2. „MONEY MATTERS”

- MONETARYSTYCZNY SPOSÓB WIDZENIA GOSPODARKI

Założenia modelu

MONETARYZM - szkoła współczesnej ekonomii, której przedstawiciele uznają pieniądz za podstawowy czynnik wpływający na zmiany sytuacji gospodarczej w czasie; zgodnie z tym poglądem podaż pieniądza jest głównym czynnikiem wpływającym w krótkim okresie na wielkość produktu narodowego brutto (PNB), natomiast w dłuższym okresie wpływa ona głównie na ceny; monetaryzm został ukształtowany w ostatnich czterech dziesięcioleciach (od lat 60.) przez M. Friedmana, który jest intelektualnym przywódcą tej szkoły oraz A. Meltzera, K. Brunnera, B. Sprinkel, J. Jordana, L. Olsona, L. Andersena, A. Waltersa i in.; pod wpływem M. Friedmana niektórzy zwolennicy monetaryzmu opowiadają się za maksymalnym oparciem się na siłach rynkowych; ich zdaniem rząd powinien się wyrzec wywierania bezpośredniego wpływu na gospodarkę, a określać tylko stałe zasady, powinien unikać ingerowania w działanie wolnego rynku oraz programów cenowo-płacowych (poglądy te wywarły decydujący wpływ na politykę rządu M. Thatcher w W. Brytanii oraz R. Reagana w USA). W latach 80. wystąpiły dalsze różnice poglądów wśród monetarystów; część z nich stworzyła hipotezę racjonalnych oczekiwań.

Monetaryzm - tezy programowe

1. Zmiany zasobu pieniądza są głównym (choć nie jedynym) czynnikiem tłumaczącym zmiany nominalnego dochodu.

2. Władze mogą kontrolować podaż pieniądza (podaż pieniądza ma charakter egzogeniczny).

3. Gospodarka jest ze swej natury stabilna (chyba że zostanie zakłócona nienormalnym wzrostem masy pieniądza).

4. Wobec stabilności popytu na pieniądz, większość obserwowanych przejawów niestabilności gospodarki można przypisać fluktuacjom podaży pieniądza wywoływanym przez władze pieniężne.

5. Opóźnienie między zmianami zasobu pieniądza a wywołanymi przez nie zmianami dochodu pieniężnego jest duże i zmienne, tak iż próby stosowania dyskrecjonalnej polityki pieniężnej, podejmowane w celu “nastrojenia” gospodarki, mogą działać na nią destabilizująco.

6. W celu zapewnienia długookresowej stabilności cen należy pozwolić podaży pieniądza wzrastać w stałym tempie, równolegle z podstawowym wzrostem produkcji.

7. W długim okresie nie ma zamienności między bezrobociem a inflacją, co oznacza, że długookresowa krzywa Phillipsa jest pionowa (przy naturalnej stopie bezrobocia).

(z wykładu)

Naturalna stopa bezrobocia (bezrobocie naturalne) - poziom bezrobocia występujący w gospodarce gdy rynek znajduje się w stanie równowagi. Ekonomiści często definiują naturalną stopę bezrobocia jako sumę bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Bezrobocie to wiąże się ze zmianami na rynku pracy związanymi z wahaniami aktywnością siły roboczej, likwidowaniem niektórych branż i powstawaniem nowych. Naturalna stopa bezrobocia w gospodarce rynkowej nigdy nie jest równa zero.

Krzywa Friedmana - Phelsa

Monetarystyczne wyjaśnienie bezrobocia i inflacji

E. S. Phelps i M. Friedman prowadzili niezależnie badania, które doprowadziły do nowego ujęcia związku między bezrobociem, a inflacją.

Nowa koncepcja oparta była na:

(1) rozróżnieniu krótkookresowych i długookresowych skutków nieprzewidzianych zmian nominalnego popytu,

(2) rozróżnieniu wielkości nominalnych i realnych oraz

(3) hipotezie oczekiwań adaptacyjnych - jednostki kierują się płacami realnymi i tylko przejściowo (nieoczekiwana inflacja) ulegają iluzji pieniężnej

Substytucyjność między inflacją a bezrobociem ma charakter krótkookresowy i jest efektem nieprzewidzianych zmian globalnego popytu nominalnego ( nieoczekiwanej inflacji bądź deflacji).

W krótkim okresie możliwy jest pod wpływem impulsów pieniężnych przejściowy wzrost zatrudnienia.

W długim okresie krzywa Phillipsa przybiera postać linii pionowej przecinającej oś rzędnych w punkcie Un.

Obrazuje to fakt, iż jednostki z czasem dostosowują swoje oczekiwania do wielkości realnych i bezrobocie wraca do poziomu naturalnego. Z perspektywy długiego okresu pieniądz jest neutralny.

Rola pieniądza w gospodarce

Funkcje pieniądza:

* środek wymiany w procesie kupna-sprzedaży,

* miernik wartości

* środek tezauryzacji (gromadzenia pieniędzy)

• Środek wymiany. W gospodarce pieniężnej ludzie mogą sprzedawać komukolwiek to, co chcą, a następnie za pieniądze, które otrzymają, mogą kupić pożądane dobro lub usługę. Tak więc pieniądz, będąc środkiem wymiany, znacznie ułatwia i przyspiesza proces wymiany dóbr i usług w stosunku do stosowanego dawniej handlu wymiennego.

• Miernik wartości. Pieniądz umożliwia określenie ceny danej rzeczy w sposób zrozumiały dla wszystkich.

• Środek przechowywania wartości. Pieniądz umożliwia łatwe przechowywanie wartości, aby dokonać zakupu dóbr lub usług w przyszłości.

Wartość pieniądza - realna wartość pieniądza zależy nie od jego nominału, lecz od siły nabywczej, czyli ilości i jakości dóbr, które można za określoną sumę pieniędzy nabyć. Rosnące ceny powodują, że za tą samą sumę pieniędzy możemy coraz mniej kupić.

Formy występowania pieniądza:

* gotówkowa:

o bilety banku centralnego,

o bilon metalowy.

* bezgotówkowa (tzw. pieniądz skrupulatny):

o depozyty w banku centralnym,

o depozyty w innym banku.

Popyt na pieniądz to ilość pieniądza (w formie monet, banknotów, oraz tych aktywów finansowych, które można w łatwy sposób wymienić na dobra i usługi), które ludzie i podmioty gospodarcze pragną w danym momencie posiadać w swoich zasobach. Nie jest to wcale ilość nieograniczona - jeśli decydujemy się przetrzymywać nasze zasoby finansowe w formie pieniądza, tym samym rezygnujemy z możliwości ich innego zainwestowania (np. zakupu obligacji) i uzyskania z tego tytułu dodatkowego dochodu. Im więc większy jest nasz popyt na pieniądz, tym mniej możemy inaczej zainwestować - i odwrotnie.

Popyt na pieniądz powstaje z 3 powodów:

• potrzebujemy pieniądza dla celów transakcyjnych, czyli aby nabyć towary i usługi. W gospodarce popyt na pieniądz jest tym wyższy im więcej zawiera się transakcji kupna-sprzedaży, a zatem im wyższy jest PKB (motyw transakcyjny)

• w pełnym niepewności świecie występuje motyw przezorności utrzymywania pieniądza. Polega on na tym, że z góry decydujemy się trzymać pewien zasób pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków, których dokładnego rodzaju nie jesteśmy jeszcze w stanie przewidzieć.

• motyw portfelowy-przyczyną jego istnienia jest niechęć do ryzyka. Ludzie są skłonni poświecić wyższą przeciętnie stopę zwrotu dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa lokat, tj. takiego portfela inwestycyjnego, który przyniesie niższą, ale dającą się łatwiej przewidzieć stopę zwrotu.

Generalnie, zapotrzebowanie na pieniądz jest tym mniejsze im wyższe są stopy procentowe - bo kiedy stopy są wysokie opłaca się inwestować (choćby odkładać na koncie w banku) nawet małe sumy - i tym większe, im wyższy jest PKB (potrzebujemy więcej środków ze względów transakcyjnych). Porównanie oszacowanego popytu na pieniądz z podażą pieniądza pozwala bankowi centralnemu prowadzić prawidłową politykę pieniężną - jeśli podaż pieniądza rośnie szybciej od popytu, pojawia się ryzyko inflacji.

Reguły w polityce monetarnej (monetary rule)

Okres, który upływa od impulsu pieniężnego do efektu w sferze realnej jest zmienny i trudny do oszacowania. Z tego względu dyskrecjonalna polityka monetarna jest nieskuteczna.

Najbardziej obiecująca, a zarazem najmniej szkodliwa, jest polityka monetarna oparta na zasadzie stałej stopy wzrostu podaży pieniądza, zgodnej z długookresową stopą wzrostu gospodarczego. Stała stopa wzrostu podaży pieniądza miała być zasadą, która pozwoli wyeliminować podstawowe źródło niestabilności gospodarczej, czyli wahania podaży pieniądza.

Idealne rozwiązanie widział Friedman w nadaniu monetary rule rangi prawa konstytucyjnego. Stała stopa wzrostu podaży pieniądza ma być instrumentem, który umożliwi stabilny wzrost gospodarczy - wzrost przy stabilnych cenach i naturalnej stopie bezrobocia.

Można wyróżnić dwa rodzaje polityki pieniężnej:

• Ekspansywna - jej celem jest zwiększenie podaży pieniądza. Realizowana jest przez obniżenie stóp procentowych: lombardowej i redyskontowej, zakup papierów wartościowych na otwartym rynku, obniżenie wskaźnika rezerw obowiązkowych. Prowadzi to do potanienia kredytu i zwiększenia akcji kredytowych przez banki komercyjne i wzrostu podaży pieniądza. Kiedy łatwiej jest zaciągnąć kredyt na potrzeby produkcyjne lub konsumpcyjne, ludzie wydają więcej pieniędzy i popyt wzrasta, co może prowadzić do wzrostu produkcji i spadku bezrobocia. Ekspansywnej polityce monetarnej towarzyszyć może jednak wzrost cen.

• Restrykcyjna - realizowana jest poprzez podwyżkę stóp procentowych, podwyższenie wskaźnika rezerw obowiązkowych, sprzedaż lub emisję papierów wartościowych. Prowadzi to do obniżenia podaży pieniądza, spadku popytu oraz wzrostu bezrobocia, a także zahamowania inflacji

Problem kontroli agregatów monetarnych

Współczesny monetaryzm opiera się na 3 założeniach:

a) wzrost podaży pieniądza jest podstawowym stałym czynnikiem kształtującym tempo

wzrostu nominalnego PNB;

b) ceny i płace są względnie giętkie;

c) gospodarka prywatna jest stabilna;

Te założenia sugerują, że główną przyczyną fluktuacji ekonomicznej jest niewłaściwa stopa wzrostu podaży pieniądza.

Współczesny monetaryzm jest utożsamiany z leseferyzmem oraz polityczną filozofią przeciwstawiającą się zbyt dużej roli rządu.

Eksperyment monetarny w usa w latach 1980 - 1982

1981-1982 - okres eksperymentu monetarystycznego, silne ograniczenie podaży pieniądza, efekt:

• redukcja inflacji o 2/3

• recesja (spadek tempa obiegu pieniądza)

---