KATASTAROFIZM W POEZJI LAT TRZYDZIESTYCH (Józef Czechowicz, grupa „Żagary”)

KATASTROFIZM - dekadencka postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej zagładzie obecnej formy świata i cywilizacji, całkowite zatracenie wartości, które stoją u podstaw człowieczeństwa, przejawiające się w literaturze i sztuce fin de siecle'u, dwudziestolecia międzywojennego, okresu II wojny światowej, a także powojennego. Nawiązuje do wizyjnej liryki romantycznej, ukazując obrazy zbliżającej się zagłady świata. Polski katastrofizm jest silnie związany z historią, wyraźny w twórczości Czechowicza, Sebyły, wczesnych wierszy Miłosza, Zagórskiego i poetów generacji wojennej, m.in.: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Tadeusz Różewicz. Wydarzenia w polskiej poezji (m.in. Żagary) określane są mianem apokalipsy przeczuwanej.

Na katastrofizm w poezji lat trzydziestych składa się twórczość poetów należących do II Awangardy: lubelskiej i wileńskiej (żagaryści). Poezja ta często bywa również nazywana poezją „trzeciego wyrazu”

Do kręgu lubelskiego II Awangardy zalicza się głównie Józef Czechowicz.

-wyszedł z późno-futurystycznej grupy lubelskiego czasopisma Reflektor

- stworzył nową koncepcję języka, którą można określić jako symboliczno-magiczną

SYMBOLICZNĄ – słowo sięga do treści ukrytych (tradycja młodopolska)

MAGICZNĄ - słowo gra rolę zaklęcia (tradycja romantyczna)

Prowadzi to do:

- mityzacji świata, ku jego odrealnieniu, personifikacji zjawisk, heroizacji postaci, uwzniośleniu

- najważniejsze jest słowo – jest w nim moc i ukryte znaczenie

- Czechowicz uprościł składnię – zrezygnował z wielkich liter i z interpunkcji

- jego poezję charakteryzowała muzyczność – cecha, na którą kładł nacisk

- wiersze Czechowicza reprezentowały poetykę snu, wyrażały przeczucia pełne grozy (ale niejasne), posługiwały się symboliką zagłady, śmierci i zniszczenia

- w poezji dominuje opozycja arkadia-katastrofa

- przeczucie śmierci własnej splecione z przeczuciem wojny, śmierci zbiorowej

- świat poezji Czechowicza to przede wszystkim wieś i prowincja

WIEŚ – sielska, arkadyjska, spokojna, rajska

- poezja Cz. wyrażała łagodność, czułość, bezradność – wręcz dziecięce

- dominującą barwą uczuciową jest żal

- dominującą tonacją estetyczną jest elegijność

- główną obsesją jest śmierć

Twórczość poety:

• ballada z tamtej strony – 1932 r (tytuł tomu i wiersza)

• nuta człowiecza – wiersz z tego tomu żal

• Kamień – 1927 r

• dzień jak codzień – 1930 r

• Stare kamienie – 1934 r (wraz z F. Arnsztajnową)

• w błyskawicy – 1934

• nic więcej – 1936

• nuta człowiecza – 1939 r

KATASTROFIZM U CZECHOWICZA w wierszach:

"Na wsi" - w wierszu ukazana jest wizja bezpiecznej wsi, przedstawiane są powszednie czynności. Świat tej wsi może czuć się bezpiecznie. Podmiot liryczny jednak ma przeczucie zagrożenia i dlatego ucieka się do wspaniałych wizji. Opis wsi jest ucieczką, a okres ten to "cisza przed burzą".

"Sam" - w wierszu występują elementy bojaźni, lęku. Podmiot mówi, iż w tym świecie nie ma spokoju. Widoczny jest element wojny, ma miejsce eskalacja lęku i barwy czerwonej. Podmiot spodziewa się, iż nastąpi burza dziejowa, powódź wieków, będzie miała miejsce zagłada.

"Ballada z tamtej strony" - jak mówi tytuł wiersza podmiot liryczny opisuje siebie jako już nieżyjącego. Stwierdza on, iż życie jest bardzo krótkie, jak sen. Katastrofista widzi swoje życie jako skończone. To co istnieje teraz jest już przeszłością, bo i tak kiedyś przeminie.

"Przedświt" - jest to apokaliptyczna wizja świata. Pojawia się motyw jeźdźca i konia (ten koń stanowi cień skojarzenia z 4 jeźdźcami na koniach z Apokalipsy). Świat ulegnie zagładzie, gdy pojawią się jeźdźcy apokalipsy. W utworze mówi się o przedświcie, ale samego świtu nie będzie, on zginie i pojawi się coś innego. Jawią się różne kolory, a wśród nich czerwień - kolor zagłady, zniszczenia. Człowiek natomiast w momencie zagłady szuka ucieczki, która i tak mu nic nie da.

"Żal" - Podmiot liryczny mówi o zagładzie, o własnej śmierci. Wszyscy jesteśmy skazani na zagładę. Podmiot utożsamia siebie z całą ludzkością. Pojawia się element wojny, podmiot mówi, że będzie strzelał do siebie (nawiązanie do I Wojny Światowej, podczas której Polacy, będący pod różnymi zaborami, strzelali do siebie). Zagłada będzie dotyczyła wszystkich. Zginą żołnierze, przestępcy, dzieci, kobiety, cywile. Ten świat stworzony przez cywilizację jest skazany na zagładę. Motyw ryku głodnych ludów, stanowić ma ryk, który doprowadzi świat do zagłady. Złowieszcze są również w wierszu świergoczące jaskółki.

INNI TWÓRCY

• J. Łobodowski

• Czesław Miłosz - w dwudziestoleciu M. wydał dwa tomy poezji:

1.Poemat o czasie zastygłym – 1933 r

- wpływy Awangardy krakowskiej

- akcenty krytyki społecznej

- wiersze katastroficzne

- w twórczości M. dominowała opozycja pęd ku życiu – elan vital – pęd ku katastrofie

- debiutował jako poeta pokoleniowy – swojej generacji przypisywał optymizm, pragnienie życia, szczęścia, wiecznej młodości

2. Trzy zimy – 1936 r

- odchodzi od poezji awangardowej i od poezji społecznej

- staje się prorokiem-wizjonerem, ale w jego poezji odczuwa się potrzebę rygorów, którymi dysponowała ówczesna poetyka klasycystyczno-symboliczna. Stąd też postawa stoickiego hartu wobec oczekiwanej katastrofy

- novum w poezji – sfera przeżyć religijnych i wprowadzenie symboliki religijnej

INNI ŻAGARYŚCI:

• T. Bujnicki

• J. Zagórski – „Przyjście wroga”, „Wyprawy”

• Rymkiewicz

• Piętak – poematy: „Zwycięstwo,” „Ziemia odpływa na zachód”