Współczesne strategie badawcze w humanistyce – egzamin
Koło hermeneutyczne – figura opisująca hermeneutyczny sposób rozumienia i interpretacji tekstu. Zgodnie z tą figurą nie można zrozumieć całości bez zrozumienia szczegółu, a szczegół nie może być zrozumiany bez odwołania się do całości. Tak więc skuteczna interpretacja polega na ruchu kolistym – od całości do szczegółu i od szczegółu do całości.
Zaum - eksperymenty językowe w symbolice dźwięku i tworzenia języka z rosyjskiego imperium futurystycznych poetów takich jak Wielimir Chlebnikow i Aleksiej Kruczonych.
Śmiech karnawałowy - koncepcja karnawału, Bachtin podkreśla różnice między zwykłym śmiechem satyrycznym a śmiechem karnawałowym.
- Satyryk operuje śmiechem negującym, sam zaś sytuuje się poza zjawiskami, które obśmiewa.
- Śmiech karnawałowy jest śmiechem totalnym, uniwersalnym, obejmuje całość świata, w tym uczestników karnawału.
- Karnawał posługuje się mową jarmarczną, na którą składają się najrozmaitsze przekleństwa, zaklęcia, nieprzyzwoitości. Określenia te związane są przede wszystkim ze pierwiastkiem materialno-cielesnym.
Libido - popęd seksualny (płciowy) – psychiczna reprezentacja pobudzenia pochodzącego z wnętrza organizmu, mająca na celu zaspokojenie potrzeb seksualnych.
Id - jest siłą pierwotną, stanowi ono psychiczną reprezentację procesów pochodzenia biologicznego. Jest ono tym co dziedziczne i wrodzone, id kieruję się zasadą przyjemności.
Ego - stanowi zespół umiejętności przy pomocy których człowiek radzi sobie z rzeczywistością. Kieruję się zasadą realności. Celem ego jest zapewnienie przetrwania tak jednostki jak i gatunku.
Superego - odnosi się do takich zjawisk jak sumienie, zasady moralne, wartości. Id reprezentowało w osobowości pierwiastek biologiczny, superego reprezentuje pierwiastek społeczny (kulturowy).
Teoria
postkolonialna - zwraca
szczególną uwagę na „kolonialne następstwa” na trwałość
kolonialnego systemu i piętno kolonialnej przeszłości, która
rezonuje we współczesnej kulturze niepodległych już państw i
stanowi poważny problem dla ich tożsamości, oraz na przejawy
nowych, neokolonialnych form podporządkowania, wywołanych ekspansją
kapitalizmu i procesami globalizacji.
Nauki nomotetyczne – poszukiwanie ogólnych, uniwersalnych praw rządzących społecznym funkcjonowaniem jednostek.
Nauki idiograficzne - nauki zajmujące się ustalaniem jednostkowych faktów historycznych, opisem swoistości konkretnych zdarzeń, ich wyjaśnianiem, np.: historia, historiografia.
Funkcje językowe wg. Romana Jacobsona :
Emotywna – gdy komunikat skupiony jest na nadawcy
Poznawcza – gdy skupiony jest na kontekście
Poetycka – gdy komunikat skupiony jest na samym sobie
Fatyczna – gdy skupiony jest na kontakcie
Metajęzykowa – gdy skupiony jest na kodzie
Konatywna – gdy skupiony jest na odbiorcy
Psychoanaliza – metoda poznania i leczenia człowieka, teoria pozwalająca wyjaśnić różne zjawiska społeczne i kulturowe. Została zapoczątkowana na przełomie XIX i XX wieku przez wiedeńskiego lekarza Zygmunta Freuda. W tym pierwszym klinicznym znaczeniu psychoanaliza odkrywa i bada nieświadome konflikty wewnętrzne, motywacje i znaczenie objawów. Dąży do modyfikacji systemu mechanizmów obronnych oraz integracji różnych części psychiki.
Hermeneutyka - dyscyplina naukowa o charakterze filologicznym zajmująca się badaniem, objaśnianiem i interpretacją źródeł pisanych, po to by ustalić ich poprawny tekst i właściwy sens. Pełni rolę pomocniczą w stosunku do nauk historycznych posługujących się różnego rodzaju dokumentami. Przedstawiciele : Hans Georg Gadamer i Martin Heidegger.
praktyka i sztuka głoszenia, interpretacji (wyjaśniania, tłumaczenia, przekładania) i rozumienia tekstów mówionych i pisanych, religijnych (świętych) i świeckich (poetyckich, prawniczych), których sens jest obcy lub ukryty, oraz szeroko — dziejów i kultury pojętych na sposób tekstu;
Semiotyka - zwana jest także ogólną teorią znaków. Ogólna, formalna czyli logiczna teoria języka rozumianego jako system znakowy, zajmująca się językiem w aspekcie jego racjonalności i sprawności w aktach poznania i komunikowania. Termin semiotyka wprowadził John Locke, semiotyką zajmował się amerykański filozof i logik Charles Sanders Pierce. Termin semiologia wprowadził Ferdinand de Saussure, mniej więcej w tym samym czasie, w którym tworzył Pierce. Inni znani lingwiści zajmujący się ogólną teorią znaku to Roland Barthes, Umberto Eco oraz Jurij Łotman.
Strukturalizm - teoria oparta na przekonaniu, że język jest strukturą zorganizowanych systemów znaków, będących podstawowym kodem komunikacji międzyludzkiej. Strukturaliści ujmują język jako system relacji. Badacze strukturalizmu to : Ferdinand de Saussure, Claude Levi Strauss, Mukarovsky,
Poststrukturalizm - jest powstałym wewnątrz strukturalizmu krytycznym kierunkiem myślenia o strukturalizmie. O ile strukturalizm kierował swój wzrok ku głębi, ku strukturom i systemom wytwarzającym powierzchniowe teksty, to poststrukturalizm zobaczy w niezmienności i systemowości owych struktur zagrożenie dla zmienności świata i dogmat o jego jednoznaczności. Nazwiska powiązane z poststrukturalizmem to : Roland Barthes, Michael Foucault, Jacques Derrida.
Modernizm i postmodernizm - Zależnością najbardziej wyraźną jest postmodernistyczny pesymizm wynikający z wizji zbliżającego się upadku cywilizacji i kultury, jaki możemy porównać do postawy modernistycznego dekadenta. I tu niepokój egzystencjalny został uwarunkowany pędzącym w szalonym tempie postępem naukowym i technologicznym, który zagraża humanistycznym wartościom promowanym przez kulturę i sztukę, determinując życie człowieka przez wpisanie go w machinę społecznych przemian i powinności. Obie epoki łączy związana z taką wizją koncepcja „przewartościowania wszystkich wartości – w modernizmie opierająca się głównie na założeniach pesymistycznej filozofii Nietzschego i Schopenhauera.
Nowy historyzm - dzieło jest zdeterminowane przez płeć autora, jego przynależność rasową, religijną, przekonania polityczne oraz reprezentowanie określonej klasy społecznej. Nie traktuje dzieła w aspekcie autonomicznym, twórczość jest warunkowana przez kulturę. Przedstawiciele : Stephen Greenblatt, Louis Montrose, Jonathan Goldberg, Walter Benn Michaels, Harold Aram Vesser.
Formalizm - kierunek badań naukowo – literackich, głoszący ograniczenie zadań do zagadnień ściśle literackich. Przedmiotem badania jest wyłącznie dzieło literackie, oglądane jako zorganizowany system techniki artystycznej, albo środków artystycznych. Z takiego pojmowania zwłaszcza formaliści rosyjscy wyprowadzili najdalsze konsekwencje metodologiczne, według których samoistna nauka o literaturze jest uniezależniona od zagadnień filozoficznych i psychologiczno – genetycznych, jako też od zadań biograficznych. Zwrócono uwagę przede wszystkim na język poetycki i jego stosunek do języka potocznego.
Powieść polifoniczna - w literaturze polifoniczność przejawia się w swoistym równouprawnieniu każdej postaci i idei pojawiającej się w utworze, udzieleniu jej głosu. Wielogłosowość pozwalała autorowi na dogłębną prezentację bohaterów i ich punktów widzenia. W ten sposób prezentowane były ich stany psychiczne, poglądy i idee, przy czym żadna z postaci nie mogła rościć sobie prawa do zdominowania treści dzieła, różne perspektywy były równoprawne.
Marksistowski schemat badania historii - Schemat marksistowski zawierał 3 główne elementy: krytyczną diagnozę kapitalizmu, pozytywną wizję komunizmu oraz koncepcję przejścia od jednego ustroju do drugiego.
Kapitalizm jest na poziomie ekonomicznym systemem opartym na wyzysku klasowym, a jednocześnie samoniszczącym przez generowanie wewnętrznej sprzeczności; na poziomie moralnym zaś dehumanizuje i zniewala człowieka.
Komunizm jako przyszłościowa wizja zajmuje najmniej miejsca w marksizmie. Sam Marks interpretował ten ustrój w krótkiej formule „od każdego według zdolności, każdemu według potrzeb”. Komunizm był ujmowany zwykle w opozycji do kapitalizmu jako system charakteryzujący się społeczną własnością środków produkcji, kolektywnym stawianiem celów i racjonalnym zarządzaniem produkcją oraz dystrybucją dóbr.
Zmianę dziejową można przedstawić jako sekwencję formacji ekonomiczno-społecznej, z których każda przechodzi w drugą w wyniku aktu rewolucji, wywołanego wewnętrznymi sprzecznościami. Rewolucja proletariacka likwidująca kapitalizm i wprowadzająca socjalizm miała być ostatnim takim aktem.
Gender - płeć kulturowa i płeć społeczna, jest to suma cech osobowości, zachowań stereotypów i ról płciowych, rozumianych w danym społeczeństwie jako kobiece lub męskie, przyjmowanych przez kobiety i mężczyzn w ramach danej kultury w drodze socjalizacji, niewynikających bezpośrednio z biologicznych różnic w budowie ciała pomiędzy płciami, czyli dymorfizmu płciowego.
Queer studies - (społeczna teoria różnicy, teoria odmienności) – dziedzina badań społecznych w ramach kulturoznawstwa. Stanowi obecnie ważny nurt studiów genderowych. Zawdzięcza swoje narodziny głównie studiom gejowskim, lesbijskim, jak i feministycznym. Teoretycy queer poddają krytycznej analizie kategorie tożsamościowe związane z ludzką seksualnością oraz dyskutują o heteronormatywnym charakterze kultury.