Munch Edward Krzyk

  autor — Edvard Munch

data powstania — 1893

technika — olej na tekturze

wymiary — 91 × 73,5 cm

miejsce przechowywania — Oslo, Nasjonalgalleriet

Malarstwo Norwega Muncha, podobnie jak twórczość współczesnych mu pisarzy skandynawskich fin de siecle'u — Ibsena i Strindberga, dotyka podstawowych spraw ludzkiej egzystencji. Sam artysta, powracający obsesyjnie do tematyki śmierci, samotności, bólu istnienia, melancholii i fatalistycznie pojętej miłości, twierdził, że bez śmierci i cierpienia jego sztuka byłaby jak okręt bez steru. Pesymistyczny światopogląd artysty, znalazł najdoskonalszy wyraz w cyklu obrazów zatytułowanym Fryz życia, opartym na osobistych przeżyciach.

Należy do nich jego najsłynniejszy obraz Krzyk, u którego genezy leżało autentyczne wrażenie. Z 1895 r. zachowało się wspomnienie Muncha dotyczące szczególnego spaceru z przyjaciółmi o zachodzie słońca: „Niebo stało się nagle kwistoczerwone. — pisał — I poczułem dotknięcie melancholii. Zatrzymałem się, oparłem o poręcz na moście, śmiertelnie zmęczony. Ponad granatowym fiordem i miastem wisiały chmury jak krew i jak języki ognia. Przyjaciele moi poszli dalej, a ja wciąż stałem, drżąc z przerażenia. Poczułem, że głośny, niekończący się krzyk przeszywa naturę”.

Za pomocą wizerunku krzyczącej postaci — przypominającej jednocześnie głowę embriona i czaszkę — Munch w sugestywny sposób wyraził przepełniającą naturę grozę i budzone wobec niej uczucie rozpaczy (taki tytuł nosił pierwotnie obraz). Wrażenie nerwowego napięcia potęgują rozchodzące się jakby na zasadzie rezonansu faliste linie pejzażu, osiągając kulminację w czerwonych smugach nieba. Nieodparte odczucie przeszywającego powietrze krzyku powstało w wyniku wykorzystania ekspresyjnych właściwości koloru i przebiegu rytmicznych, falistych linii. Krzywolinijne efekty secesji w partii nieba i zastosowana w widoku pomostu, a zaczerpnięta zapewne z japońskich drzeworytów, uciekająca perspektywa, w mistrzowski sposób potęgują pożądany efekt. Artysta zdołał tu wyrazić złożone treści poprzez bezpośrednią sugestię środków czysto malarskich, deformacji kształtów, ekspresji linii i koloru, bez uciekania się do alegorii czy symbolu.

Wyrażająca neurotyczne nastroje końca wieku sztuka Muncha, zyskała sławę m.in. za przyczyną Stanisława Przybyszewskiego, który był jej orędownikiem nie tylko wśród polskich modernistów, ale przede wszystkim w Niemczech, gdzie stanie się ona na początku XX w. ważną inspiracją ekspresjonistów.

Katarzyna Nowakowska-Sito

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA