwotny, pochodzący z własnych środków właściciela rachunku, lub depozyt wtórny, utworzony w wyniku udzielenia przez bank kredytu. Pieniądz bezgotówkowy, kreowany w wyniku akcji kredytowej banków komercyjnych, powiększa ilość pieniądza w obiegu i podlega kontroli ze strony banku centralnego, ze względu na groźbę wywołania lub pogłębienia inflacji. Wraz ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego i systemu bankowego pieniądz bezgotówkowy wypiera pieniądz gotówkowy, przyczyniając się do obniżki społecznych kosztów wymiany i obiegu pieniądza.
Pieniądz, powszechnie akceptowany z mocy prawa lub zwyczaju środek regulowania zobowiązań, pełniący rolę powszechnego ekwiwalentu. Pieniądz pojawił się jako pośrednik w procesach wymiany wówczas, gdy nabrały one cech masowej powtarzalności, regularności, a więc w okresie przechodzenia od gospodarki naturalnej do towarowej. Uczestnictwo pieniądza w wymianie pozwoliło zastąpić dotychczasową wymianę bezpośrednią towaru na towar dwoma odrębnymi, niezależnymi od siebie aktami: towar - pieniądz i pieniądz - towar, co w istotny sposób ułatwiło i wpłynęło na rozwój wymiany towarowej. W swej wielowiekowej historii pieniądz podlegał ewolucji pozwalającej wyodrębnić, w zależności od jego zewnętrznej postaci i zasad funkcjonowania, kolejne etapy: pieniądza towarowego, w końcowej fazie przybierającego postać pieniądza kruszcowego, pieniądza papierowego i pieniądza bezgotówkowego.
1) miernikiem wartości - za pomocą ceny pozwala różnorodne towary sprowadzić do porównywalności, wyrażając ich wartość w tych samych jednostkach. 2) środkiem cyrkulacji (obiegu) - pośredniczy w transakcjach, w których następuje równoczesne wzajemne przekazanie towaru i pieniądza między ich uczestnikami. 3) środkiem tezauryzacji, czyli gromadzenia skarbu, rezerw. 4) środkiem płatniczym - w sytuacji regulowania zobowiązań typu transferowego (płatności transferowe) lub w transakcjach wymiennych, w których przepływ towaru i pieniądza nie jest jednoczesny (opłaty za energię elektryczną, gaz, telefon, wypłata wynagrodzeń 5) pieniądz niektórych wysoko rozwiniętych krajów może być również pieniądzem światowym (międzynarodowym), co oznacza wypełnianie przez niego wymienionych wcześniej funkcji w odniesieniu do transakcji i rozliczeń pomiędzy krajami (np. dolar amerykański).
Obieg pieniądza, proces przemieszczania się pieniądza pomiędzy podmiotami gospodarczymi w obrębie lub także poza granicami kraju emisji, (jeśli jest on stosowany w operacjach międzynarodowych) w związku z realizacją transakcji kupna-sprzedaży dóbr i usług lub regulowaniem zobowiązań.
Obieg pieniądza może mieć charakter gotówkowy, realizowany przy pomocy znaków pieniężnych, lub bezgotówkowy, realizowany poprzez przenoszenie depozytów z rachunku bankowego jednego podmiotu gospodarczego na rachunek innego. Pieniądz spełnia w obiegu funkcję środka cyrkulacji, obsługując transakcje wymiany z warunkiem natychmiastowej zapłaty, oraz środka płatniczego - w transakcjach z zapłatą odroczoną lub w płatnościach transferowych. Wyróżnia się obieg pieniądza transakcyjny, związany z pośrednictwem pieniądza w transakcjach wymiany towarowej, i obieg pieniądza dochodowy, przesuwający pieniądz pomiędzy podmiotami gospodarczymi i tworzący ich dochody redystrybucyjne. Szybkość obiegu pieniądza, uzależniona m.in. od stopy inflacji i poziomu stóp procentowych, wpływa na relację pomiędzy zasobami pieniądza a nominalnym dochodem narodowym - im jest ona większa (im więcej transakcji kupna-sprzedaży obsłuży pieniądz np. w ciągu roku), tym zasób pieniądza przy danym dochodzie narodowym może być mniejszy, tym niższe będą społeczne koszty obiegu pieniądza.
Inflacja, proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nieakceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę. W zależności od poziomu stopy inflacji rozróżniamy:
inflację pełzającą (do kilku procent w skali rocznej), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddającą się kontroli.
inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu procent rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli.
inflację galopującą (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.
Proces inflacji jest niezwykle złożony ze względu na mnogość jej przyczyn, przejawów i skutków. Z punktu widzenia przyczyn wyróżnia się inflację popytową (ciągnioną przez popyt) i kosztową (pchaną przez koszty). Inflacja popytowa jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa). Inflacja kosztowa związana jest ze wzrostem kosztów produkcji. Zazwyczaj obydwa rodzaje inflacji występują równocześnie. Mechanizm inflacji przejawia się w występowaniu tzw. spirali inflacyjnej, polegającej na wzajemnym wspomaganiu się ruchów cen, dochodów i kosztów, z których jedne są raz przyczyną, a innym razem skutkiem zmian pozostałych. Wśród wielu płaszczyzn spirali inflacyjnej wymienia się konkurencyjne ceny - płace, płace - płace (wzrost płac w jednych dziedzinach gospodarki staje się przyczyną nacisków na wzrost płac w innych dziedzinach), płace - świadczenia społeczne (żądania waloryzacji świadczeń społecznych w ślad za wzrostem płac), ceny - ceny (wzrost jednych towarów skłania producentów innych towarów do podwyżek cen w celu zachowania ukształtowanych wcześniej proporcji cenowych), ceny - stopa procentowa itp. Początkowo procesy inflacyjne występowały tylko w okresach ożywienia koniunktury gospodarczej. Współcześnie towarzyszą one każdej fazie cyklu gospodarczego. Pojawiły się w związku z tym nowe pojęcia: stagflacja i slumpflacja. Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodów społeczeństwa, ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna).
Rachunek ekonomiczny, konfrontowanie osiąganych wyników (efektów) z ponoszonymi na nie nakładami, wyrażonymi w jednostkach pieniężnych, co umożliwia ich porównywalność. Stosowanie i rozwój rachunku ekonomicznego jest wyrazem zasady racjonalnego gospodarowania umożliwiającej osiąganie maksymalnych efektów przy danych nakładach lub minimalizowanie nakładów na realizację określonych wyników. Rachunek ekonomiczny odpowiada na pytania:, co?, jak?, ile? i kiedy? Produkować - stanowi, zatem podstawę ustalania programów produkcji, kierunków i warunków jej sprzedaży, w dostosowaniu do warunków dyktowanych przez rynek. Będąc podstawą procesu podejmowania decyzji, stanowiąc o kryteriach i uwarunkowaniach ich realizacji, rachunek ekonomiczny jest podstawowym narzędziem zarządzania działalnością gospodarczą oraz służy realizacji zarobkowego celu prowadzenia takiej działalności (najczęściej - maksymalizacji wyniku finansowego).
Rachunek bankowy, bankowe narzędzie księgowe. Prowadzony jest przez banki do rejestracji obrotów (wpłat, udzielanych kredytów, rozliczeń bezgotówkowych, wypłat) i stanów wkładów pieniężnych wniesionych do banku przez klientów. Otwarcie rachunku bankowego następuje na podstawie umowy pomiędzy jego posiadaczem a bankiem, której treść jest sporządzana zgodnie z prawem bankowym oraz kodeksem cywilnym. Posiadacz rachunku bankowego może zasadniczo swobodnie dysponować znajdującymi się na nim środkami pieniężnymi, a ewentualne ograniczenia w dysponowaniu rachunkiem mogą wynikać ze szczegółowej treści umowy zawartej z bankiem lub z mocy prawa (np. decyzji sądów). O zmianach na rachunku bankowym klienta, dokonywanych w wyniku wydawanych przez niego dyspozycji, bank informuje go za pomocą wyciągu z rachunku bankowego.
Płatności transferowe, przepływy pieniądza pomiędzy podmiotami gospodarczymi, nie związane z obowiązkiem odwrotnego przekazywania dóbr, świadczenia usług, ani z powstawaniem innych bezpośrednich zobowiązań podmiotu otrzymującego wobec podmiotu przekazującego płatności transferowe. Charakter płatności transferowych mają m.in. podatki, cła, wypłaty rent, emerytur, stypendiów, zasiłków, subwencje dla przedsiębiorstw.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl