Prawo finansowe, ćwiczenia 3, 08-03-2017
Prawo budżetowe
Formy ogranizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych związane są z sektorem finansów publicznych. Mamy pięć form - jeśli dana jednostka należy do sektora finansów publicznych to najczęściej działa w jednej z tych pięciu form.
Mamy sektor publiczny i sektor finansów publicznych. To, że dana jednostka jest publiczna i należy do sektora publicznego nie oznacza, że należy to sektora finansów publicznych (bo jest to pojęcie węższe). Podmioty należące do sektora finansów publicznych są objęte rygorystycznie ustawą finanse publiczne (rygorystycznie rozliczają się według zasad z ustawy).
Przy podmiotach publicznych ważne jest kryterium majątku i sposobu zasilania finansowego – to od tego najczęściej należy czy taki podmiot należy do sektora finansów publicznych (to są dwa zasadnicze kryteria; są jeszcze pomocnicze – np. kryterium formy które dziś będziemy omawiać).
Mamy dwie zasady obowiązujące w tym przypadku – wynikają one z ustawy o finansach publicznych.
Ustawa mówi, że jeżeli daną jednostkę zaliczamy do sektora finansów publicznych to działa ona w jednej z form organizacyjnych uregulowanych ustawą o finansach publicznych.
mamy np. ministerstwo, sąd, szkołę – to działa ona w jednej z tych pięciu form (niżej wymienionych)
Ale zaraz dalej ustawa doprecyzowuje: Jednak czasami jednostki sektora finansów publicznych mogą i działają na podstawie odrębnych przepisów oznacza to że nie musi ona działać w jednej z tych pięciu form, może działać na podstawie odrębnej ustawy (poza ustawą o finansach publicznych).
pytanie na egzaminie: Czy każda jednostka sektora finansów publicznych musi obowiązkowo działać w jednej z tych pięciu form? Nie, bo art. 8 w ustawie o finansach publicznych – może działać na podstawie odrębnych przepisów albo odrębnej ustawy. Przykład banku centralnego – należy do sektora publicznego ale nie należy do sektora finansów publicznych
Art. 9 ustawy o finansach publicznych nauczyć się na pamięć. Mamy tam katalog jednostek które są zaliczane do sektora finansów publicznych. Jest to katalog zamknięty:
cztery są wymienione z nazwy (ZUS, KRUS, PAN, NFZ)
albo wskazanie poprzez grupę, np. organy władzy publicznej, uczelnie publiczne, jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury – państwowe, samorządowe (teatr narodowy, biblioteka publiczna, szkoła podstawowa, fundusz dla uczniów..),
albo – kryterium formy (5 form).
Mamy wskazane wyłączenia w pkt. 14: banki (centralny i państwowe, bo komercyjne nie są w ogóle publiczne; NBP, BGK), przedsiębiorstwa, instytuty badawcze, spółki prawa handlowego (PZU S.A. – bo spółka akcyjna). (może być np. pytanie kto należy do sektora finansów publicznych)
Formy organizacyjne:
jednostka budżetowa
stara forma, od kilkudziesięciu lat
jest jeszcze jedna forma – pomocnicza – 6. wydzielony rachunek dochodów – mogą z niej korzystać tylko jednostki budżetowe
jest to „furtka” dla jednostek budżetowych; np. szkołę zalało i zniszczyło się piętro i dostała odszkodowanie – tego się nie wlicza do dochodu, bo wtedy zamiast remontować musiała by oddać te pieniądze w rozliczeniu; kiedy darczyńca daje szkole pieniążki na rozwój – wtedy też tego się nie wlicza. Ta forma jest mocno ograniczona przepisami. Tylko na bazie pewnych kategorii dochodów i tylko na pewne cele można ten wydzielony rachunek dochodów tworzyć (jest to wymienione w ustawie),
od kilku lat mogą je tworzyć tylko jednostki działające na podstawie ustawy o systemie oświaty – przede wszystkim szkoły,
wydzielony rachunek dochodów nie ma wyodrębnienia organizacyjnego.
Definicja ustawowa: Jednostka budżetowa jest to taka jednostka sektora finansów publicznych, która wszystkie swoje wydatki pokrywa bezpośrednio z budżetu, a wszystkie dochody odprowadza odpowiednio – albo na rachunek budżetu państwa, albo na rachunek jednostki samorządu terytorialnego. (przykład ministerstwo – do państwa, szkoła podstawowa – do budżetu gminy).
Najczęściej używa się pojęcia „rozliczenie netto”, „rozliczenie brutto”, ale przy rozliczeniu brutto mówimy też: „rozliczenie pełnymi kwotami”.
Jednostki budżetowe to przykładowo: ministerstwa, sądy, trybunały, niektóre zakłady opieki zdrowotnej, społecznej, straż pożarna, policja, straż miejska, szkoły.
Nie prowadzą one działalności zarobkowej (zakłady budżetowe świadczą odpłatnie swoje usługi), ale jednostka budżetowa ma dochody, bo np. szkoły przeprowadzają egzaminy za które płacimy, dokumenty odpłatne w sądach, certyfikaty za które trzeba zapłacić. Ten dochód nie może być wykorzystany przez jednostkę.
Jednostki budżetowe nie mają osobowości prawnej.
Jednostka budżetowa występuje w obrocie prawnym - korzysta z osobowości skarbu państwa; a samorządowa – gmina, powiat, województwa.
Wszystkie jednostki budżetowe działają na postawie statutu.
Od strony finansowej: działają na podstawie rocznego planu finansowego, bo obowiązuje nas zasada roczności.
4 punkty, które przy wszystkim będziemy wymieniać:
osobowość prawna – nie,
statut – tak,
wymóg ustawy – nie,
roczny plan finansowy – tak.
3 procesy: tworzenie, łączenie i likwidacja – kto może to robić? Przy państwowych i samorządowych ktoś inny. Państwowe - najczęściej jest to minister, kierownik urzędu centralnego albo wojewoda (czasem to mogą być inne na podstawie odrębnej ustawy). Wojewoda – czy może utworzyć jednostkę samorządową? Nie, bo nie jest to organ samorządu terytorialnego; sejmik województwa – nie może powołać z kolei państwowej. Samorządowe – tworzy je organ stanowiący danej jednostki – Rada Gminy, Rada Powiatu i Sejmik Województwa.
Dr. nie wymieniła przekształcenia – bo przy jednostkach budżetowych ustawa tego nie wymienia, ale jakby było pytanie czy można - to można. Ale jak rozlicza się jednostka? Brutto – bo realizują najważniejsze zadania publiczne, rygorystyczny sposób rozliczania – żeby ją przekształcić to trzeba by ją zlikwidować i utworzyć na nowo, dlatego się tego nie wymienia.
samorządowy zakład budżetowy
stara forma, od kilkudziesięciu lat,
budżetem może być tylko budżet samorządowy, utworzyć może tylko powiat, gmina albo województwa;
rozlicza się z budżetem netto
zakłady budżetowe możemy tworzyć w ramach zadań własnych samorządu - a nie w „jakimkolwiek” zakresie – i to też nie wszystkich, tylko tych które są wskazane w ustawie o finansach publicznych (art. 14 ustawy o finansach publicznych).
przykłady konkretne: gospodarka mieszkaniowa, kanalizacja, doprowadzanie wody, targowiska, cmentarze, kultura fizyczna, opieka społeczna, drogi, ulice, mosty, zakładem budżetowym są oczyszczalnie ścieków, zakłady utylizacji odpadów, obiekty sportowe – np. basen
Forma netto w przeciwieństwie do brutto polega na rozliczeniu tylko wynikiem działalności – saldem, na przykład nadwyżką środków obrotowych.
Zakład budżetowy wykonuje swoje zadania odpłatnie. Przy zakładach budżetowych mamy założenie, że w związku z tym koszty swojej działalności powinien pokrywać w uzyskanych przychodów własnych.
Jak tworzy się zakład budżetowy to mamy od razu założenie że ta jednostka ok. 70% wydatków musi być w stanie pokryć sama. 30% pokrywa budżet macierzysty; najczęściej daje jej dotacje.
Pytanie egzaminacyjne: Skoro zakłady budżetowe mają koszty swojej działalności pokrywać z dochodów własnych to mogą otrzymywać dotację? Tak, bo są jednostkami samorządowymi i wszystkie dotacje tu wchodzą w rachubę – ma największe możliwości pozyskania dotacji. Ustawa reguluje cztery dotacje: podmiotowa, przedmiotowa, celowa i na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe (tą ostatnią mogą dostać tylko zakłady i instytucje gospodarki budżetowej)
W związku z tym, że tych dotacji jest dużo (a zakład musi być przecież samodzielny) to jest pewne ograniczenie – wszystkie dotacje łącznie nie mogą w danym roku przekroczyć 50% kosztów działalności takiego zakładu (ale nie dotyczy to niektórych rodzajów dotacji – np. na inwestycje, unijne)
Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może je tworzyć, likwidować, przekształcać, łączyć
4 kwestie, które mamy poruszyć wszędzie:
Czy zakład budżetowy ma osobowość prawną? Nie.
Nie musi być odrębnej ustawy
Nie nadaje się statutu
Musi być roczny plan finansowy
Netto dzieli się na proste i złożone, tutaj mamy proste. 3 niżej mają złożone.
agencja wykonawcza
najczęściej w nazwie mają słowo „agencja”, ale nie jest to regułą,
przykład: agencja nieruchomości rolnych, polska agencja rozwoju przedsiębiorczości, narodowe centrum nauki, narodowe centrum badań i rozwoju
gdzie znaleźć pełną listę? w ustawie budżetowej są wymienione, co roku to się może zmieniać
związana tylko z budżetem państwa
4 kwestie:
jest to zawsze państwowa osoba prawna – ma osobowość prawną
ustawa – tak – każda musi być na podstawie odrębnej ustawy
statut – tak
roczny plan finansowy – tak
instytucja gospodarki budżetowej
one w nazwie mają bardzo często „centralny ośrodek” albo „centrum obsługi”
przykłady: centralny ośrodek sportu, centralny ośrodek informatyki, centrum obsługi kancelarii Prezydenta RP,
4 kwestie:
osobowość prawna – tak, bo podlegają wpisowi do KRS – w momencie wpisu nabywa osobowość prawną
ustawa - nie
statut - tak
roczny plan finansowy - tak
państwowy fundusz celowy
stara forma, od kilkudziesięciu lat
nie ma wyodrębnienia organizacyjnego, jest to tylko rachunek – na określonych zasadach ktoś nim zarządza
netto, rozlicza się państwowo
jedna z głównych form, ale jest to tylko wyodrębniony rachunek bankowy, wcześniej był wybór: mógł być osobą prawną, dziś już nie może.
ma tylko wyodrębnienie finansowe, nie ma organizacyjnego
4 kwestie:
osobowość prawna - nie
ustawa - tak
statut - nie
roczny plan finansowy – tak
przykłady: Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych; fundusz prewencji i rehabilitacji osób niepełnosprawnych itp.
Nadzoruje każdym tym rachunkiem określony podmiot – najczęściej jest to minister
1 stycznia 2010 – zaczęły funkcjonować te przepisy, ale był okres przejściowy – formy zmieniały się stopniowo.
1, 2 i 5 – stare formy, od kilkudziesięciu lat
1, 2 to są takie wręcz klasyczne dla gospodarki
3 i 4 to jest praktyka zaledwie kilku lat.
W Polsce jak się wprowadzało taką formę, to najczęściej każda forma mogła działać i przy budżecie państwa i przy budżecie gminy, powiatu, województwa. Jednostki mamy państwowe i samorządowe – jakie to ma znaczenie? Jeśli jednostka jest państwowa to macierzysty budżet to państwa; samorządowa – budżet gminy, powiatu, województwa. Przy jednostkach budżetowych zachowano regułę że jednostka budżetowa może być i państwowa i samorządowa. Przykład: ministerstwo – budżet państwowy; szkoła podstawowa – budżet gminy.
Zakłady budżetowe – samorządowy zakład budżetowy, bo państwowe zostały zlikwidowane, więc będzie tylko budżet samorządowy
3 i 4 punkt - obydwie tylko dla gospodarki finansowej państwa, tylko budżet państwowy,
5 – tylko budżet państwa będzie tu budżetem macierzystym.
Rozlicza się każda forma z budżetem macierzystym.
(rozliczanie się) budżetowanie netto i brutto – jednostki budżetowe jako jedyne brutto, 2 – 5 – netto.