Ekonomika Gospodarki Żywnościowej

dr Agnieszka Baer-Nawrocka
p. 611

Zwolnienie z egz:

• 5,0 z ćw

• obecność na wykładach

Grabowski S.
„Ekonomika gospodarki żywnościowej”
„Gospodarka żywnościowa w warunkach rynkowych”

WYKŁAD 1 – 27.09.11 r.

• teoria dobrobytu

• ekonomia polityczna

sprawozdawczość finansowa

dziedziny związane z zarządzaniem

dziedziny makroekonomiczne

dziedziny mikroekonomiczne

Ekonomia gospodarcza

Ekonomia ogólna

Nauka ekonomii

Ekonomika Gospodarki Żywnościowej rozumiemy jako dyscyplinę należącą do szerszej grupy ekonomik szczególnych, tzn. nauk zajmujących się badaniem stanu i rozwoju poszczególnych ważniejszych działów gospodarki narodowej.

Gospodarka żywnościowa (ang Food Economy)

• kompleks, system gosp. żywn.

• kompl. żywność.

• kompl. rolniczo-przemysłowy

• agrokompleks

WYKŁAD 2 – 4.10.11 r.

27.09.11 r.

• pojęcie, które poprzedziło pojęcie: Agrobiznes (ang. Agribusiness)

• czyli powiązanie ze sobą tych ogniw gospodarki, które bezpośrednio lub pośrednio uczestniczą w wytwarzaniu i dystrybucji żywności, tj. głównie rolnictwa i przemysłu przetwórczego

3 podstawowe części agrobiznesu:

1. rolnictwo

2. przetwórstwo

3. usługi

Kompleks gospodarki żywnościowej – struktura

Środki produkcji i usługi + nauka i oświata

Gospodarka żywnościowa = produkcja + podział + wymiana + spożycie żywności

Podstawa badań – analiza ekonomiczna, w której wykrywa się współzależności procesów i zjawisk, ich powiązanie i oddziaływanie.

W analizach ekonomicznych stosuje się metody:

• statystyczna – analiza statystyczna danych masowych, której wyrazem są sposoby opracowania uzyskanych wyników i ich interpretacji (diagramy, indeksy, wskaźniki korelacji, itp.)

• rachunkowo-kalkulacyjna – opracowanie materiałów szczegółowej rachunkowości gospodarstw rolnych stanowiących źródło wielu informacji o stanie i tendencjach rozwojowych rolnictwa

• opisów monograficznych – jest w pewnym sensie uzupełnieniem danych statystycznych i rachunkowych, badania monograficzne umożliwiają pogłębienie znajomości badanej dziedziny

Wnioski i twierdzenia ekonomiczne wyciąga się na podstawie podejścia:

• indukcyjnego (wyprowadzenie wniosków ogólnych z przesłanek szczegółowych – wnioskowanie od szczegółu do ogółu)

• dedukcyjnego (wysuwanie wniosków wynikających z przesłanek ogólnych – od ogółu do szczegółu)

Jednostki badające zjawiska ekonom. w sektorze rolno-żywnościowym

• IERiGŻ – Instytut Ekonomiki Rolnej i Gospodarki Żywnościowej

• IRWiR – Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa

• Uczelnie wyższe

• GUS, Wojewódzkie Urzędy Statystyczne

• EUROSTAT

Inne instytucje publiczne i prywatne:

• FAPA – Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa

• FDPA – Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa

• FAO – Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa

Specyficzne cechy produkcji rolniczej

1. Udział żywych organizmów w procesie produkcji

2. Odmienność roli ziemi w produkcji rolniczej

3. Wpływ warunków klimatycznych na produkcję

4. Występowanie zjawiska samoreprodukcji ,środków produkcji

5. Brak zgodności między czasem pracy a czasem produkcji i sezonowości produkcji

6. Niska towarowość produkcji

Ad. 1. Udział żywych organizmów w procesie produkcji

W rolnictwie, w ścisłym tego słowa znaczeniu produkcją żywe organizmy. Rola człowieka ogranicza się do:

• stwarzania optymalnych warunków dla rozwoju roślin i zwierząt

• doskonaleniu organizmów roślin i zwierząt poprzez pracę hodowlaną

Reperkusje gospodarcze:

• ograniczone tempo wzrostu produkcji

• utrudnienia w mechanizacji i automatyzacji procesów gosp.

• specyfikacja rozkładu w czasie nakładów i efektów (stosunkowo długie cykle produkcyjne)

Ad. 2 Odmienność roli ziemi w produkcji rolniczej

W rolnictwie (także w leśnictwie) zemia jest siedliskiem, w innych dzałach gosp. spełnia rolę bierną

Cechy ziemi jako środka produkcji:

1. ograniczoność i niepowiększalność

Skutki gospodarcze:

• trudność przemian agrarnych

• relatywnie wolne tempo wzrostu produkcji rolnej

2. przestrzenny charakter i nieprzesuwalnośc (nieruchomość)

Skutki gospodarcze:

• przestrzenne rozłożenie produkcji

• koszty obrotu produktami rolnymi

• konieczność stosowania maszyn

WYKŁAD 3 – 11.10.11 r.

Renta gruntowa:

1. Renta absolutna

2. Renta różniczkowa

1. Renta różniczkowa I

2. Renta różniczkowa II

Użytkowanie gruntów ogółem w Polsce (2009 r.)

• Użytki Rolne – 51,6 %

• grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione – 29,6 %

• pozostałe grunty 18,7 %

POLSKA:

Powierzchnia ogółem: 31 267
Użytki Rolne:
Razem: 16 119 – 100%
Grunty orne: 12 113 – 75 %
Sady: 331 – 2%
itd.

Na 1 mieszkańca – 0,4 ha UR
Na 1 pełnozatrudnionego – 7 ha

Wielkość zasobów UR plasuje Polskę na V miejscu wśród krajów UE.

Zasoby ziemi

• Do chwili akcesji powierzchnia UR zmniejszyła się:
  2000 r. – 17 812 tys. Hs
  2003 r. – 16 169 tys. Ha

• Po akcesji nastąpiła stabilizacja zasobów ziemi rolniczej

Jakość ziem w Polsce

Według badań IUNG warunki przyrodnicze Polski , z punktu widzenia produkcji rolniczej są o 30-40 % gorsze niż w krajach Europy Zachodniej

Ad. 3. Wpływ warunków klimatycznych na produkcję

1. Czynniki klimatyczne:

• biorą bezpośredni udział w procesach produkcyjnych

• w znacznej mierze narzucają rolnikowi określony kierunek produkcji i determinuję w dużym stopniu efektywność jego działania

2. Zmienność warunków klimatycznych powoduje fluktuację produkcji, dochodów i efektywność nakładów

3. Przyrodnicze ryzyko produkcji – zmienność efektów pracy człowieka wywołania zmiennością warunków klimatycznych oraz faktem uczestniczenia w niej żywych organizmów

WYKŁAD 4 – 19.10.11 r.

Zależność produkcji rolniczej od przyrody maleje w miarę rozwoju postępu, opanowywania przyrody

Sposoby przeciwdziałania niekorzystnym zjawiskom przyrodniczym:

• Mrozoodporne i choroboodporne odmiany roślin

• Szczepionki

• Melioracje, systemy nawodnień

• Środki ochrony roślin

Ograniczenia w oddziaływaniu człowieka:

• Urodzajność ziemi

• Sumy opadów i ich rozkład

• Nasłonecznienie

• Przymrozki i mrozy

Ad.4 Występowanie zjawiska samoreprodukcji ,środków produkcji

Reprodukcja = odtwarzanie

Rodzaje reprodukcji:

1. Prosta – wielkość zasobów jest stała

2. Zwężona – wielkość zasobów zmniejsza się

3. Rozszerzona – wielkość zasobów z okresu na okres wzrasta (stopa zmian dodatnia)

Reperkusje gospodarcze:

• Możliwość istnienia gospodarki naturalnej zamkniętej

• Mniejsza zależność gospodarstwa od rynku

• Znaczenie samoreprodukcji dla poszczególnych gospodarstw zmniejsza się wraz z unowocześnieniem gospodarki rolnej

Ad. 5 Brak zgodności między czasem pracy a czasem produkcji i sezonowości produkcji

Czas produkcji
okres od rozpoczęcia produkcji do jej zakończenia

Czas pracy
okres ilość dni, w którym potrzeba przy danej produkcji pracować, w którym potrzebna jest ingerencja, działalność człowieka

SKUTKI

1. nierównomierność zapotrzebowania na pracę

2. utrzymywanie w rolnictwie zasobów pracy na poziomie większym od średniego zapotrzebowania (niepełne wykorzystanie zasobów pracy)

3. mniejsza efektywność mechanizacji rolnictwa w porównaniu do przemysłu

Ad. 6 Niska towarowość produkcji

Towarowość produkcji

Dla całości produkcji wytworzonej w danym gospodarstwie w danym podmiocie produkcyjnym:

Wtg = PT/PK

Wtg – wskaźnik towarowości produkcji gospodarstwa
PT – produkcja towarowa
PK – produkcja końcowa

Dla pojedynczego produktu:

Wtp = PT/PG

Wtg – wskaźnik towarowości produkcji danego produktu
PT – produkcja towarowa
PG – produkcja globalna

W Polsce:

Produkcja zwierzęca – 56 %
Produkcja roślinna – 44%

Tendencje związane z towarowością produkcji rolniczej

1. Towarowość produkcji rolniczej jest znacznie niższa niż w innych działach produkcji materialnej

Przyczyny:

• duże zużycie produkcyjne

• zużycie konsumpcyjne rodziny rolniczych

2. W rozwoju historycznym towarowość rolnicza rośnie

Przyczyny:

1. wzrost skali produkcji w poszczególnych gospodarstwach

2. spadek konsumpcji naturalnej w samym rolnictwie

3. zawężenie profilu produkcyjnego gospodarstw tylko w określonych produktach

3. Towarowość gospodarstw zależna jest ich wielkości

rośnie obszar gospodarstwa – rośnie towarowość

KIERUNKI PRZEMIAN WE WSPÓŁCZESNEJ SGOSPODARCE ŻYWNOŚCIOWEJ

1. Pogłębianie społecznego podziału pracy

2. Technizacja rolnictwa

3. Intensyfikacja organizacji produkcji i produkowania

4. Integracja

5. Koncentracja produkcji i jednostek produkcyjnych

6. Rosnący wpływ postępu naukowo-technicznego

Ad.1 Pogłębianie społecznego podziału pracy

Dwie płaszczyzny:

1. rolnictwo – działy pozarolnicze

Przekazywanie działom pozarolniczym

• funkcji przetwarzania produktów rolnych

• funkcji zaopatrywania gospodarstw rolnych oraz zbytu ich produktów

• niektórych czynności bezpośrednio produkcyjnych

2. wewnątrz samego rolnictwa

ad. 1) Płaszczyzna: rolnictwo – działy pozarolnicze

Przetwórstwo rolno – spożywcze

Rynek środków do produkcji rolniczej

Usługi

+

Rolnictwo

= AGROBIZNES

ad. 2) Płaszczyzna: rolnictwo – rolnictwo

Specjalizacja produkcji w rolnictwie:

1. naturalna

2. ekonomiczna

Cele specjalizacji:

1. Zwiększenie ilości i jakości produkcji towarowej

2. Wzrost wydajności pracy

3. Osiąganie wyższej opłacalności produkcji i dochodu rolniczego

4. Zwiększenie skali produkcji w celu lepszego wykorzystania budynków, urządzeń i maszyn

Skala produkcji – rozmiar jednorodnej produkcji w danym gospodarstwie

5. Szybsze wprowadzania do produkcji nowej tech8inki i osiągnięć naukowych

Źródła pogłębiania się społecznego podziału pracy:

• rozwój środków produkcji

• technizacja

• korzyści ekonomiczne płynące ze zwiększania skali produkcji poszczególnych produktów

Czynniki wywołujące zróżnicowanie stopnia podziału pracy:

• poziom ogólnego rozwoju całej gospodarki narodowej

• stopień rozwoju przedsiębiorstw usługowych

• struktura agrarna

Podsumowując:

Skutki pogłębiania się społecznego podziału pracy:

• wzrost skali produkcji

• specjalizacja

• wyrastanie sfery usług

• zmniejszanie się liczny ludności w rolnictwie

• obniżenie społecznych kosztów produkcji w rolnictwie

• obniżenie społecznych kosztów produkcji rolnej

WYKŁAD 5 – 2.11.11 r.

Ad. 2 Technizacja rolnictwa

• zastępowanie żywych sił napędowych mechanicznymi siłami

• wprowadzenie do rolnictwa:

  • doskonalszych maszyn i urządzeń,

  • środków obrotowych wytwarzanych w przemyśle (nawozy mineralne, pasze przemysłowe, itp.)

Poziom technizacji można pośrednio określić poprzez:

• wskaźniki charakteryzujące wyposażenie w maszyny i urządzenia
  (techniczne uzbrojenie zasobów pracy/ziemi),

• wysokość zużycia środków obrotowych pochodzenia przemysłowego,

• poziom nakładów inwestycyjnych na produkcję

Skutki gospodarcze technizacji:

• zmniejsza się pracochłonność produkcji

• wywołuje tendencję do koncentracji i zwiększania skali produkcji

• stwarza możliwość intensyfikacji kapitałochłonnej

• prowadzi do zmiany relacji między czynnikami produkcji
  (wzrasta wyposażenie w kapitał w przeliczeniu na 1 ha lub jednego pracownika)

Ad. 3 Intensyfikacja organizacji produkcji i produkowania

• proces podnoszenia nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej na jednostkę powierzchni

• cel: zwiększenie produkcji rolniczej na jednostce zagospodarowanej ziemi lub od jednego zwierzęcia

Intensywność – natężenie jakiegoś zjawiska lub działalności:

1. intensywność organizacji – struktura zasiewów, wielkość stada zwierząt o odpowiedniej strukturze

2. intensywność produkcji – wielkość nakładów pracy żywej i środków produkcji poniesionych na jednostkę powierzchni lub produktu

Ad. 4 Integracja

1. Integracja pionowa – wiążąca jednostki gospodarki żywnościowej pracujące na różnych etapach

Modele integracji pionowej:

1. integracja przez kontrakt

2. integracja przez zawłaszczenie

Wady i zalety integracji pionowej:

Zalety:

1. producent ma zapewniony rynek dla swojej produkcji i zagwarantowaną ceną

2. przy lepszej jakości produktu możliwość uzyskania wyższej ceny

3. stała integracja w postępie w zakresie techniki produkcji

Wady:

1. producent ma mniejsze możliwości skorzystania z niespodziewanych zysków

2. kupujący może nalegać na stosowanie specjalnych metod produkcji (wzrost kosztów produkcji bez kompensaty przychodów)

2. Integracja pozioma – łącząca jednostki o tych samych funkcjach

Grupy producenckie:

Cel:

• podniesienie dochodów rolników poprzez redukcję kosztów

• poprawa jakości produkcji na rynku w wyniku stosowania wspólnych technologii produkcji i wspólnego przygotowania produktów na rynek

• koncentracja dostaw

• lepsze planowanie i dostosowanie produkcji do potrzeb rynku

Ad. 5 Koncentracja produkcji i jednostek produkcyjnych

Rodzaje koncentracji:

• koncentracja przestrzenna

• koncentracja w strukturze agrarnej

• koncentracja w wytwarzaniu produktów rolnych

Koncentracja przestrzenna

Likwidacja produkcji rolnej rozproszonej przestrzennie

Lokalizacja określonej produkcji rolnej w miejscach, gdzie warunki przyrodnicze i/lub ekonomiczne są dla danego typu produkcji najkorzystniejsze (w regionach gdzie produkcja jest najtańsza)

Podstawowe przesłanki rozwoju koncentracji przestrzennej:

• obniżka kosztów transferowych – rozwój transportu, wzrost jego szybkości

• liberalizacja światowego handlu rolnego – obniżka i likwidacja taryf celnych oraz ograniczenie i/lub zakaz stosowania środków pozataryfowych

• rozwój integracji międzynarodowej – powstawanie stref wolnego handlu, jednolitego rynku

Koncentracja w strukturze agrarnej

- polega na zmniejszeniu liczny jednostek produkcyjnych przy równoczesnych zwiększaniu się przeciętnego obszaru gospodarstw i ich produkcji

Koncentracja w wytwarzaniu produktów rolnych

Poszczególne produkty rolne są wytwarzanie przez zmniejszającą się liczbę producentów którzy wytwarzają na coraz większą skalę. Równocześnie inni dotychczasowi wytwórcy zaprzestają ich produkcji.

Koncentracja w wytwarzaniu prowadzi do zawężania profilu produkcji, a w konsekwencji do specjalizacji produkcji.

Ekonomiczne przesłanki koncentracji:

1. Procesy koncentracji są wynikiem działania prawidłowości ekonomicznych. Na skutek procesów technizacji i integracji optimum produkcyjne przesuwa się do jednostek o większej skali produkcji

2. Przemysł i handel rolno-spożywczych na skutek zachodzących w nich procesów koncentracji wymagają dostaw dużych partii surowca o wystandaryzowanej i wysokiej jakości

Koncentracja w sferze obrostu i przetwórstwa żywności wywołuje zatem koncentrację w rolnictwie.

Ad. 6 Rosnący wpływ postępu naukowo-technicznego

Postęp – zmiany ilościowe i jakościowe, które w sensie ekonomicznym oznaczają zmniejszenie nakładów na jednostkę produktu finalnego

Istota postępu – pojawianie się zmian, które w stosunku do poprzedniego stanu rzeczy oznaczają wyższy stopień rozwoju

Skutki głównych kierunków przemian we współczesnym sektorze rolnym:

1. zmniejszenie liczby bezpośrednio zatrudnionych w rolnictwie (wzrost wydajności pracy)

2. zmiana proporcji ilościowych między czynnikami produkcji i towarzysząca temu zmiana technik wytwarzania

3. zwiększenie skali produkcji i związania z tym zmiana struktury obszarowej gospodarstw

• specjalizacja w produkcji gospodarstw, rejonów i państw

• obniżka społecznych kosztów wytwarzania

Nowe (wykształcone w ostatnich latach) kierunki przemian sektora rolnego

Idea rolnictwa społecznie zrównoważonego:

Główne typy rolnictwa:

• rolnictwo konwencjonalne (industrialne)

• rolnictwo ekologiczne

• rolnictwo integrowane

Trzy typy równowagi:

1. równowaga ekonomiczna (czynników wytwórczych)

2. równowaga środowiskowa

3. równowaga społeczna

Rolnictwo społecznie zrównoważone implikuje tzw. wielofunkcyjność rolnictwa.

Pojęcia i różnice:

• wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich

• wielofunkcyjne rolnictwo

WYKŁAD 6 – 9.11.11 r.

Europejski system zbierania danych rachunkowych gospodarstw rolnych

Wprowadzenie

Gospodarowanie w rolnictwie w warunkach rosnącej konkurencji rynkowej powoduje konieczność prowadzenia rachunku ekonomicznego.

Podstawę rachunku ekonomicznego w gospodarstwie stanowi rachunkowość rolnicza.

Pojęcie rachunkowości

Całościowy i zwarty system ciągłego oraz systematycznego gromadzenia i przetwarzania danych oraz prezentowania tych informacji.

Prowadzenie rachunkowości w rolnictwie polskim nie jest obowiązkowa.

Podatek gruntowy = ilość ha przeliczeniowych x 2,5 q żyta x cena żyta

Rolnicy mogą prowadzić rachunkowość dobrowolnie.

Analiza ekonomiczna:

1. Analiza finansowa

2. Analiza techniczno – ekonomiczna

FADN (z ang. Farm Accountancy Data Network) – Sieć Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych

• powstał w 1965 r.

• Zasady FADN:

  • uczestnictwo gospodarstw w sieci jest dobrowolne

  • dane przesyłane do Komisji są ściśle tajne

  • zabrania się wykorzystywania danych do celów podatkowych oraz innych, które mogłoby działać na szkodę rolnika

• Informacje zbierane w ramach tego systemu służą do:

  • obliczania dochodów gospodarstw rolnych UE

  • analizy działalności tych gospodarstw

  • przewidywania możliwych skutków projektowanych zmian w zakresie WPR

Zbiór funkcjonujących gospodarstw rolnych i pole obserwacji FADN

Pole obserwacji FADN (minimum 90 % wytwarzanej wartości SO (do 2010 SGM))

Gospodarstwa małe nietowarowe nie znajdują się w polu obserwacji

Standardowa Produkcja (z ang. Standard Output)

jest to średnia z 5 lat wartość produkcji określonej działalności produkcji roślinnej lub zwierzęcej uzyskiwana z 1 ha lub od zwierzęcia w ciągu 1 roku w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych.

Standardowa Nadwyżka Bezpośrednie (Standard Gross Margin) =

• Produkcja ogółem

• produkt główny

• produkt uboczny

• dopłaty do produkcji

- (minus)

• Koszty bezpośrednie

  • koszt wymiany stada

  • pozost. koszty bezpośrednie

Standardowa Produkcja (Standard Output) =

• Produkcja ogółem

• produkt główny

• produkt uboczny

• dopłaty do produkcji

-

• koszt wymiany stada *

* tylko dla produkcji zwierzęcej

Standardowa produkcja

Wartość produkcji z danej działalno0ści produkcji roślinnej i zwierzęcej obejmuje sprzedaż, zużycie w gospodarstwie rolnym, zużycie w gospodarstwie domowym i zmiany zapasów oraz odnosi się do produktu(ów) głównego(ych) oraz produktu(ów) ubocznego(ych) (- koszty wymiany stada).

Współczynniki SO ustalane są dla wszystkich istotnych działalności produkcji występujących w danym kraju, ale zgodnie z listą działalności objętych wspólnotowymi Badaniami Struktury Gospodarstw Rolnych (obecnie lista ta obejmuje w sumie 86 działalności).

Systematyzowanie gospodarstw odbywa się przy zastosowaniu kryteriów:

• wielkości ekonomicznej gospodarstwa rolnego

• typu rolniczego

Wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego

• suma standardowych produkcji wszystkich kierunków produkcji

Wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego wyrażana jest w euro.

Kiedyś europejskie jednostkach wielkości (ESU)

1 ESU = 1200 euro

Typy rolnicze

• określane na podstawie udziału poszczególnych działalności w tworzeniu ogólnej wartości SO gospodarstwa

W zależności od stopnia dokładności wyróżnia się:

• 8 typów ogólnych

• 17 typów podstawowych

• 50 typów szczegółowych

• podtypy 50 typów szczegółowych

Ocena efektów:

1. podjętych decyzji w WPR poprzez

   • coroczne określenia dochodów gospodarstw rolnych funkcjonujący na terenie Wspólnoty

   • analizę działalności gospodarstw rolnych

2. planowanych decyzji w ramach WPR poprzez:

   • wykonywanie scenariuszy dla oceny zmian dotyczących rolnictwa Wspólnoty

Z zasobów informacyjnych FADN korzysta oprócz instytucji unijnych, także szereg podmiotów:

• jednostki zajmujące się programami wsparcia rolnictwa

• organizacje rolnicze

• środowiska naukowo – badawcze dokonujące analiz zebranego materiału statystycznego

• instytucje udzielające porad rolnikom, np. w zakresie trafności podejmowanych przedsięwzięć

• gospodarstwa uczestniczące w systemie (dokonywanie porównać)

Pole obserwacji Polskiego FADN

W nowym polu obserwacji znalazło się ok. 738 tys. GR (tj. ok 37 % wszystkich gospodarstw).

Pozostała część gospodarstw (63%) wytwarza zaledwie 10 % standardowej produkcji.

Największą koncentracją gospodarstw obserwujemy w klasach ES od 4 000 do 25 000 euro. Znajduje się w nich ponad 85 % gospodarstw, które wytwarzają zaledwie 44 % wartości SO.

Gospodarstwa te mają w dyspozycji ponad 52 % powierzchni UR i absorbuję około 80 % nakładów pracy wyrażonych liczbą osób pełnozatrudnionych

Z 738 tys. GR w Polsce 12 100 GR jest próbą (ok. 1 400 tys. gospodarstw rolnych o wielkości ekonomicznej poniżej progu wielkości).

Rozkład próby gospodarstw rolnych do prowadzenia rachunkowości w ramach Polskiego FADN wg 4 regionów:

• Pomorze i Mazura

• Wielkopolska i Śląsk

• Mazowsze i Podlesie

• Małopolska i Pogórze

System rachunkowości FADN opiera się na tych samych zasadach co rachunkowość prowadzona w innych podmiotach

RÓŻNICE:

• BILANS

  • specyficzne spożycie aktywów:

aktywa trwałe:

• ziemia rolnicza (użytki rolne)

• melioracje

• drzewostan leśny

• sady i plantacje wieloletnie (np. chmielniki)

• zwierzęta – stado podstawowe)

aktywa obrotowe:

• produkcja roślinna w toku cyklu krótkiego

• produkcja roślinna cyklu długiego

• zwierzęta - stado obrotowe

WYKŁAD 7 – 16.11.11r.

Role i funkcje wypełniane przez kompleks gospodarki żywnościowej w gospodarce narodowej

Struktura gospodarki żywnościowej (agrobiznesu)

Gospodarka żywnościowa:

• I agregat (przemysły wytwarzające środki produkcji i usługi dla rolnictwa i przemysłu spożywczego)

• II agregat (rolnictwo właściwe)

• III agregat (przemysł spożywczy)

Prawidłowości rozwoju i funkcjonowania agrobiznesu

• proces zmian ilościowych i jakościowych w kierunku zwiększania złożoności i różnorodności jej stanów

  • dotyczą relacji kompleks – otoczenie

  • dotyczą relacji wewnątrz kompleksu

Pojęcie rozwoju obejmuje zmiany w strukturze systemu oraz stopnień zintegrowania elementów kompleksu żywnościowego.

Rozwój kompleksu żywnościowego wymaga zmian (rozwoju) wszystkich elementów składowych, aby powstała podstawa do dalszych pozytywnych zmian w całym kompleksie.

Dla efektywności całego procesu wytwarzania żywności ważne są wszystkie ogniwa (sfery) kompleksu.

W każdym momencie rozwoju agrobiznesu inne ogniwo odgrywa rolę wiodącą.

Ogólną prawidłowość rozwoju nowoczesnych społeczeństw stanowi wyodrębnianie się agrobiznesu w postaci subsystemu gospodarki narodowej.

• związki między członami tworzącymi kompleks gospodarki żywnościowej są silniejsze aniżeli związki całego kompleksu z jego otoczeniem

Dotyczące relacji kompleks – otoczenie:

1. Zmniejszanie się:

   • udziału agrobiznesu w tworzeniu produktu narodowego

   • udziały produktów wytwarzanych w kompleksie gosp. żywnościowej w zaspokajaniu potrzeb społecznych

2. Relatywne (w stosunku do całej gospodarki narodowej)

zmniejszanie się:

• nakładów pracy na wytworzenie określonego wolumenu produktów żywnościowych

• majątku produkcyjnego

3. Relatywnie szybszy wzrost technicznego uzbrojenia zatrudnionych (zrównanie wydajności pracy)

4. Wzrost znaczenia ochrony środowiska naturalnego w procesie produkcji żywności

Dotyczące wewnątrz kompleksu:

Schemat rozwoju struktury wewnętrznej agrobiznesu

gospodarka gosp. industrialna gosp. postindustrialna
przedindustrialna

I sfera – przemysły wytwarzające środki produkcji i usługi dla rolnictwa i przemysłu spożywczego

II sfera – rolnictwo właściwe

III sfera – przemysł spożywczy

Ogniwo wiodące

• element systemu, który decyduje o kierunkach, tempie i charakterze jego rozwoju

Ogniwami wiodącymi w agrobiznesie (w długim okresie) zgodnie z sekwencją historyczną należy uznać:

1. okres I – przedindustrialny – rolnictwo

2. okres II – mechanizacji rolnictwa – przemysł środków produkcji

3. okres III – nadprodukcji żywności – przemysł spożywczy

4. okres IV – koncentracji – handel żywnością

W celu oceny stopnia rozwoju i nowoczesności agrobiznesu można posłużyć się zespołem 5 wskaźników:

• zatrudnienia

• wartości brutto środków trwałych

• nakładów inwestycyjnych

• produkcji globalnej

• wartości dodanej brutto

Przy ustalaniu wielkości charakteryzujących agrobiznes można wykorzystać poniższy wzór:

X_a – produkcja globalna agrobiznesu
x_r – produkcja globalna rolnictwa
x_p – produkcja globalna przemysłu spożywczego
x_i - produkcja globalnych i-tych działów (gałęzi) związanych z rolnictwem i przemysłem spożywczym (i = 1,2, … , n; n=r,p), biorących pośredni udział w wytwarzaniu żywności
b_ir- współczynnik określający przepływ produktów i usług i-tego działu (gałęzi) do rolnictwa, wyrażony w procentach popytu pośredniego i-tego działu (gałęzi)
b_ip – współczynnik określający przepływ produktów i usług i-tego działu (gałęzi) do przemysłu spożywczego, wyrażony w procentach popytu pośredniego i-tego działu (gałęzi)

Wielkość potencjału wytwórczego, wyniki produkcyjne i dochodowe agrobiznesu na tle gospodarki narodowej oraz struktura wewnętrzna w Polsce

Agrobiznes w Polsce jest ważnym i znaczącym subsystem gospodarki narodowej (dane na rok 2009):

2,8 mln pracuje w Polsce w przemyśle spożywczym ogółem (zmniejsza się struktura zatrudnionych w rolnictwie, rośnie w przemyśle wytwarzających środku do produkcji).
Obecnie (2009r.) 19,9 % wszystkich zatrudnionych pracuje w agrobiznesie (1995r. – 32,3%).
Obecnie maleje udział majątku zgromadzonego w rolnictwie, rośnie w przemyśle spożywczym.

249 mld zł – majątek zgromadzony w całym agrobiznesie.
Udział majątku agrobiznesu w gospodarce narodowej maleje – 10,5 % całej gosp. narodowej.

13,4 mld zł – nakłady inwestycyjne w agrobiznesie.
6,1% - udział inwestycji w agrobiznesie w gospodarce narodowej.

295,4 mld zł – wartość produkcji globalnej przemysłu gospodarki żywnościowej.
11 % - udział produkcji globalnej agrobiznesu w gospodarce narodowej.

80,8 mld zł – wielkość wartości dodanej brutto agrobiznesu
6,8 % - udział wartości dodanej brutto agrobiznesu w gospodarce narodowej

W latach 1995 – 2009 nastąpiło zmniejszenie udziału sektora rolno-żywnościowego w gospodarce narodowej pod względem

• pracujących

• majątku trwałego

• nakładów inwestycyjnych

• wyników produkcyjnych i dochodowych

Nie oznacza to jednak, że maleje bezwzględne znaczenie agrobiznesu w gospodarce narodowej, sektor ten pozostaje w dalszym ciągu jednym z największych subsystemów gospodarki narodowej.

WYKŁAD 8 – 23.11.11 r.

Przemiany struktury sektora rolno spożywczego przebiegają w odpowiednim kierunku, maleje bowiem znaczenie rolnictwa, natomiast wzrasta przemysłu spożywczego i przemysłów wytwarzających środki produkcji i usług. Zatem w wewnętrznej strukturze dominuje rolnictwo pod względem majątku trwałego i zasobów prac przemysł spożywczy pod względem nakładów inwestycyjnych oraz uzyskiwanych w wyników produkcyjnych i dochodowych.

Porównując gospodarkę żywnościową z innymi krajami ze stanem występującym w krajach o wyższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego można stwierdzić że obecnie znajduje się on we wczesnym stadium przeobrażeń w kierunku nowoczesności.

Spożycie podstawowych produktów rolnych i spożywczych

Spożycie dotyczy tylko żywności, a konsumpcja odnosi się do wszystkich dóbr (nabywanie towarów i usług).

Czynniki wpływające na poziom i strukturę konsumpcji:

• cz. ekonomiczne

  1. dochód konsumentów

  2. cena dóbr

  3. podaż produktów na rynku

  4. dostępność kredytów i ich cena (oprocentowanie)

  5. wielkość posiadanych oszczędności

• cz. pozaekonomiczne

  6. czynniki biologiczne

     • potrzeby żywnościowe ludzi

     • import danego kraju

     • rozwój fizyczny człowieka

  7. demograficzne

     • płeć

  8. psycho-społeczne

     • tradycje
       
       
       

  9. społeczno – zawodowe

     • wykształcenie

     • zawód

Ad. A Dochód konsumentów:

Efekt Rygla – spadek dochodów nie powoduje w krótkim okresie nie powoduje spadku konsumpcji (oszczędności, pożyczki).

Spadek konsumpcji następuje w dłuższym okresie. Początkowo dotyczy produktów i usług ponadpodstawowych, a następnie struktury spożycia żywności poprzez zastępowanie produktów droższych o wyższej wartości na produkty tańsze, zaspokajające na produkty tańsze.

Elastyczność dochodowa popytu – % zmiana popytu / % zmiana dochodu

Współczynnik elastyczności dochodowej popytu na żywność mieści się w przedziale od 0,3 do 0,4.

Klasyczna kolejność grup produktów wg. wysokości współczynnika dochodowej elastyczności popytu:

1. warzywa i owoce

2. jaja

3. mięso i jego przetwory

4. tłuszcze zwierzęce

5. cukier

6. mleko

7. produkty zbożowe i ziemniaki

Ad. B Ceny dóbr:

Prawo Marshala – popyt na dany produkt wzrasta wraz z obniżeniem ceny (i na odwrót)

Paradoks Giffena – wzrost cen nie powoduje obniżenia popytu (spożycia) podstawowych produktów (głównie żywnościowych) trudnych do zastąpienia.

Paradoks spekulacyjny – wraz ze wzrostem ceny produktu rośnie popyt na określone dobro

I prawo Gossena – prawo malejącej użyteczności krańcowej dóbr (wraz ze wzrostem konsumpcji maleje przyrost zadowolenia z nabycia lub posiadania każdej następnej jednostki tego dobra)

II prawo Gossena – dotyczy zachowania nabywcy przy wyborze większej ilości przedmiotów konsumpcji ( konsument będzie starał się rozdysponować swoje zasoby finansowe tak, aby każda jednostka pieniężna przynosiła mu jednakowy przyrost zadowolenia)

III prawo Gossena – każdy towar ma wartość subiektywną dla nabywcy, jest ona wyznaczana przez wielkość satysfakcji jaką mu dostarcza

Paradoks Veblena – wraz ze wzrostem ceny dóbr prestiżowych rośnie popyt na te dobra

Efekt naśladownictwa – dotyczy osób biedniejszych, które naśladują osoby bogatsze

Elastyczność cenowa popytu – wskaźnik wyrażający stopnień w jakim nabywcy reagują na zmiany cen (względna zmiana popytu do względnej zmiany cen)

Elastyczność mieszana popytu – współczynnik wskazujący na reakcję wielkości popytu na dany towar w następstwie zmiany cen towaru substytucyjnego lub komplementarnego względem niego

E_mp:

> 0 – substytucyjne dobra (masło i margaryna)
< 0 – dobra komplementarne (samochód i benzyna)
= 0 – dobra niezależne (sandały i ziemniaki)

Przeciętne miesięczne spożycie na jednego mieszkańca w 2009 w Polsce:

• 7 kg - produkty zbożowe i pieczywo

• 5,5 kg - mięso i przetwory mięsne

• 5kg - ziemniaki

• 4,3 kg - warzywa

• 3,7 kg - owoce

• 2 kg - cukier, wyroby cukiernicze, miód

• 1 kg – sery

• 0,5 kg - ryby

• 4,5 l - przetwory mleczne (bez sera)

• 13 szt. - jajka

Bezpieczeństwo żywnościowe – oznacza ciągły dostęp do żywności potrzebny ludziom do zdrowego i aktywnego życia. Warunki spełnienia bezpieczeństwa żywnościowego:

• fizyczna dostępność

• ekonomiczna dostępność (tworzenie warunków wzrostu dochodów osobistych obywateli)

• warunek bezpiecznej żywności

Aspekty rozpatrywania bezp. żywn.:

• międzynarodowy ( walka z głodem)

• krajowy (kontrola cen)

• gospodarstwa domowego (dostępność żywności – warunki ekonomiczne)

WYKŁAD 9 – 30.11.11. r.

Handel zagraniczny artykułami spożywczymi

(na mailu) !