X. Cechy społeczeństwa postindustrialnego (Bell, Naisbitt).

1. Chciałabym zacząć od przybliżenia sylwetki Daniela Bella, gdyż w mimo iż w trakcie studiów zetknęliśmy się już z tym nazwiskiem, zapewne niewiele osób go pamięta. Koncepcje pana Bella zostały omówione na kursie Społeczeństwa Informacyjnego, co daje nam już ogólną wiedzę na temat tego, czym się zajmował.

Daniel Bell urodził się w 1919 roku w Nowym Jorku, zmarł rok temu w Cambridge. Był amerykańskim socjologiem rozpoczynającym karierę jako dziennikarz, później m.in. jako pracownik uniwersytetu w Columbii, wizytujący profesor w Cambridge. Za swoje działania w dziedzinie postindustrializmu został nagrodzony wieloma nagrodami i honorami zarówno od krajowych uczelni jak i stowarzyszeń socjologicznych (osiągnięcie życia od  American Sociological Association in 1992, w kolejnych latach nagrodę Talcotta Parsonsa czy Toquevilla). Mamy trzy najważniejsze jego prace:

- Kulturowe sprzeczności kapitalizmu

- Koniec wieku ideologii (1960)

- Nadejście społeczeństwa postindustrialnego.

Sam Bell określił siebie jako ‘socjalistę w ekonomii, liberała w polityce i konserwatystę w kulturze. Jest jednym z twórców koncepcji społeczeństwa poprzemysłowego oraz "końca wieku ideologii".

2. jak już wspominałam wcześniej , Bell ma dużo wspólnego z definicją społeczeństwa informacyjnego, które w swoich pracach nazywa naprzemiennie społeczeństwem postindustrialnym.

Taka najprostsza definicja mówi, że z tego rodzaju społeczeństwem mamy do czynienia w momencie, kiedy ilość osób zatrudnionych w usługach i zawodach związanych z informacją przekracza ilość osób zatrudnionych w rolnictwie i przemyśle.

Co warte zauważenia, socjolog ten tworzył z naszej perspektywy dość dawno temu, bo głównie w latach ’60 i ’70, a jego tezy odnoszące się do naszych czasów w znacznej mierze się sprawdziły.

Koncepcja Bella należy do kategorii tak zwanych samospełniających się przepowiedni. Najpierw jednak musiał Bell przekonać opinię publiczną, że zmiany, o których pisał, rzeczywiście są nieuchronne. Jesteście na dobrej drodze, mówił od Amerykanów Bell, która zapewni Ameryce dobrobyt i siłę. Musicie tylko inwestować w badania naukowe i komputeryzację. Była to kontynuacja modernizmu z jego radykalnym zerwaniem z przeszłością, technologiczna wersja rewolucji społecznej, opartej nie na walce klas, ale na komputerach.

{Bell jednak podkreśla, że jego teoria społeczeństwa postindustrialnego nie jest projekcją ani ekstrapolacją istniejących trendów, ale tworzeniem zasad nowej formacji społecznej. Bell oczywiście spotkał się z krytyką, która zarzuca mu technokratyzm i chęć ustanowienia nowej, „neutralnej” klasy profesjonalistów informacji. }

Jak doszło do przekształcenia się struktur społeczeństwa?

Zachodzenie tych zmian D. Bell wyjaśnia za pomocą produktywności, rozumianej jako „uzyskiwanie więcej za mniej”. Dzięki wzrostowi produktywności w rolnictwie pracownicy mogli się przenieść do fabryk. W sferze przemysłowej dzięki wzrostowi efektywności poprzez automatyzację produkcji i skuteczne zarządzanie, uzyskano dodatkowe zyski i zmniejszono liczbę pracujących, co umożliwiło wzrost zatrudnienia w sektorze usług. Niepotrzebni robotnicy podejmowali pracę w usługach. Te procesy spowodowały, że:

• spada liczba robotników w fabrykach i całym sektorze przemysłowym

przy zwiększeniu produkcji, która następuje za pomocą automatyzacji;

• następuje wzrost bogactwa wynikającego ze wzrostu produktywności

w przemyśle. Zdobyte w ten sposób środki służą zaspokajaniu nowych potrzeb

(następuje rozwój medycyny, sektora rozrywki itd.);

• powstają nowe miejsca pracy w usługach dla zabezpieczenia wygenerowanych

przez bogactwo potrzeb

3. Daniel Bell stawia trzy kluczowe tezy. Wszystkie opierają się na innej tezie, zakładającej, że Ameryka w latach ’60 rozpoczęła przemianę z fazy przemysłowej na poprzemysłową. Koncepcja Bella opiera się na założeniu, że przejście do tej nowej formacji społecznej jest nieuchronne i wymuszone przez postęp technologii. Identyfikuje społeczeństwo informacyjne z takimi zjawiskami, jak: rozwój technologii komunikacyjnej i informacyjnej, ekonomizacja wiedzy i wzrost zatrudnienia w zawodach informacyjnych. Zależne od rozwoju technologii informacyjnej nowe społeczeństwo charakteryzują następujące zasady:

1. Po pierwsze: przejście od produkcji dóbr materialnych do usług

2. Po drugie: kodyfikacja wiedzy teoretycznej

3. Po trzecie: powstanie nowej technologii intelektualnej wspierającej podejmowanie decyzji

Rozwój technologii informacyjnej w społeczeństwie postindustrialnym ma podobny wpływ na zmiany społeczne, jak rozwój przemysłu w społeczeństwie industrialnym.

, **Co ważne, Tak jak rozwinięte w wieku XX nowoczesne gałęzie przemysłu nie wyparły przemysłu powstałego w XIX wieku, tak też postindustrializm nie zastąpi całkowicie industrializmu. Chodzi o to, że technologia jedynie nałoży się na wcześniejsze gałęzie. Np. nie zniknie zupełnie rolnictwo, jednak zostanie ono zmodyfikowane przez technikę.

• Ważny jest charakter innowacji technicznych. Dawniej innowacje wynikały z praktyki gospodarczej - teraz wynikają z badań teoretycznych. Bell zakładał, że w świecie współczesnym, to właśnie innowacje techniczne powodują największe zmiany społeczne.

• Uzależnienie społeczeństw współczesnych od wiedzy. sprawia, że zasadniczo są one społeczeństwami informacyjnymi, zaś wymiana informacji i jej przetwarzanie stały się podstawą wszelkiej aktywności.

• najważniejszą aktywnością społeczeństwa postindustrialnego jest produkcja informacji, która pełni podobną rolę, co produkcja dóbr materialnych w społeczeństwie przemysłowym

• Technologia informacyjna prowadzi więc do transformacji społecznej. Badania nad technologią informacyjną Bell podzielił na trzy kategorie. Z perspektywy mikro można ją traktować jako fenomen komunikacyjny. Z perspektywy makro technologia informacyjna tworzy podstawową infrastrukturę społeczną. Z perspektywy życia społecznego najbardziej interesujący jest wpływ technologii informacyjnej na życie codzienne

• W tym typie społeczeństwa żądania społeczne takie jak oświata, opieka społeczna traktowane są jako uprawnienia

• Jeśli przedstawiać by walki klasowe w społeczeństwie industrialnym trzeba by to zrobić na przykładzie konfliktów zorganizowanych grup, które wywierają naciski na państwo, by jak najbardziej skorzystać z jego budżetu. Gdyż głównym problemem politycznym jest alokacja środków.

• Ludzie nie czują chęci poświęcenia się dla dobra publicznego.

• Nazywane jest społeczeństwem komunalnym, bo podstawową jednostką jest społeczność a nie jednostka ludzka.

• społeczeństwo postindustrialne jest grą społeczną. Podobnie jak we wcześniejszych etapach rozwoju człowiek grał z naturą czy fabrykami, tak teraz trwa gra pomiędzy ludźmi: politykiem a wyborcą, lekarzem a pacjentem, czy np. pomiędzy zwolennikami odmiennych poglądów. Ta gra jest najważniejszym doświadczeniem w życiu człowieka. Ona decyduje o losie człowieka.

• człowiek współczesny ma problemy przede wszystkim w relacjach z innymi ludźmi oraz z samym sobą, a nie z naturą. Nie musimy walczyć o posiadanie dóbr materialnych, gdyż są one szeroko rozpowszechnione i łatwo dostępne. Nie dotyczy to jednak dóbr prestiżowych, gdyż zdobycie ich jest w istocie walką o posiadanie jak najwyższego miejsca w hierarchii społecznej.

• Kolejną cechą społeczeństwa postindustrialnego jest zwielokrotnienie kontaktów międzyludzkich. To z kolei doprowadziło do wprowadzenia technologii informacyjnej do każdej dziedziny życia oraz do zmian skali wielkości instytucji, umożliwiającej łączenie się firm ze sobą czy zacieśnianie współpracy.

• Jedną z ważniejszych cech koncepcji Bella jest technologiczny determinizm. Opiera się on na dwóch założeniach. Technologia jest tu przedstawiana jako zasadnicze źródło przemian społecznych oraz że ta właśnie infrastruktura techniczna determinuje życie społeczne. Tutaj technologie intelektualne są

podstawą podejmowania decyzji w sferze społecznej oraz politycznej

• W społeczeństwie postindustrialnym prawa kapitalizmu zostają pozornie zawieszone, a kapitał jest uznawany za czynnik mniejszej wagi niż wiedza.

• Według Daniela Bella przejscie do nowego rodzaju społeczeństwa spowoduje zmianę dotychczasowej hierarchii. Elitą społeczeństwa będą ludzie mający dostęp do informacji, tzw. profesjonaliści informacji. Bell ma tu na myśli dziennikarzy, media, naukowców, programistów. Nazywa ich merytokracją. Jednak rozwój sieci komputerowych w krajach rozwiniętych nie tylko nie spowodował powstania elity informacyjnej w kształcie proponowanym przez Bella, ale jeszcze zapewnił powszechny dostęp do informacji

• Kultura masowa stała się bardziej wpływowa niż elitarna kultura wysoka. Dawniej to wieszczowie czy artyści malarze ustalali trendy, dziś dzieje się to poprzez telewizję, która jest dostępna dla wszystkich. Co ciekawe, fakt ze jest coraz więcej kanałów nie wiąże się z ich wielką różnorodnością. Prezentowane jest głównie to, o czym wiadomo, że spotka się z poparciem. Z mediami wiąże się też coraz więcej przedsiębiorców, polityków. Staje się ona niezbędna dla spotów reklamowych i wszelkiej innej obecności tychże ludzi w programach.

• Jeśli chodzi o edukacje, widzimy tu spadek poziomu elitarności szkolenia wyższego. Dziś bardzo często mamy do czynienia z ludźmi dobrze wykształconymi, napotkanie inżyniera czy magistra nie jest takim ewenementem jak było jeszcze 40 czy 50 lat temu. Bell sądził, że ponieważ problemy społeczne mają charakter techniczny, to sami technicy powinni je rozwiązywać. Technika sprawowania władzy obejmuje również wiedzę na temat propagandy, marketingu i reklamy, a więc i umiejętność przekonywania i narzucania innym swoich opinii.

• Prognozował zmierzch hierarchii pracy, rosnącą samodzielność pracowników oraz wspólne podejmowanie decyzji, a więc - demokratyzację pracy.

• Zamiłowania niezwiązane bezpośrednio z konsumpcją są spychane na margines

Krytyka :

• Bell pomija inne czynniki zmian społecznych, pomija wszystko, co nie mieści się w jego schemacie.

• Nie pisze nic o badaniach naukowych.. W jaki sposób badania naukowe można oddzielić od źródeł ich finansowania.

• Bell pominął milczeniem sprzeczność między publicznym charakterem wiedzy, a jej wartością rynkową. Istnieje bowiem granica komercjalizacji nauki, której przekroczenie może zahamować jej rozwój. Przesunięcie wiedzy na czoło hierarchii wartości jest więc zabiegiem głównie propagandowym, maskującym rzeczywiste, kapitalistyczne podstawy komercjalizacji informacji.

***

W niniejszym rozdziale sygnalizuje się najważniejsze postulaty ujęte w Raporcie, które w dalszych latach wyznaczały politykę Unii Europejskiej w tym obszarze. Są to:

• rozwojem Społeczeństwa Informacyjnego powinien kierować wolny rynek, co oznacza stworzenie warunków uczciwej konkurencji w dziedzinie usług informacyjnych i telekomunikacyjnych,

• zapewnienie powszechnego dostępu do usług, współdziałania programów, usług i aplikacji informacyjnych na terenie UE,

• pochodzenie środków finansowych na rozwój społeczeństwa informacyjnego przede wszystkim z sektora prywatnego,

• ochrona i promowanie różnic językowych i kulturowych w UE,

• ochrona prywatności i bezpieczny przepływ informacji,

• rozwój współpracy z krajami mniej rozwiniętymi gospodarczo, w tym z krajami Europy Środkowej i Wschodniej,

• ogół społeczeństwa musi być świadomy nowych możliwości, jakie niesie Społeczeństwo Informacyjne oraz posiadać dostęp do właściwych szkoleń na wszystkich poziomach edukacji.