WIELKA BRYTANIA
System WB to wzór systemu parlamentarnego. Nie ma konstytucji pisanej.
EWOLUCJA SYSTEMU POLITYCZNEGO OKRESY:
XII – XVI wiek → przewaga króla, 1215 Wielka Karta Swobód (Wolności), władza króla to władza absolutna,
XVII wieku → walka króla z parlamentem, 1688-89 tzw. Chwalebna Rewolucja, wprowadzono monarchie konstytucyjną, 1701 – akt o następstwie tronu,
XVIII do połowy XIX wieku → przewaga parlamentu, przewaga gabinetu,
od połowy XIX do teraz→ przewaga premiera.
BRYTYJSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE (źródła):
prawo powszechne, prawo zwyczajowe, nie mające charakteru pisanego, ale obowiązywało zawsze, na jego podstawie wydawano precedensy, wyróżniamy:
zasada suwerenności parlamentu – od XVIII wieku do dziś. Parlament może stanowić dowolne ustawy,
zasada politycznej i konstytucyjne nieodpowiedzialności monarchy – król nie może czynić źle bo nie może czynić sam,
zasada nadrzędności ustawy,
orzecznictwo sądowe – orzeczenie dotyczące uprawnień monarchy,
konwenanse konstytucyjne – utarty i uznany za właściwy sposób postępowania w określonej sytuacji ustrojowej, np.:
premierem zostaje lider partii która wygrała wybory,
wraz z ustąpieniem premiera ustępuje cały gabinet,
partia która przegrała wybory podaje się do dymisji,
odbywanie się zebrań parlamentu co roku,
prawo wyborcze może być zmieniane ale z udziałem obu partii,
instytucja opozycji jej królewskiej mości,
prawo pisane – ustawy uchwalone przez parlament np. akty historyczne,
dzieła i traktaty prawnicze, głównie Waltera Bagehot`a i Alberta Dicey`a – pozycja króla jes ceremonialna, symboliczna jak ołtarz w kościele.
Parlament brytyjski składa się z trzech izb:
IZBA GMIN,
IZBA LORDÓW,
Królowa (Monarcha).
PRAWO WYBORCZE DO IZBY GMIN:
Kadencja do 5 lat, dolnej granicy nie ma,
Izbę Gmin rozwiązuje Królowa na wniosek premiera,
Premier wybiera czas kiedy mają odbyć się wybory (najbardziej korzystny czas dla własnej partii),
Na przedłużenie kadencji IZBY GMIN musi wyrazić zgodę Izba Lordów (w czasie I i II wojny światowej),
System wyborczy – system większości względnej, kraj podzielony na jedno mandatowe okręgi (jest ich 659),
Wybory w WB mają charakter partyjny – kandydatów zgłaszają wyborcy (potrzeba 10 podpisów wyborców) ,potrzebny jest też list polecający – wszyscy kandydaci powinni mieć taki list od lidera partii, wybory odbywają się w terminie korzystnym dla partii rządzącej bo premier decyduje o dacie wyborów, (21 dni jest na kampanie wyborczą).
ORGANIZACJA IZBY GMIN.
Izba Gmin składa się z 659 członków. Na czele stoi speaker – jest jednoosobowym organem przewodniczącym, jest bezstronny, nie bierze udziału w głosowaniu. Urząd jest sprawowany przez bardzo długi okres czasu (dopóki nie umrze). Funkcje które wzmacniają jego pozycję – jest ustami izby, dopuszczany przed oblicze królowej. Tworzy precedensy – decyduje czy ustawa jest ustawą zwykłą czy finansową (bez udziału Izby Lordów). Czuwa na straży immunitetów poselskich.
Izba Gmin dzieli się na: rząd większości i opozycja Jej Królewskiej Mości. Większości rządowej przewodniczy Premier, ale w praktyce zastępuje go Lider Izby Gmin. Opozycja formułuje swój gabinet cieni – mają też Lidera Partii Opozycyjnej.
WHIP – rzecznik dyscypliny partyjnej – dba o dobre stosunki między posłami zasiadającymi w tylnej ławie a kierownictwem partii, informuje o decyzji kierownictwa, informuje posłów kiedy ich obecność jest wskazana, konieczna lub niekonieczna. Whipowie partii porozumiewają się ze sobą i ustalają kto będzie nieobecny.
KOMISJE podział:
komisja całej Izby – cała Izba Gmin przekształca się w Komisję, gdy rozpatrywane są sprawy szczególnej rangi (konstytucyjne, budżetowe). Obrady mają wtedy charakter odformalizowany – każdy może zabrać głos. Obradom Izby Gmin wtedy nie przewodniczy Spiker tylko przewodniczący komisji budżetowej. Izba Gmin jest przekształconą w komisję z mocy wniosku (1poseł),
komisje stałe – (ad hoc),
komisje specjalne (śledcze),
komisje wspólne – spośród członków obu Izb gdy są rozbieżności między Izbami,
komisja projektów ustaw prywatnych.
Izba Gmin pracuje na rocznych sesjach (od końca października do czerwca). Każdą sesję rozpoczyna mowa tronowa wygłaszana przez Królową, napisaną przez Premiera. Jest to plan działań rządu na najbliższy rok sesja kończy się prorogacją – pochodzi od Króla.
FUNKCJE IZBY GMIN: ustawodawcza i kontrolna.
Rodzaje ustaw (projekty):
publiczne – sprawy dotyczące państwa,
prywatne – sprawy dotyczące prywatnych rzeczy,
mieszane
Projekty ustaw mogą być:
rządowe – mają przewagę, występuje z nimi minister,
pochodzące od indywidualnych osób.
Prawa inicjatywy ustawodawczej posiadają członkowie obu IZB. Projekt jest uchwalony w czytaniach. Izba Lordów ma prawo veta w stosunku do ustaw Izby Gmin ale rzadko do tego dochodzi. VETO Izby Lordów jest obalone przez Izbę Gmin, jeśli ta w ciągu roku w dwóch kolejnych sesjach ponownie uchwali ten projekt. Ustawy podpisuje Królowa, ale ma prawo veta – to veto ma charakter ostateczny, ale to tylko teoria. Od 1707 Królowa z tego uprawnienia nie skorzystała. Rząd ma też prawo wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy, ale parlament musi go wcześniej do tego upoważnić.
FUNCKJA KONTROLNA IZBY GMIN:
możliwość pociągnięcia rządu do odpowiedzialności politycznej (postawienie wniosku o votum nieufności), ale ma to charakter iluzoryczny,
możliwość pociągnięcia rządu do odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment), Izba Gmin oskarża Izba Lordów sądzi, od II wojny światowej żaden członek nie został pociągnięty do odpowiedzialności,
komisja cały Izby – debata,
dyskusja nad mową tronową,
interpelacje i zapytania,
kontrola komisyjna.
Izba Gmin działa pod dyktando rządu bo partia rządząca ma większość.
IZBA LORDÓW
Jest reliktem. Od 8 lat zmieniona koncepcja Izby Lordów. Izba ta nie pochodzi z wyborów, tylko z nominacji.
SKŁAD:
lordowie dziedziczni – do 1999 roku w skład Izby Lordów wchodzili wszyscy Lordowie dziedziczni, było ich około 900, od 1999 jest ich 92 – jest to reprezentacja lordów dziedzicznych,
lordowie prawa – 21 – mianowani przez Koronę, mianuje Królowa na wniosek Premiera – są to najwybitniejsi prawnicy, adwokaci, sędziowie, prokuratorzy, profesorzy prawa, wykonują większość kompetencji Izby Lordów, wchodzą w skład komisji apelacyjnej,
lordowie duchowni – 26 arcybiskupów i biskupów kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego, mianowani przez Koronę,
lordowie mianowani przez Koronę za wybitne zasługi w różnych dziedzinach, kultura, intelektualiści – ok. 350 – 400.
Lordów jest ok. 650. ale generalnie to podział na lordów świeckich lub duchowych lub lordów mianowanych i z dziedziczenia.
Kworum w Izbie Gmin wynosi 40, a w Izbie Lordzie 3.
UPRAWNIENIA IZBY LORDÓW:
udział w ustawodawstwie,
sądownicze.
Izba Lordów nie kontroluje rządu.
Uprawnienia ustawodawcze:
zgoda Izba Lordów jest konieczna do przedłużenia kadencji Izby Gmin,
veto ustawodawcze,
prawo inicjatywy ustawodawczej,
poprawianie prawa,
zajmuje się przygotowaniem nie kontrowersyjnych ale skomplikowanych pod względem prawa projektów ustaw.
UPRAWNIENIA SĄDOWNICZE (komisja apelacyjna):
najwyższy sąd apelacyjny w sprawach cywilnych i karnych zjednoczonego Królestwa (oprócz spraw karnych w Szkocji),
ewolucja prawa konstytucyjnego przebiegała logicznie.
MONARCHA
Teoretycznie jest to 3 izba parlamentu. Jest częścią władzy wykonawczej, nie ponosi odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej. Każdy akt monarchy oprócz mianowania premiera wymaga kontrasygnaty.
Prerogatywy monarchy:
mianowanie premiera a na jego wniosek składu rządu,
reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych,
rozwiązywanie parlamentu i zarządzanie wyborów,
prawo łaski,
zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi,
podpisywanie ustaw i prawa veta,
mianowanie lordów.
Królowa ma charakter symboliczny, integracyjny. Ma prawo ostrzegania, udzielania rady (ale tylko jak się premier zapyta). Królowa jest apolityczna.
RZĄD I GABINET
Rząd i gabinet to nie to samo.
RZĄD – w jego skład wchodzi ok. 100 osób. Jest to suma stanowisk politycznych w administracji rządowej. 95 z nich może pochodzić z Izby Gmin a reszta z Izby Lordów lub z poza parlamentu. Rząd nigdy nie zbiera się na wspólne posiedzenia.
Gabinet to istota rządu – 20 – 24 osoby. Jest to organ kolegialny. Najbliżsi współpracownicy premiera. Gabinet to wybrani spośród rządu. W skład wchodzi premier, wybrani przez premiera ministrowie (najważniejszych resortów), lord kanclerz (przewodniczący Izby Lordów, nie jest apolityczny). Jest też minister sprawiedliwości, sekretarze stanu ds. Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej, Walii. W skład rządu oprócz członków gabinetu wchodzą pozostali ministrowi (starsi, młodsi), wyżsi funkcjonariusze.
Rząd jest ciałem łączącym Gabinet z Izbą Gmin. Można wyróżnić Gabinet:
wewnętrzny – premier + 2,3 osoby,
częściowy (komitety gabinetu).
UPRAWNIENIA GABINETU:
prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa poprzez występowanie z inicjatywami ustawodawczymi,
wykonanie ustaw,
zapewnienie bezpieczeństwa państwa,
kierowanie i koordynacja administracją.
PREMIER – jest najważniejszy, jego pozycja jest szczególna. Jest liderem większości parlamentarnej. Jest liderem Izby Gmin, szefem rządu i gabinetu. Może się powoływać na to, że został wybrany w wyborach pośrednich. Prowadzi politykę personalną – on decyduje a Królowa nominuje, obsadza stanowiska administracyjne w gospodarce (w firmach państwowych), jest szefem służby cywilnej, zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracyjnych. Dysponuje instytucją patronażu (obsadzania) mianowania na wyższe stanowiska państwowe. Kieruje pracami rządu on decyduje o rozwiązaniu parlamentu. Rzeczywista pozycja premiera zależy od jego pozycji w partii.
NIEMCY
Po II wojnie światowej Niemcy były okupowane. Konstytucja Niemiec została uchwalona w 1949. konstytucja ta była tworzona pod dyktando Komisji Alianckiej. Tworzona oddolnie. W 1968 została wprowadzona całkowita suwerenność RFN. W 1973 RFN w ONZ. W 1955 został uchylony stan okupacji. 3.X.1990 zjednoczenie Niemiec. IX 1991 zmiana konstytucji (kosmetyczna, powierzchowna) nie naruszająca istotnych regulacji. Dotyczy głównie ilości landów, reprezentacji (448 było wcześniej teraz 658 Bundestag), liczba reprezentantów Bundesracie (48 – 68).
Konstytucja Niemiec – to akt tworzony przez chadecję i socjaldemokracje. Akt kompromisowy. Akt nawiązujący do Niemieckiej tradycji prawnej (szczegółowy akt bardzo obszerny). Stanowiący reakcje na doświadczenie okresu hitlerowskiego, wprowadziła zasady demokracji, utworzono instytucje zabezpieczające, odrzucenie demokracji bezpośredniej (w Niemczech nie referendum nie dotyczy landów). Wprowadziła silną władzę wykonawczą (kanclerz). System Niemiec to system parlamentarno zracjonalizowany, kanclerski silna pozycja kanclerza. Zasady systemu kanclerskiego:
kanclerz dobiera sobie współpracowników i wytycza kierunki polityczne państwa które wiązą poszczególnych ministrów,]
konstruktywne wotum nieufności,
jedynie kanclerz ponosi odpowiedzialność polityczną przed Bundestagiem.
W Niemczech nie ma odpowiedzialności indywidualnej poszczególnych ministrów. Tylko raz kanclerz został wybrany zgodnie z prawem 2 (1982)
ZASADY KONSTYTUCJI:
Konstytucja przewiduje zasady nienaruszalne (niezmienialne). Są to zasady które w sposób legalny nie można zmienić (art. 79 ust. 3). Zasady nienaruszalne to:
zasada federalizmu,
współudziału kraju w ustawodawstwie,
prawa człowieka (godność człowieka),
zasada państwa socjalnego,
zasada suwerenności narodu,
zasada podziału władzy,
zasada demokracji pośredniej,
zasada państwa prawa,
prawo do oporu.
W Niemczech dopuszczane jest referendum, ale tylko w kwestii zmiany granic landów.
ZMIANA KONSTYTUCJI:
w sposób zwykły – zmiana musi uzyskać poparcie 2/3 w obu izbach,
pośrednia – gdy przyjmowane umowy międzynarodowe których przedmiotem jest redukcja ustroju prawno okupacyjnego, to gdy umowa ta jest sprzeczna z konstytucją, to wtedy wystarcza deklaracja obu izb (2/3) że nie jest sprzeczna i zmieniane są w pośredni sposób przepisy konstytucyjne.
PARLAMENT
Są dwie izby:
parlament federalny (Bundestag),
Rada Federalna (Budesrat).
BUNDESTAG
Bundestag to reprezentacja narodowa wybierany na kadencję 5 – letnią. Skład 656. Sposób wyboru: system mieszany, większościowo – proporcjonalny. Połowa członków (328) jest wybierana na 1 – mandatowych okręgach wyborczych wg zasady większości względnej. Druga połowa wybierana wg systemu proporcjonalnego. Obywatele oddają głos na listy partyjne w landach. Mandaty rozdzielane są proporcjonalne. Każdy wyborca ma 2 głosy, pierwszy głos oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu a głos drugi na listę landową. W listach landowych jest klauzula zaporowa 4% lub 3 mandaty bezpośrednie. Mandaty nadwyżkowe – jeżeli partia zdobyła więcej mandatów w Bundestagu niż w Bundesracie to jej dodaje się mandaty.
System partyjny – wielopartyjny dwubiegunowy (2 partie dominujące) – chadecja i socjaldemokracja.
ZASADY TWORZENIA RZĄDÓW:
kanclerz pochodzi z wielkiej partii,
obywatele muszą być informowani o nawiązanych koalicjach, dlatego partie tworzą koalicje wyborcze a nie parlamentarne,
duże partie nie wchodzą ze sobą w koalicje,
kanclerz jest wybierany w wyborach pośrednich (lider danej partii która wygrała wybory). Osoba kandydująca na stanowisko kanclerza jest eksponowana opinii publicznej.
ORGANIZACJA BUDESTAGU:
prezydium – przewodniczący z zastępcami,
komisje,
konwent seniorów – opiniodawczy,
frakcje parlamentarne.
FUNKCJE BUNDESTAGU:
ustrojodawcza – dla zmiany konstytucji potrzeba 2/3 poparcia,
ustawodawcza - proces ustawodawczy rozpoczyna się w Bundestagu,prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: 1. członkowie parlamentu w liczbie potrzebnej do utworzenia frakcji = 5%, 2. rząd, 3. Bundesrat. Rząd i Bundesrat mają tzw. związane prawo inicjatywy ustawodawczej polegające na wzajemnym opiniowaniu. Projekty przyjęte przez Bundestag są kierowane do Bundesratu. Bundesrat ma prawo veta w stosunku do ustaw. Dysponuje dwoma rodzajami veta w zależności od rodzaju ustawy. Można wyróżnić: ustawy federalne – dotyczą interesów poszczególnych landów. W stosunku do tych ustaw Bundesrat ma prawo veta ostatecznego, ustawy zwykłe – wszystkie pozostałe – veto zawieszające – sprzeciw który może być obalony. Veto Bundesratu w Bundestagu jest obalone co najmniej taką samą większości głosów jaką zostało uchwalone w Bundesracie. W przypadku rozbieżności między izbami powoływania jest komisja mediacyjna. Projekt uchwalony przez obie izby podpisuje Prezydent który nie posiada konstytucyjnego prawa veta. Lecz wg doktryny uznaje się, że prezydent może odmówić podpisania ustawy jeżeli jest ona sprzeczna z konstytucją (jest strażnikiem konstytucji).
Funkcja kontrolna: 1. Bundestag ma możliwość odwołania kanclerza i przy tym rządu ale tylko w wyniku konstruktywnego wotum nieufności, 2. możliwość żądania obecności i informacji od kanclerza i członku rządu – postawienie pisemnego żądania, 3. możliwość powołania komisji (śledcze czyli dochodzeniowo śledcze, ankietowe gdy chcą uzyskać niezależne od rządu informacje), 4. interpelacje (duże zapytania, odpowiedź udzielana jest na posiedzeniach plenarnych) i zapytania (charakter pisemny, odpowiedź pisemna), pytania (udzielanie odpowiedzi w godzinie pytań), 5. debata budżetowa, 6. debata nad expose kanclerza.
Składa się z 68 członków, jest to reprezentacja rządów poszczególnych landów. Skład:
Reprezentacja landów nie jest równa (2-6), zależy od liczby mieszkańców, są to członkowie rządów landów,
Jest mandat imperatywny (związany), przedstawiciele landów muszą głosować tak jak nakazują im rządy tych landów,
Decyzje w Bundesracie są podejmowane większością głosów landów a nie członków,
Reprezentacje poszczególnych landów muszą głosować tak samo, w przeciwnym razie głos jest nieważny,
W Bundesracie nie ma frakcji partyjnych i nie ma dyscypliny partyjnej.
Przewodniczący Bundesratu jest wybierany na rok i zostaje nim kolejno premier każdego landu. Przewodniczący zastępuje w razie potrzeby zastępuje Prezydenta.
UPRAWNIENIA BUNDESRATU:
w dziedzinie ustawodawstwa: ma prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo opiniowania projektów rządu, prawo veta,
wybiera połowę Trybunału Konstytucyjnego (8),
może postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Konstytucyjnym,
zatwierdza rozporządzenia, realizowane przez administracje landową (2/3 rozporządzeń ma taki charakter),
Bundesrat uczestniczy w kontrolowaniu rządu, w wyborze prezydenta i kanclerza.
Wybierany na 5 lat i wybierany tylko raz. Wybierany w wyborach pośrednich. Wybiera go Zgromadzenie Federalne, które składa się z członków Bundestagu (656) i z takiej samej liczby reprezentantów parlamentów landowych. Głosowanie jest tajne. W I turze – bezwzględną liczbę głosów, w II turze też, w 3 turze większość względna.
Prezydent pełni przede wszystkim funkcje reprezentatywne. Jego akty wymagają kontrasygnaty. Kontrasygnaty nie wymaga:
Mianowanie kanclerza,
Żądanie od kanclerza sprawowania funkcji do momentu wyboru następcy,
Rozwiązywanie Bundestagu w przypadku gdy Bundestag nie wybierze kanclerza bezwzględną większością głosów, a prezydent nie zgadza się na wybór kanclerza mniejszości.
Ponadto prezydent rozwiązuje Bundestag na wniosek rządu (kanclerza), któremu Bundestag odmówił udzielenia wotum zaufania. W takiej sytuacji Bundestag może obronić się przed rozwiązaniem jeżeli w ciągu 21 dni dokona wyboru kanclerza bezwzględną większością głosów.
UPRAWNIENIA PREZYDENTA:
Prawo łaski,
Odznaczenia,
Obywatelstwo,
Ambasadorowie,
Reprezentuje państwo,
Nie jest zwierzchnikiem sił zbrojnych (jest nim minister obrony).
Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną ale nie polityczną. Za naruszenie konstytucji lub ustawy prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialność przed Trybunał Konstytucyjny na wniosek Bundestagu lub Bundesratu.
RZĄD ZWIĄZKOWY = KANCLERZ+VICEKANCLERZE+MINISTROWIE
Sposób wyboru kanclerza:
na wniosek prezydenta Bundestag wybiera kanclerza bezwzględną większością głosów w ciągu 14 dni (lider wielkiej partii) – jak dotychczas kanclerze byli tak wybierani,
z inicjatywy Bundestagu bezwzględną większością głosów, 14 dni,
z inicjatywy Bundestagu – względną większością głosów, 14 dni.
Prezydent musi mianować kanclerza wybranego bezwzględną większością głosów. W przypadku wybranego kanclerza mniejszościowego to wtedy prezydent ma 2 możliwości: 1. może mianować kanclerza mniejszości, 2. może rozwiązać Bundestag.
WYGAŚNIĘCIE FUNKCJI KANCLERZA:
gdy zostanie wybrany nowy Bundestag,
gdy kanclerz umrze lub zrzeknie się urzędu,
gdy zostaje rozwiązany Bundestag.
POZYCJA RZĄDU I KANCLERZA:
pierwsza osoba w państwie,
szefem rządu jest kanclerz,
decyduje o składzie personalnym,
wytycz kierunki polityki,
ponosi odpowiedzialność polityczną (tylko on),
tylko konstruktywne wotum nieufności może go usunąć.
FUNKCJE RZĄDU:
są takie same jak wszędzie,
polityka wewnętrzna państwa,
funkcja ustawodawcza,
funkcja kontrolna,
bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne,
ochrona rządu i kanclerza,
polityka zewnętrzna,
kierowanie i koordynowanie administracją rządową,
wydanie aktów normatywnych (rozporządzenie).
ŚRODKI OCHRONY KANCLERZA MNIEJSZOŚCI:
Gdy kanclerz staje kanclerzem mniejszościowym to wówczas stawia wniosek o wotum zaufania. Jeżeli go nie otrzyma to występuje z wnioskiem (może) do prezydenta o rozwiązanie Bundestagu. Prezydent musi się do niego przychylić. Parlament może obronić się przed rozwiązaniem wybierając w ciągu 21 dni nowego kanclerza w wyniku konstruktywnego wotum nieufności, wcześniej musi być zawiązana większościowa koalicja. Kanclerz mniejszościowy funkcjonowałby do czasu wyboru nowego kanclerza. Gdyby nie wnioskował o rozwiązanie parlamentu to nadal jest kanclerzem. Kanclerz mniejszościowy może zabiegać o poparcie prezydenta. Kanclerz mniejszościowy może wystąpić do prezydenta z prośbą o wprowadzenie tzw. ustawodawczego stanu wyjątkowego lub stanu wyższej konieczności ustawodawczej. Stan ten jest wprowadzony przez prezydenta za zgodą Bundesratu. Polega on na tym, że każdy rządowy projekt ustawy odrzucony przez Bundestag staje się obowiązującym jeżeli zostanie uchwalony przez Bundesrat (uchwalanie ustaw ponad parlamentem). Stan ten nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy i może być wprowadzony tylko raz podczas pełnienia funkcji przez danego kanclerza – nigdy nie wykorzystany.
ZWIĄZKOWY TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY.
Składa się z 16 członków, 8 wybiera Bundestag, 8 Bundesrat na 12 lat. Mandat nie jest odnawialny, wydaje orzeczenia ostateczne. Kompetencje:
badanie zgodności aktów ustaw z konstytucją,
rozpatrywanie sporów kompetencyjnych,
badanie konstytucyjności działania prezydenta i partii politycznych (rozwiązał partie komunistyczną),
rozpatrywanie skargi konstytucyjnej.
FRANCJA
Obecnie to V Republika, najczęściej ustrój i konstytucje się tam zmieniały. Były wszystkie możliwe ustroje.
I Republika – w czasie rewolucji francuskiej,
II Republika – Napoleon,
III Republika – 1871 – 1946,
IV Republika – 1946 – 1958,
V Republika – 1958 do dziś.
III i IV to republiki parlamentarne, III republika podobna do Wł. Lat 50,60,70. Republika parlamentarna ale miał parlament miał przewagę bo był rozdrobniony, ok. 15 partii więc trudno było utworzyć rząd. O stabilności rządu decydowali ludzie. III republika to rozczłonkowanie parlamentu i wielopartyjność był to system rządów zgromadzenia. W 1945 roku referendum i odrzucono tą lewicową konstytucję. Kolejna konstytucja proponowała system parlamentarno – gabinetowy (trójpodział władzy, 2 izby, rząd sprawujący władzę, ograniczona rola prezydenta). Obowiązywała do 1958 roku. Dużą rolę odegrał Ch. De Gaulle. W 1958 upadek IV republiki. Przyczyny upadku IV republiki i powstania V republiki:
Niestabilne funkcjonowanie systemu (rozczłonkowany parlament),
Nieumiejętność rozwiązania problemu kolonialnego – to była główna przyczyna (wojna w Indochinach, problem Algierii).
W dniach 1,2.06.1958 parlament uchwalił 2 ustawy (zwykła i konstytucyjną). Ustawa zwykła – przekazano ugodowo władzę generałowi de Gaulle. Ustawa konstytucyjna – przekazywała rządowi gen de Gaulla prawo do przygotowania nowej konstytucji. Ta konstytucja miała być zatwierdzona w referendum. Umieszczono tam fundamentalne zasady: podziału władzy, suwerenność narodu, zasada odpowiedzialności rządu przed parlamentu.
Gdy parlament uchwalił te 2 ustawy to dokonał aktu samorozwiązania. Latem 58 nie było parlamentu, był tylko rząd. Projekt był przygotowany w zaciszu gabinetów. Był gotowy pod koniec sierpnia. Referendum odbyło się we wrześniu. W referendum uczestniczyło 80 % i takie sama liczba za. Obywatel nie znali tej konstytucji ale chcieli porządku który gwarantował de Gaulle. W wyborach pośrednich wybrano prezydenta i parlament.
CECHY KONSTYTUCJI:
antyparlamentarny charakter,
na pierwszy plan wysunięte organy władzy wykonawczej głównie prezydent, rola parlamentu ograniczona,
była to konstytucja stworzona przez de Gaulla i na miarę de Gualla,
wprowadzała system rządów półpreyzdenckich – ale system parlamentarny był punktem wyjścia, ale dodano system prezydencki. W 1962 zmieniono konstytucje i wybierano prezydenta w wyborach powszechnych,
bardzo źle napisana, zła redakcja tekstu, może być interpretowana zależnie od sytuacji,
nie zawiera praw i wolności obywateli i trzeba się odnieść do konstytucji z 1946.
wybierany na 7lat, tak było na podstawie konstytucji z 1958, w 2000 roku zmieniono to i teraz kadencja trwa 5 lat,
można być wybranym wielokrotnie,
pozycja prezydenta jest silna wynika to ze sposobu jego wyboru, ma dużo uprawnień, bardzo zawężony zakres jego odpowiedzialności,
pozycja polityczna prezydenta zależy od sytuacji politycznej w państwie (kontekst sytuacyjny, układ partii politycznych w parlamencie), można wyróżnić 2 sytuacje polityczne:
sytuacja supremacji – dominacja, hegemonia prezydenta – gdy opcje polityczne prezydenta oraz większości parlamentarnej (rządu) są takie same (np. lewica +lewica), w takiej sytuacji pozycja prezydenta wzmacnia się (prezydent jest nieformalnym szefem rządu i Zgromadzenia Narodowego). Główny ośrodek władzy państwowej. Prezydent przyjmuje i wykorzystuje uprawnienia rządu a premier podporządkowuje się prezydentowi. Jest to rząd prezydenta, obecnie jest taka sytuacja,
sytuacja koabitacji (kohabitacji, cohabitacja) – prezydent i większość parlamentarna pochodzi z różnych opcji politycznych. Pozycja polityczna prezydenta słabnie, jest ograniczony do swoich konstytucyjnych uprawnień. Może korzystać tylko z tych uprawnień które daje mu konstytucja. Rola premiera i rządu wzrasta. Rząd staje się samodzielnym ośrodkiem decyzyjnym. Wtedy ten system jest nazywany prezydencko – premierowskim. Po raz pierwszy taka sytuacja pojawiła się w 1986-88 (prezydent lewica, rząd prawica), potem 1993-95,1997-2002.
PREZYDENCI V REPUBLIKI:
DE GAULLE 58-69
POMPIDOU
GISCARD d`ESTAING,
MINTERAND 81-95,
CHIRAC.
SPOSÓB WYBORU PREZYDENTA:
wybierany w wyborach powszechnych,
kandydaci są zgłaszani przez wyborców (500 podpisów wyborców kwalifikowanych czyli parlamentarzyści, członkowie lokalnych rad samorządowych pochodzących z co najmniej 30 różnych departamentów),
w I turze zwycięża kandydat który otrzyma 50% + 1 głosów, a jeśli nikt nie uzyskał ich to dochodzi do II tury – startuje w niej 2 kandydatów z największą liczbą głosów i zwycięża ten który uzyska bezwzględną większość.
Prezydent nie ponosiodpowiedzialności politycznej, ponosi tylko za zdradę stanu. W stan oskarżenia stawiają go obie izby parlamentu bezwzględną większością głosów (nie doszło do tego nigdy), prezydent jest sądzony przez Wysoki Trybunał Sprawiedliwości (składa się z członków Zgromadzenia Narodowego i Senatu w równej liczbie). Jeżeli prezydent nie może tymczasowo sprawować funkcji zastępuje go przewodniczący Senatu.
UPRAWNIENIA PREZYDENTA:
wymagające kontrasygnaty np.:
uprawnienia w stosunkach międzynarodowych,
reprezentowanie państwa,
mianowanie ambasadorów,
podpisywanie umów międzynarodowych,
podpisuje ustawy,
prawo veta (zawieszające) obalane przez powtórne przyjęcie ustawy zwykła większością,
prawo łaski,
w dziedzinie obrony,
zwierzchnik sił zbrojnych,
mianuje generałów,
dysponuje bronią atomową,
podpisuje akty prawne rządu (dekrety i ordonanse) może ich nie podpisać i wtedy wpływa na politykę rządu,
inicjatywa w przedmiocie zmiany konstytucji (na wniosek premiera)
prezydent przewodniczy posiedzeniu rządu – nie należy ani do pierwszej ani do 2 grupy kompetencji, prezydent jest zawsze obecny, w wyjątkowych sytuacjach uprawnienia premierowi,
uprawnienia osobiste nie wymagające kontrasygnaty to:
mianowanie premiera (ale nie odwołanie),
zarządzanie referendum (referendum było traktowane przez de Gaulle i potem jako swoiste wotum zaufania dla prezydenta),
rozwiązuje Zgromadzenie Narodowe (1 rok ma spokój)
mianuje 3 z 9 członków Rady Konstytucyjnej w tym jej przewodniczącego oraz zarządza jej posiedzenia, ma prawo wystąpienia z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją,
ma możliwość wprowadzenia stanu nadzwyczajnego jeżeli: 1. zagrożone są instytucje, niepodległość, integralność, bezpieczeństwo republiki, 2. gdy zostało przerwane regularne funkcjonowanie konstytucyjnych organów republik prezydent może podjąć środki które uważa za stosowne. Środki mają wynikać z zapewnienia konstytucyjnej władzy ich funkcjonowanie w jak najkrótszym czasie. W tym stanie prezydent nie może rozwiązać Zgromadzenia Narodowego.
Określa i prowadzi politykę (ale tylko wtedy gdy jest koabitacja). Funkcje w rządzie są niepołączalne z funkcjami parlamentarnymi. Premier ma w rządzie pozycje szczególną. Ma prawo inicjatywy ustawodawczej, powołuje komisję mieszaną, posiada władzę reglamentacyjną.
Jest 2 izbowy:
Zgromadzenie Narodowe – 577 deputowanych, kadencja 5 lat, wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich,
Senat – izba wyższa, 315 senatorów, wybierani w wyborach pośrednich na 6 lat, co 2 lata 1/3 wymieniana.
Senatorowie są wybierani przez kolegia wyborcze złożone z członków rad samorządowych.
Wybory do Zgromadzenia Narodowego – wg zasady większości bezwzględnej, okręgi jednomadatowe, zwycięża ten który w I turze ma bezwzględną liczbę głosów, w II turze większość względna zmieniła to system partyjny. System partyjny można nazwać wielopartyjnym 2 blokowym z wyraźnym podziałem na lewice i prawice. Lewica to: partia socjalistyczna, partia komunistyczna. Prawica to: Zgromadzenie na rzecz Republiki, Unia na rzecz demokracji Francji. Jest jeszcze Front Narodowy (szowinistyczna). W I turze każda partia wysuwa własnego kandydata, między turami dochodzi do BALOTAŻU porozumienie koalicyjne. W drugiej turze jest 3 kandydatów.
Parlament obraduje na sesjach, sesja zwyczajna rozpoczyna się od października do czerwca ale liczba obrad nie może przekroczyć 120 dni. Może zbierać się też na sesje nadzwyczajne z określonym porządkiem obrad na żądanie premiera lub większości Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli porządek obrad wcześniej zostanie wyczerpany to sesja nadzwyczajna jest zamykana. Nie może trwać dłużej niż 12 dni.
ORGANIZACJA IZBY:
W każdej Izbie nie może być więcej niż 6 komisji stałych (mają być niezbyt sprawnie działające). Konstytucja francuska szczegółowo reguluje możliwości wpływania rządu na działalność parlamentu. Konstytucja rozdzieliła materię prawodawczą na:
Ustawową zastrzeżoną dla parlamentu – została wskazana w art. 34 – zostały wymienione dziedziny w których parlament stanowi ustawę np.: prawo karne, administracyjne, wyborcze, pracy, finansowe.
Reglamentacyjną zastrzeżoną dla rządu – zaliczono tu wszystkie sprawy nie należące do zakresu ustawy.
Ponadto rząd może wydawać ordonanse- czyli akty prawa z mocą ustawy na podstawie upoważnienia parlamentu.
Przykłady wpływu rządu na parlament:
dzienny porządek obrad Izb jest przygotowywany z udziałem rządu, a rządowe projekty ustaw mają pierwszeństwo nad parlamentarnymi,
dyskusja nad rządowymi projektami ustaw toczy się nad projektem rządu a nie nad sprawozdaniem komisji,
prawo inicjatywy ustawodawczej ma premier i członkowie parlamentu. Premier jeżeli istnieją rozbieżności między izbami może zdecydować o powołaniu komisji mieszanej,
jeżeli są rozbieżności pomiędzy izbami to rząd może żądać od Zgromadzenia Narodowego ostatecznego rozstrzygnięcia (w formie uchwały),
jeżeli parlament w ciągu 70 dni nie uchwali budżetu jest on wprowadzany w życie ordonansem,
uchwalanie ustaw bez głosowania – premier może związać kwestie zaufania z projektem ustawy. Projekt uważa się za przyjęty jeżeli w ciągu 48 godzin (bez głosowania), chyba że w ciągu 24 godzin po postawieniu kwestii zaufania zostanie złożony wniosek o wotum nieufności – musi być podpisany przez1/10 członków parlamentu, głosowanie nad nim odbywa się po upływie co najmniej 48 godzin, jest przyjmowane bezwzględną większością głosów.
Składa się z 9 członków, wybieranych na 9 lat, 1/3 wymieniana co 3 lata. Można być wybranym tylko raz. 3 członków wybiera prezydent w tym przewodniczącego Rady, po 3 wybiera Senat i Zgromadzenie Narodowe. W skład Rady Konstytucyjnej wchodzą dożywotnio byli prezydenci. Funkcje RK:
badanie zgodności aktów prawa z konstytucją – ustawy zwykłe i umowy międzynarodowe RK bada na wniosek fakultatywny i wniosek ten może pochodzić od prezydenta, premiera, przewodniczącego ZN i Senatu, oraz 60 deputowanych lub 60 senatorów. Obligatoryjne RK bada ustawy organiczne i regulaminy parlamentarne. Ustawy organiczne są to ustawy konstytucyjne, akty prawa traktujące o ustroju państwa, dłuższy czas uchwalania. Regulaminy parlamentarne bada po to aby parlament nie rozszerzał swoich praw.
Stwierdza ważność oraz czuwa nad prawidłowością wyborów prezydenckich i wyborów parlamentarnych oraz referendum,
Funkcja opiniodawcza.
Organ pomocniczy rządu w sprawach administracyjnych, prototyp sądownictwa administracyjnego.