Początki genezy pieniądza wiążą się z gospodarką naturalną zamkniętą. Był to najdłuższy okres w dziejach ludzkości. Nie istniała wymiana, wytwarzając dobra i usługi ludzie myśleli przede wszystkim o zaspokojeniu własnych potrzeb. Nie mieli zamiaru się z nikim dzielić czy też wymieniać. Taki tryb życia charakteryzował z reguły myśliwych polujących na dzikie zwierzęta.

Gdy plemiona zaczęły prowadzić życie osiadłe, okazało się, że po pewnym czasie jednych dóbr mają aż nadto, a innych im brakuje. Ziemie zajmowane przez poszczególne plemiona oddzielone były neutralnymi pasami granicznymi, które stanowiły rzeki, góry i puszcze. W ten sposób ludzie chcieli zapewnić sobie niezależność i wyłączne prawo do uprawy ziemi oraz zbioru owoców na zajmowanych przez siebie obszarach. W tychże pasach tworzone były miejsca spotkań w celu negocjacji na wypadek wojny. O wiele później miejsca te stały się targowiskami, na których wymieniano owoce, zboża, płótno, wosk - a więc wszystko to, co było w nadmiarze u jednych, a czego brakowało innym. Tak właśnie rozwinęła się wymiana barterowa.

Gdy wymiana towarowa stawała się coraz częstsza i bardziej oparta na specjalizacji wytwórców, nieefektywność gospodarki bezpieniężnej stawała się coraz bardziej widoczna. Poszczególne społeczeństwa różnie starały się przezwyciężyć zaistniałe bariery. Początkowo jako środek wymiany służyły: muszelki, paciorki, koraliki i inne ozdoby – Ameryka PN i Pd, Ocean Spokojny; bydło – Europa, Azja, Afryka.

Niemal w każdym plemieniu inny towar spełniał rolę pieniądza, musiał jednak jako pieniądz być powszechnie akceptowany i przyjmowany. W ten oto sposób powstała wymiana. Zanim jednak gromadzenie i przechowywanie skarbów stało się powszechnym zwyczajem minęły wieki, gdyż rozwój wymiany nie następował równocześnie w różnych punktach kuli ziemskiej. Istniały bowiem okolice mniej lub bardziej mu sprzyjające. Handel ożywiał się tam, gdzie na niezbyt rozległej przestrzeni występowało znaczne zróżnicowanie płodów. Były to głównie ziemie nadmorskie. Morze bowiem dostarcza innych surowców, niż ląd, a zwłaszcza tereny górzyste. przykładem są tu Fenicjanie, osiedleni pomiędzy jałowym wybrzeżem a stokami Libanu i nie mający z racji tego z czego żyć, stali się jednymi z największych pośredników w handlu starożytnym.

W Babilonii i w Chinach wszystkie ceny gruntów przeliczano na zboże, potem na srebro i w ten sposób płacono podatki. Zboże miało tę zaletę, iż było łatwo podzielne, można było odsypywać je w dowolnych ilościach, jednak główną jego wadą były trudności w przewożeniu na większą odległość. W starożytnym Egipcie znaleziono doskonałe rozwiązanie tego problemu. Właściciele ziarna umieszczali je w publicznych spichlerzach i otrzymywali odpowiednie pokwitowanie. Takimi kwitami na okaziciela płacono np. daninę dla faraona, można było również otrzymać odp. ilość zboża w innych spichlerzach.

Jeszcze na początku XX stulecia w Gwatemali ziarna kakaowca służyły jako drobna “moneta”. Mieszkańcy Boliwii i Peru nadal noszą przy sobie zamiast drobnych pieniędzy owoce Kola. Bywają nadal w użyciu: bransolety, naszyjniki, naramienniki, paciorki itd. Na terenie całej prawie Słowiańszczyzny przyjmowane jako zapłata za towary były płatki, czyli chusteczki lniane, tkane bardzo starannie, których właściwie nie używano do innych celów, jedynie do płacenia.

Początkowo kruszce szlachetne krążyły jako nie obrobione kawałki słota lub srebra. Przy kupnie i sprzedaży trzeba było każdorazowo odważać i odrąbywać odpowiednią ilość metalu. Nazwa rubel - po polsku: rąbel - od słowa rąbać -zachowała w sobie ślady tego sposobu płacenia.

W Europie wyróżniamy trzy podstawowe okresy pieniądza kruszcowego: monometalizm srebrny (do XVI w), bimetalizm (XVI - XIX w) i monometalizm złoty (od XIX w). Ten sposób płacenia był popularny w starożytnym Egipcie, Babilonii i Asyrii. Najdłużej surowe bryły metali szlachetnych utrzymały się w Italii – do IV w p.n.e. Bardzo wcześnie zaczęto produkcję przedmiotów użytkowych wykonanych z metali – pierścieni, siekier, dzid, kotwic itp.

Kolejnym etapem było bicie monet, które było związane ściśle z różnego rodzaju targami, organizowanymi przez klasztory i charakteryzowało się tym, że wybite monety obowiązywały na danym targu. Było to ściśle związane z różnorodnością monet - szczególnie pod względem procentowej zawartości kruszcu i wagi monety - w różnych regionach kraju i świata. Było to znakomite udogodnienie, z drugiej strony zaś zachęta do państwowych oszustw na wielką skalę i prywatnych na mniejszą. Podrabianie pieniędzy jest również wczesnym wynalazkiem. Prawdopodobnie już w roku 500 p.n.e. Polikrates z Samos oszukał Spartan dając im monety z fałszywego złota.

Trudno było przeliczać różnorodne monety złote na srebrne przy istniejącym zjawisku psucia monety, tj. zastępowania złota metalem o mniejszej wartości oraz zmniejszanie wagi monet, zwłaszcza, że książęta sami zaczęli bić własne. Zgodnie z powszechnym prawem, że pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy, podaż pieniądza wzrosła, ludzie zaś pieniądze “gorsze” wydawali, a “lepsze” przechowywali jako skarb. W takich okolicznościach wekslarze -późniejsi bankierzy- zajmowali się ustalaniem relacji pomiędzy monetami złotymi a srebrnymi, sprawdzaniem zawartości kruszcu w monetach oraz wymianą monet mniej znanych na monety obowiązujące na danym terytorium.

Z uwagi na niebezpieczeństwo podróżowania z sakwami pełnymi złota, ludzie zostawiali kosztowności jako depozyt u złotnika. W zamian za to dostawali pokwitowanie. Złotnik zobowiązywał się bezzwłocznie i bezwarunkowo wydać złoto posiadaczowi noty. Z czasem złotnika również zaczęto nazywać bankierem - podobnie jak wekslarza. Od tej chwili takie pokwitowania zaczęto nazywać banknotami (ang. bankers notes). W Anglii noty te zdobyły sobie, jako środek wymiany zastępujący monetę, zaufanie na rynku i były powszechnie przyjmowane. Najstarszy znany dowód depozytowy z 1684r.

Początkowo imienne noty, zaczęto z czasem wystawiać na okaziciela. Posiadacz takiej noty, mając dług do uregulowania nie musiał odtąd chodzić do złotnika i podejmować od niego depozyt w gotówce, ażeby wręczyć go swemu wierzycielowi - mógł zamiast tego dać banknot na okaziciela. Wierzyciel mógł regulować otrzymaną notą z kolei swoje zobowiązania. Dopiero więc kolejny posiadacz noty zgłaszał się do bankiera w celu jej wymiany na gotówkę. W ten sposób na szeroką skalę dokonywano płatności bez użycia gotówki. Z czasem złotnicy zaczęli wystawiać kwity depozytowe nawet wówczas, gdy nie mieli pełnego pokrycia na nie w złocie lub srebrze. Było to możliwe dzięki zaufaniu posiadaczy kwitów depozytowych do wypłacalności wystawców not, czyli bankierów. Bankierzy bowiem prędko zorientowali się, że mogą trzymać w swej kasie domowej stosunkowo niewielką rezerwę gotówkową, od 10-20% wypuszczanych kwitów na pokrycie codziennych wypłat. Zaczęli wystawiać także własne banknoty przy okazji udzielania swym klientom pożyczek oprocentowanych. Jednakże złotnicy zaczęli bankrutować. Aby ograniczyć proceder emisji pustych banknotów, stopniowo wprowadzano ograniczenia podmiotowe i przedmiotowe. Tylko niektórzy wytypowani złotnicy mogli emitować pieniądz papierowy.

Kolejne etapy z rozwojem pieniądza wiążą się z powstaniem i rozwojem pieniądza bezgotówkowego, w tworzeniu którego największą role odegrali Fenicjanie. Stworzyli oni namiastki bezgotówkowych form rozliczeń w postaci uwierzytelnionych tabliczek służących do dokonywania operacji finansowych. W późniejszym czasie ludzie nie chcieli trzymać banknotów w domu bo było to niewygodne, dlatego oddawali swoją gotówkę do banku w formie wkładu na rachunek bankowy. Można wyróżnić dwa typy rachunku bankowego: na żądanie, gdzie klient mógł w każdej chwili podjąć gotówkę ze swojego rachunku i terminowe, złożone w banku na określony czas, przed upływem którego nie mogli podjąć gotówki. Następnie pojawiły się takie możliwości, jak polecenie przelewu - gdzie bank przekazywał pieniądze na rachunek innej osoby oraz czek bankowy, za pomocą którego okaziciel czeku mógł wypłacić określoną kwotę z banku. Pieniądz bezgotówkowy spowodował kształtowanie się zaufania społeczeństwa do pieniądza oraz instytucji bankowych.

Obecnie popularnym środkiem płatniczym staje się pieniądz elektroniczny. Istota tej formy płatniczej polega na zapisie w pamięci komputera rachunków bankowych, a wpłaty, wypłaty, rozliczenia są realizowane za pomocą kart magnetycznych, na których zapisywane są ruchy związane z naszymi finansami. Regulowanie płatności finansowych za pomocą kart magnetycznych może następować wprost z domu, owymi kartami możemy płacić w sklepach, stacjach paliw, a także za pomocą bankomatów możemy wyciągać gotówkę z naszego konta bankowego.

Pieniądz jest powszechnie akceptowanym towarem, za pomocą, którego dokonywana jest wymiana towarów i usług. Istota pieniądza przejawia się w jego funkcjach:

• miernika wartości -jednostki obrachunkowej

• środka wymiany-cyrkulacji

• środka płatniczego -realizacji odroczonych płatności

• środka przechowywania wartości -tezauryzacji

Pieniądz jako miernik wartości oznacza , że w jednostkach pieniężnych podawane są ceny, dzięki którym można porównywać różne towary.
W najwcześniejszym stadium rozwoju gospodarki prowadzono handel wymienny, w którym nie było jednak możliwe precyzyjne określenie wartości towarów, właśnie z uwagi na brak jednorodnego punktu odniesienia. Trudno jest tak naprawdę oszacować, jaka jest wartość skóry bydlęcej, wyrażona w beczkach miodu. Dzięki wprowadzeniu pieniądza stało się możliwe dokładne określanie wartości towarów i usług, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju handlu. Pieniądz pełni też rolę miernika odroczonych płatności – za jego pomocą możemy również mierzyć np. wysokość odsetek, jakie otrzymamy za rok od momentu założenia lokaty bankowej.

Najstarszą funkcją pieniądza jest wymiana – pośrednictwo w transakcjach, w których dochodzi do równoczesnego wzajemnego przekazania towaru i pieniądza pomiędzy uczestnikami wymiany. Ludzie od zarania dziejów kupowali i sprzedawali towary – początkowo był to handel wymienny, później pojawiła się jednostka pośrednicząca, czyli właśnie pieniądz. Dzięki sprzedaży towarów lub usług otrzymujemy pieniądze, które następnie możemy wymienić na inne potrzebne nam dobra. Specyficzną formą wymiany jest praca: tu w zamian za wykonywane – w ramach umowy – usługi otrzymujemy pieniądze, dzięki którym możliwa jest codzienna egzystencja.
Pieniądz jest również wykorzystywany jako środek płatniczy – to znaczy do dokonywania płatności transferowych lub transakcji, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z zapłatą. Płatności transferowe to wypłaty, realizowane przez państwo, w zamian za które nie otrzymuje ono bezpośrednio żadnych dóbr czy usług. Typowym przykładem płatności transferowych są wypłaty emerytur i rent z budżetu państwa bądź też płatności zasiłków dla bezrobotnych. Transakcje wymienne, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z przepływem pieniądza, to na przykład dostawy energii elektrycznej, gazu, usługi telefoniczne, jak również praca na etacie. We wszystkich wymienionych tu przypadkach strony zawierają umowę, na podstawie, której świadczone są określone usługi, a płatność za ich wykonanie następuje nie systematycznie, ale raz w miesiącu lub nawet rzadziej.
Pieniądz spełnia jeszcze jedną bardzo ważną rolę – jest środkiem tezauryzacji, czyli gromadzenia oszczędności.
Pieniądz można wykorzystywać nie tylko przy realizowaniu bieżących transakcji (konsumpcji), ale również do dokonywania transakcji w przyszłości – w takim przypadku powstaje zjawisko oszczędzania, czyli odkładania pieniądza. Podstawą tej funkcji pieniądza jest zaufanie: jako nabywcy wierzymy, że pieniądze przechowują wartość.
W rzeczywistości pieniądz sam w sobie zmniejsza swoją wartość: na skutek inflacji spada jego siła nabywcza. Dlatego właśnie osoby oszczędzające nie powinny trzymać pieniędzy w domu, ale starać się je rozsądnie zainwestować (ulokować). W naszym serwisie prezentujemy szereg porad na ten właśnie temat.
Oprócz ekonomicznych funkcji pieniądz również spełnia społeczne funkcje. Jest on środkiem determinującym ludzkie zachowania, ponieważ jest ekwiwalentem wszystkiego, co jest człowiekowi niezbędne do życia. Kształtuje pragnienia, sposób myślenia, styl życia i konsumpcji. Chęć posiadania pieniądza motywuje ludzi do podejmowania działań w celu jego pozyskania. Działania te mogą mieć dwojaki charakter: - społecznie uznane - uczciwa praca za odpowiednim wynagrodzeniem; - nieuczciwe - wynikające z chęci szybkiego wzbogacenia się, np. płatne zabójstwa, handel żywym towarem, korupcja, itp. Funkcja motywacyjna pieniądza jest powszechnie stosowana przez pracodawców w celu pobudzenia pracowników do efektywniejszej pracy. Pieniądze stanowią źródło informacji o sytuacji ekonomicznej państwa, które je emituje. Z kolei wygląd, technika wykonania, oraz materiał z jakiego został wykonany pieniądz informują o poziomie kultury danego społeczeństwa. Płaca natomiast nie jest jedynie miarą wysiłku pracownika, ale informacją co we własnym i społecznym interesie zrobił.

Określony środek wymiany może być powszechnie akceptowany jako pieniądz, gdy posiada następujące cechy:

• trwałość: nie ulega łatwo zepsuciu i zniszczeniu,

• przenośność: nie powinien być ciężki, nie powinien mieć dużej objętości, powinien umożliwiać przenoszenie znacznych wartości,

• podzielność: środek pełniący funkcję pieniądza musi być podzielny na małe jednostki bez straty na wartości, np. grosz ma wartość 0,01 zł

• ograniczona podaż, ponieważ wszystko, co istnieje w nieograniczonej podaży nie może pełnić funkcji pieniądza.

Bibliografia

1. internetowa encyklopedia „Wikipedia”

2. „Encyklopedia Szkolna-Historia” – Wyd. WSiP

3. „ Encyklopedia socjologii”- Z.Bokszański