HISTORIA SZTUKI OGRODOWEJ

Krajobrazy charakterystyczne dla poszczególnych epok historycznych związane są ze zmianami
o charakterze kulturowym np. style w architekturze budowlanej, w sposobie planowania miast i wsi, sposobie planowania założeń ogrodowych czy wierzeniach i panującej modzie.

PREHISTORIA

Wraz z przejściem człowieka z wędrownego na osiadły tryb życia, rozpoczęło się tworzenie pierwszych osad, zagród. Związane to było z jednoczesną uprawą roślin stanowiących wyżywienie. Ludzie pierwotni zjawiska przyrody, pory roku tłumaczyli sobie działaniami bóstw zamieszkujących różne wytwory przyrody i rośliny. Stąd też potężne drzewa, skały, dzikie silne zwierzęta były uosobieniem bogów i podlegały ochronie i czci.

STAROŻYTNOŚĆ

Ogrody starożytnego Egiptu

Okres starożytnego państwa egipskiego datuje się od XXIX wieku p.n.e. do VII wieku n. e. Tego jak wyglądały ówczesne ogrody można się dowiedzieć jedynie z malowideł pozostawionych na ścianach grobowców, gdyż żaden z ogrodów nie dotrwał do czasów dzisiejszych. Egipcjanie jednak nie stosowali zasad perspektywy więc konieczna jest tu pewna znajomość i umiejętność odczytywania takich obrazów. Egipt jest krajem o klimacie pustynnym, gorącym. Swoje istnienie zawdzięcza tylko Nilowi, stąd zwany jest również „darem Nilu”. Wąski pas pól uprawnych mógł powstać tylko tam, gdzie rzeka przyniosła żyzny muł. To właśnie ona regulowała tryb życia mieszkańców. Egipcjanie opracowali perfekcyjne systemy nawadniania, które pozwalały dostarczać wodę na tereny położone powyżej rzeki. Używali do tego kanałów, grobli, śluz, studni, tam. Dzięki temu można było sprowadzić drzewa, które nie miały szans na zaaklimatyzowanie się w terenach bezpośrednio przylegających do rzeki, z powodu regularnych jej wylewów. Podstawowymi funkcjami jakie miały spełniać drzewa były: owoce, drewno i cień.

Ogrody przydomowe - w centrum ogrodu znajduje się zawsze kanał lub basen. Staw był najczęściej prostokątny lub w kształcie litery T. Był nie tylko elementem ozdobnym, ale służył również do hodowli ryb, ochłody, czy obrzędów kultowych. Na obrzeżu stawu była rabata kwiatowa. Całość otaczał szereg drzew. Układ ogrodu był geometryczny, regularny, otoczony murem, tworząc całkowicie odrębną przestrzeń. Do wnętrza ogrodu i rezydencji prowadził ozdobny portyk w murze
i dziedziniec wejściowy.

Ogrody przygrobowcowe - decydujące znaczenie dla Egipcjan miało życie pozagrobowe. Życie doczesne było krótkim epizodem, poprzedzającym życie wieczne. Na ścianach malowano drzewa, kwiaty, kanały z ptactwem i roślinami wodnymi, aby dusza mogła cieszyć się tymi widokami. Ponadto w pobliżu grobowca budowano małe ogrody, z palmami i sykomorami, aby zmarły mógł przechadzać się w ich cieniu.

Rośliny - Pierwszym drzewem jakie pojawiło się w malowidłach naściennych i utworach literackich była sykomora. W Egipcie była uważana za drzewo święte. Inne gatunki drzew pojawiające się
w egipskich ogrodach to drzewo figowe, dwa gatunki palm i akacja. Zaraz po drzewach, winorośl stanowiła postawę roślinności egipskich ogrodów. W grobowcu w Beni-Hassan odnaleziono malowidła ukazujące kwadratowe kwatery, w których uprawiano rośliny m.in. ogórek, tymianek, szałwię i miętę.

Najważniejszym kwiatem wręcz symbolem Nilu był lotos. Kolejną „obowiązkową” rośliną każdego ogrodu był papirus. Obie rośliny stały się symbolami kwiatów w ogóle, podobnie jak sykomora drzew. Inne rośliny występujące na malowidłach to: anemon, mak, oset, trzcina, laur, mirt, tatarak, jaśmin a także chryzantemy
i kukurydza.

Ogrody starożytnej Mezopotamii

Okres najlepszego rozkwitu państwa przypada na te same lata co Egiptu. Głównymi zajęciami ludności były uprawa roli, hodowla bydła, rybołówstwo, handel i rzemiosło. Na bardzo wysokim stopniu rozwoju stały Powstawały konstrukcje o zaawansowanej technice inżynieryjnej jak tamy, urządzenia nawadniające, wznoszono przestronne pałace i świątynie otoczone murami obronnymi. Najsłynniejsze założenie to wiszące ogrody Semiramidy - okrzyknięte jednym z cudów starożytnego świata. Ogrody te składały się z około 100 tarasów, uformowanych na 7 poziomach. Fundamenty składały się z 12 wąskich komór. Budowla była z kamieni ciosowych, a stropy komór zrobione były z palonych cegieł tak masywnych, że z pewnością utrzymywały duże ciężary. Mury i filary miały do 7 m grubości. Każda terasa wnosiła się 5m nad poprzednią i pokryta była kamiennymi kantówkami. Na kantówkach znajdowała się warstwa smoły ziemnej zmieszanej z sitowiem, na którym leżała warstwa palonych cegieł. Spojenia między cegłami były wypełnione gipsem. To wszystko ochraniała przed wilgocią warstwa ołowiu. Na ołowiu była 3-metrowa warstwa ziemi, na której rosły rośliny. Do nawadniania roślin używano wody z rzeki Eufrat, którą dostarczano na poszczególne poziomy za pomocą sieci wodociągowych. Całość budowli osiągnęła wysokość 22 metrów, szerokość I tarasu 60 m, szerokość II tarasu 30 - 40 m. Zewnętrzne krawędzie tarasów porośnięte były pnączami, które wiły się ku niższym tarasom, tworząc zieloną, stromą górę z drzewami, żywopłotami, krzewami i kwiatami. Wyglądało to jakby unosiły się
w powietrzu.

Rajskie ogrody Persji

Powstanie państwa Perskiego datuje się na VI wiek p.n.e. Architektura i sztuka wykazuje powiązania z kulturą asyryjską i egipską. Ogrody zakładano głównie przy rezydencjach możnowładców. Były to rozległe kompleksy złożone z pomieszczeń mieszkalnych, dużych sal audiencyjnych i rozległych tarasów, na które prowadziły monumentalne schody. Otoczenie pałaców wzbogacały ogrody zwane rajskimi. Ogród był regularny, podzielony na 4 kwatery poprzez osie kompozycyjne, krzyżujące się pod kątem prostym. Miejsce przecięcia osi podkreślano pawilonem ogrodowym, basenem lub fontanną. Podstawą istnienia ogrodu, jak i samego życia, było źródło wody. Baseny i kanały wyłożone były kolorową mozaiką . Bogactwa ogrodu dopełniała roślinność. Szczególnie ceniono gatunki o pięknych pachnących kwiatach. Sadzono więc róże, piwonie, granaty, cytryny, pomarańcze, wiśnie, cyprysy, laury i mirty.

W tradycji perskiej i babilońskiej przeciętny człowiek rekompensował ten brak posiadaniem dywanu
z bogatymi motywami ogrodowymi - przysłowiowy "perski dywan"

Ogrody starożytnej Grecji

Plan miasta oparty był na układzie regularnym. Przeważnie był to prostokąt poprzecinany prostopadłymi ulicami. Centrum stanowił prostokątny rynek będący najważniejszym miejscem spotkań publicznych w mieście. Całe miasto otoczone było murem i było jakby małym państwem.
W Grecji pojawiły się też pierwsze zadrzewienia uliczne. Ogród stanowił integralną część miasta
}i architektury budynku. Był geometryczny o prostej kompozycji, otoczony z wszystkich stron zabudową. Ogrody posiadały prócz winorośli i drzew oliwnych, rośliny użytkowe zielne i kwiaty.

Ogrody publiczne - były dostępne dla szerokiej rzeszy społeczeństwa. Gimnasion składał się
z palestry czyli pałacu z portykiem oraz gimnazjonu właściwego czyli ogrodu z boiskiem
i basenami. Boiska i place otaczane były rzędami bądź alejami drzew, ozdabiano je również statuami zwycięzców. Rosły tam róże, platany, oliwki, cedry, dęby, wiązy, topole, grusze, jabłonie, figi, len, szafran, mięta, irysy, lilie, tulipany. Święte gaje - służyły praktykom religijnym. Centrum zajmowała świątynia otoczona kolumnami, zazwyczaj usytuowana na wzgórzu. i obsadzona drzewami. Do rozwoju upraw kwiatowych przyczynił się kult Adonisa, przeniesiony zapewne z Persji. W jego świąteczne dni, kobiety siały nasiona kwiatów lub traw do glinianych mis wypełnionych ziemią, którymi później ozdabiały wyobrażenia ulubieńca Afrodyty. Szybko rosnące rośliny dawały bujną zieleń, potem równie szybko więdły, obrazując wczesną śmierć pięknego młodzieńca. W domach ustawiano ogródki Adonisa, mające symbolizować przemijającą miłość.

Ogrody przy domach prywatnych - Możliwości rozwoju ogrodów przydomowych zależała ściśle od formy domu. Był on zamknięty od ulicy ślepą ścianą z drzwiami wejściowymi i miał niewielki dziedziniec prostokątny w środku, dookoła którego były usytuowane różne pomieszczenia mieszkalne. Największe z nich, stanowiące reprezentacyjną część domu, osłaniał od strony dziedzińca portyk kolumnowy, który później w dalszym rozwoju domu mieszkalnego przekształcił się w perystyl. Dziedziniec taki zwano atrium Przyozdabiano je roślinami uprawianymi w donicach Perystyl to przestrzeń ogrodowa, dziedziniec lub plac otoczony dokoła portykiem kolumnowym. Większość dziedzińców wewnętrznych domów greckich miała posadzkę kamienną, w domach zamożniejszych ozdabiały je rzeźby i rośliny doniczkowe. Czasem w większych i bogatszych domach dziedzińce zapełniały rośliny ozdobne i ogródki kwiatowe.

Ogrody starożytnego Rzymu

Zabudowa miast jak w Grecji. Pokoju i bezpieczeństwa strzegło wojsko rozmieszczone wzdłuż linii granicznej. Dzięki temu dobrze rozwinięte były drogi i system zarządzania państwem. Wodę do miasta dostarczano akweduktami. Nowością były też łaźnie publiczne zwane termami. Obok założeń pałacowych i przy domach prywatnych budowano wielomieszkaniowe bloki dla biedoty miejskiej.

Ogrody przy domach prywatnych - Dom na bazie prostokąta oparty był na jednej osi- kompozycyjnej. W ogrodzie ustawiano rzeźby, fontanny. W bogatych domach był jeszcze jeden perystyl ze znacznie większym ogrodem z siecią kanałów wodnych w których hodowano ryby, stawiano małe świątynie czy posągi bogów. Najczęściej sadzono jodły, buki, dęby, platany (ulubione drzewo), sosny, cyprysy, laury, mirty, bukszpan, oleandry, róże, hiacynty, lilie, narcyzy, paprocie, bluszcze, barwinek, chryzantema, figi, wiśnie, grusze, jabłonie i oliwki. Bardzo popularne były strzyżone rośliny. Bardzo popularne były strzyżone rośliny.

Ogrody publiczne - służyły wychowaniu młodzieży, wypoczynkowi i czynnej rekreacji. Nawiązywały do greckich gimnazjonów, sytuowano je w pobliżu term. Znajdowały się tam zaciszne zakątki zwane eksederami służące wypoczynkowi.

ŚREDNIOWIECZE

Okres średniowiecza rozpoczął się po upadku Cesarstwa Rzymskiego i trwał do XV wieku. W wielu państwach zaczęto budować warowne zamki, w których chronili się możnowładcy i rycerstwo. Zamki takie często otoczone były fosą i sytuowane na wzgórzach. W życiu społecznym rosło znaczenie kościoła. Klasztory odegrały bardzo dużą rolę w tworzeniu kultury i nauki. Opactwa obok zamków były drugim miejscem gdzie toczyło się życie społeczno-kulturalne okresu średniowiecza.
W rozplanowaniu przestrzennym miasta wzorowano się na starożytności. Centrum miasta stanowił rynek, usytuowany na przecięciu głównych dróg. Miasta powstawały poza obrębem zamku. Bogate miasta też otaczano murem. Wśród stylów architektonicznych można wyróżnić styl romański (przykład Katedra w Notre Dame w Clermont, Katedra w Pizie, kaplica św. Leonarda na Wawelu, Klasztor w Tyńcu) i styl gotycki (przykład: katedra Notre Dame w Paryżu, katedra w Kolonii, kościół NMP w Krakowie, katedra św. Wojciecha w Gnieźnie)

Ogrody przyklasztorne - forma ogrodowa pełna była symboli, które odzwierciedlały oczarowanie człowieka światem jako dziełem człowieka. Kompozycję ogrodu determinowała reguła zakonu (cenobijne lub eremickie). Niezależnie od reguły w klasztorach były wirydarze. Wirydarz przypominał starożytny ogród perystylowy, gdyż zakładany był na planie kwadratu lub prostokąta
i otoczony krużgankami. Przecinające się pod kątem prostym drogi wyznaczały punkt centralny akcentowany studnią, fontanną, rzeźbą lub drzewem. Drogi te dzieliły wirydarz na 4 kwatery, obsadzone kwiatami, ziołami o symbolicznym znaczeniu lub trawą. Wirydarz przeznaczony był do wypoczynku i duchowego doskonalenia się, był symbolem niebiańskiego raju. Herbularius inaczej

hortus medicus przeznaczony był do uprawy ziół i roślin leczniczych i przyprawowych. Ogród taki otaczał mur, rośliny sadzone były w oddzielnych kwaterach, a w sąsiedztwie był domek lekarza, który zajmował się tymi roślinami. W pobliżu znajdował się szpital do którego przylegał wirydarz przeznaczony dla chorych. W obrębie zabudowań klasztornych znajdował się cmentarz z regularnie rozmieszczonymi mogiłami między którymi sadzono drzewa owocowe.

Ogrody zamkowe - przeważało znaczenie użytkowe ogrodu nad ozdobną jego funkcją. Ponieważ ze względów bezpieczeństwa zamki były na wzgórzach otoczone murem to powierzchnie ogrodów były niewielkie. Hortus conclusus - ogród zamknięty zwany też ogródkiem różanym, otoczony był murem, przeznaczony do wypoczynku, ze studnią, fontanną, altaną lub ławą darniową. Rekreację, turnieje rycerskie, wycieczki konne urządzano na łące przyległej do zamku i zwanej łąką kwietną. Była to duża otwarta przestrzeń pokryta murawą, obsadzona drzewami i krzewami z dużą ilością kwiatów
w trawniku. Przy okazałych zamkach zakładano zwierzyńce - ogrodzone fragmenty naturalnego lasu w których trzymano dzikie zwierzęta.

Ogrody miejskie - powstały poza murami miasta, pełniły funkcję estetyczną i wypoczynkową dla mieszczuchów i zwano je prato. Były to najczęściej rozległe łąki, przecinane alejami drzew, kanałami z rzeką lub stawem (przykład Błonia Krakowskie).

OGRODY ARABII

Budowle były bardzo bogato zdobione w ornamenty roślinne (tylko rozetki) i geometryczne, wprowadzono mozaikę, kopuły, sklepienia kolebkowe i wysokie okna. Ogrody sytuowano na spadzistym terenie. Wysoce rozwinięta technika nawadniania utrzymywała bujną roślinność, dzięki wykorzystaniu topografii terenu. Regulując ciśnienie wody zapewniano ciekawe ujęcia wody w formie tryskających kaskad. Ogród miał oddziaływać na duszę i ciało - miał wzbudzać emocje. Geometria była odbiciem ładu, harmonii i raju. Ogrody były symetryczne. Do ogrodu wprowadzono dzikie zwierzęta. Drzewa otaczano szczególną opieką - zwłaszcza cedry. Sadzono również jabłonie, brzoskwinie, palmy daktylowe, figowce, mirty, migdałowce, bukszpan, wawrzyn i róże. Długie sadzawki wypełniała woda i wyrastające z niej grążele i grzybienie.

Najsłynniejsze przykłady to Alkazar (Sewilla) - założony na równinnym terenie wzdłuż dawnej warowni. Ogród złożony jest z 4 części w jednym szeregu. Każda z nich otoczona jest murem
i połączona z zamkiem. Alhambra (Granada) - ogród otoczony murem z czerwonej cegły, sąsiadujący z licznymi krużgankami i marmurowymi kolumnami, pawilonami widokowymi, arkadami i tarasami. Kolejne wnętrza ogrodowe oddzielały bramy z żywej zieleni. Najsłynniejsze w ogrodach Alhambry są Dziedziniec Lwów a prostopadle do niego usytuowany Dziedziniec Mirtów.

RENESANS

Główną przyczyną rozwoju nowej epoki był rozłam w kościele i zmian myślenia opartego teraz na wszechstronnej wiedzy. Nastąpił rozkwit medycyny, nauk przyrodniczych, matematycznych, humanistycznych, geografii (odkrycie Ameryki), kartografii, nawigacji, handlu oraz sztuki (naśladownictwo natury). W malarstwie pojawiła się perspektywa i światłocień. Charakterystycznymi elementami budowli były pilastry (płaski filar przyścienny), tarasy, balkony, szerokie okna i loggia (przykłady: pałac Patti i bazylika we Florencji, bazylika Św. Piotra w Rzymie, sukiennice
w Krakowie, kaplica Zygmunta na Wawelu).

Miasto rozwijało się z wykorzystaniem średniowiecznych planów. Do regularnych kompozycji prowadzono ulice, które tworzyły układ promienisty. W zakładanych wówczas ogrodach pojawiały się różne typy roślinności (drzewa i krzewy oraz kwitnące we wszystkich porach roku byliny) uzupełnianej elementami małej architektury, urządzeniami wodnymi i rzeźbą. Roślinność grupowano w regularnych, zgeometryzowanych kwaterach, obrzeżonych np. strzyżonym bukszpanem, komponowanych w ściśle symetrycznym układzie, często powiązanym z osią rezydencji. Parterom ogrodu towarzyszyły niekiedy zwierzyńce, labirynty, zielniki i ogródki warzywne; na ich obrzeżach sytuowano zwykle pomarańczarnie, figarnie czy oranżerie. W bardziej rozbudowanych ogrodach tarasowych pojawiały się również schody, mury oporowe z grotami, fontanny i kaskady.
Typ ogrodu włoskiego renesansowego pojawił się w Polsce w początkach XVI w. Do bardziej rozbudowanych założeń zaliczały się m.in. ogrody w Woli Justowskiej pod Krakowem, Niepołomicach, Zamościu czy Łobzowie.

Wprowadzono nowe elementy przestrzenne ogrodu: labirynt, galerie zwierząt, promenady leśne, giardino secreto i giardino de semplici oraz maszkarony.

W zależności od ukształtowania terenu wyróżniano 2 rodzaje ogrodów:

► ogród płaski tzw. kwaterowy

► ogród tarasowy

Ogrody kwaterowe - zakładane na płaskim terenie, cały ogród dzielono na kwatery jednakowej wielkości. Obsadzano je drzewami, żywopłotem i formowano obwódki w kształcie fantazyjnych wzorów tworząc tzw. partery kwiatowe. W celu urozmaicenia budowano kopce widokowe na które prowadziła spiralna droga, na szczycie była altana widokowa.

Ogrody tarasowe - wprowadzono murki oporowe, balustrady, schody, groty i kaskady. Części ogrodu wyodrębnione tarasami łączyły się ze sobą. Kwatery sytuowano wzdłuż jednej osi kompozycyjnej lub promieniście w otoczeniu pałacu.

ROŚLINY - stosowano rośliny charakterystyczne dla danego kraju. Po raz pierwszy pojawiły się szpalery i ogrody botaniczne. (ogród botaniczny w Padwie, Oxfordzie).

Najsłynniejsze przykłady to:

Villandry (Francja) Interesujący jest park zamkowy wiernie odtworzony według XVI-wiecznych planów. Park leży na trzech tarasach, a symboliczne wzory i dekoracyjne formy łączą się z praktycznym wykorzystaniem (owoce, warzywa, zioła). W parku krzewy przycięto tak, by ich kształt symbolizował różne rodzaje miłości: tragiczną, ulotną, czułą i namiętną.

Villa d' Este (Włochy) - aleja Tysiąca Fontann.

BAROK

Główne cechy stylu barokowego to zmienność, optyczne powiększenie lub ograniczenie przestrzeni poprzez zastosowanie specjalnych efektów. W architekturze i zdobnictwie wnętrz widać wielki przepych, bogactwo. W sztuce ogrodowej wyróżnia się 2 kierunki planowania. Pierwszy był kontynuacją włoskiego ogrodu renesansowego a drugi oparty był na osi kompozycyjnej. Główną oś stanowił kanał lub aleja łączące ogród z krajobrazem. Wnętrza ogrodowe były uzupełnieniem wnętrz pałacu. Najsłynniejsze przykłady budownictwa barokowego to: Luwr, pałac w Wilanowie, pałac Krasińskich w Warszawie, Pałac Sanssouci koło Poczdamu, kościół Św. Kazimierza w Wilnie oraz Św. Piotra i Pawła w Krakowie.

Elementy przestrzenne ogrodów barokowych to: partery ogrodowe, salony ogrodowe, boskiety, bindaże, belweder, kanały, wgłębniki, labirynty, teatry ogrodowe oraz pojemniki wersalskie.

Salon ogrodowy to główne i najobszerniejsze miejsce w ogrodzie, przylegające do pałacu, pełniące funkcję letniego salonu. Zakładane na głównej osi kompozycyjnej na planie kwadratu lub półkola, otoczone strzyżonymi szpalerami, boskietami, ozdobione parterami kwiatowymi, rzeźbami i roślinami doniczkowymi.

Boskiet - system dróg ujętych w szpalery na planie gwiazdy, krzyża Św. Andrzeja lub gęsiej stópki. W środku mógł być gabinet, sala ogrodowa lub teatr.

Bindaż - kryty chodnik ze sklepieniem uzyskanym z konarów drzew lub trejaży porośniętych roślinami.

Bankiet - dekoracyjny pas żywopłotu o średniej wysokości, którego górna krawędź ma zmienną wysokość z ozdobnych elementów, łuków wklęsłych i wypukłych powtarzanych rytmicznie. Całość wzbogacona jest strzyżonymi drzewkami posadzonymi w charakterystycznych miejscach.

Najsłynniejsze przykłady to:

Wilanów - (polski Wersal) Tarasowy układ terenu oraz obecność zbiorników wodnych , odpowiadały wymogom kształtowania barokowych założeń ogrodowych, pozwalały bowiem na uzyskanie ciekawych perspektyw widokowych i powiązanie ogrodu z otaczającym krajobrazem. Od początku władania Wilanowem przez króla Jana III, ogrody przy rezydencji królewskiej, były otaczane szczególną troską przez ich właściciela, który osobiście doglądał rośliny, sadził drzewa, a potem rozkoszował się ich pięknem spędzając w ogrodzie długie godziny.

Wersal - rozbudowany z rozmachem za Ludwika XIV, wraz z kompleksem ogrodowo-parkowym jest najwspanialszym dziełem francuskiego klasycyzmu i baroku. Twórcą założenia ogrodowo-parkowego był André Le Nôtre. Ogrody Wersalu zajmują ponad 100 hektarów. Obfitują w przemyślnie zaplanowane widoki, promenady i tarasy oraz "Canale Grande" we własnej "małej Wenecji". Środek elewacji ogrodowej stanowi „Sala zwierciadlana”. Są tu również liczne rzeźby przedstawiające główne rzeki Francji, grupy zwierząt, postacie z mitologi greckiej, fontanny. Cały ogród podzielony jest na Mały i Wielki Park. Obszar Małego Parku zajmują regularne kwatery. Podstawą kompozycji Wielkiego Parku stanowi układ alei rozchodzących się wachlarzowato z głównej osi założenia tuż za basenem Apolla.

Publiczne założenia ogrodowe - w tym okresie zaczęły powstawać publiczne ogrody dla mieszczan. Początkowo były to promenady )system alei z pięknymi widokami na obrzeżach miasta (np. Pola Elizejskie). Z klasztorami powiązany był nowy typ założenia ogrodowego zwany Kalwarią.

Ogrody Chin

Miasta otoczone były murem , w centrum znajdował się pałac władcy również otoczony murem. Miasto zakładano na planie prostokąta i znajdowały się w nich miejsca przeznaczone do ceremonii religijnych. W sztuce ogrodowej obowiązkowe były trzy elementy: drogi, skały i woda w formie strumieni z zamaskowanym początkiem i końcem. Do ogrodu i kolejnych wnętrz wchodziło się przez bramę księżycową tzw. paj lu. Pawilon ogrodowy służył do odpoczynku, kontemplacji, podziwiania ogrodu a przede wszystkim do picia herbaty. Przed pawilonem znajdowało się kamienne korytko z wodą do mycia rąk. Charakterystyczny był też most o ostrym łuku zwany mostem lotosu. Drogi wąskie , żwirowe lub brukowane wiły się wśród skał. Każda roślina miała znaczenie symboliczne. Najważniejszą rośliną w ogrodzie był lotos - symbolizował dążenie do duchowej doskonałości. Nie było kwietników i trawników. Ogrody przy rezydencjach składały się z dwóch przeciwnych sobie części - oficjalnej - geometrycznej, znajdującej się przed pałacem. Część prywatna mieszcząca się za pałacem opierała się na 5 symbolicznych wzgórzach i miała charakter ogrodu krajobrazowego.

Specyficzną kompozycję miały zespoły sepukularne - czyli odpowiedniki naszych cmentarzy. Miały one układ osiowy. Grobowiec był w kształcie długiego pagórka lub ściętej piramidy. Wejście do świątyni poprzedzał niewielki dziedziniec i droga duchów, po której obu stronach ustawiono rzeźby zwierząt i wojowników.

OŚWIECENIE

Rozpoczęła się rewolucja przemysłowa, powstało dużo zakładów przemysłowych, produkcja w dużym stopniu była zmechanizowana. Motywy dekoracyjne w architekturze były bardziej stonowane i skromniejsze (przykł. Łuk Triumfalny w Paryżu, Teatr Wielki w Warszawie, Pałac na Wodzie w Łazienkach). W Polsce wytworzył się nowy typ niewielkiego podmiejskiego domu zwany dworkiem.

Nastąpiła duża zmiana w postrzeganiu natury, krajobrazu a więc i w sztuce ogrodowej. Wyraźnie widać udział sztuki antycznej i dalekowschodniej. Regularna, geometryczna przestrzeń zamieniona została na układy oparte na pięknie natury. Strzyżone ściany szpalerów, wnętrza ogrodowe zostały zastąpione przez swobodne grupy drzew, klomby, i pojedyncze drzewa. . Do ogrodu włączono naturalne stawy, podkreślono ukształtowanie terenu. Drogi prowadzono po liniach krzywych, łącząc przy ich pomocy poszczególne części ogrodu. Ogród przeznaczony był dla jednostki - ułatwiał kontakt z naturą, naśladował jej piękno, służył kontemplacji i zadumie. Pierwsze takie ogrody pojawiły się w Anglii stąd nazwa ogrody angielskie. Inne określenie na ten typ ogrodu to ogrody krajobrazowe.

W sztuce ogrodowej można wyróżnić 2 nurty:

► nurt sentymentalny - kompozycja była całkowicie swobodna, naśladowała naturę. Drogi były kręte,
prowadziły wśród naturalnej roślinności. Dekoracje stanowił sztafaż - sceny
rodzajowe z rzeźb ludzi i zwierząt, elementy nawiązujące do tradycji antycznej,
średniowiecznej, chińskiej i islamskiej. Różnorodność stylów
architektonicznych ciągle jeszcze sprawiała, że ogród był wyobcowany z
krajobrazu (przykł. Arkadia i Puławy)

► nurt neoklasyczny - kompozycyjni i widokowo ogród powiązany był z otaczającym krajobrazem.
Zarysy linii brzegowej zbiorników i cieków wodnych powiązane były z rzeźbą
terenu; prawie nie wprowadzano egzotycznych roślin, było mało budowli
ogrodowych.

Za najlepszego twórcę ogrodów krajobrazowych uznaje się Williama Kenta Elementy przestrzenne ogrodów krajobrazowych to: ogród sielankowy, zoologiczny i zdrojowy, ferma ozdobna, planty, aha, klomb, lapidarium i obwodnica.

Obwodnica - droga spacerowo-widokowa prowadzona po obrzeżach założenia, wytyczana miękkimi liniami.

Lapidarium - miejsce w ogrodzie gdzie gromadzono fragmenty rzeźb, posągów lub budynków pochodzących z dawnych epok.

Aha - zamaskowana granica ogrodu, kształtowana najczęściej w postaci suchego rowu o stromych skarpach porośniętych roślinami. Funkcję ukrytej granicy ogrodu mogły też pełnić inne elementy jak skały, zbiorniki wodne, wzniesienia. Zastosowanie aha pozwala na optyczne powiązanie ogrodu z krajobrazem.

Ermitaż - pawilon ogrodowy lub parkowy, świątynia dumania, umieszczany na uboczu. Czasami umieszczano tam zbiory i kolekcje osobliwości.

Planty - tereny zieleni miejskiej w postaci parku lub zieleńca, zakładane na miejscu likwidowanych fortyfikacji, fos, koryta rzecznego.

Pod koniec VIII pojawił się kolejny nurt zwany ogrodem romantycznym - miał oddziaływać na uczucia i nastroje zwiedzających. Efekt malowniczości uzyskano wprowadzając ruiny i sceny ogrodowe (Puławy, Arkadia, ogrody w Łańcucie, Nieborów - Arkadia).

WIEK XIX

Jest to wiek szybkiego rozwoju przemysłowego. Migracja ludności ze wsi do miast za pracą przyniosła wytworzenie się nowej warstwy społecznej - robotników. Za tymi zmianami następowały procesy urbanizacji, powstawały miasta o chaotycznej architekturze i mocno przeludnione. Zaczęto poszukiwać rozwiązań bardziej przyjaznych dla ludzi. Wtedy też powstały 3 idee związane z organizacją miasta:

► idea miasta-ogrodu - miasto planowano jako zespół współśrodkowych okręgów dzielących przestrzeń wg kryteriów funkcjonalnych. Przestrzenie te miały być rozdzielane pasami zieleni.

► idea miasta linearnego - oparta była na liniowych ciągach zabudowy wzdłuż istniejącej komunikacji.

► idea funkcjonalnego miasta przemysłowego

Obowiązkowym elementem takich ogrodów była woda w postaci stawu, rzeki, sadzawki, źródła lub wodospadu.

WSPÓŁCZESNE ZAŁOŻENIA OGRODOWE

Współcześnie tereny zieleni sklasyfikowano według funkcji jakie pełnią. Każdy z takich terenów musi posiadać odpowiedni program, lokalizację, zasięg obsługi i ustaloną wielkość powierzchni. Tereny zieleni w miastach powinny zajmować średnio 15-40% powierzchni obszaru miejskiego.

1. Tereny zieleni otwarte (dostępne) wypoczynku biernego i czynnego

• parki spacerowo-wypoczynkowe

• parki ludowe

• zieleńce = skwery

• bulwary i promenady

• parki krajobrazowe

• ogrody dziecięce

2. Tereny zieleni specjalnego przeznaczenia

• pasy zieleni izolacyjnej

• tereny zieleni towarzyszące komunikacji

• ogrody dydaktyczne (ogród botaniczny, zoologiczny, pomologiczny, etnograficzny)

• pracownicze ogrody działkowe

• cmentarze

3. Tereny zieleni towarzyszące (dostęp ograniczony)

• zieleń towarzysząca przemysłowi

• zieleń towarzysząca usługom gospodarczym

• zieleń towarzysząca usługom kulturalno-społecznym (szkoły, przedszkola, szpitale)

• zieleń towarzysząca usługom technicznym (energetyka, wodociągi)

• zieleń towarzysząca zabudowie osiedlowej i indywidualnej

4. Tereny gospodarki ogrodniczej, rolnej i leśnej

• gospodarstwa ogrodnicze i szkółki

• gospodarstwa produkcyjne

• gospodarstwa rolno-hodowlane

5. Tereny zieleni wypoczynkowo-turystyczne

• kempingi i biwaki

• bazy i ośrodki wypoczynkowe (lądowe i przywodne)

• lasy komunalne i parki leśne

---