91 – Szymon Szymonowic wobec tradycji literatury arkadyjskiej: poeta i jego wzorce.
Szymonowic, przystępując do pisania Sielanek, miał już poprzedników nie tylko obcych: antycznych i współczesnych sobie, humanistycznych, lecz nawet też i rodzimych. Jednak on postanowił stworzyć dzieło odmienne nieco niż utwory jego polskich poprzedników, realizujące przede wszystkim wzorce idylli Teokryta.
Generalny zwrot do Teokryta, którego Szymonowic (gr. Simonides) przenosi ponad uwielbianego w jego czasach Wergiliusza, znalazł wyraz nie tylko w ogólnym nawiązaniu do wzorca poezji teokrytejskiej, lecz również w przejmowaniu licznych motywów, a nawet w postaci tłumaczeń i parafraz obszerniejszych fragmentów lub tez całych utworów. W podobny sposób korzysta również z Bukolik Wergiliusza i Metamorfoz Owidiusza, a także z sielankowych pieśni Moschosa i Biona. Korzystanie z wierszy Moschosa, Biona, Wergiliusza, a więc z utworów kontynuatorów i naśladowców Teokryta, było zresztą zapewne dla Szymonowica również swoistą formą nawiązania do poezji teokrytejskiej.
Sielanki świadczą o bardzo szerokim zakresie lektury ich autora, lektury, która dostarczyła poecie wzorców bądź też bodźców do własnych pomysłów konstrukcyjnych, różnych wątków i gotowych konstrukcji kompozycyjnych czy stylistycznych. Odnajdujemy tu między innymi echa hymnów Kallimacha, wierszy Safony, Argonautyki Apoloniosa z Rodos.
Stwierdzona w Sielankach Szymonowica ogromna liczba zapożyczeń i reminiscenizacji z lektury, przede wszystkim z dzieł pisarzy starożytnych, nie była bynajmniej wynikiem indywidualnych upodobań autora. Takie postępowanie nakazywała bowiem twórcom ówczesna poetyka. Joachim du Bellay zalecał poetom francuskim, by „bez skrupułów rabowali święte skarby” literatury greckiej i rzymskiej. Umiejętne przejmowanie różnorodnych elementów (tematu, struktury kompozycyjnej, stylu, środków artystycznych itp.) uważane było przez ówczesnych twórców i odbiorców za przejaw bardzo dodatni, świadczący o kulturze literackiej pisarza.
W Sielankach Szymonowic korzysta też z umiarem z zasobów poezji Jana Kochanowskiego.
[ Teokryt – stworzył idyllę jako gatunek (podstawowy) literatury arkadyjskiej, IV/III w. p.n.e., Sycylia.
Wergiliusz – I w. p.n.e. – drugi rozkwit idylli, w Rzymie, zaadoptował dorobek grecki do potrzeb rzymskich.
Szymonowic – ojciec założyciel sielanki, wyznaczył jej kierunki, ramy oraz stworzył ten termin; parafrazował utwory Wergiliusza oraz Teokryta. ]
95 – Na czym polega nadawanie kolorytu lokalnego w Sielankach Szymonowica?
Szymonowic, tłumacząc Teokryta i innych poetów, stara się wprowadzić do swych utworów współczesny, polski lub ruski koloryt sytuacyjny, rodzime realia. Np. w sielance IV, Kosarze, będącej przekładem X idylli Teokryta, odpowiednikiem nowego obuwia jest „gładka skórzenka na nodze”, poza tym mamy tam typowy polski rekwizyt: „piórko za czapką”. Pomysł sielanki XV, Czary, zawdzięcza Szymonowic idylli II Teokryta i jej łacińskiej przeróbce, eklodze VIII Wergiliusza. Szymonowic lokalizuje treść swego utworu w środowisku rodzimym, polsko-ruskim. Elementy czaru antycznego, odwoływanie się do różnych bóstw mitologicznych zastąpione zostały słowiańskimi rekwizytami i zaklęciami magicznymi.
W przeróbkach Szymonowica ulegają polonizacji nie tylko koloryt sytuacyjny czy zewnętrzne rysy bohaterów, ale również i styl wypowiedzi. Np. w sielance VII, Alkon, wzorowanej na drugiej części Teokrytowego Hymnu na Dioskurów, wojownik grecki Linces przemawia stylem polskiego szlachcica.
Stosunek twórcy Sielanek do tradycji literatury antycznej zdeterminowany był przez polskie i chrześcijańskie konwencje obyczajowe, które sam uznawał i z którymi musiał się liczyć, myśląc o swym odbiorcy. Dlatego też przedmiotem uczuć Dafnisa w sielance I czyni Szymonowic nie chłopca, lecz piękną i „okrutną” Fillidę.
Rodzime realia Szymonowic wprowadza dość szeroko do parafrazowanych utworów Teokryta i innych pisarzy. Wśród imion bohaterów Sielanek, obok Dafnisa, Fillidy, Testylis, Baucys, spotykamy polską Basię, Jagienkę, ruską Paraszkę, Haśkę, Maruszkę. Greckich pasterzy Milona i Battosa zmienił poeta na ruskich Miłka i Batego. W sławiącej urodę pięknego i rosłego Dafnisa przyśpiewce Tityrusa, obok jodły rosnącej na górach, jaworu, będącego ozdobą boru, i sosny, odnajdujemy również lipę „wpośród dworu”. uwiecznioną w poetyckiej wizji polskiej wsi i ziemiańskiego dostatku przez Jana Kochanowskiego.
96 – Na czym polega alegoryczność niektórych sielanek Szymonowica?
Sielanki Szymonowica dzielą się na realistyczne i konwencjonalne – alegoryczne. Sielanka ze swej istoty zawsze była alegoryczna. Obrazki rodzajowe harmonizują z lekko zarysowanymi elementami konwencji pasterskiej. Konwencja nie jest dopuszczana do prymatu nad przedstawionym obrazem rzeczywistości. Elementami konwencji posługuje się dyskretnie, czasem niemal w podtekście. Alegoryczna wizja współczesnej rzeczywistości, ukazana w konwencjonalnym kostiumie sielankowym, pozwala autorowi na wyrażenie aktywnej postawy wobec ludzi i świata.
Jest to alegoryczność wergiliańskiego pochodzenia – arkadia jest maską.
Alegoryczne sielanki Szymonowica to np.
„Ślub” – postawa sielankowa została tu wyrażona w konstrukcji monologu skierowanego do nowożeńców i ma charakter afirmatywny wobec rzeczywistości. Wiązało się to z przeznaczeniem utworu, który stanowił literacką formę powinszowania nowożeńcom. Mimo okolicznościowego, weselnego charakteru dydaktyzm ujawnia się tu bardzo silnie. Powinszowanie przepełnione jest radami, jakich udziela poeta młodziutkim małżonkom, kreśląc obraz ich przyszłych osiągnięć i szczęścia. Rady te poparto również przykładami, zawierającymi morał wyraźnie akcentujący dydaktyczną intencję. Rolę pouczającego przykładu (exemplum) spełnia przytoczona obszerna opowieść o Wenus i Adonisie, czyli o zgubnych skutkach przedwczesnego korzystania z uciech miłosnych. – Opis obrzędów weselnych z okazji ślubu młodego Sieniawskiego.
„Rocznica” – sielanka XIX, w której poeta uczcił pamięć hetmana i kanclerza, Jana Zamoyskiego. Apoteoza zmarłego kanclerza, który był symbolem minionych dobrych czasów.
90. Żeńcy, czyli sielanka osiemnasta ze zbioru Szymonowica to najsłynniejszy utwór tego poety. Jak wiele realizacji tego gatunku, Żeńcy mają formę dialogu, w którego istotnym trzonem są pieśni. Odnajdujemy tu ludową przyśpiewkę, powracającą kilkakrotnie jak refren: Refren pełni różne funkcje w tekście, bywa żartem, życzeniem, złośliwym, przytykiem, a ponad wszystko jest swoistą klamrą spinająca dość długi utwór. W dialogu występują trzy postaci: Oluchna, Pietrucha oraz Starosta. Ten ostatni jest przede wszystkim pretekstem do rozmowy dla Oluchny i Pietruchy, dwóch kobiet pracujących na polu pod okiem Starosty. Urzędnik zostaje przedstawiony już w początkowych wypowiedziach pracownic jako okrutnik, często używający kija: Akcja utworu rozpoczyna się w południe, Oluchna i Pietruch pracują w pocie czoła od rana i zaczynają odczuwać dotkliwy głód. Oluchna uskarża się na srogiego Starostę, ale ucisza ją Pietrucha, obawiająca się bicza. Zamiast narzekać na ciężki los, śpiewa staroście by go udobruchać: Słysząc w pieśni skargi na ciężką pracę, Starosta pogania Pietruchę, każe „żymać spieszno”, ponadto grozi jej biczem. Na co kobieta odpowiada dalszą pieśnią, w której prowadzi paralelę między „słoneczkiem” a starostą : Pietrucha życzy staroście „baby o czterech zębach”, na szczęście urzędnik odszedł i nie słyszał pieśni, dzięki czemu kobieta uniknęła ciężkiego bicia. Oluchna i Pietruchna słyszą za to jak starosta katuje Maruchnę. Kobiety komentują to zdarzenie, stwierdzają, że zły nastrój nadzorcy spowodowany jest przez „domowa swachę”, gospodynię, która zatruwa mu życie. Podobno zajmuje się czarami, ale najgorszym jest to, że w ogóle nie umie zająć się gospodarstwem: Dalej snute są rozważania nad tym, jaka powinna być dobra gospodyni oraz jaka jest różnica miedzy obowiązkami gospodyni i sługi. Po czym kobiety dostrzegają, że starosta znowu na nie patrzy, Pietrucha nuci piosenkę, którą przerywa urzędnik wzywający na obiad.