Już w latach trzydziestych psychologowie zwrócili uwagę na to jak duży wpływ na sposób wychowywania dziecka i kształtowanie się jego osobowości ma postawia rodziców w stosunku do niego. Powstało klika typologii postaw rodzicielskich, m.in. typologia Kannera i model Schaefera.
Polski projekt typologii postaw rodzicielskich opracowany przez Marię Ziemską.
Wyróżniła ona cztery postawy pozytywne i przeciwstawne do nich cztery postawy negatywne.
Na modelu postawy pozytywne znajdują się wewnątrz, a przeciwne im postawy negatywne na zewnątrz kwadratu.
Postawy pozytywne:
Postawa akceptacji to najogólniej mówiąc przyjmowanie dziecka takim jakie jest, ze wszystkimi wadami i zaletami. Nie oznacza to bezkrytyczności ale zrozumienie jego potrzeb i trudności. Akceptacja dziecka stanowi podstawowy warunek prawidłowych stosunków w rodzinie.
Postawa współdziałania przejawia się w gotowości rodziców do uczestnictwa w życiu dziecka, dawaniu mu do zrozumienia, że zawsze może na rodziców liczyć. Nie jest to jednak natarczywe wtrącanie się w życie dziecka. Przejawia się w gotowości rodziców do udzielania odpowiedzi na liczne pytania, przeglądaniu zeszytów, wyjaśnianiu wątpliwości, wspólnych dyskusjach, okazywaniu zainteresowania tym co dziecko robi i jak wygląda jego życie poza domem.
Ważne jest również wciąganie dziecka w obowiązki domowe dostosowane do jego możliwości. Ich wykonywanie wpływa pozytywnie na samoocenę dziecka, daje mu satysfakcję, uczy samodzielności i współpracy.
Postawa rozumnej swobody polega na pozostawieniu dziecku pola do własnej inicjatywy i aktywności. Z wiekiem zakres swobody staje się coraz szerszy. Przy postawie rozumnej swobody nie ogranicza się działań dziecka i jego kontaktów, stwarzając warunki do rozwoju samodzielności i odpowiedzialności za własne postępowanie. Jednak dyskretnie się je nadzoruje.
Uznanie praw dziecka to traktowanie dziecka jako pełnoprawnego członka rodziny. Przejawia się to w dopuszczaniu go do spraw rodzinnych i wspólnego podejmowania decyzji. Szanuje się jego indywidualność, nie zmusza do przełamywania niechęci do czynności szczególnie dla niego przykrych (choć można stopniowa wskazywać na ich dobre strony). Nie należy np. mówić o nim w szerszym towarzystwie gdy wiemy, że sprawia mu to przykrość, mimo, że my nie widzimy w tym nic złego.
Postawy negatywne:
Postawa odrzucenia: odtrącanie i unikanie
Często powstaje w stosunku do dzieci niechcianych, które urodziły się w momencie niedogodnym dla rodziców. Jej wykształceniu sprzyjają też cechy indywidualne rodziców jak niedojrzałość emocjonalna i narcyzm.
Odtrącenie i unikanie to dwa warianty odrzucenia.
Postawa odtrącająca - odrzucanie aktywne. Przejawia się stosowaniem nieadekwatnych surowych kar, dokuczaniem, krytykowaniem i wyśmiewaniem dziecka, lekceważeniem jego osiągnięć.
Postawa unikająca - postawę tę charakteryzuje chłód uczuciowy. W skrajnych przypadkach rodzice w ogóle nie dbają o dziecko, o jego podstawowe potrzeby, zdrowie, wyżywienie czy ubranie. Gdy rodzina jest biedna zwykle dziecko trafia na ulicę, czy do domu dziecka.
W bardziej wyrafinowanej formie potrzeby materialne dziecka są zaspokajane, często nawet bardzo dobrze. Rodzice troszczą się o zdrowie dziecka, jego postępy w nauce, zapewniają zabawki, ubrania, kieszonkowe. Równocześnie rzadko znajdują czas dla dziecka, unikają kontaktów z nim. Dzieckiem gdy jest małe zajmuje się babcia czy opiekunka. Rodzice nie okazują dziecku uczuć, lub ogranicza się to do wymuszonych deklaracji.
Postawy oparte na zbyt silnej koncentracji na dziecku: nadopiekuńczość i nadmierne wymagania
Postawa nadmiernie chroniąca - charakteryzuje ją tendencja do ciągłego bliskiego kontaktu z dzieckiem i ograniczania jego stosunków społecznych z innymi. Może być wywołana przez poczucie winy rodzica względem dziecka. Często reprezentowania przez samotne matki, lub w stosunku do dzieci pierworodnych i jedynaków. Rodzic taki z jednej strony rozpieszcza dziecko, ulega jego zachciankom, z drugiej hamuje jego aktywność i samodzielności w przekonaniu, że robi to dla jego dobra. Postawa taka prowadzi do silnej zależności dziecka od rodziców lub jego buntu skutkującego wzgardą i lekceważeniem rodziców.
Postawa nadmiernie wymagająca - cechuje rodziców o nadmiernie wysokich aspiracjach w stosunku do dziecka. Chcą ukształtować je według idealnego wzorca nie licząc się z jego realnymi zdolnościami. Stawiają mu wygórowanie wymagania, ograniczają jego swobodę i krytykują gdy nie jest w stanie sprostać oczekiwaniom. Postawa taka sprzyja powstawaniu zaburzeń nerwicowych i lękowych u dzieci. Dziecko ma poczucie winy za własną nieudolność jeśli nie jest w stanie sprostać wymaganiom, lub z czasem rozwija skłonności agresywne i sprzeciwia rodzicom.
Postawy dwójki rodziców nie zawsze są takie same. Czasem nawet, sprzeczne postawy są w stanie równoważyć się z korzyścią dla dziecka, np. nadmiernie wymagający ojciec i tolerancja matki. Nie rzadko też postawy rodziców modyfikują się i z czasem przybierają bardziej umiarkowane formy.