Prawo karne, ćwiczenia, 27-02-2017
WINA
Pierwotnie była rozumiana jako nastawienie psychiczne sprawcy do czynu zabronionego. Wyróżniamy dwie koncepcje: psychologiczne i normatywne.
psychologiczne – wina to stosunek psychiczny sprawcy do popełnionego czynu
teoria woli – wina to chęć popełnienia przestępstwa
teoria wyobrażenia – wina jako świadomość, możliwość wyobrażenia sobie tego że czyn zabroniony został popełniony
ale przestępstwo to nie tylko czyny zabronione o charakterze umyślnym, te koncepcje nie radziły sobie z nieumyślnymi przestępstwami,
czy oceniamy te przeżycia psychiczne? tak, bo wina jest stopniowalna, jeśli je oceniamy to musimy szukać istoty winy gdzieś indziej,
normatywne – łączą winę z oceną zachowania sprawcy
kompleksowa teoria normatywna – łączyła elementy normatywne z psychologicznymi – przyjmowano że wina to negatywne zwartościowania treść przeżyć psychicznych sprawcy; dokonujemy oceny zachowania sprawcy ale też negatywnie wartościujemy treść przeżyć psychicznych,
zarzut: w zakresie winy myli ona przedmiot oceny z samą oceną
czysta teoria normatywna – wina to sama ocena zachowania sprawcy – czy zachował się zgodnie z normą prawną – zarzut jaki możemy postawić sprawcy z uwagi na jego niezgodne z normą zachowanie; kwestia przeżyć psychicznych jest składową znamion podmiotowych czynu zabronionego.
Jak to mamy unormowane w naszym KK?
kodeks karny z 69 r. – wyróżniał on „winę umyślną” i „winę nieumyślną” – charakterystyczne dla kompleksowej teorii normatywnej
w uzasadnieniu ustawy kodeks karny było napisane, że ustawodawca nie skłania się ku żadnej z koncepcji, pozostawiając to judykaturze i doktrynie, jednak w praktyce nie do końca tak jest
przyjmuje się że wykreślenie z art. 9 pojęcia „winy” oznacza że oparł się on na czystej teorii normatywnej winy
Jakie muszą być warunki żeby winę przypisać?
wynikają z art. 1 par. 3 KK i zasady nullum crimen sine lege
bycie zdrowym psychicznie; wiek;
w podręczniku jest 5 warunków, ale one składają się do 3:
jest to zdolność do ponoszenia winy - zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej;
wiek – granicą jest ukończone 17. lat w chwili czynu, w szczególnych wypadkach – 15.
dlaczego akurat 17. lat? nie ma konkretnych powodów, po prostu decyzja ustawodawcy
Art. 10. § 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.
ale od tego wyjątek: § 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3 lub 4, art. 223 § 2, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
odpowiedzialność fakultatywna – może odpowiadać, ale nie musi, nie każdy będzie odpowiadał za popełniony tak czyn; enumeratywnie wyliczone przestępstwa – nie można tego traktować w sposób rozszerzający
„okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają”: warunki to np. środowisko w którym się wychowuje taka osoba
konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej takiej osoby
nie odpowiada tak jak dorosły: § 3. W wypadku określonym w § 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.
co w związku z powyższym np. przy art. 148 gdzie mamy dożywotnie pozbawienie wolności – jak wyliczyć z tego 2/3 kary? przyjmuje się że dajemy najwyższą inna którą zna ustawa – 25 lat pozbawienia wolności
Osobie która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 18. lat nie można jej wymierzyć kary dożywotniego pozbawienia wolności – art. 54 § 2
§ 4. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. – ustawa z 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich
zdolność do faktycznego i prawnego rozpoznania znaczenia swojego czynu
musi ta osoba umieć rozpoznać, które zachowania są karalne – musi umieć rozpoznawać otaczającą nas rzeczywistość i na to składa się też wiek.
przykład: majętny ojciec z samochodem, który wjeżdża na podwórko i kolega syna udaje że chce go okraść – ma to być głupi żart jego syna – ojciec uderza kolegę syna mocno – łamie mu nos
na pewno odrzucamy obronę konieczną – bo nie ma rzeczywistego zagrożenia
Art. 29. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. – ojciec był przekonany że ktoś chce mu ten samochód ukraść (chłopak miał coś co przypominało broń).
Mamy tu błąd, musimy móc rozpoznać faktyczne i prawne znaczenie czynu – czyli zdolnym do tego by w prawidłowy sposób przebiegał w nas ten proces decyzyjny, jeśli nie to nie możemy komuś postawić zarzutu
musimy móc pokierować swoim zachowaniem
dotyczą tego ogólnie art. 28 – 31 KK
normalna sytuacja motywacyjna – czasem są sytuacje, w których nie można od nas wymagać zachowania zgodnego z prawem
Art. 239. § 1. Kto utrudnia lub udaremnia postępowanie karne, pomagając sprawcy przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego uniknąć odpowiedzialności karnej, w szczególności kto sprawcę ukrywa, zaciera ślady przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego albo odbywa za skazanego karę, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Nie podlega karze sprawca, który ukrywa osobę najbliższą
nikt nie będzie donosił na osobę dla nas najbliższą – nie możemy wymagać, żeby donosić na najbliższych sobie – takie sytuacje zdarzać się mogą np. w państwie totalitarnym
Jakie wina pełni funkcje w prawie karnym?
legitymizująca – nullum crimen sine culpa + art. 1 par 3
limitująca – wprowadza granice odpowiedzialności
Art. 53. § 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.
dlaczego mówimy że wina jest stopniowalna? bo okoliczności wpływające na nią są stopniowalne – możemy mieć różną możliwość rozpoznania sytuacji faktycznej – np. prawnik vs. robotnik – prawnik lepiej zna prawo, więc jak ktoś robi jakieś machlojki to stopień rozpoznawalności takiego czynu jest większy w przypadku prawnika
Mamy w Polsce domniemanie winy czy niewinności?
Generalnie niewinności, ale utożsamiamy winę z tym że każdy z nas jest zdolny do ponoszenia winy, bo jeśli by tak nie było to musielibyśmy domniemywać że każdy sprawca nie ukończył 17. roku życia, jest niepoczytalny itp. – musielibyśmy za każdym razem udowadniać że tak nie jest. Domniemujemy że każdy jest zdolny do ponoszenia winy - zdolność do auto determinacji
prawo karne materialne – domniemanie winy, bo domniemujemy że każda osoba jest zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej, jest to domniemanie wzruszalne
Rozumiane jako dążenie do tego że dana osoba dopuściła się określonego czynu – 38 Konstytucji, i inne z KK
Wina to jest pochodna relacji zawinienia ale też społecznej szkodliwości czynu.