JAN JAKUB ROUSSEAU
(1712-1778)
Francuski filozof
Sentymentalizm
charakteryzował się przesadną czułostkowością, wrażliwością,
dominacją uczucia nad rozumem, w czym można dostrzec pierwiastki
zapowiadające nową epokę historyczno-literacką, romantyzm.
Szczególnie
znanym dziełem Rousseau jako sentymentalisty jest ”Julia, czyli
Nowa Heloiza” (1761), powieść epistolarna, czyli napisana w
formie listów. W tym przypadku jest to korespondencja dwojga
kochanków: Julii i Saint-Preux. Na plan pierwszy wysuwają się
uczucie dwojga bohaterów, doskonale widać prymat pierwiastka
emocjonalnego nad intelektualnym.
*** Encyklopedia
była wydawana w latach 1751 – 1722, w sumie ukazało się 28
tomów, nie licząc późniejszych uzupełnień.
W
encyklopedii zamknięto nową myśl – wizję wolnego, otwartego na
wiedzę i postęp człowieka, wiarę w tolerancję i rozum, protest
przeciw przemocy. Był to bardzo silny cios w panujące jeszcze w
drugiej połowie XVIII wieku zacofanie, zabobon i feudalizm.
Jan Jakub Rousseau urodził się w rodzinie protestanckiego zegarmistrza. Był samoukiem, pracował jako grawer, nauczyciel muzyki, lokaj, był nawet na krótko seminarzystą w seminarium duchownym. Ważnym krokiem w jego karierze stało się spotkanie z Denisem Diderot (współtwórca encyklopedii), który wywarł duży wpływ na Rousseau.
Rousseau był przez pewien czas związany z encyklopedystam, twórcami ogromnego dzieła (encyklopedii), mającego zrewolucjonizować sposób postrzegania świata przez miliony ludzi na całym świecie. Ich drogi rozeszły się. Encyklopedyści propagowali postęp cywilizacyjny i techniczny, z czym Rousseau nie mógł się pogodzić.
Rousseau jest uważany za twórcę sentymentalizmu, czyli literackiego i umysłowego prądu, niezwykle istotnego w drugiej połowie XVIII wieku.
Głosił postulaty ucieczki od degradującej człowieka cywilizacji i powrotu do natury.
Poglądy:
Na cywilizację – Istnieje pewien paradoks, który według filozofa polega na tym, iż człowiek jest z natury dobry, ale ludzie (jako zbiorowość ) są źli. To cywilizacja jest źródłem zła i źródłem nierówności społecznej. Człowiek żyjąc w grupie musiał wprowadzić reguły odróżniające dobro od zła. Społeczeństwo rozwinięte w porównaniu ze stanem pierwotnym jest według Rousseau źródłem cierpień. Rozwój nauki, rzemiosła, rolnictwa i techniki nie przyczynił się do powszechnego szczęścia, lecz upadku moralnego społeczeństwa. Cywilizacja i postęp wypaczają naturę ludzką, są przyczyna istniejącego zła. Rozwój nauki, rzemiosła, a nawet sztuki przyczynił się do upadku moralnego ludzkości. Przed wykształceniem się form życia społecznego i przed nastaniem mnóstwa udogodnień cywilizacyjnych ludzie żyli zgodnie i szczęśliwie, szanowali się wzajemnie. Kierowali się wtedy uczuciami, a nie chłodną kalkulacją. Człowieka mógłby uratować jedynie powrót do natury. Rousseau uważał, że „Natura uczyniła człowieka szczęśliwym i dobrym, lecz społeczeństwo go znieprawiło i uczyniło nieszczęśliwym.”
Na naturę – „Wszystko jest dobre gdy wychodzi z rak stwórcy, wszystko paczy się w rękach człowieka”- pisał J.J. Rousseau, dlatego należało według filozofa odrzucić kulturę, normy, reguły, szablony, a wrócić do natury. Uważał, że przed wykształceniem się form życia społecznego, ludzie byli zgodni i szczęśliwi, żyli w harmonii z natura i bliźnimi. Kierowali się naturalnymi odruchami i sercem (uczuciem), a nie chłodną kalkulacja i rozumem. W utworze „Emil, czyli o wychowaniu”, postulował, aby wychowanie dziecka podporządkować sumieniu i oprzeć na poszukiwaniu tego co naturalne, czyli na kształtowaniu uczuć.
Na wychowanie dzieci i młodzieży:
Filozof podzielił dzieciństwo i młodość na cztery okresy:
niemowlęcy (dopóki dziecko nie zacznie mówić),
dzieciństwo (do dwunastego roku życia),
tzw. Chłopięctwo (do piętnastego roku życia) ,
okres młodzieńczy (do dwunastego roku życia).
Wychowanie powinno ograniczać się do umożliwienia dziecku swobodnego dorastania i dojrzewania. Obowiązkiem wychowawcy miało być także chronienie podopiecznych przed zgubnymi wpływami zewnętrznymi.
Na społeczeństwo:
Najważniejsze myśli dotyczące funkcjonowania społeczeństwa i państwa zawarł J.J. Rousseau w rozprawie „O umowie społecznej”, stwierdzał w niej, iż cywilizacja pomimo zła jakie niesie, pozwala człowiekowi wyzwolić się z poziomu egzystencji zwierzęcej oraz umożliwić negocjacje i powołać nowe społeczeństwo.
Wraz z pojawieniem się pojęcia własności prywatnej zaczął się proces degradacji ludzkości. Od tego momentu rozpoczyna się krzywdzący podział na biednych i bogatych, co prowadzi do frustracji, zawiści, niezgody. Wtedy także zaczęliśmy mieć do czynienia z niesprawiedliwością. Ludzie, chcąc się bronić przed niesprawiedliwością i nierównością społeczną, ustanowili prawa, powołali sądy. Powołanie rządów i ustalenie praw wcale nie rozwiązało problemu – ułatwiło jeszcze wyzysk słabszych przez silnych.
Uważał, że konieczne jest zawarcie umowy społecznej między obywatelami. W ramach takiego społeczeństwa zostałyby zniesione wszelkie nierówności. Umowa społeczna powinna być oparta na zasadach równości, wolności każdego członka tego społeczeństwa oraz powszechnie akceptowanego prawa.
Uznawał konieczność wymuszenia praw jednostki dla dobra powszechnego. Społeczeństwo powinno kierować się wolą ogółu. Państwo, jako umowa społeczna było oparte na realizacji „woli powszechnej”, dowodził, że ludzie są wolni, jednak dla dobra społeczności zrzekają się części swoich praw tworząc republikę demokratyczną.