Prawo karne, ćwiczenia 5, 20-03-2017
OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ
WINA
Art. 1 § 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
Wszystkie okoliczności wyłączające winę mamy w kodeksie.
Jakie mamy warunki poniesienia winy?
Pierwsza okoliczności wyłączająca winę to wiek – 17 lat lub 15
Zdolność do faktycznego i prawnego rozpoznania znaczenia czynu
Normalna sytuacja motywacyjna.
STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI
Art. 26 § 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.
Art. 26 § 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
Jeśli sprawca działał w normalnej sytuacji motywacyjnej, nie można od niego wymagać zachowania zgodnego z daną normą prawną
Normalna sytuacja motywacyjna – aby ratować swoje dobro używa dobra innej osoby o tej samej wartości
Wina – kiedy dobro poświęcone jest równej lub wyższej wartości od dobra ratowanego
BŁĄD
Błąd to mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy. Nieumyślność jest częstą postacią błędu. Albo nasza świadomość rejestruje więcej albo mniej niż jest w rzeczywistości.
Rodzaje błędów:
urojenie – stan, w którym w naszej psychice ma odzwierciedlenie coś, co nie ma pokrycia w rzeczywistości,
nieświadomość – w naszej psychice jest wyobrażenie mniejszego stanu faktycznego niż jest w rzeczywistości.
Każdy błąd w prawie karnym, żeby wyłączał odpowiedzialność, musi być błędem istotnym – musi odnosić się do znamion czynu zabronionego. Błąd który dotyczy związku przyczynowego. Błąd co do tożsamości jest prawie zawsze błędem nieistotnym, z jednym wyjątkiem – staje się istotny tylko wtedy jeżeli dotyczy jakiś cech które ta osoba posiada i które są określone w znamionach ustawy karnej.
Mamy trzy główne rodzaje błędów:
błąd, co do znamion czynu – art. 28 § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto pozostaje w usprawiedliwionym błędzie, co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego.
Nazywany błędem co do stanu faktycznego.
Najbardziej klasyczny przykład tego błędu to strzelenie przez myśliwego zamiast do zwierzęcia – do człowieka. Pozostawał w błędzie co do okoliczności znamion. Czy ten błąd możemy uznać za usprawiedliwiony? Żeby uznać za taki, trzeba ustalić poziom wiedzy, jest wtedy usprawiedliwiony jeśli pomimo dochowania reguł ostrożności i zachowania należytej staranności i tak błąd nastąpi.
Art. 28 § 1. mówi zarówno o umyślnych, jak i nieumyślnych przestępstwach.
Art. 28 §2 KK – „Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy”.
Ten paragraf polega na urojeniu.
błąd, co do prawa – art. 29. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Chodzi o sytuację w której w świadomości sprawcy zaistniała jakaś okoliczność wyłączająca winę albo bezprawność.
Przykład z kolegą, który za namową kolegi udaje, że chce ojcu tego kolegi ukraść samochód.
Tak samo jest w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej – to też podlega pod 29 kiedy jestem przekonany że istnieje zamach a on jeszcze nie zaistniał.
Jeżeli jest nieusprawiedliwiony to sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Przyjmuje wyłącznie postać urojenia.
błąd, co do okoliczności wyłączających winę – Art. 30. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli bądź sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Pierwszy przypadek: kiedy jakiś akt prawny wprowadzono bez vacatio legis – nie mieliśmy możliwości zapoznania się z jakimś aktem prawnym.
Drugi przypadek: cudzoziemcy – jeśli zachowanie dotyczy jakiejś elementarnej kwestii życia to nie możemy wyłączyć, ale jeśli mówimy o jakiś normach szczegółowych, np. sposób rozliczenia – to możemy powoływać się na ten błąd z jednym zastrzeżeniem – że nie wykonujemy działalności gospodarczej w sposób profesjonalny.
Trzeci przypadek: jeżeli w zakresie jakiegoś przepisu prawnego są istotne rozbieżności w zakresie interpretacji.
Ten błąd musi być usprawiedliwiony musimy dołożyć należytej staranności żeby tej sytuacji uniknąć.
Jeśli błąd jest nieusprawiedliwiony = nadzwyczajne złagodzenie kary.
NIEPOCZYTALNOŚĆ
Art. 31 §1 Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
Kryterium psychiatryczne – choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub innego rodzaju zakłócenie czynności psychicznych
choroba psychiczna – tego rodzaju choroba która powoduje zmiany mentalne skutkujące nieadekwatnymi zachowaniami jakiejś osoby do otaczającej ją rzeczywistości (schizofrenia paranoidalna),
upośledzenie umysłowe – obniżenie sfery intelektu.
Kryterium psychologiczne – brak zdolności rozpoznania swojego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem.
Co się orzeka wobec takiej osoby? Np. zamknięcie w zakładzie psychiatrycznym – bez wskazania terminu.
Art. 31 § 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznawania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Art. 31 § 3. Przepisów §1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.
Jest to sytuacja którą ustawodawca określa jako zawinienie na przedpolu czynnym. Co zrobić ze sprawcą który dopuścił się kradzieży będąc pod wpływem alkoholu? Czy on mógł pokierować swoim postępowaniem?
Różnie różne ustawodawstwa tę kwestię regulują:
1932 r. – w kierunku actio libera in causa – działanie wolne w przyczynie – przerzucano odpowiedzialność na przyczynę sprawczą,
W prawie niemieckim – jest odrębny w części szczególnej typ czynu zabronionego który sankcjonuje popełnienie czynu zabronionego w stanie opisanym w tym artykule – w stanie nietrzeźwości bądź odurzenia. Jaką karę za taki czyn wymierzyć? Jest zastrzeżenie że nie może przekroczyć ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo.
U nas jest koncepcja zawinienia na przedpolu czynnym – moment przypisania winy przerzuca się na przedpole dokonania przestępstwa. Może odpowiadać karnie jeśli przewidywał lub mógł przewidzieć ograniczenie lub wyłączenie poczytalności. Upojenie patologiczne – niewielka ilość alkoholu powoduje nietypowe reakcje organizmu, np. wtedy jeżeli po setce wódki stracimy przytomność. W takiej sytuacji ten paragraf nie ma zastosowania, bo nie możemy tego przewidzieć.
Oprócz upojenia patologicznego może być jeszcze przykładowo upojenie alkoholowe atypowe – ciężko wskazać desygnaty – psychiatrzy mówią, że jest to krótkotrwałe nie pozostawiające żadnych śladów zachwianie równowagi intencjonalnej człowieka..
DZIAŁANIE NA ROZKAZ
Czy żołnierz który wykonuje rozkaz i zabija człowieka popełnia przestępstwo czy nie? Incydent w Nangar Chel.
Info uzupełniające z Wikipedii: Incydent w wiosce Nangar Chel miał miejsce 16 sierpnia 2007, 28 km na północ od miasta Wazacha w Afganistanie, gdzie znajduje się Jednostka Wojskowa 4814 "W" Wojska Polskiego. Żołnierze polscy przeprowadzili ostrzał wielkokalibrowym karabinem maszynowym i granatami moździerzowymi kal. 60 mm (cztery granaty spadły na zabudowania), w wyniku którego śmierć poniosło sześć osób, trzy zostały ciężko ranne. Wśród poszkodowanych znajdowali się mężczyźni, kobiety i dzieci. Ciężko rannych przewieziono później na leczenie do Polski, a rodzinom zabitych wypłacono odszkodowania.
Historycznie były koncepcje:
ślepych bagnetów – żołnierz nigdy nie ponosi odpowiedzialności karnej za wykonanie rozkazu, nawet wtedy jeżeli miał pełną świadomość że dopuści się tym sposobem przestępstwa. Wada: prowadziło to do nadużyć,
myślących bagnetów – żołnierz zobowiązany jest do oceny każdego rozkazu i jeśli stwierdzi, że rozkaz realizuje znamiona przestępstwa to powinien odmówić jego wykonania. Wada: ta koncepcja przeczyła sensowi istnienia armii.
W polskim ustawodawstwie: Art. 318. Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba, że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.
U nas jest model mieszany tych dwóch historycznych koncepcji.
Art. 115 § 17. Żołnierzem jest osoba pełniąca czynną służbę wojskową.
Art. 115 § 18. Rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.
Jeżeli ostrzał nastąpił po rozpoznaniu błędnym przez zwiad i doszło do ostrzelania to czy mogą odpowiadać za nieumyślnie spowodowanie śmierci w myśl art. 318? Nie, bo nie mieli zamiaru zabicia osoby cywilnej ani się na to nie godzili.
nauka o karze – za tydzień. Od tego nie uczyć się z podręcznika, ewentualnie - tylko teoria (przykładowo: teorie kary)