INTERAKCJE – 
O POTRZEBIE KOMUNIKACYJNEGO POJMOWANIA EDUKACJI

Uniwersytet Śląski

dr Alina Szczurek - Boruta

INTERAKCJA 
 
Proces wzajemnych oddziaływań zachodzących między jednostką a otoczeniem, a więc także między jednostką i inną jednostką, między jednostką a grupą, między jednostką a sytuacją. 
W skład procesu interakcji wchodzą zjawiska postrzegania i porozumiewania się. 

Aby kontakt nazwać interakcją powinny być spełnione trzy warunki: 
1. każdy z partnerów świadomie emituje pewne zachowanie i odbiera zachowania; 
2. zachodzi proces komunikowania; 
3. partnerzy wzajemnie wpływają na siebie (zachowanie A modyfikowane jest przez zachowanie B i odwrotnie). 

PODSTAWOWE STYLE INTERAKCJI NAUCZYCIELA I UCZNIA

• Spontaniczność ucznia

• Skoordynowana aktywność UCZNIA i nauczyciela

• Skoordynowana aktywność NAUCZYCIELA i ucznia.

• Dominacja nauczyciela

Spontaniczność ucznia

-aktywność ucznia zależy tylko od jego wewnętrznych zasobów, pozwalających mu na bardziej powierzchowną lub bardziej głęboką penetrację kontekstu stworzonego przez nauczyciela.  
-uczeń ma tu stworzone warunki do swobodnej eksploracji i poznawania otoczenia; nie ma jednak żadnej możliwości weryfikowania swych odkryć; pozostaje mu - jako podstawowa - metoda ,,prób i błędów’’; 
-aktywność nauczyciela jest zatem ograniczona tylko do początkowej fazy kontaktu z uczniem; 

-aktywność ucznia zależy tylko od jego wewnętrznych zasobów, pozwalających mu na bardziej powierzchowną lub bardziej głęboką penetrację kontekstu stworzonego przez nauczyciela.  

Skoordynowana aktywność UCZNIA i nauczyciela

-ten styl interakcji można określić jako wchodzenie ucznia i nauczyciela w dialog i współpracę; 
dominującą pozycję zajmuje uczeń; 
-nauczyciel, wchodząc z nim w aktywny kontakt, bierze pod uwagę jego zainteresowania, możliwości, potrzeby, oczekiwania i do nich dostosowuje swą propozycję działania albo też podejmuje propozycję ucznia;  
-nauczyciel razem z uczniem tworzą kontekst dla swych działań, wspólnie formułują zadania, wspólnie poszukują środków realizacji, wspólnie pokonują pojawiające się trudności; 
-program działania jest tworzony w trakcie wspólnego działania ucznia i nauczyciela, obaj mają okazję do rozwijania różnych swych kompetencji, do poszerzania swego poczucia kompetencji, wzmacniania  poczucia własnej wartości i poczucia sprawstwa; obaj doświadczają bowiem tego samego.  
- ich  własna aktywność ma modelujący (formujący) wpływ na aktywność partnera; czasami linie ich działania rozchodzą się, ale po jakimś czasie, każdy z nich bogatszy o nowe doświadczenia, zdobyte samodzielnie lub w dialogu z inną osobą, może powrócić i wejść w kontakt ze swym dawnym partnerem na nowym, wyższym, głębszym poziomie; może wtedy nie tylko więcej dać, ale może też więcej uzyskać.

Skoordynowana aktywność NAUCZYCIELA i ucznia 
-nauczyciel wchodzi w aktywny kontakt ze swym uczniem  z własnym programem, który następnie dostosowuje do potrzeb, oczekiwań, zainteresowań swego partnera we wspólnym działaniu. 

Dominacja nauczyciela 
-aktywność nauczyciela to nie tylko wybór celów i metod działania, także opracowanie całego programu, dobór środków, w tym środków karania i nagradzania; 
- aktywność  ucznia jest ściśle kontrolowana przez nauczyciela; jest on wykonawcą jego poleceń nie ma miejsca na jego własne pomyły; na interwencję na twórczość.

WYCHOWANIE ZESPOŁOWE

koncepcja oparta na zasadzie samorządności młodzieży połączonej ściśle z zasadą demokratycznej postawy wychowawcy w stosunku do grupy; 
celem wychowania jest jednostka uspołeczniona; 
grupa jest jedynie metodą, za pomocą której cel ten staramy się zrealizować. 

Podstawowy problem wychowania zespołowego sprowadza się do określenia wzajemnych relacji między jednostką a innymi ludźmi, grupami i społecznościami, z którymi pozostaje ona w bezpośrednich bądź pośrednich stosunkach. 

W dziejach myśli pedagogicznej odnotować można różne rozwiązania tego skomplikowanego problemu: akcentowanie niepowtarzalności jednostki, jej prawa do swobodnego rozwoju; 
prymat grupy, społeczności, jej celów, norm nad życiem indywidualnym. 

Spory zwolenników indywidualistycznej i kolektywistycznej koncepcji wychowania straciły na dynamice. Powszechne staje się przekonanie o potrzebie integracji obu tych stanowisk. 

Klasa szkolna jako grupa 
 
jest formalną grupą roboczą,  
realizuje specyficzne cele: nauczanie i wychowanie, 
składa się z osób w tym samym wieku, 
grupa klasowa jest grupą homogeniczną (w miarę jednorodną). 

Małe grupy-podstawowa jednostka organizacji klasy 
 
Grupy robocze - stanowią korzystne środowisko do pracy indywidualnej, nie jest to możliwe gdy brak jest ukierunkowania lub celu (plotki, pogawędki górują nad pracą) lub gdy uczniowie nie są przyzwyczajeni do pracy grupowej. 

Kierowanie małymi grupami 
 
organizowanie klasy w grupy czteroosobowe jest umiejętnością, którą zdobywa się przez doświadczenie; 
nauczyciele i uczniowie muszą postrzegać pracę w małych grupach jako ważny rodzaj działań ukierunkowanych na zdobywanie wiedzy; 
niezbędne jest obserwowanie grup i kontrolowanie ich pracy (sprawdzanie, czy mają dostatecznie dużo czasu, aby wykonać zadania oraz czy są gotowi by przejść do kolejnego etapu pracy); 
„język ciała” jest szczególnie ważny, ponieważ komunikaty mogą często wbrew najlepszym chęciom nauczyciela - oddziaływać negatywnie. 

TRZY SPOSOBY WZAJEMNEGO ODDZIAŁYWANIA NA SIEBIE NAUCZYCIELA I PRACUJĄCEJ GRUPY 

NAUCZYCIEL STOI POZA GRUPĄ 
 
jakakolwiek rozmowa prowadzona z tej pozycji sprawia, że uczniowie nie usiłują usłyszeć, co mówi nauczyciel, albo jeśli są zaangażowani w aktualne zadanie, nie słyszą intrukcji, prośby lub pytania. 

NAUCZYCIEL WCHODZI DO PRZESTRZENI GRUPY 
nauczycielka, obserwując i słuchając, czeka ma odpowiedni moment, by przerwać dyskusję, może być pewna zainteresowania całej grupy. 

NAUCZYCIEL JEST CZŁONKIEM GRUPY 
 
nauczyciel mając bliski kontakt fizyczny i wzrokowy z grupą, może zasugerować, wskazać kierunek albo przekazać informację, takie usytuowanie nauczyciela jest również najlepsze, w przypadku rozmowy z jednym uczniem, gdyż nie zakłóca pracy pozostałym. 

TWORZENIE ZESPOŁÓW 
 
-praca w zespole daje okazje do ujawniania własnych przemyśleń i poznawania tychże u partnerów; 
-jest okazją do konfrontacji, uczenia się, negocjowania; 
-zespoły mogą być tak małe, jak para czy trójka, większe 4-6 osobowe i duże, np. 10-12 osób; 
wielkość zależy od rodzaju zadania. 

Zespoły można tworzyć w sposób: 
dowolny („dobierzcie się w pary, trójki,…, jak chcecie?”; 
celowy („dobierzcie się w …ale np. wybierajcie osoby, które dobrze znacie”, albo: „które mało znacie”, albo „z którymi nie mieliście jeszcze okazji do wspólnej współpracy”, albo „dobierzcie się w zespoły osób w różnym wieku” itd. 
losowy (ustalamy ile potrzebnych jest zespołów i obliczamy kolejno, np. gdy chcemy pracować w 4 zespołach odliczamy do 4, gdy w 7 parach – do 7 itd.; osoby o takich samych numerach odnajdują się w razem „jedynki”, razem „dwójki” itd.). 
 
Inny sposób dobierania się do grup bądź do zadań to losowanie kartek, kotylionów itd. 

Dobór losowy daje następujące efekty: 
 
-zapewnione jest poczucie bezpieczeństwa w grupie (nikt nie zostaje pominięty przy dobieraniu się), 
-każdy ma okazję do poznania sposobu pracy nowych osób; 
-rezultaty pracy zespołowej są dużo ciekawsze i bogatsze, większa jest mobilizacja osób w grupie. 

Dobór technik pracy zależy od: 
 
-treści i poziomu skomplikowania zadania; 
-naszej informacji o wiedzy i doświadczeniach uczestników; 
-czasu i miejsca, jakim dysponujemy; 
-liczby osób w grupie; 
-tego, co w danym momencie dzieje się w grupie. 

Wyróżnić można m.in. techniki: 
Ułatwiające poznanie; 
Rozgrzewające grupę; 
Integrujące grupę; 
Rozładowujące napięcie; 
Aktywizujące grupę; 
Umożliwiające orientację, co do miejsca w jakim są uczestnicy. 

LITERATURA:  
Dudzikowa M., red., 1996: Nauczyciel-uczeń. Miedzy przemocą a dialogiem: obszary napięć i typy interakcji. Kraków, „Impuls” 
Kawecki I., 2003: Wprowadzenie do wiedzy o szkole i nauczaniu. Kraków, „Impuls. 
Mieszalski S., 1990: Interakcje w klasie szkolnej. Warszawa, UW. 
Mika S., 1981: Psychologia społeczna. Warszawa, PWN. 
Reid J.-A., Forrestal P., Cook J., 1996: Uczenie w małych grupach w klasie. Warszawa, WSiP. 
Stephen W.G., Stephen C.W., 2003: Wywieranie wpływu przez grupy. Psychologia relacji. Gdańsk, GWP. 

2