LITERATURA ROSYJSKA ŚREDNIOWIECZE

Epoka średniowiecza /w Rosji nieco później/- pojęcie ‘literatura staroruska’, gł. ośrodek- Kijów Wpływ Bizancjum na Ruś Kijowską- charakter religijny tekstów- kroniki Jeden z pierwszych, najważniejszych tekstów:

„Powieść czasów minionych”- zespół tekstów z X/XII w, autorstwo przypisuje się Nestorowi, odwołuje się do czasów starożytnych i synów Noego- mieli być założycielami plemion słowiańskich

Kijów- ośrodek polit, kult i religijny Nowogród Wielki- następne po Kijowie główne miasto, gdy Kijów stracił znaczenie (X/XII w) Moskwa- po Nowogrodzie Zabytki literatury pochodzą z różnych części Rusi Najwcześniejszy okres literatury-związany z kształtowaniem się Rusi Kijowskiej- wspólny dla 3 kultur: ros., białorus., ukr. 988 chrzest księcia Włodzimierza (książę Rusi Kijowskiej) z rąk Bizancjum- krok polityczny- uniezależnienie się od strony polskiej, uzależnienie od Bizancjum- Ruś włączona w kulturę chrześcijańską:

Ruś czerpie dorobek z kultury Bizancjum Ruś częścią Slavia Ortodoxa Ścisła współpraca z duchowieństwem bizantyjskim- nowoobrzędowość na Rusi Izolacja od Zachodu- brak renesansu w literaturze Średniowieczny model przetrwał do XVII w w Rusi Kijowskiej i Moskiewskiej XVII w- barok-specyficzny, przepuszczony przez pryzmat średniowiecza, kształtuje się poezja i dramat Duży wpływ j. polskiego i idea carpe diem Literatura rosyjska przestaje się zasadniczo różnić od europejskiej- „nadrabia zaległości” i rozwija się razem z nią Literatura ruska- 6 stuleci O rozwoju i etapach decydowały czynniki pozaliterackie

Etapy rozwoju literatury ? Etap mongolski XII-XV w Literatura państwa moskiewskiego XVIw XVII w bez ostatnich 2 dziesięcioleci

Język liturgiczny- starocerkiewnosłowiański- 3 kultury mają podobne zabytki literackie Pierwsze dzieła- tłumaczenia z greckiego, np. żywoty świętych, czeki mineje- żywoty św. wg kalendarza, do czytania poza cerkwią Pateryki- opowieści o pustelnikach, ascetach Tłumaczenia kronik- „Wędrówka Bogurodzicy po miejscach męki” Czysto świeckie- romanse- umoralniająca tendencja w duchu chrystianizmu- parenetyczne (Aleksandreja, Czyny Dienisowe, Opowieść o Barlaamie i Josafacie) Przykłady literatury oryginalnej (na terenie Rusi Kijowskiej)

„Powieść lat minionych” Składa się z cz. Prehistorycznej (o rozmieszczeniu plemion słowiańskich i ich zwyczajach) i cz. Historycznej (od 852 r, w ok.60 % ściśle historyczna)- inf. o wyprawach książąt, traktatach, waśniach, zakładaniu klasztorów Źródłem- Pismo Św. W jej skład wchodzą również podania i legendy- płaszczyzna folklorystyczna Wpływy skandynawskie- Wikingowie Rozważania i opowieści o chrzcie Rusi- słowo filozofa

„Słowo o wyprawie Igora Bez elementów bizantyjskich Opowieść wojenna (gat. popularny na Rusi) Oparte na wydarzeniach historycznych Struktura tekstu przejrzysta i logiczna- jeden autor Inwokacja- pojawia się postać pieśniarza Narrator opisuje czasy rozbicia Rusi 1185r- wbrew księciu Włodzimierzowi jego bracia zorganizowali wyprawę na Mongołów- narrator koncentruje się na ich krytyce Autor nieobiektywny, przerywa akcję dygresjami Swojego rodzaju eksperyment literacki w tamtych czasach Wykorzystuje środki poetyckie, np. alegorie Sceny batalistyczne bardzo dynamiczne Zwroty i chwyty folklorystyczne- zdrobnienia i powtórzenia Paralelizm między psychologią postaci a opisem przyrody Zmienia się często miejsce akcji Wielowątkowość Również elementy pogańskie- mity słowiańskie, nabożny szacunek do przyrody Obecność motywu Boga, Sądu Ostatecznego Żywoty świętych miejscowych

Pateryki- opowiadania o życiu mnichów z poszczególnych klasztorów (Pateryk Kijowsko-Pieczerski- kompendium wiedzy nt. życia mnichów)

Kazania: charakter moralizująco-dydaktyczny, odwołanie się do Pisma Św.

„Słowo o zakonie i łasce”: Metropolita kijowski udowadnia wyższość chrześcijaństwa nad judaizmem Pochwała księcia Włodzimierza/ apologia władzy książęceh Bazowali na tym inni mnisi

„Opowieść o zburzeniu Riazania przez Batu-chana Typowa proza batalistyczna Rozbudowane 2 wątki- śmierć pary książęcej i ich dziecka oraz wojenne wyczyny herosa

„Żywot Aleksandra Newskiego”Kanonizowany w 1380 r. Książę i przywódca Chrześcijański tryb życia, określona moralność Bardzo rozbudowane sceny batalistyczne

1380- bitwa Rusinów z Tatarami- „Zadojszczyzna” – opowieść wojenna (podobna do „Wyprawy Igora”, niektóre fragmenty identyczne):

Opowieść o zwycięstwie-wydźwięk optymistyczny Brak dualizmu światopoglądowego Apologia patriotyzmu rosyjskiego Ataki Tatarów zmusiły Ruś do zjednoczenia

„Opowieść o wędrówce Joana Nowogrodzkiego na biesie do Jerozolimy”XV w, Nowogród Wielki Pojedynek św. Joana z biesem (diabłem) Autor nieznany

W Nowogrodzie tendencje separatystyczne- powstała osobna republika. Moskwa- spadkobierczyni, kontynuatorka Bizancjum.

LITERATURA ROSYJSKA BAROK

Nie ma renesansu w lit ros., pojawia się dramat i poezja, człowiek odczuwa metafizyczny lęk, sztuka sakralna narzędziem ideologicznym, przestrzega przed grzechem, przepych, różnorodność, dwoistość jednostki potrzeby ducha i ciala,ulotność dóbr zycia doczesnego, zmysłowa miość, życie towarzyskie, mistycyzm- bezpośredni intymny kontakt z bogiem, wewnętrzne przezycia człowieka- lit sakralna, inspiracje biblia i lit antyczna, dydaktyzm, perswazja, eschatologia, apokalipsa, dekoracyjność, ozdobna budowa wiersza, tradycja staro-ruska znika, przejmują trendy z zachodu.

SYMEON POŁOWIECKI 1629-1680, tradycje pol-łac, Białorusin, akademia kojowsko-mohylenska, znal lit i jezyk polski, wprowadzil wiersz sylabiczny, PSAŁTERZ RYMOWANY- wzorowany na tworczosci J Kochanowskiego, OGRÓD WIELU KWIATÓW- geografia, mitologia, aspekty polit- spol, biologia. UMIARKOWANIE A SPOKOJU PRAGNIENIE- cykl UCZTA, strofa sawicka (4 wersowa , gr poetka Safona)., zakonnik, tematyka staro i nowotestamentowa. OSKOMA ZALEŻY OD CZEGO- alegoria, wątek świata zwierzęcego, analogia do życia człowieczego, pragnienie, oskoma- apetyt na coś, chęc zjedzenia wypicia czegos.

SYLWESTER MIEDWIEDIEW Uczen Symeona, poeta nadworny, mnich EPITAFION- dla Symeona Połowieckiego, powolny rytm oddający nastroj utworu zalobnego, obecność kolorytu narodowego- obiekty charakterystyczne dla danego narodu, ekwiwalenty- leksyka bezekwiwaletna, dane słowo oznacza wyłącznie jedno, brak zamienników. Rusycyzmy grobnica- kaplica, um-rozum, leksyka archaizowana: człowiecz, zdy, ninie, stylizacja staropolska i staroruska.

JAN ANDRZEJ BIAŁOBOCKI Polak z przemyśla, przeszedł na prawosławie, poliglota lac, pol, ros, fr, hiszp., franc i starocerkiewnoslowianski, PANTATEUCH- poemat eschatologiczny, pięćoksiag- stary testament, POŻEGNANIE ZE ŚWIATEM- kruchość żywota, groza śmierci, memento mori, bezsilny bohater, wszechwładność śmierci,, makabryczne sceny, rusycyzmy korab-okręt, inoziemiec-cudzoziemiec, bojarzyn.

LITERATURA ROSYJSKA KLASYCYZM

Trafil do Rosji z opóźnieniem- polowa wieku XVIII 1730—1860, obecność mitologii antycznej, naśladownictwo autorow starożytnych, stosowanie gatunkow panegirycznych, racjonalistyczny punkt widzenia swiata, uznanie rozumności, zgodności z zasadami logiki, doskonalosc form, przejrzystość i porządek w tekście, tresc dziel zgodna z prawda i rozsądkiem, scisla chierachia gatunkow literackich: wzniosle i niskie, zakaz laczenia gatunkow lub elementow lit, jezyk czysty i logiczny, bohaterowie pozbawieni cech indywidualnych, typowe prawdy zyciowe, przeszlosc historyczna ma charakter umowny i abstrakcyjny, dydaktyzm-satyra spoleczna, daznosc do odtworzenia rzeczywistości spol Rosji, próba przedstawienia tematyki narodowej.

ANTIOCH KANTEMIR Mołdawianin Syn pisarza i przyjaciela Piotra I Uzyskał dobre wykształcenie domowe Czuł się na wskroś Rosjaninem, choć był kształcony w duchu włoskim Wydał „Konkordację do Psałterza” Dokonał przekładu „Rozmów o wielości światów”- rozrzut między wcześniejszymi tekstami teologicznymi, którymi się zajmował, a filozofią Rok wcześniej wystąpił z 2 satyrami, sprzeciwiając się postanowieniom Tajnej Rady rządzącej w imieniu Piotra II „Do swego rozumu”- świadczy o zaangażowaniu w sprawy Rosji „Filaret i Eugeniusz” Był blisko z Anną Joannowną, przez co musiał później uciekać z dworu Minister- rezydent w Londynie- miał możliwość zetknięcia się z wybitnymi literatami i naukowcami angielskimi, włoskimi, francuskimi Był twórcą rosyjskiej satyry klasycystycznej Napisał 9 satyr, większość opublikowana dopiero po 7-10 latach Kompozycja, obrazowani, styl inspirowane ___ (nie zdążyłam napisać) Potrafił doskonale oddać charaktery ludzkie Traktowanie tradycyjnych tematów w kontekście czynnej walki o sprawy społeczeństwa rosyjskiego Wpływ reform Piotra I na twórczość Kantemira Przyczynił się do stworzenia nowatorskiego j. literackiego Pierwszy pisarz rosyjski, który wbrew klasycyzmowi posługiwał się potoczną mową rosyjską; stosował często inwersje, zawiłą składnię, lecz teksty obfitowały w powiedzenia, związki frazeologiczne Wersyfikacja: 13 zgłoskowce z parzystymi rymami żeńskimi- nie oddawało to rymu, melodyjności j. rosyjskiego

WASYL TRIEDAKOWSKI Kształcił się w szkole kapucynów, mimo, iż był synem batuszki (1723 ucieka z domu) Trafił do Moskwy, gdzie wstąpił do Akademii Słowiańsko- Grecko- Łacińskiej Mieszkał u rosyjskiego ambasadora w Paryżu, 3 lata studiował na Sorbonie (wykształcenie filologiczne) Po powrocie do Rosji tłumacz, sekretarz Akademii Nauk Profesor „elokwencji zarówno łacińskiej jak i rosyjskiej” 1759 zwolniony ze stanowiska Akademii Człowiek specyficzny, niezrozumiały; mimo talentu nie tworzył, a tłumaczył trzeciorzędnych poetów francuskich Zapoczątkował reformę wersyfikacji „Nowy a krótki sposób składania wierszy rosyjskich”- przekształcenie tradycyjnego 13 zgłoskowca na sylabotoniczny, zrytmizowanie wiersza przez ściślejsze ustanowienie jego budowy (akcentami)

MICHAŁ ŁOMONOSOW syn chłopa uczył się na „Arytmetyce” Magnickiego i, „Gramatyce” ( a nie jak reszta chłopstwa na tekstach religijnych) wyjechał do Moskwy do Akademii Słowiańsko- Grecko- Łacińskiej wytypowany do Petersburga do uniwersytetu przy Akademii Nauk a następnie na studia do Niemiec- studiuje przede wszystkim nauki ścisłe, ale też filozofię i filologię, uczy się niemieckiego, francuskiego i włoskiego po powrocie zostaje członkiem Akademii Nauk i profesorem chemii zwolennik reform Piotra I utworzył uniwersytet w Moskwie przyczynił się do umieszczenia na tronie Katarzyny II stracił rozum, zmarł w biedzie reforma wersyfikacyjna- list „O regułach słowotwórstwa rosyjskiego”- rozszerzenie zasady sylabotonizmu, konieczność wprowadzenia reformy językowej: 3 kategorie wyrazów: Wspólne j. rosyjskiemu i cerkiewno-słowiańskiemu Cerkiewno-słowiańskie, rzadko używane w mowie potocznej, z wyjątkiem archaizmów Wyrazy żywego j. rosyjskiego, których nie zna cerkiewna słowiańszczyzna 3 style ( w związku z 3 kategoriami wyrazów):Wysoki: I i II kategoria Średni: I i III kategoria Niski: wyrazy niskie, gminne Tym zasadom podporządkowuje hierarchię gatunków literackich: Styl wysoki: ody, poematy, uroczyste mowy Styl średni: sztuki teatralne, satyry, eklogi, elegie, utwory prozaiczne o wiekopomnych czynach, listy poetyckie Styk niski: komedie, epigramy, pieśni, listy do przyjaciół i opisy powszechnych spraw Znany z od panagierycznych (pochwalnych) poświęconych Elżbiecie Pietrownej, Katarzynie II- lecz miały charakter stricte naukowy Ody religijne („Rozmyślania wieczorne o wielkości Boga”)- przesycone filozofią Łączy niełączliwe

ROMANTYZM ROSYJSKI

Zaprzeczenie klasycyzmu (jedności miejsca/ czasu/ akcji; charakterystyki gatunkowej) Bohater- wyalienowany, skłócony ze światem Fascynacja przyrodą, jednostką ludzką ściśle związaną z naturą Swoboda w tematyce, stylistyce Na pograniczu epiki i liryki- powieść literacka, poemat dygresyjny, ballada Popularny dramat romantyczny Nowa koncepcja bohatera – władca dusz/ samotnik, indywidualista; dąży do ucieczki do świata przyrody, orientu, wyidealizowanych, odległych epok historycznych Wyrażanie ducha narodu i jego ideałów- kult rodzimowości, oryginalności Zarzucenie dydaktyzmu Lermontow, Puszkin, Delwig, Baratelski

Aleksander Puszkin: Syn zubożałego szlachcica, wnuk Ibrahima Hannibala- Abisyńczyka służącego na dworze Piotra I Wykształcenie: liceum- talent poetycki Uczestniczył w zebraniach młodych poetów i przyszłych dekabrystów 2 razy zesłany za działalność przeciw państwu: na Krym i do majątku jego matki- Michajłowskoje „Jeniec Kaukazu”, „Eugeniusz Oniegin”, „Jeździec miedziany”

Jeździec Miedziany:Typowy bohater romantyczny, z zubożałej rodziny bojarskiej Powódź: tu wyjątkowo siły natury tożsame z imperatorem a zgubne dla przeciętnego człowieka Główny bohater, Eugeniusz: pionek zestawiony z osobą Piotra I – zdolny do przeciwstawienia się dyktaturze tylko wtedy, gdy traci swoje życie i rozum Eugeniusz popada w obłęd- typowe w dziełach rosyjskich Nie tyle ważna w utworze jednostka, co Petersburg- już żona Piotra I nazwała je „miastem śmierci”- miasto na bagnach, zbudowane przez chłopów rosyjskich za cenę ich życia- miasto puste, przeklęte- od momentu „Jeźdźca” takie odwołania w literaturze Puszkin zestawiając zwykłego śmiertelnika z władzą Piotra I pyta, czy ważniejszy jest człowiek, czy państwo- i nie udziela odpowiedzi Na początku utworu apologia Piotra I Spiżowy jeździec- pomnik Piotra I-utożsamienie z władzą, dyktaturą Duch narodu- nie ukazany Ambicja władzy, nie liczącego się nawet z własną rodziną; stworzył nowy twór (Petersburg)

”SZKOŁA NATURALNA” XIX W Na początku lat 40. XIX w Teksty będące zapowiedzią realizmu 1848- Szkoła Naturalna- zgrupowanie literackie; założyciele byli autorami głównie prozy zwyczajowej z elementami etnograficznymi, pozostającej pod wpływem tendencji scjentystycznych

Nikołaj Gogol:

Szlachta, Ukraina Talent pisarski po ojcu Wasylu Za wstawiennictwem stryja dostał się do prestiżowego Gimnazjum Wyższych Nauk- profesorowie pozwalali sobie na wolnomyślicielstwo, ponieważ szkoła była dalej od ośrodka władzy; uczelnia z tradycjami, absolwenci mieli poczucie służby narodowej 1828- cykl opowiadań „Wieczory na chutorze koło Dikańki” „Mirgorod”- cykl opowiadań: Staroświeccy ziemianie, Wij „Opowieść o tym jak pokłócił się Iwan Iwanowicz z Iwanem Nikiforowiczem” w sposób szczególny ukazuje Gogola jako świetnego satyryka Dramat „Rewizor”, powieść „Martwe dusze”- apogeum twórczości

Rewizor:Satyra o realiach życia w Rosji Historia życia biednego urzędnika z Petersburga, wracającego do rodzinnego majątku, który zatrzymuje się w karczmie (żart sytuacyjny Lokalni urzędnicy biorą go za oczekiwanego rewizora ze stolicy- humor słowny, sytuacyjny ukazuje strach przed władzą, łapownictwo, niekompetencję, tęsknotę za czymś nieznanym, właściwą tylko rosyjskim urzędnikom

Martwe dusze Obraz przedstawicieli inteligencji, ziemiaństwa, szlachty Zasadniczy wątek- przekręt ekonomiczny Świetna charakterystyka bohaterów- szkic społeczeństwa rosyjskiego składającego się z pozbawionych moralności dziwadeł W obu utworach społ. zatraciło moralność z powodu chorego systemu polit. i społ.

REALIZM

Dostojewski:1821-1881 Urodził się w rodzinie lekarz Z zawodu inżynier podporucznik Debiut- „Biedni ludzie” (1845) „Sobowtór”, „Opowiadanie gospodyni”, „Nietoczka Niezwanowa” Za przynależność do petersburskich socjalistów (pietraszewców) skazany na 4 lata katorgi Po powrocie: „Skrzywdzeni i poniżeni” (1861), „Wspomnienia z domu umarłych” (1860-1862), „Zbrodnia i kara” (1866), „Idiota” (1968), „Bracia Karamazow” (1879-1880) Debiutował jako pisarz szkoły naturalnej Gogol zwrócił jego uwagę na postać drobnego, zubożałego urzędnika jako ofiary systemu i środowiska Analiza psychologiczna bohatera Dostojewskiego zainspirował „Płaszcz” Gogola- z dokładnością odzwierciedla system myślenia bohaterów, bada przyczyny ich odchylenia od normy Próbuje definiować normę- „Wspomnienia z domu umarłych”- o recydywistach, mordercach, współuczestnikach katorgi Pobyt na katordze potraktował jako laboratorium, był świetnym psychologiem, obserwatorem Starał się dotrzeć do przyczyn i motywów Dochodził do wniosku o niezgłębionej tajemnicy natury ludzkiej „Zbrodnia i kara” kompromituje ludzkie przekonanie, że prawa rządzące światem można objąć rozumem- prowadzi to do moralnego nihilizmu Jedyną drogą do prawdy, wolności i szczęścia jest cierpienie „Idiota”- bohater: wcielenie dobra i dziecięcej naiwności; pomylony książę; w tradycji rosyjskiej wybraniec Boga- boży głupiec; pojawia się w Petersburgu chcąc wyzwalać w ludziach dobro, napotyka mur zła i niezrozumienia; postrzegany jako Don Kichot; staje się pośmiewiskiem

Tołstoj:1828-1910 Rosyjski arystokrata, studiował orientalistykę i prawo Służył w wojsku na Kaukazie Uczestnik wojny krymskiej „Wojna i pokój”, „Anna Karenina” W latach 80. formułuje własną doktrynę etyczną- tołstoizm- nie sprzeciwianie się złu siłą, odrzucił oficjalną cerkiew i podważał władzę państwową Tragedia „ Ciemna potęgą” 1898 „Sonata Kreutzerowska”

Wojna i pokój:Powieść historyczna Rosja powinna tworzyć jeden organizm społ Celowo idealizuje społeczeństwo z czasów Aleksandra I Nie człowiek, a Opatrzność kieruje światem- nie warto się jej sprzeciwiać Losy głównego bohatera- zbiór przemyśleń filozoficznych bohatera jak i jego ewolucja duchowa 2 poglądy na to, czy Rosja ma się wzorować na Zachodzie (okcydentaliści), czy własnej tradycji (słowianofile)

REALIZM POGŁĘBIONY- twórczość Czechowa

Ukazywanie przez autora codziennego życia przeciętnych ludzi Medyk z wykształcenia Należy przyjrzeć się ludzkiemu zachowaniu przy określonych sytuacjach- metoda badania naukowego Elementy przypadkowe Nowele, opowiadania (mała forma literacka) Dorabiał jako student w petersburskim czasopiśmie- prowadził kronikę sądową Szkic, dający głębokie wyobrażenie o postaci Opowiadania z założenia wolne od presji ideowej Autor pod postacią narratora, jako świadek/ widz, nie posiada wszechwiedzy Brak wpływów filozoficznych Brak dydaktyzmu Nie pretenduje, by być ideologiem Koncentruje się na zwykłym człowieku- drobnym urzędniku Nurt satyryczny- społeczeństwo prezentowane jako zbiór różnych, dziwnych postaci- ujawnia wady społeczeństwa Konstatacja rzeczywistości Pewne wartości nie są jasno i konkretnie zwerbalizowane Autora interesuje psychika, zachowanie bohatera, nastroje, stany emocjonalne Nurt satyryczny: Kameleon (1884), Śmierć urzędnika (1885), Córa Albionu (1886), W łaźni (1886) Najłatwiejsze i najlżejsze do czytania- wczesne nowele- krótkie, „śmieje się do ludzi” w Rosji okres zastoju, wolnomyślicielstwo karane

każde z opowiadań składa się z małych scenek w sensie bezpośrednim- nie zawierają nic istotnego, w sensie pośrednim- głębsza rozkmina Czechow umiejętnie, choć minimalistycznie charakteryzuje postaci Tłum/ grupa pełniąca rolę antycznego chóru Późniejsza twórczość: nastrój liryczno- refleksyjny: Spóźnione kwiaty, Starość, Trzpiotka, Czarny Mnich, Dama z pieskiem / 1885-1889 Nowy typ bohatera: skłócony ze światem, nie odnajdujący się, nie akceptowany przez społeczeństwo; Strzelec, Agafia Wpływ tołstoizmu (późniejsza twórczość- Środki domowe, Nieszczęście, Dobrzy ludzie, Żebrak) Afirmacja tołstoizmu wkrótce przechodzi w jego negację; Sala nr 6, Atak Najbardziej nowatorskie były jego dramaty Pierwszy w 1881 Nowe elementy strukturalne: pauzy w monologach i dialogach, opóźnienia akcji, brak punktu kulminacyjnego Bohater: absurdalny Don Juan Postaci: pustka wewnętrzna, osłabiona wola, znikoma odpowiedzialność za czyny Np. Mewa (Czajka) ,1886 Elementy, które obecne były w prozie- przeładowanie akcji elementami z życia codziennego; Wujaszek, Wiśniowy Sad Sytuacja ludzi bezradnych wobec losu W szczegółowy sposób oddane nastroje, stany emocjonalne- dramaty psychologiczne Przełom modernistyczny- lata 80. XIX w Filozofia Nietzschego, głoszącego poglądy o śmierci Boga i metafizyki, przewartościowaniu

MODERNIZM: Skrajny naturalizm Freuda Nowe propozycje wolności H. Bergsona Równoznaczny z odrodzeniem platońskiej i neoplatońskiej koncepcji rzeczywistości idealnej Rodzima myśl rosyjska: idea wszechjedności, sofiologia Elementy filozofii Lwa Szostowa Utopia kosmologiczna Fiodorowa, jego koncepcja powszechnego zmartwychwstania nowa koncepcja sztuki- Schopenhauer- autonomia, wyższość sztuki empirycznej sztuka- realność idealna- nadawano jej niemal charakter religii sztuka- medium do tego, co tajemnicze i niepoznawalne symbol, sen, marzenie, mitotwórstwo problem świadomości, często rozdwojonej motywy cierpienia, śmierci, miłości ( fatalna siła, niosąca udrękę) symbolizm francuski rola przełomowa w rosyjskim buncie modernistycznym- rozprawa z 1893 „O przyczynach upadku i nowych kierunkach we współczesnej literaturze rosyjskiej.” Sprzeciw socjologizmowi, dydaktyzmowi, utylitaryzmowi Treść mistyczna, symbole, poszerzenie wrażliwości estetycznej Kształtuje się rosyjski symbolizm: Symboliści Rosyjscy, Tercja Wigilia „starsi” symboliści: Mereżkowski, Balmont, Gippius- dekadenci Dekadentyzmowi przeciwstawiany symbolizm właściwy („młodsi symboliści”): A. Błok, W. Iwanow, A. Bieły Odmienna koncepcja sztuki i jej stosunku do rzeczywistości, rola poety i jego odniesienie do tradycji Dekadenci: twórczość europejska- wzorzec; symbolizm: metoda twórcza wyrażająca indywidualizm artysty, sztuka- instrument mistyczny, profetyczny i poznawczy, hasło przebudowy rzeczywistości (kultury, religii, sztuki) => cel sztuki- przebudowa życia droga ku niepoznawalnemu- śmierć symboliści: odrzucenie pesymizmu, marzycielstwa, sztuki dla sztuki, nie podporządkowali literatury ideologii, dydaktyzmowi; rzeczywistość idealna (Platon); cel sztuki: poznawanie świata idealnego (świata transcendencji); poznanie poprzez sztukę- symbolika słowa i jego więź z muzyką i malarstwem (A. Biely) A. Bieły- 4 poematy prozą, a tytuł muzyczny- „Symfonia” Złoto w lazurze (1904): marzycielski ton, egzaltacja, fascynacja kosmosem Popiół i urna: dominuje narratorska poetyka Innowacje stylistyczno- wersyfikacyjne eksperymentalne skojarzenia dźwiękowo- stylistyczne A. Błok: autor cyklu Wierszy o Przepięknej Damie- harmonia między człowiekiem, a wszechświatem, świat mistyczny, który ucieleśnia kobiecość w utworach pojawia się nastroj pesymistyczny postawa dionizyjska (Śmieszna Maska, 1906-1907) akmeizm- schyłek pierwszego X-lecia XX w w wyniku przesilenia symbolizmu elementy neoparnasizmu- klarowność poezji, przeciw symbolizmowi i dekadentyzmowi 2 tendencje: akmeizm i futuryzm

AKMEIZM: Grupa literacka Cech Poetów (1911) Krytyka symbolizmu, ale uznanie jego dokonań N. Gumilow- teoretyk akmeizmu i poeta: Obwiniał symbolistów za ingerencję w istotę tego, co tajemnicze Nie odrzucali transcendencji Jeśli coś jest niepoznawalne- nie ma po co tego badać (czyt. na chuj drążyć temat) Samoograniczenie- sens słowa i jego forma Logika i precyzja Poeta- rzemieślnik słowa Odcięcie od eksperymentów słowa Precyzja słowa czyni rzeczywistość bardziej realną gr. akme – najwyższy stopień G. Iwanow, G. Adamowicz, S. Gorodecki, M. Zienkiewicz, W. Narbut, A. Achmatowa, O. Mandelsztam Gumilow- Obce Niebo, Kołczan, Konkwistadorzy Achmatowa- słynie z konkretności słowa, uczuciowości, emocji Poetyka materializacji uczuć- Wieczór, Różaniec, Białe Stado Manifest akmeistyczny (1912), Świat akmeizmu, Osip Mandelsztam

XX WIEK ROSJA Chruszczow- krytyka błędów władzy 1956- odwilż- zniesienie ograniczeń, cenzury, publikacje symbolizmu Zauważa się twórców emigracyjnych 1952/ 1953 pierwszy utwór łagrowy Przypomniane utwory autorów w ogóle niepublikowanych, np. Bułhakow Przypomnienie o istnieniu jednego procesu literacko- historycznego Świat kultury- 2 obozy: Prostalinowski- czasopismo Oktiabr Antystalinowski- czasopismo Nowyj Mir + podziemie

Ad 1)Literatura socjalizmu Podtrzymuje ideologię marksistowską Optuje za ZSRR Autorzy dotychczasowi

Ad 2)Początki prozy wiejskiej Nowatorskie spojrzenie na ZSRR Za zmianami ekonomicznymi i społecznymi

Ad 3)Twórcy niezależni Czytani w wąskim gronie W. Jerofiejew (Moskwa-Pietuszki) – wyrzucony ze studiów, pracował jako palacz/ zbieracz butelek; oczytany, inteligentny 1964 Chruszczow zamyka wystawę malarską- malarstwo nowoczesne- bo była to sztuka dla sztuki, a nie służyła państwu => większość artystów emigruje Pozostali schodzą do podziemia- zjawisko samizdat Literatura emigracyjna- tamizdat

ROSYJSKI UNDERGROUND:Odmiana samizdatu Nie polemika z systemem, a dążność do przeciwstawienia się normom- ewazja Świadome zejście na margines Postawa prześmiewcza, kpiarska, karnawałowa (Michaił Bachtin)

Bachtin- krytyk, wolnomyśliciel, był w łagrze; poetyka Dostojewskiego; w jednej z książek nawiązał do karnawału, jako zjawiska mającego odzwierciedlenie w literaturze Menipea (od Menipa)- zaprzeczenie klasycyzmu; łączy różne gatunki literackie; łączy styl wysoki i niski; częste zwroty wulgarne Karnawał- okres zapowiadający Paschę; zaprzeczenie wszelkich wartości; wskazane są zachowania niemoralne; prześmiewczość, względność; nie ma rzeczy świętych; brak konsekwencji; motyw maski Bohater karnawałowy: bohater w masce kogoś, kim chciałby być lub kogoś, kogo chciałby wyśmiać; maska- symbol przeistoczenia

Moskwa- Pietuszki: Bohater: alkohol (jak maska) umożliwia mu przeistoczenie się (chciałby być kimś innym, mężem, ojcem; spiskuje przeciw władzy) Świat pełen alkoholu- świat karnawałowy Topos Kremla- symbol sowieckiej władzy; pewne centrum świata; element czegoś, co nie istnieje; nieuchwytny; topos-przywidzenie Świat rzeczywisty przestaje istnieć, jest nierzeczywisty, zły- symulakr

Jerofiejew:

1938-1990, 1955- Uniwersytet Moskiewski, filologia 1957- co najmniej 30 razy zmienił m-ce pracy

Moskwa Pietuszki; Noc Walpurgi, czyli kroki Komandora; Wasilij Rozanow oczami ekscentryka; Moja maleńka leniniana

Moskwa- Pietuszki

1969-1974, Po 1985 utwór w okrojonej wersji opublikowany w kampanii antyalkoholowej Gorbaczowa jako materiał pomocniczy (suchoj zakon, do godz. 13.00 nie kupujemy alkoholu) Akcja utworu przypomina obrazoburczą ludową opowieść Bohater- współczesny Chrystus alter ego autora, by przenieść się w świat mistycznych wizji, musi pić tylko upojenie pozwala mu znieść życie, przenieść się do świata, gdzie nie obowiązują normy przenosi się na wyżyny duchowości własne upodlenie- obojętne trafna charakterystyka rzeczywistości ZSRR określona struktura- stacje na drodze z Moskwy do Pietuszek (realne nazwy realnych miejscowości) motyw syzyfowej pracy ( z kablami) nadrzeczywistość- ta, która nie ma nic wspólnego z realiami; życie w ZSRR ( nadrealnost) dramatyzm głównego bohatera

PRIERESTROJKA I LITERATURA XX/ XXI po ’85 (pierestrojka)- literatura kobiet, krytycy z kręgu Nowych Amazonek: S. Timina, T. Rowenska, T. Prochorowa- nowe, kobiece mitotwórstwo, coraz większa popularność-utwory Tatiany Tołstoj (Na złotym ganku siedzieli), Diny Rubiny (Oto idzie Mesjasz), Marii Arbatowej (Nazywam się kobieta), Ludmiły Ulickiej (Sonieczka; Medea i jej dzieci),Ludmiły Pietruszewskiej (Maleńka groźna), przełamywanie tabu o kobiecie, dekonstrukcja jej wizerunku stworzonego i utrwalonego przez mężczyzn, prezentacja całej prawdy o kobiecości (również fizyczność i fizjologia),

L. Ulicka: ur. 1945 w Baszkirii, genetyk, popularna na Zachodzie, w Rosji z uwagi na śmiałość przyjęta niejednoznacznie, pierwsze opowiadania- lata 80., Znana w środowisku rosyjskim po publikacji Sonieczki, Postmodernizm rosyjski

Postmodernizm: bazuje na określonej filozofii; współczesny świat- taki, w którym już wszystko było- twórca na tym bazuje; świat jak tekst; anihilacja autora; tekstem jest wszystko

Intertekstualność

Archetypiczność

Dekonstrukcja

Demitologizacja

Rezomatyczność (fragmentaryczność

Motywy starotestamentowe

Sonieczka:

Żydowska, brzydka dziewczyna, Wychodzi za mąż za biednego, utalentowanego malarza, Stworzona do służby mężowi i rodzinie, Akceptuje nawet kochankę męża, Staje się dla córki i męża czymś takim samym jak meble i sprzęty domowe, Wodowiała- wycofuje się z realnego świata, Motyw biblijny- kochanka- Hagar

LITERATURA UKRAIŃSKA:

Lawrentij Tustanowski: Pierwszy na Ukrainie elementarz i katechizm, Wykładowca w lwowskiej szkole brackiej, Mówił w j. cerkiewnosłowiańskim

Zacharija Kopysteński: Urodzony w Przemyślu, Archimandryta, Utwór Palinodija, czyli książka lub obrona (1621-1622)

W.Surażski : Traktat O jedynej prawosławnej wierze, Korzystał z autorów religijnych

Iwan Wyszeński: Pierwsza, najwybitniejsza postać literatury ukr., Spod Lwowa, Udał się do klasztoru na górze Atos, stamtąd pisał listy dot. stosunków społecznych w RP; polskiego króla porównuje do Nabuchodonozora, Posłanie do wszystkich w lackiej ziemi żyjących, 1588, Po powrocie na Ukrainę przebywał w lokalnych klasztorach; Wrócił do Grecji, Styl i środki stylistyczne z religijnej literatury polskiej i łacińskiej

Adam Hipacy (Adam Pociej) Twórczość typowa dla ludzi oświeconych, Stał się kalwinem, później wrócił do prawosławia, Wstąpił do klasztoru, został metropolitą

Piotr Mochyła: Syn hospodara wołyńskiego, Archimandryta kijowsko-pieczerski, Polski patriota, Ostra kampania przeciw unii brzeskiej, Legalizacja cerkwii prawosławnej, Twórca wyższej uczelni w Krakowie- zamienionej na Akademię, Pod koniec XVI w wpływy kultury i sztuki baroku na Ukrainie, J. polski równorzędny z j. literackim w RP, Polskie podręczniki- wersyfikacja, sztuka układania wierszy, Uczono panegiryki- tworzenia utworów okolicznościowych, Wiersze o charakterze świeckim- XVIII w Smotrycki- wiersze dodane do Biblii Osnowskiej

BAROK W LITERATURZE Kwiecistość, Ozdobność, Niezwykłość, Moralizatorstwo, Motywy mitologiczne, biblijne, Ulotność

Pamwo Berynda: Drukarz, Autor słownika rusko-cerkiewno-słowiańskiego

S. P. Sytnianowicz (?) Wydał ok. 50 ksiąg o treści religijnej, Mówił po polsku, łacińsku, cerkiewnosłowiańsku Rozmowy o życiu świętych, Przeciwnik unii brzeskiej, zwolennik zgody Polski i Ukrainy i wspólnego frontu przeciw Turcji

F. Prokopowicz:Wezwany przez Piotra I do Petersburga- głowa cerkwi prawosławnej, Przyczynił się do rozwoju baroku na Rusi, Tragikomedia Włodzimierz- elementy rosyjskie jak i ukraińskie

Stefan Jaworski: Wychowanek szkoły jezuitów, Profesor akademii Lwowsko- Mohylańskiej, Przewodniczący synodu prawosławnego

Latopisy kozackie: Samowydca (naocznego świadka): źródło dziejów Ukrainy od czasów Chmielnickiego; prostota, ludowość, brak elementów dekoracyjnych

1.Latopis Hrabianki (wyd. 1854): wojny kozackie z Polską; historia kozaczyzny do 1709 r; kompilacja, wykorzystanie prac historyków polskich i niemieckich; Hrabianka- kozacki pułkownik

2.3 tomowy latopis, S. Wełyczko: opowieść o wojnie kozackiej z Polską, ok. 1720 r, wyd. 1848-1864; praca stylizowana na dokument

Ukraiński dramat:

Inscenizacje chłopskie, Kościół katolicki- sztuka sceniczna wykorzystywana do szerzenia wiary => prawosławie- szkolne dramaty (wzory polskie) + mitologia grecka, Personifikacja cech moralnych, Dialogi wierszowane z poezją sylabiczną S. Połockiego, Scenki humorystyczne/ obyczajowe (intermedia),Odejście od j.cerkiewno-słowiańskiego na rzecz rosyjskiego/ ludowego ukraińskiego, J. Gawatowic: 1619 na jarmarku po raz pierwszy wystawiono jego dramat religijny (w jego antraktach 2 intermedia ukraińskie), Sztuki na Boże Narodzenie: mirakle (Aleksy, człowiek boży), moralitety, Dramaty o dziejach innych narodów: Michał Kozaczyński Tragedia albo smutna opowieść o śmierci ostatniego cara serbskiegoUrosza II

H. Skoworota, filozof i poeta: Akademia Kijowsko-Mohylańska, Podróż po Węgrzech, Polsce, Niemczech, Kolegium w Perejesławiu i Charkowie (nauczyciel),Nauczyciel wędrowny (chodził po wsiach) => opowiadano o nim legendy, Traktaty filozoficzne, opowiadania alegoryczne Narcyz (1767), Rozmowa nazywana alfabetem albo elementem świata, Walka Michała Archanioła z szatanem, Myśl oświecenia: możliwość poznawania świata przez wolną istotę i nieskrępowaną myśl ludzką Deista, Szuka Boga w przyrodzie, Koncepcja szczęścia: człowiek może je uzyskać przez pracę odpowiadającą jego zdolnościom; praca = szczęście, Humanizm, demokratyzm- przywiązanie do ludu i rodzinnej ziem, Największy skarb- wolnoś, Ironia, satyra= walka z tyranią, Jeden z najbardziej wykształconych literatów na Ukrainie, Pierwszy poeta liryczny,

Sad pieśni boskich (1861), Osobiste wyznania, wewnętrzne doznania, Głęboka nastrojowość, Opisy ukraińskiej przyrody- świadczą o estetyce i inteligencji autora, Odwołania do Horacego, Owidiusza, Wergiliusza, Czasem tytułował po łacinie

Bajki charkowskie (1774); nowość- związek z literaturą oświecenia / pisane prozą- ważne ogniwo wiążące literaturę rosyjską z nową, rodową, ukraińską, Wzbogacenie środków artystycznych, Styl i wersyfikacja, Literatura ukr: od początku indywidualne oblicze, zrosła się w jedną tradycję literacką

KONIEC XVIII W: ODRODZENIE/ ROMANTYZM

Traktat historyczny Historia Rusów (XVIII w)- pierwszy sygnał o powstaniu narodu ukraińskiego; idea niezależności; echa republikańskie, antyklerykalne; bezprawie szlachty polskiej wobec ludu i kozactwa; legendy o atamanach; apologia narodu ukraińskiego; bezwzględność cara (Piotr I); gehenna Kozaków, siłą gnanych do pracy; masowa śmierć ludu podczas budowy Petersburga; ideałem wolna kozaczyzna i władza atamańska, XVIII w reforma życia kulturowego i piśmiennictwa- bo brak j. literackiego, Ludowy j. ukraiński nie uznawany przez inteligencję, Intelektualiści- zwrot do ludu jako źródło prawdy o człowieku=> odrodzenie j. ukraińskiego, Wprowadzenie go do literatury:

Iwan Kotlarewski: Poeta ukrainski, Ur. w Połtawie, Uczył się w seminarium, Nauczyciel wędrowny, Brał udział w wojnie z Turcją, Sformował pułk kozacki do walk z Napoleonem, Dyrektor teatru w Połtawie ,Eneida Wergiliusza w ludowym, żywym j. ukraińskim (1848), J. ukr stosowany tylko w parodii, Jego inscenizacja- rozpowszechnienie języka ukr. wśród inteligencji, Synonimy, onomatopeje, neologizmy, elementy cerkiewno-słowiańskiego, Czysty, ludowy j. ukr zostaje uporządkowany, Pierwsza encyklopedia enografii i folkloru (te inscenizacje), Elementy czarów, pieśni, kozackiej siczy, Wiele cech barokowych, choć wyrasta z klasycyzmu, Inicjator dramaturgii, 1819 wodewil Natalka Poltawka: gra komiczna ze śpiewami i tańcami, gł. wątek- chłopi

LITERATURA UKRAIŃSKA XIX W Bazowanie na ludowości, Stylizacja, Brak ograniczenia gatunkowego, język ludu, kwitnie dramaturgia: elementy żywego j. ukraińskiego, rosyjskiego, cerkiewno-słowiańskiego= mieszanka kulturowo- narodowa

Petro Hułak Artemowski 1790-1865, Akademia duchowna, Korepetytor na dworach polskich i ukraińskich, Profesor/ rektor, Prawdziwa dobroć- poemat dydaktyczny; elementy klasycystyczne, Wprowadzenie romantycznej ballady, Zainicjowanie tłumaczeń z literatury światowej- Rybak Goethego (1827), Swobodna trawestacja Pani Twardowskiej- przekształca ją w burleskę i ukranizuje zakończenie, Przerabia ody Horaceg, Parafraza/ tłumaczenia psalmów (Psałterz Kochanowskiego), Członek Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

J. Hrebinka:1812-1848, bajkopisarz, pisał rosyjskie wiersze romantyczne, był mnichem, porzucił klasztor, organizator i dyrektor teatru w Charkowie, powieści po ukraińsku: Dobrze rób, dobrze będzie (1837), Nieszczęśliwa Oksana (1841), Boże dzieci (1840), autor sztuk scenicznych; Swaty (1836), Szczera miłość albo miły droższy od szczęścia, Swaty: obrazek obyczajowo-sentymentalny, bogaty materiał folklorystyczny (pieśni, obrzędy ludowe), Szczera miłość.. : typowy dramat- wiejska dziewczyna i rosyjski oficer; śmierć bohaterki

ROMANTYZM: Centrum: Charków, Niezadowolenie z rzeczywistości, Dążność do przebudowy świata, Zwrot ku poezji ludowej, Główna inspiracja: literatura polska, Poetyzacja rzeczywistości, Idealizacja kozackiej przeszłości, Silniejsze akcenty demokratyczne, Swoista tonacja sentymentalno- ludowa

Ł. Borowykowski:1806-1889, Poeta, bajkopisarz, Ballada Młódka (1828); wiersz Kozak (1831), Łączy motyw pieśni ludowej z typowymi motywami rozczarowania i smutku, Rozstania, Wołoch, Palej- nazywał dumami (choć miały z nimi niewiele wspólnego), Sięga do historii Ukrainy, Cechy pejzażu ukraińskiego, Bajki: 1882: Ezop, Fedus, Krasicki- kondensacja myśli, szczerość, barwność, Zbieracz pieśni ludowych, etnograf= > wpływ na bajki

Metłyński:1814-1870, Wiersze przesycone tęsknotą za sławną przeszłością; Dumki, pieśni i jeszcze to i owo, Elementy polskie szkoły ukraińskiej, Kult wyidealizowanej przeszłości kozackiej, Rozważania o życiu i śmierci, Elementy oświeceniowe

O. Szpychocki : entuzjasta Mickiewicza, przełożył Konrada Wallenroda na rosyjski

Podsumowanie:Romantycynie potrafili zindywidualizować literatury, przekształcić jej w świadomy wyraz dążeń i ambicji narodowych, zapewnić jej odrębnego miejsca wśród literatury innych krajów, obce im było stanowisko „budziciela” ducha ukraińskiego. Potrzebowali kogoś, kto ich do tego poprowadzi (okazał się nim Szewczenko)

Szewczenko:1814-1861, Ideolog narodowy, Piewca niewoli ludu, Rewolucjonista, Uchodzi za duchowego przywódcę, Nieprzeciętny artysta, Syn chłopa, osierocony w dzieciństwie, Zabrany do dworu możnych panów- odkryto jego talent malarski, Nauki w Wilnie (rok); u znanego portrecisty Jana Rustena, Petersburg: majster cechowy, Przypadkowo spotkany rodak kontaktuje go z Hrebienką=> kontakt z Grigorowiczem= > poznał Brułowa (jeden z najlepszych malarzy); Brułow chciał go „wepchnąć” do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu; zorganizowano mu wykup (bo formalnie wciąż był chłopem- należał do swoich panów) – Brułow namalował portret Żukowa- wykup kwiecień 1834, Szewczenko związał się z pracownią Brułowa, Wydał tom utworów poetyckich Kobziarz; manifest narodowej literatury; 8 utworów:. Wiersze programowe: Duchy moje, Moje myśli, Perebendia, Ballady: Katarzyna, Topola ,Wiersz Dumka, List do Ostawianienki, 2 utwory o treści historycznej, Doszła do głosu świadomość obowiązku narodowego, Motywy losu ukraińskich kobiet, Ukraińska miłość, Ballady ludowe, Uciekał do przeszłości historycznej, nie wyimaginowanej, Rosyjska cenzura: Kobziarz wydany totalnie okrojony; chwalony przez prozachodnie środowisko, krytykowany przez słowianofilów, Poemat Hajdamacy (1841, Petersburg): temat koliszczyzny- ludowego buntu (1768)- znał o niej pieśni ludowe; przedstawił w aspekcie społecznym, narodowym, filozoficznym, moralnym, Utwory nie są apologią krwawej zemsty, Dzieło poezji romantycznej, Konflikt społeczny, Dydaktyczna rola bohaterów, Przesycenie grozą, śmiercią, pożogą, Zmiana miar wierszowych, Luźna konstrukcja, 1843- wraca na Ukrainę, zauważa brak zmian (po 14 latach); wyzysk, swawola szlachty=> rezygnuje z ich idealizacji, Poczuł się prorokiem i natchnieniem ludu, 1843-1845 3 wielkie pamflety: Syn, Heretyk, programowy wiersz Do umarłych- wpisują się w zakres typowej satyry społecznej, Przyjaźń z Mickiewiczem- te same elementy w ich twórczości: prorewolucyjność, walka z dworactwem, antycarat; Mickiewicz: z punku widzenia szlachcica, Szewczenko: z punktu widzenia chłopa, Petersburg: car Piotr = morderca świata, kat

Sen / Heretyk: program słowiański Szewczenki; idea słowiańska- mit sielankowej przeszłości słowiańszczyzny; symbol krainy szczęścia- zrywa z tym wszystkim; w Heretyku bohater- męczennik Jan Hus

Sympatia dla narodów Kaukazu 1867 Wielki Loch- poematy rewolucyjne

Rozkopana Mogiła- u podstaw leży konkretne wydarzenie historyczne; odnosi się do realiów; komisja, która rozkopywała kurhany i podziemia pałacu Chmielnickiego w poszukiwaniu skarbów- symbol Ukrainy; Ukraina splądrowana z pamięci historycznej, umęczony kraj, synowie Ukrainy cierpią na obczyźnie; tekst niecodzienny, szokujący

1845 Testament- prawie hymn narodowy,1847 donos: Szewczenko należy do Towarzystwa Cyryla i Metodego (org. antycarska); areszt; karne wcielenie do specjalnego korpusu wojskowego; zakaz pisania i malowania, po 1.5 roku karny batalion w Nowopietrowsku (prace forteczne) – 8 lat,i tak pisał i rysował; napisał 9 powieści po rosyjsku ,1857 zwolniony dzięki interwencji przyjaciół; wznowił działalność, Zaczął się interesować dawną literaturą religijną (elementy traktujące o wolności), Pochowany: Podkaniów, w miejscu, gdzie widać Dniepr (zgodnie ze swoim życzeniem)

Rosja, Ukraina: fala buntów chłopskich (ziemia była dla nich za droga do wykupienia)=> pierwsze organizacje narodowe w Rosji i na Ukrainie, lata 70. – Ziemia i Wola- ros. organizacja narodowa, również należeli do niej Ukraińcy, inteligencja- poczucie obowiązku narodowego=> zaczęto edukować lud, myśl rewolucyjna, antycarsk, polskie powstanie styczniowe- istotne dla świadomości Rosji i Ukrainy, w powstaniu uczestniczyli Ukraińcy, Tajny Komitet Oficerów Rosyjskich w Polsce , w efekcie rząd carski zakazuje j. ukraińskiego w szkołach i w druku, mimo tego rozwija się życie narodowe, 1876: specjalna komisja carska: j. ukraiński hamuje rozwój państwa rosyjskiego => car Aleksander III: zakaz j. ukraińskiego z wyjątkiem dokumentów historycznych i literatury popularnej (do 1905), centrum życia narodowego Ukrainy- Galicja- większa swoboda

czasopisma:Archiwum (miesięcznik, j. ros.), Przyjaciel (dwutygodnik), Przyjaciel Obywatelski (Iwan Franko),Dzwon, Młot, Świat, Życie i Słowo (Kijów), Zorza (Lwów), Czyn (Lwów)

do XIX w tendencje romantyczne, równolegle dążność do realizmu, krystalizacja konwencji realistycznej

inicjacja realizmu:\

Maria Wilińska Markowicz: pseudonim Markowowczok, 1834-1907, Rosjanka, z rodziny oficersko-ziemiańskiej, Petersburg- poznaje Tarasa Szewczenkę, podróże po Europie, powrót do Petersburga- spotkania z działaczami narodowymi, powieści i wiele nowel z życia inteligencji nieszlacheckiej, 1857 Opowiadania Ludowe (zbiór nowel), elementy romantyczne i realizm rosyjski, problem przymusowych rekrutów, wnika w psychikę bohaterów

Studentka (powieść, j. ukraiński):wnika w świadomość ludu, eksponuje stosunki pańszczyźniane, młode, zbuntowane chłopskie pokolenie, studentka- szlachcianka, wykształcona, zepsuta, chciwa, bezwzględna dla poddanych

Karmeluk (opowieść historyczna, 1865)hiperbola, historia bohatera ukraińskiego- przywódca buntu chłopskiego na Podolu (1813-1835), --_opowiadania dla dzieci,tłumaczyła Prusa

Leonid Hlibow:1827-1893, poeta, początkowo pisał po rosyjsku, demokrata, wiersze liryczne i utwory dla dzieci

Stepan Rudański:

Pantalejmon Kulisz: 1819-1897, największy indywidualista, wszechstronny: poeta, historyk, powieściopisarz, etnograf, z rodziny kozackiej, wykształcony, zesłany za przynależność do Bractwa Cyryla i Metodego, 1860, almanach ukraiński Chata, twórca Osnowy (gazeta), ucieczka do Austrii- dziala politycznie-największy przeciwnik caratu, 1881 powrót do Lwowa, później prowincja, Cypan, opowiadanie, pierwsze po ukraińsku, poemat historyczny Ukraina (1843), utwór nacjonalistyczny, wątki folklorystyczne, formy wierszowane, udoskonalał warsztat poetycki, eksperymentował => uwsteczniał się poglądowo- apologia władzy carskiej, pierwsze opowiadania: charakter burleskowy, inspiracja Kotlarewskim

Czarna Rada: schyłkowy romantyk, pod urokiem kozaczyzny i ziemi ojczystej, rzecznik skrajnego nacjonalizmu ukraińskiego, myśl demokratyczna (współczucie dla narodu)

Anatolij Swidnicki: poeta, prozaik, seminarium duchowne, nauczyciel, urzędnik, archiwista, wpływ Szewczenki, wiersze polityczne przeciw caratowi, powieść Luboraccy (wyd. 1901) konwencja: proza ros. lat 50. i 60. XIX wieku, życie ukraińskiej prowincji- realistyczne, dosłowne, zrusyfikowana/ spolonizowana szlachta ukraińska, duchowieństwo- narodowe tradycje i morale, całe spektrum życia Ukrainy- rozkład środowiska- rusyfikacja, despotyzm, donosicielstwo w seminariach duchownych, losy córek zamożnych duchownych (wynarodowianie)

terytorium Bukowiny: wieloetniczność (Rusini, Polacy, Żydzi, Rumuni, Romowie), duchowni greko-katoliccy i prawosławni najbardziej wykształceni => ruch narodowy się rozwija,

pierwszy narodowy poeta: Jurij Fetkowicz:1834-1888, ojciec Polak, matka Ukrainka, w dzieciństwie mówił po polsku, chodził do szkoły niemieckiej, był w wojsku austriackim, lubił literaturę niemiecką, zaczął pisać po niemiecku; Poezje (1865, udział w wojnie austriacko- włoskiej + narodowe ruchy Słowian południowych=> zaczyna pisać po ukraińsku, pierwsze teksty: wpływ niemieckiego romantyzmu (btw, Niemcy i romantyzm, brzmi dziwnie!), bohaterowie z ludu; zbójcy; chłopi gotowi do walki za niepodległość

Iwan Neczuj Łewycki: Ukraina Naddnieprzańska (część rosyjska), nowele, powieści, dramaty, recenzje, dokumenty historyczne, antycarat, nauczyciel w gimnazjim 4 tematy twórczości:1życie chłopstwa ukraińskiego: Dwie żołnierki, Mykoła Drzeja, Rodzina Kajdasza, 2duchowieństwo ukraińskie: Przybłęda (1869)- duch antypolski ,3inteligencja ukraińska: Chmury, Nad Morzem Czarnym, Nawiedzona, 4historia: Hetman Iwan Wyhovsky (1899), Książę Jeremi Wiśniowiecki (wyd. 1932), dramat Marusia Bogusławka

REALIZM: nurt etnograficzno-opisowy: Wowczok, Starożenko, psychologiczno- społeczny:,

Opanas Myrna (?), Opanas Rudczenko (18491920) narodnik,debiut 1872, opowiadanie Diabeł poplątał, naśladownictwo tradycji ros.- motyw człowieka zbędnego

LITERATURA BIAŁORUSKA

xv-xvi w- renesans, XVI-XVIII lit starobiałoruska, czasy ostatnich Jagiellonów- wodrębnianie się Białorusinów, Wilno- ośrodek, pogranicze litewsko-białoruskie, władcy białoruscy przejmują wzorce kulturowe od Rusi, j ruski (białoruski) od czasów Olgierda i Witolda, 1588 III Statut litewski- j ruski w dokumentach.

Metryka litewska- I zabytek piśmienny! Zbiór dokumentów z kancelarii wielkoksiążęcej z XV wieku.

Statut Kazimierza Jagiellończyka- II zabytek. 1468

Statut WKL do 1840- włączenie WKL do Królestwa Polskiego, relacje pol-białoru, różnice wyznaniowe- rozdział kultur.

Tłumaczenie dzieł polskich i serbskich na j. białoruski- opowieść o Troi, Tristian i Izolda

LATOPISY kroniki różnych redakcji od czasów najdawniejszych do XVI w.

1. Pokrewieństwo wielkich książąt litewskich (początek rodu litewskiego) XIV

2. Kronika Wielkiego Księstwa Litewskiego i Żmudzkiego XVI

3. Latopis Bychowca (zlatynizowany, zawodny i mylny)

Drukarstwo: Franciszek z Koryny Połock, rodzina kupiecka, przekład Biblii ze starocerkiewno na białoruski XVI w, 4 w Europie przekład w piśmie rodzimym, 1522 Modlitewnik Mała książeczka podróżna.

Szymon Budny Polak z Mazowsza, Nieśwież, przekład katechizmu na j białoruski.

Wasyl Ciapiński szlachcic z Połocka, arianin, przekład Ewangelii na białoruski.

BELETRYSTYKA

1. TEODOR JEWŁASZEWSKI 1546-1604, „Dziennik”, pełen polonizmów styl ruski.

2. Kronika Barkuławowska 1562-1618

3. Mowa Iwana Mieleszki satyra polityczna, pochwała prolitewskiej polityki Zygmunta Starego, krytyka stosunków na Białorusi za czasów Zygmunta Augusta

4. List do Obuchowicza 1655 wojewoda smoleński Filip Obuchowicz, pamflet, elementy prozy rymowanej, wzorowany na średniowiecznej łac i pol literaturze.

Anonimowe przedmowy, dedykacje, epigramaty, panegiryczne opisy herbów, pompatyczne deklamacje, makaraonizmy.

JAN KAZIMIERZ PASZKIEWICZ Wiersz rymowany, Polska kwitnie łaciną, Litwa ruszczyzną.

XIX WIEK BIAŁORUŚ

Wpływ ruchów narodowych, 1825 Powstanie dekabrystów, wzrost świadomości narodowej, lit ludowa, folklor i życie ludu, apologia natury i jej związku z człowiekiem, ballady, bajki, przypowieści, pieśni, poematy, obyczajowość białoruska (Dziady Mickiewicza).

FRANCISZEK SAWICZ Członek Towarzystwa Demokratycznego, zesłaniec polityczny, wiersz Blisko Pińska 1846 w j białoruskim, pamiętnik w j polskim, bazował na ustnych balladach.

POULUK BAHRYM Nowogródczyzna, kowal, proboszcz nauczyl go czytac i pisać, aresztowany za tworzenie wierszy antycarskich- wcielony na 25 lat do armii, wiersz Zagraj, zagraj chłopcze mały 1828- antypańszczyźniany, dojrzały pod względem formy

UTWORY ANONIMOWE

1. Eneida na opak 1845, trawestacja burleskowa poematu Wergiliusza.

2. Eneida na j. małorosyjski przeicytowana- probably Iwan Kotlarewski

3. Taras na Parnasie 1850, burleska satyryczna, efekt komiczny dzięki przeciwstawieniu koturnowości mentalności chłopskiej, autentyzm realiów wiejskich

JAN CZECZOT 1796-1847, filomata, fascynacja kulturą ludową, zbieracz pieśni ludowych (mówionych i śpiewanych), mowa słowiańsko- krewicka, wydawał anonimowo 1837-47 w Wilnie Piosenki wieśniacze z nad Niemna i Dźwiny, wiersz białoruski na przyjazd Adama 1819, życzenia imieninowe.

ALEKSANDER RADWAN- LIPIŃSKI 1810-1885, emigrant popowstaniowy FRA GB, 1860 wraca na Witebsk, praca etnograficzna Białoruś.

JAN BARŁSZCZEŁWSKI, autor legend fantastycznych opartych na białoruskich legendach ludowych Szlachcic zawalnia. 1846.

WINCENTY KOROTYŃSKI 1831-1891, syn chłopa z Nowogródszczyzny, sekretarz Syrokomli, korepetytor, pisał po pol i białoru, wiersze: Powstańmy Bracia do dzieła, Nostalgia, Dalibógże Artemiuszu.

ARTEMIUSZ WERYCHA-DAROWSKI, wiersz Lament żołnierskiej żony, Rękopiśmienny album- pamiętnik, przekład Konrada Wallenroda.

KONSTANTY KALINOWSKI 1838-1864 Działacz polityczny, powstaniec, demokrata, wydawca, Prawda chłopska- radyklane pismo, wiersz-Maryś Czarnobrewa- gołąbko Ty moja, został stracony.

ANONIMY:

Teksty antycarskie, agitacyjne, formy dialogów, odezwa do walki z caratem, 1863 Rozmowa dwu sąsiadów, rozbudzenie świadomości narodowej.